Dialectiek in revolutionaire cinema.

Analyse van de marxistische film
Memorias del subdesarrollo (1968)
van Tomás Gutiérrez Alea, Cubaans cineast.

Nicolas Claus

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit SOCIALE WETENSCHAPPEN
DEPARTEMENT COMMUNICATIEWETENSCHAP,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Communicatiewetenschappen.

Academiejaar: 2002-2003

Katholieke Universiteit Leuven

Promotor: Prof. Dr. W. HESLING
Verslaggever : L. ENGELEN
 

“Does it require deep intuition to comprehend that man’s ideas, views and conceptions, in one word, man’s consciousness, changes with every change in the conditions of his material existence, in his social relations and in his social life? What else does the history of ideas prove, then that intellectual production changes its character in proportion as material production is changed? The ruling ideas of each age have ever been the ideas of its ruling class”.

Karl Marx

“We have to know how to live in the age into which we are born, with the dignity with which we should know how to live”.

Fidel Castro

Voorwoord

Inleiding

HOOFDSTUK 1: PRODUCTIE VAN MEMORIAS DEL SUBDESARROLLO

    1.1. “Individual Fulfillment, Collective Achievement”: productiegeschiedenis van de film

        1.1.1.  Tomás Gutiérrez Alea: presentatie van een geëngageerd cineast

            1.1.1.1. De Nuevo Cine Latinoamericano beweging

        1.1.2.  Het productietype

            1.1.2.1. De kijker tot actie aangezet: third cinema (Solanas & Getino)
                            of imperfect cinema (Espinosa) vs. Hollywood cinema

        1.1.3. Bespreking van de context waarbinnen de film gemaakt werd:
                            (1968) “Jaar van de heldhaftige Guerrillastrijder”

            1.1.3.1. Politiek: de dood van Che Guevara,  Castro’s Tsjechoslowaakse rede,
                            ideologische confrontaties in Azië en Europa en het “Nuclear Non-Proliferation Treaty”

            1.1.3.2. Sociaal: revolutionaire waarden voor een multiculturele samenleving

            1.1.3.3. Economisch: Guevara’s hombre nuevo en Castro’s “grote revolutionaire offensief”

HOOFDSTUK 2: ANALYSE VAN MEMORIAS DEL SUBDESARROLLO

    2.1. Analyse van de globale vorm- en genrekarakteristieken

        2.1.1. Analyse van de belangrijkste vormprincipes

            2.1.1.1. Function

            2.1.1.2. Similarity/repetition, parallelism & motif

            2.1.1.3. Difference/ variation

            2.1.1.4. Development

            2.1.1.5. Unity/disunity

        2.1.2. Analyse van de voornaamste genrekarakteristieken van
                            Memorias del subdesarrollo: politiek, dialectisch en revolutionair?

    2.2. Detail-analyse van de vier lagen van de film

        2.2.1. De laag van het verhaal

            2.2.1.1. Vergelijking met de literaire brontekst, de roman
                            “Inconsolable Memories” (1967) van E. Desnoes

            2.2.1.2. Bespreking van de vijf narratieve methoden van Memorias del subdesarrollo

                2.2.1.2.1. Parametrische narratie

                2.2.1.2.2. Art Cinema

                2.2.1.2.3. Palimpseste narratie

                2.2.1.2.4. Historisch-materialistische narratie

                2.2.1.2.5. Klassieke narratie

            2.2.1.3. Filosofische invloeden op Memorias del subdesarrollo

                2.2.1.3.1. Het marxisme (K. Marx)

                    2.2.1.3.1.1. Dialectiek en  historisch materialisme

                    2.2.1.3.1.2. Aliënatie of vervreemding

                2.2.1.3.2. Ontaarding en ‘in-zichzelf-kering’ (Ortega y Gasset)

                2.2.1.3.3. Het existentialisme (J.-P. Sartre)

                    2.2.1.3.3.1. Vergelijking van Sergio met de existentialistische
                            anti-hero uit “Aantekeningen uit het Ondergrondse” (F. Dostojewski, 1864)

                2.2.1.3.4. Voorstelling van Sergio als de Baudelairische flâneur (W. Benjamin)

            2.2.1.4. Thematiek van Memorias del subdesarrollo

                2.2.1.4.1. Sociaal:

                    2.2.1.4.1.1. De vrouw  in de Cubaanse macho –maatschappij: een marxistische benadering

                    2.2.1.4.1.2. De rol van de bourgeois intellectueel in een (marxistische) revolutie

                2.2.1.4.2. Politiek:

                    2.2.1.4.2.1. Op gespannen voet met de V.S. : de “Invasie van de Varkensbaai”
                            (1961) en de “Rakettencrisis” (1962)

                    2.2.1.4.2.1.1. Propaganda cinema of niet?: een marxistische film

                2.2.1.4.3. Economisch:

                    2.2.1.4.3.1 “Underdevelopment”: economische, politieke of sociale onderontwikkeling?

        2.2.2. De laag van de mise-en-scène

            2.2.2.1. Setting: een revolutionaire buitenwereld versus een contra-revolutionaire binnenwereld

            2.2.2.2. Kostumering en make-up: klassetypische kostuums

            2.2.2.3. Lighting: natuurlijk licht voor (neo-) realistische cinema

            2.2.2.4. Movement en acting: ‘vervreemd’ acteren

        2.2.3. De laag van de camera en de montage

            2.2.3.1. De laag van de camera

                2.2.3.1.1. De camera als voyeur

                2.2.3.1.2. De camera als rechter

                2.2.3.1.3. De metaforische camera

                2.2.3.1.4. De ‘objectieve’ en ‘subjectieve’ camera

                2.2.3.1.5. Langsheen de camera van een kijker binnen de tekst naar een kijker buiten de tekst

                    2.2.3.1.5.1. Filmische invloeden op Memorias del subdesarrollo

                        2.2.3.1.5.1.1. Italiaans Neo-Realisme

                        2.2.3.1.5.1.2. Franse Nouvelle Vague

            2.2.3.2. De laag van de montage

                2.2.3.2.1. De invloed van S. Eisenstein en B. Brecht

                    2.2.3.2.1.1. De dialectiek van de kijker: identificatie (Aristoteles),
                            vervreemding (Brecht) en pathos (Eisenstein)

                    2.2.3.2.1.2. Dialectische montage (S. Eisenstein): intellectuele montage,
                            tonale montage en audiovisueel contrapunt

        2.2.4. De laag van het geluid, binnen en buiten beeld

HOOFDSTUK  3: RECEPTIE VAN MEMORIAS DEL SUBDESARROLLO

    3.1. “Memories of Underdevelopment in the land of Overdevelopment”: receptiegeschiedenis van de film

        3.1.1. Awards, nominaties en erkenningen voor Memorias del subdesarrollo

    3.2. Binnen- versus buitenland: overzicht kritieken

        3.2.1. Cuba

            3.2.1.1. Cine Cubano (Havana)

        3.2.2. Europa

            3.2.2.1. Cinema & Film (Italië)

            3.2.2.2. Cinéma 74 (Frankrijk)

            3.2.2.3. Sight & Sound (Verenigd Koninkrijk)

        3.2.3. Verenigde Staten

            3.2.3.1. The New Republic

            3.2.3.2. The New Yorker

            3.2.3.3. The New York Times

Besluit

Referenties

Bijlagen