De ceremoniële dansen
van de
Wodaabe nomaden uit Niger

Een onderzoek naar de gelaatsbeschilderingen

Jacques Van Nieuwerburgh

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Kunstwetenschappen, richting Etnische Kunst.

Academiejaar: 2001-2002

Universiteit Gent

Promotor: Prof. Dr. E. Bruyninx

Woord vooraf

Inleiding

Hoofdstuk 1.: etnografie : De Wodaabe

1.1. Situering van  de Wodaabe

       1.1.1. Geografische situering:

                 1.1.1.1. Algemene afbakening

                 1.1.1.2. Klimatologische omstandigheden:

                 1.1.1.3. Vegetatie en fauna:

       1.1.2. Etnische situering

                 1.1.2.1. Etnische groepen in Niger

                 1.1.2.2. De Fulbe gemeenschap:

                 1.1.2.3. Relatie tussen Fulbe en  Wodaabe :

                 1.1.2.4. Wodaabe in Niger:

                 1.1.2.5. Aanverwante groepen:

       1.1.3. Historische situering

                 1.1.3.1. Ontstaansgeschiedenis

                 1.1.3.2. Orale traditie en eigen geschiedenis

                 1.1.3.3. Ontstaansmythe en legende

       1.1.4. Linguïstische situering

1.2. Economie van de Wodaabe

       1.2.1. Het nomadisch bestaan

                 1.2.1.1. Verschillende soorten migraties

                 1.2.1.2. Markteconomie versus nomadisch bestaan

       1.2.2. De werkverdeling

                 1.2.2.1. Werkzaamheden van de mannen

                 1.2.2.2. Werkzaamheden van de vrouwen

                 1.2.2.3. Kinderen als herders

       1.2.3. De kudde

                 1.2.3.1. De Bororoji zeboes

                 1.2.3.2. Verband tussen kudde en sociaal complex

                 1.2.3.3. Samenstelling van de kudde

                 1.2.3.4. Eigendom van de kudde

                 1.2.3.5. Waterbevoorrading

                 1.2.3.6. Actuele economische situatie

       1.2.4. Organisatie van het kampement

                 1.2.4.1. De woonst of  suudu

                 1.2.4.2. Het kampvuur of dudal :

                 1.2.4.3. Het huisraad

       1.2.5. Voedsel:

1.3. Sociale en politiek organisatie:

       1.3.1. Sociale structuren: van lineage tot suudu:

                 1.3.1.1. De lineages

                 1.3.1.2. De sublineages

                 1.3.1.3. Sociale structuur van de wuro:

                 1.3.1.4. Sociale organisatie binnen de suudu:

       1.3.2. Algemene verwantschapsrelaties:

       1.3.3. Fasen die het leven van de Bodaado markeren:

                 1.3.3.1. De eerste levensjaren

                 1.3.3.2. De kindertijd

                 1.3.3.3. Intrede als dansers:

                 1.3.3.4. Matrimoniale organisatie

1.4. Wereldbeeld bepaald door de sociale gedragscode

       1.4.1. De weg van de Fulbe: laawal pulaaku

       1.4.2. Mbodangaanku: een sociale religie

       1.4.3. Magische krachten en hekserij

       1.4.4. Wodaabe : religie en de islam

1.5. Besluit

Hoofdstuk 2.:  Jaarlijkse bijeenkomsten met ceremoniële dansen

2.1. De jaarlijkse bijeenkomst of worso

       2.1.1. Organisatie van de evenementen

                 2.1.1.1. Voorbereidingen op de samenkomsten

       2.1.2. Organisatie van de evenementen

                 2.1.2.1. Huwelijken

                 2.1.2.2. Naamgeving bij geboorte

                 2.1.2.3. Tweede naamgeving

                 2.1.2.4. De ndotti’en spreken recht

                 2.1.2.5. Inspectie van de kalebastafel (saga)

2.2. Dansen tijdens de worso

       2.2.1. Een vriendschapsdans:  ruume

       2.2.2. De yaake: schoonheidswedstrijd tussen lineages

                 2.2.2.1. oorbereiding van de yaake dans

                 2.2.2.2. Verloop van de yaake dans

       2.2.3. Andere dansen

                 2.2.3.1. De ndoosa dans

                 2.2.3.2. De borno

                 2.2.3.3. De moosi dans

                 2.2.3.4. Twee vrouwendansen: jooyde en ji’ere

                 2.2.3.5. Relatie met soro dans van de Fulbe

                 2.2.3.6. Het aanleren van de dansen

       2.2.3.7. De muziek van de Wodaabe

2.3. De dans als oorlog : geerewol

       2.3.1. Relaties tussen de maximale lineages

       2.3.2. Organisatie van de geerewol bijeenkomst

                 2.3.2.1. Opstelling van de kampementen

                 2.3.2.2. Verloop van de evenementen

       2.3.3. De geerewol dans

                 2.3.3.1. Uitrusting en opmaak van de geerewol dans

                 2.3.3.2. Opstelling en organisatie

                 2.3.3.3. Verloop van de geerewol dans

                 2.3.3.4. Verkiezing van de beste danser

       2.3.4. Over de betekenis van de geerewol

                 2.3.4.1. Geerewol : de dans als oorlog

                 2.3.4.2. Over de ontvoering van vrouwen

                 2.3.4.3. Etnocentrisme en Wodaabe cultuur

2.4. Dansopvoeringen buiten de traditionele context

       2.4.1. Pseudo-professionele dansen in Niger

       2.4.2. Dansvoorstellingen in Westerse landen

2.5. Besluit

Hoofdstuk 3.:  Esthetische aspecten van de Wodaabe

3.1. De materiele cultuur van de Wodaabe

       3.1.1. Decoratie van de kalebassen en andere objecten

       3.1.2. Borduren van de volkskledij

       3.1.3. Lichaamsornamenten en juwelen

                 3.1.3.1. Juwelen voor de vrouwen

                 3.1.3.2. Juwelen voor de mannen

       3.1.4. Amuletten

3.2. Kledij

       3.2.1. Kledij van de man

                 3.2.1.1. Traditionele kledij van de man

                 3.2.1.2. Ceremoniële kledij en attributen

       3.2.2. Kledij van de vrouw

                 3.2.2.1. Dagdagelijkse kledij van de vrouw

                 3.2.2.2. Feest kledij van de vrouw

3.3. Esthetiek van het lichaam

       3.3.1. Enkele kenmerken van de esthetiek bij de man

       3.3.2. Esthetische kenmerken bij de vrouw

       3.3.3. Esthetiek bij de dansen

3.4. Lichaams  –en gezichtstatoeages bij de Wodaabe

       3.4.1. Toepassing van tatoeages bij de Wodaabe

       3.4.2. Analyse van de gelaatstatoeages

       3.4.3. Lichaamstatoeages

3.5. Op zoek naar de vormgevingsregel

       3.5.1. Analyse en betekenis van de motieven

       3.5.2. Symmetrie als vormgevingsregel

Hoofdstuk 4.:  Analyse van de gelaatsbeschilderingen

4.1. Methodiek van de analyse

       4.1.1. Algemeenheden met betrekking tot het onderzoek

       4.1.2. Methodiek van de analyse

       4.1.3. Onderverdeling van het gelaat

                 4.1.3.1. De opmaaklaag

                 4.1.3.2. Vlakverdeling van het gelaat

4.2. Kleurmaterialen voor de opmaak

       4.2.1. Materiaal voor de opmaaklaag van het gelaat

       4.2.2. Mengsels van organische herkomst

       4.2.3. Herkomst van de opmaakproducten

       4.2.4. Kleurstofmateriaal voor de ogen

       4.2.5. Kleurstofmateriaal voor de lippen

                 4.2.5.1. Materiaal voor de detailopmaak

4.3. Werkwijze bij de opmaak van het gelaat

       4.3.1. Voorbereiding van de opmaak

       4.3.2. Aanbrengen van de opmaaklaag

       4.3.3. Aanbrengen van de detailopmaak

       4.3.4. Afwerking van de opmaak

4.4. Analyse van de onderzoeksgegevens

       4.4.1. Analyse van de opmaaklagen

                 4.4.1.1. Kleur van de opmaaklaag: contrastwerking

                 4.4.1.2. Omtreklijnen van de opmaaklaag

       4.4.2. Variaties binnen de zones

                 4.4.2.1. De neus –en voorhoofdszone

                 4.4.2.2. De zone van de slapen

                 4.4.2.3. De wangzone

                 4.4.2.4. De zone van de mondhoeken

                 4.4.2.5. De kinzone

       4.4.3. Verband tussen de zones

                 4.4.3.1. Vormgevingsregels

                 4.4.3.2. Variëteit en verdeling van de motieven

                 4.4.3.3. Relatie tussen de verschillende zones

                 4.4.3.4. Betekenis van de motieven

       4.4.4. Contextuele  verbanden

                 4.4.4.1. Gelaatsbeschilderingen bij vrouwen

                 4.4.4.2. Relatie met de gezichtstatoeages

                 4.4.4.3. Correlatie naar groepsverband

                 4.4.4.4. Lokaliteit van opmaken

4.5. Synthese van het onderzoek

4.6. Besluit

Hoofdstuk 5.:  Algemeen besluit

- Videofragmenten yaake opmaak, In-Gall 2000

- Overzicht van videofragmenten

- Kaart 1-2

- Afbeeldingen

- Figuren

- Lijst van geconsulteerde musea en instellingen / films / artikels

- Lijst van afbeeldingen

- Lijst van figuren

- Lijst van kaarten en tabellen

- Lijst van informanten

- Bibliografie