De ijver van de duivel

De Isis- en Mithrascultus
door de ogen van christelijke en heidense auteurs.

Saskia Roselaar
Studentnummer 9801936

Doctoraalscriptie Geschiedenis van de Oudheid en Antieke Cultuur

Academiejaar: 2003-2004

Universiteit Utrecht, Faculteit der Letteren

Promotor: Prof. Dr. Sander Evers

1. Voorwoord

2. Geschiedenis van de henotheïstische religies en het Christendom in het Romeinse rijk

    2.1. Inleiding

    2.2. De houding van de keizers tegenover Christendom en heidendom

    2.3. Positie van het Christendom in de late Oudheid

    2.4. De heidense revival aan het einde van de vierde eeuw

    2.5. Geweld tegen heidense tempels

    2.6. Strijd tussen het Christendom en de heidense religies

    2.7. Syncretisme

3. De Isiscultus

    3.1. De opkomst van de henotheïstische culten

    3.2. Kenmerken van de henotheïstische culten

    3.3. De rituelen van de Isiscultus

    3.4. Initiatie

    3.5. De eigenschappen van Isis

    3.6. Eisen aan de gelovigen

    3.7. Verspreiding door het rijk

    3.8. Aanhangers van de Isiscultus

4. De Mithrascultus

    4.1. Inleiding

    4.2. Mythen en rituelen van de Mithrascultus

    4.3. Initiatie

    4.4. Geloofsinhoud van de cultus

    4.5. Eigenschappen van Mithras

    4.6. Sol en Mithras

    4.7. Eisen aan de gelovigen

    4.8. Verspreiding door het rijk

    4.9. Aanhangers van de Mithrascultus

5. Algemene beschrijvingen en meningen van christelijke schrijvers

    5.1. Inleiding

    5.2. De kennis van henotheïstische culten

    5.3. Het doel en publiek van de christelijke werken

    5.4. Misdadige goden

    5.5. Symbolische verklaringen

    5.6. Beeldenverering

    5.7. Goden zijn eigenlijk mensen

    5.8. Goden zijn machteloos

    5.9. De waanzin van dieroffers

    5.10. Beledigen van de heidense culten

6. Kritiek van christelijke schrijvers op de henotheïstische culten

    6.1. Imitatie van het Christendom door de henotheïstische culten

    6.2. Vereren van Mithras-Sol in het donker

    6.3. Het vereren van dieren in de Isiscultus

    6.4. Romeinse tradities

    6.5. Vereren van vrouwen

    6.6. Syncretisme?

    6.7. Het gebruik van heidense godsdiensten voor christelijke doelen

7. Heidense auteurs over de henotheïstische culten

    7.1. Inleiding

    7.2. Kennis van de henotheïstische culten

    7.3. Kritiek op de heidense mythen

    7.4. Beeldenverering

    7.5. Euhemerisme

    7.6. Dieroffers

    7.7. Heidense schrijvers over de Isiscultus

    7.8. Dierenverering

    7.9. Symbolische verklaringen

    7.10. Beschrijvingen van de cultus van Mithras

    7.11. Het gebruik van de henotheïstische culten voor kritiek op het Christendom

    7.12. Verdediging van het heidendom in de vierde eeuw

    7.13. Romeinse tradities

    7.14. Verschillen tussen de henotheïstische culten

8. Conclusie

    8.1. De mening van de christelijke auteurs over de henotheïstische culten

    8.2. Waardering voor de henotheïstische culten

    8.3. Ontwikkelingen tussen de tweede en vierde eeuw

    8.4. Verschillen tussen de Isis- en Mithrascultus

    8.5. De meningen van de heidense auteurs over de henotheïstische culten

    8.6. Samenvatting

9. Literatuur

    9.1. Bronnen

    9.2. Secundaire literatuur

    9.3. Illustratieverantwoording

Bijlage: Illustraties

Problemen met de weergave van de Griekse tekst?

Op sommige pagina's (vooral in de voetnoten) komen delen voor in Grieks tekstschrift. Indien u deze tekst niet kan lezen maak dan gebruik van volgende mogelijkheden:

• installeer het lettertype greek op je computer

• maak gebruik van de pdf-versie van deze verhandeling (4,7 mb)