Inleiding

In het jaar ’59 verraste Cuba de wereld met een revolutie die de spanningen tussen  de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, in volle Koude Oorlog, nog hoger zouden doen oplaaien. De verantwoordelijke ervan was een jonge advocaat, genaamd Fidel Castro. Samen met zijn troepen, in olijfgroen uniform uitgedost en allemaal  bebaard, daarom ook wel de barbudos genoemd, nam hij in een drie jaar durende guerrillastrijd het tropisch eiland in handen, en bevrijdde het zo van de militaire, Amerikaans gezinde dictatuur van Fulgencio Batista. Enkele jaren later ging Castro op bezoek bij de Russen en riep de Cubaanse Revolutie uit tot een marxistisch-leninistische revolutie. Al gauw, net als Lenin, erkende hij de macht van de cinema om de nieuwe ideologie te verspreiden, en één van de eerste revolutionaire  decreten op vlak van cultuur was dan ook de oprichting van het revolutionaire, door de staat beheerde Cubaanse Filminstituut (ICAIC), waar revolutionaire filmmakers, in navolging van grote Russische revolutionaire cineasten als Vertov en Eisenstein, aan het werk gezet werden om revolutionaire films te maken. De productie bracht meesterwerken voort die in alle opzichten zouden kunnen concurreren met wat de Russen 40 jaar eerder hadden gedaan. Eén zo’n revolutionair meesterwerk is Memorias del subdesarrollo (1968) van de Cubaanse cineast Tomás Gutiérrez Alea. Het is de bedoeling van deze thesis om deze te analyseren zodat we een zicht krijgen op hoe Cuba in het begin van de revolutie haar cinema inzette om de nieuwe ideologie te verspreiden.

Deze thesis zal hiertoe uit drie hoofdstukken komen te bestaan: productie, analyse en receptie  van Memorias del subdesarrollo. Natuurlijk gaat de meeste aandacht uit naar de analyse van de film.

In een eerste hoofdstuk wordt de aandacht gelegd op achtergrondinformatie bij de film. De productiegeschiedenis van de film zal besproken worden, maar ook het leven van Alea, de beweging waarin we Memorias kunnen situeren, het filmisch concept dat aan de film ten grondslag ligt en tot slot de politieke, sociale en economische context waarin de film geproduceerd werd.

In een tweede hoofdstuk zal de film aan de hand van de concepten die Bordwell & Thompson vermelden in hun boek “Film Art: An Introduction” (2001) tot in het kleinste detail uit de doeken gedaan worden. Hiertoe zullen achtereenvolgens de vier lagen van een film die Bordwell & Thompson vermelden besproken worden: verhaal, mise-en-scène, camera en montage, en geluid.

Vooraleer met de eerste laag aangevat wordt, zullen eerst de vormprincipes van een film zoals die vermeld worden bij Bordwell & Thompson op de film toegepast worden. Er zal ook getracht worden om de film binnen een genre te situeren.

Vervolgens zal de eerste laag, die van het verhaal, behandeld worden. Hierbij zal eveneens de sociale, politieke en economische thematiek van de film besproken worden en zal een bespreking  van de filosofische invloeden op het verhaal dit nog meer trachten te duiden.

Bij de bespreking van de tweede laag van een film, die van de mise-en-scène, zullen de vier aspecten hiervan uitvoerig besproken worden: setting, kostumering, belichting en acteerprestatie. De aspecten zullen in verband met Memorias verduidelijkt worden aan de hand van commentaar van Alea zelf of van andere auteurs.

In een derde laag van de film, die van de camera en montage, zal ten eerste, voor de camera, aangetoond worden hoe Alea hiermee betekenis tracht te creëren, en ten tweede, voor de montage, nagegaan worden hoe Alea, door gebruik te maken van de dialectische montage van Bertolt Brecht en Sergei Eisenstein, de marxistische ideologie stilistisch in de film verwerkt heeft.

Tot slot van dit hoofdstuk zal de laag van het geluid besproken worden. Hier zal eveneens nagegaan worden hoe Alea betekenis tracht over te brengen via de geluidsband.

In een laatste hoofdstuk uiteindelijk zal worden gekeken naar hoe de film ontvangen werd niet alleen op Cuba, maar ook in (anders ideologisch georiënteerde) landen als Italië, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en (vooral) de Verenigde Staten. Er zal nagegaan worden in hoeverre de film geapprecieerd en begrepen werd door de pers.