God en Goud.

De situatie van de lombarden
in de Zuidelijke Nederlanden van de zestiende eeuw.

Sébastien Conard

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2003-2004

Universiteit Gent

Promotor: Prof. Dr. Hilde de Ridder-Symoens

Voorwoord

Inleiding

     a. Historische context en situering van het onderwerp in de geschiedschrijving

     b. Doelstelling

     c. Afbakening van het onderwerp. Definitie van het begrip “lombard” en opmerkingen bij de benadering

     d. Benadering en methode

     e. Bronnen: typologie, toegankelijkheid en verwerking

     f. Opbouw van de hoofdtekst

Deel 1. Verafschuwde woekeraars, verwelkomde geldleners. De verhouding van de Kerk, de Staat en de steden met de lombarden

    Hoofdstuk 1. De woekerkwestie aan de dageraad van de Nieuwe Tijden
                        en de verhouding tussen de Kerk en de lombarden

        1. 1. Van de middeleeuwse scholastiek tot Lessius’ casuïstiek

        1. 2. Het appel van de Reformatie en het antwoord van de tridentijnse Contrareformatie

        1. 3. Mijn groeten aan de priester. Beeldvorming en realiteit van de kerkelijke houding
                        tegenover de lombarden

    Hoofdstuk 2. Een vorderend indijkingsproces. De centrale instellingen van de vorst en de lombarden

        2. 1. De voorgeschiedenis van de relatie tussen de vorst en de lombarden

        2. 2. Bevoorrechte vreemdelingen met een gele muts?

        2. 3. De veranderlijke politiek van Keizer Karel en het kerkverbod van 1546

        2. 4. Het “Récolement des Lombards”, een controlemiddel van het centraal bestuur

        2. 5. De zaak Pisano. Lombarden en het hoogjuridisch milieu

        2. 6. De lombarden onder Filips II.

        2. 7. Het conflict tussen de controleur-generaal van de leentafels en de lombarden

             2. 7. 1. De komst van Bernardin Succa en Jean Laignier

             2. 7. 2. De comeback van Michel des Ardes.

             2. 7. 3. Het tegenoffensief van de lombarden of de afrekening met een oude vijand  uit eigen rangen

             2. 7. 4. De verdedigingsrede van Des Ardes

        2. 8. De Piëmontese zonsondergang. De bevestiging van een geduldige indijkingspolitiek

        2. 9. Het gebrek aan andere horizonten

    Hoofdstuk 3. Het stedelijk milieu en de publieke opinie

        3. 1. De lombarden en de steden

        3. 2. De publieke opinie

Samenvatting

Deel 2. De Piëmontese natie: de handelsvereniging van de lombarden. Structuren en dynamiek

    Hoofdstuk 4. Vrienden, vijanden en vennoten. De samenstelling van de Piëmontese natie

        4. 1. Etnische samenstelling en onderzoek naar de hiërarchie

        4. 2. Hiërarchie en structuren van de natie

        4. 3. Eenheid en verdeeldheid van de natie

    Hoofdstuk 5. Geografie van een handelsnatie. Regionale consortia, intercommunale mobiliteit
                        en lokale functionaliteit

        5. 1. Regionale consortia

        5. 2. Intercommunale mobiliteit in een wisselend stedenlandschap

        5. 3. De Lommerdstraat tot buiten de muren. Lokale functionaliteit en stedelijke vestiging

    Hoofdstuk 6. “La trahison des lombards”. De integratiewens en de sociale promotie
                        van de Piëmontese tafelhouders

        6. 1. De lombarden als handelaars

        6. 2. Strategieën in de sociale promotie

        6. 3. Het geweld om het geld. Agressie en fraude

    Samenvatting

Deel 3. In het hart van de lombard. Intimiteit en persoonlijke overtuigingen

    Hoofdstuk 7. Het huis van de lombard. Waarden rond werk, huwelijk en familie

        7. 1. Opleiding en vaardigheden bij de lombarden

        7. 2. Waarden rond werk, huis en gezin

        7. 3. Voorstelling en werkelijkheid van het huwelijk en het gezin in het lombardenhuis.

             7. 3. 1. Ouders en kinderen

             7. 3. 2. De vrouw van de pandlener

             7. 3. 3. De weduwe van de pandlener

        7. 4. Vrienden, buren en gastvrijheid. De intimiteit van een zwarte muts

    Hoofdstuk 8. God en goud. Christelijk geloof en kredietcultuur bij de lombarden

        8. 1. Koopmanswaarden bij de lombarden

        8. 2. De lombarden en de kredietcultuur

        8. 3. De lombarden tegenover God. Commerciële christenen?

    Hoofdstuk 9. Het Laatste Oordeel. De lombard tegenover de dood

        9. 1. Een ultieme poging voor een laatste oordeel. Het geestelijk testament van
                        Lowys Porquin als egodocument en als uitvaartritueel

        9. 2. Een rustig heengaan? De stervende lombard tussen trots en angst

Samenvatting

Algemeen besluit

Bibliografie

Lijst van afkortingen

Bijlagen