Van Bulcks volkenkunde

Koloniale antropologie in België
een gevalstudie van pater Van Bulck s.j.

(1903 – 1966)

Raf Van Hoof

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2003-2004

Universiteit Gent

Promotor: Prof. Dr. L. François

Commissarissen: Prof. dr. D. Vangroenweghe en drs. G. Castryck

Woord vooraf

Inleiding

1. Afrika naar Europese trekken

2. Plaatsing van het onderzoek

3. Probleemstelling

4. De zoektocht in de archieven

4.1 De staat en inhoud van het archief

4.2 De verwerving van het archief

4.3 Consequenties voor het onderzoek

5. Opbouw

Deel 1: Methode

I. Methodologische uitgangspunten en theoretische onderbouw

I.1 Methode

I.1.1 De linguïstische pragmatiek

I.1.2 Alternatieve onderzoekswijzen

I.1.3 Close reading

I.2 Theoretische verantwoording

1.2.1 De keuze voor de gehanteerde methode

I.2.2 Enige varianten?

Deel 2: Reconstructie van een context

II. Het katholieke leven, fascisme en wetenschap. De wereld rond Van Bulck

II.1 De religieuze dimensie rond Van Bulck

II.1.1 De intellectuele wereld van de Societas Jesu

II.1.2 De Rooms – Katholieke missies in Kongo

a) Missies: de algemene lijn

b) De jezuïetenmissies

II.2 Kongo als Belgische kolonie

II.2.1 Kongo staatkundig, economisch en sociaal bekeken

II.2.2 De impact van de kolonisatie op de etnische situatie in Kongo

II.3 België als kolonisator

II.3.1 Een politiek en sociaal overzicht

II.3.2 Het begrip racisme: enkele verduidelijkingen

a) Het racismebegrip nader verklaard

b) Een historische schets van het racismebegrip

c) De Societas Jesu en racisme

III. De antropologische wetenschap

III.1 Een proeve van definitie

III.1.1 Eerste oriëntering

III.1.2 Verduidelijking van de wetenschap ‘antropologie’ – enkele begrippen

III.1.3 Enkele gevolgtrekkingen

III.2 Genese van de antropologie

III.2.1 De eerste aanzetten

III.2.2 De Verlichting

III.3 Ontwikkeling van de antropologische wetenschap

III.3.1 Het evolutionisme

a) Het klassieke evolutionisme

b) Het moderne evolutionisme

III.3.2 Het diffusionisme

a) Het Angelsaksisch diffusionisme

b) Het Centraal – Europese diffusionisme

c) Het extreme diffusionisme

III.3.3 De basis van de moderne antropologie

a) De sociale antropologie

b) De functionalistische en structuralistische antropologie

III.3.4 Versplintering

III.4 Kolonialisme en antropologie

III.4.1 De relatie tussen het project kolonialisme en de wetenschap antropologie

III.4.2 Het racisme binnen de antropologie en het kolonialisme

IV. Een nadere blik op het diffusionisme

IV.1 De specifieke benadering van de diffusionistische stroming

IV.1.1 Het Amerikaanse diffusionisme

IV.1.2 Het Duits – Oostenrijkse diffusionisme

IV.2 Enkele markante figuren binnen de Kulturkreislehre

IV.2.1 Friedrich Ratzel (1844 – 1904)

IV.2.2 Leo Frobenius (1873 – 1938)

IV.2.3 Fritz Graebner (1877 – 1934)

IV.2.4 Bernhard Ankermann (1858 – 1943)

IV.2.5 Wilhelm Schmidt (1868 – 1954)

Deel 3: Van Bulck en diens werk ontbloot

V. De man achter het verhaal

V.1 Korte levensschets

V.2 Van Bulck als wetenschapper

V.2.1 De strijd om de twee taalkaarten

V.2.2 De appreciatie voor de wetenschapper

V.3 De missionarisdroom

V.3.1 Tussen droom…

V.3.2 …en werkelijkheid

V.4 Tussentijdse evaluatie

VI. Het oeuvre Van Bulck s.j.

VI.1 Een korte blik op Van Bulcks werk

VI.2 De tijdschriften

VI.3 Tussentijdse evaluatie

Deel 4: Nadere analyse

VII. Van Bulck en antropologie

VII.1 De antropologie van Van Bulck

VII.1.1 De theoretische uitgangspunten

a) Definiëring van de volkenkunde naar Van Bulck

b) Van Bulcks houding

c) Van Bulcks volkenkunde

d) De centrale begrippen in Van Bulcks theorie

e) Van Bulcks kritieken

f) Alternatieven?

g) Conclusie

VII.1.2 Waarom verkoos Van Bulck de volkenkunde?

VII.1.3 Van Bulcks geschriften

a) De wetenschappelijkheid

b) De behandelde thema’s

c) Conclusie

VII.2 Van Bulcks wetenschappelijke omgeving

VII.2.1 Van Bulcks voorbeelden

a) De schaduw van W. Schmidt SVD

b) Alternatieven?

VII.2.2 Van Bulcks discussiepartners

a) De taalkundigen rond Van Bulck

b) Van Bulck onder antropologen

c) Algemene krachtlijnen

VII.2.3 Van Bulck in de Nederlandstalige antropologie gesitueerd

VII.3 Tussentijdse evaluatie

VIII. Beeldvorming bij Van Bulck

VIII.1 Racisme

VIII.1.1 Van Bulck over het racisme

a) Inleiding tot de problematiek

b) Van Bulcks aandachtspunten

c) Van Bulcks studie van het racisme

d) Conclusie

VIII.1.2 Vlaamse overtuiging

VIII.2 Beeldvorming

VIII.2.1 Van Bulcks visie op Afrika en haar bewoners in zijn teksten

a) De wetenschapper aan het woord

b) De mening van de missionaris

VIII.2.2 Het fotomateriaal

VIII.3 Tussentijdse evaluatie

IX. Van Bulck en linguïstiek

IX.1 De linguïstiek ingebed

IX.2 De betrokkenheid van Van Bulck bij enkele officiële instanties

IX.2.1 De interesse voor linguïstiek

IX.2.2 De Commissie voor Afrikaanse Taalkunde (CAT)

a) Algemene beschouwing

b) Van Bulcks houding binnen de CAT

IX.2.3 Andere instanties?

IX.3 Van Bulck over de taalpolitiek

IX.4 De talenkaarten

IX.4.1 Waarom kaarten?

IX.4.2 De historie der taalkaarten van Belgisch – Kongo

a) De problematiek

b) Een verklaring voor de verschillen

IX.5 Tussentijdse evaluatie

Algemeen besluit

Bibliografie

1. Bronnen

1.1 Bronnen in handschrift

a) Archief der missionarissen van het Heilig Hart te Borgerhout

b) Archief der Vlaamse Jezuïeten te Heverlee

c) Katholiek archief- en documentatiecentrum Kadoc

d) Private collectie auteur

1.2 Uitgegeven bronnen

2. Literatuurlijst

2.1 Bibliografieën

a) Elektronische bibliografieën

b) Gedrukte bibliografieën

2.2 Weerhouden literatuur

Lijst van afkortingen

Bijlagen

1. Literatuurlijst Van Bulck s.j.

2. Kaartenmateriaal in het archieffonds Van Bulck

3. Een overzicht van de stamgebieden

4. De talenkaarten van Belgisch – Kongo