More paganorum.

Vroegmiddeleeuwse perceptie van heidense volkscultuur.

 Steven Dhondt

academiejaar 2000-2001

 Scriptie voorgelegd tot het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis

 Universiteit Gent

Promotor: prof. dr. Ludovicus Milis

Commissarissen: prof. dr. Thérèse de Hemptinne, drs. Steven Vanderputten

Inhoudstafel

I. Inleiding.

II. De missionering en het spanningsveld tussen Christendom en heidendom.

     1) Een botsing van culturen: Christenen en heidenen in Merovingisch Gallië.

     2) Het kersteningsproces: het eerste contact.

     3) Het kersteningsproces: acculturatie

     4) Het kersteningsproces: uitdieping.

III. Een duale cultuur: leken versus clerus.

     1) Litterati en illiterati.

     2) Het zelfbeeld van de geestelijkheid.

     3) De doorsijpeling van volkscultuur in het literaire nalatenschap van de clerus.

     4) Poging tot definitie van het begrip “volk”.

IV. Wat verstaan we onder “heidense relicten”?

     1) De problematiek van het “Fortleben”.

     2) Magie en bijgeloof: twee verwante begrippen.

     3) Recuperatie van heidense overblijfsels door de Kerk?

V. Bronnen en methode.

     1) Bronnen:

              1.1. normatief

              a) concilies 

              b) volksrecht (leges)

              c) capitularia

              d) formularia

              1.2. narratief

              a) historiografie

              b) hagiografie

              c) brieven

              1.3. bronnen met betrekking tot het religieuze en morele leven

              a) sermoenen

              b) liturgische bronnen

              c) poenitentiaalboeken

              1.4. traktaten en opuscula

     2) Methode

VI. Categorieën van het “heidense bijgeloof

     1) Het niveau van de “hogere” religie:

              a) erkenning van goden  

              b) godendienst (idolatrie)

     2) De “lagere” religie:

              a) verering van natuurelementen

                        -de cultus van bomen, bronnen en rotsen

                        -het maken van kabaal bij een maansverduistering

              b) geloof in bovennatuurlijke wezens

              c) dodencultus

              d) feesten en drinkgelagen

     3) Magie:

              a) algemeen

              b) augurium en divinatie

              c) apotropaeische en genezende magie

              d) vruchtbaarheidsriten en liefdesmagie

              e) zwarte magie

VII. Besluit.

     1) De “drijvende kracht” achter het bijgeloof: de demonen.

     2) Het gefaseerde bekeringsproces: toepassing van Milis’ model.

     3) Kerkelijke accaparatie: een nieuwe invulling van bestaande vormen.

     4) Hoe heidens waren de Middeleeuwen?

VIII. Bibliografie.

     1) Gebruikte bibliografieën.

     2) Literatuurlijst.

IX. Bijlagen: bronnen.

     1) normatief

              1.1. concilies

              1.2. volksrecht (leges)

              1.3. capitularia

              1.4. formularia

     2) narratief

              2.1. hagiografie

              2.2. historiografie

              2.3. brieven

     3) bronnen met betrekking tot het religieuze en morele leven

              3.1. sermoenen

              3.2. poenitentiaalboeken

              3.3. liturgische bronnen

     4) traktaten en opuscula