Naar een nieuwe tijd.
Het afscheid van de traditionele Weltanschauung bij katholieke intellectuelen en kunstenaars.
(1891-1909)
Bram Delbecke
Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en
Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.
Academiejaar: 2001-2002
Katholieke Universiteit Leuven
Promotor: Prof. Dr. De Maeyer
| home | lijst scripties | inhoud | volgende |
1. Naar een gebalde vraagstelling
a. Zoeken naar een katholiek wereldbeeld
b. Moderne tijd en moderniteit: tussen tijdvak en concept
c. Omgaan met een splijtzwam: uiteenlopende katholieke houdingen
2. Een afgebakend onderzoeksdomein: wie, waar en wanneer?
a. Zoeken naar voortrekkers: een focus op intellectuelen en kunstenaars
b. De voorzichtige omlijning van een territorium: tussen België en Vlaanderen
c. Een temporele omlijsting: ‘fin de siècle’ als misleidend begrip.
a. Mentaliteitsgeschiedenis: over desubjectivering, discontinuïteit en discours
b. Receptiegeschiedenis en de polarisatie tussen een actieve en een passieve component
4. Zoeken naar bronnen en een valabele methode
a. Het tijdschrift als bron: een dankbare bruggenbouwer
b. Een verantwoorde selectie tijdschriften: een algemene en sociaal-culturele
c. De weerhouden titels
5. De opbouw schetsmatig in beeld gebracht
DEEL 1: Een laat negentiende-eeuws katholiek wereldbeeld van ultramontaanse inspiratie:
De katholieke burcht als bron van autoriteit en zekerheid in tijden van pessimisme en onzekerheid
a. Drie pijlers van een onverzettelijk wereldbeeld
1. God en Kerk, de ware weg voor het leven
a. God en Kerk als enige en absolute bron van waarheid
b. De beschavende kracht van het katholicisme
c. Het expliciete en collectieve karakter van de geloofsbeleving
d. Een exclusief katholicisme: de eigen superioriteit
a. De last van de lust: de onoverkomelijke onvolmaaktheid van het individu
b. Morele verheffing en bevoogding als redmiddel
c. Een diepgewortelde onvrede met het moderne mensbeeld
3. De geruststellende zekerheid van verleden en traditie
a. Het verleden als aanloop: een door God ingestelde lineaire geschiedenis
b. Het verleden als leermeester, de traditie als leidraad
c. Het belang van het verleden beleven
d. Het gevaar van de moderne vernieuwingsdrang
b. De hechte verbintenis tussen mens en samenleving
1. Samen sterk van gezin tot staat
a. Het gezin, hoeksteen van de maatschappij
b. Het dorp gekoesterd, de stad vervloekt
c. Het Belgische en Vlaamse volk als bedding voor het katholicisme binnende katholieke natie
d. De houding tegenover Staat en overheid: het latente theocratische ideaal
2. Een piramidale samenleving: Een fundamenteel ongelijke en statische maatschappij
a. Een ongelijke maatschappij gezegend met een verantwoordelijke elite
b. De economische crisis als bedreiging voor mens en maatschappij
c. Verticale solidariteit: caritas als hoeder van de maatschappelijke orde
1. Kunst als vehikel: De dominante ethische dimensie van de traditionele katholieke kunstpraktijk
a. Het accent op de ethische dimensie van kunst
b. Neogotiek als katholieke kunst bij uitstek
c. De verdierlijkende kracht van de moderne kunst
2. Naar het woord van God: Een parallelle situatie in wetenschappelijke praktijk
1. Barre tijden
a. Pessimisme als motor voor nostalgie
b. Gepolariseerde maatschappij en burchtmentaliteit
DEEL 2: Kijken naar de toekomst en de twintigste eeuw als teken van een hernieuwd katholicisme:
Groeiend optimisme en openheid als aanpassing aan een nieuwe tijd
a. De opkomst van een hernieuwde, mystiek geïnspireerde geloofsbeleving
b. De verzelfstandiging van religie als uitzuivering van het programmisme
c. Sporen van een voorzichtige dialoog: de integrerende interreligieuze toenadering
2. Goede mensen: Het groeiende geloof in het goede in de mens
a. Van geboren zondaar naar piëteitsvol wezen
b. De actieve component beklemtoond: de mens als scheppend wezen
c. De toenadering tot de vrouw
3. Het verleden voorbij? De voorzichtige acceptatie van vernieuwing en discontinuïteit
a. Groeiende openingen voor vernieuwing als waardevol en noodzakelijk gegeven
b. Tussen heden en verleden: de voorzichtige acceptatie van discontinuïteit
b. Geïntegreerde originaliteit: De stap richting moderniteit in kunst en wetenschap
1. Omdat het mooi is: De voorzichtige acceptatie van de originaliteitsgedachte in de kunst
a. De inspirerende moderne kunstmilieus
b. Een katholieke kunsthernieuwing: dramatis personae
c. De verschuiving naar de esthetische dimensie
c. Een gewijzigde samenleving: De intellectuele elite als gids voor een kosmopolitisch getinte houding
1. Een gecontroleerde ontvoogding
a. De christen-democratische achtergrond: een gewijzigde katholieke sociale politiek
b. Sociale rechtvaardigheid door een toenadering tot de Staat
2. Op u rekenen wij: Een jonge intellectuele elite met kosmopolitische ambities
a. Door eigen kunnen: jonge intellectuelen als maatschappelijke elite
b. Zin voor kosmopolitisme en meer aandacht voor het internationale platform 171
d. Een nieuwe tijd breekt aan:Een groeiend optimisme en de uitbraak uit de burchtmentaliteit
1. Hoopvol vooruitblikken: Het groeiende geloof in de toekomst hervonden
a. Een voorzichtig optimisme en een ontluikende toekomstgerichtheid
b. De toenadering tot de moderniteit en sporen van een uitbraak uit de burchtmentaliteit
1. De eeuwwisseling als schouwtoneel voor de opkomst van een nieuw type katholieke intellectueel
2. Tussen cesuur en graduele evolutie
AFKORTINGEN
BIBLIOGRAFIE
BIJLAGEN
| home | lijst scripties | inhoud | volgende |