Topografie en urbanistische ontwikkeling
van Cumae

Vanaf de stichting van de Griekse kolonie
tot de laatantieke periode
(ca. 730 v.C.-4de/5de eeuw n.C.)

Bart De Graeve

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Archeologie.

Academiejaar: 2003-2004

Katholieke Universiteit Leuven

Promotor: Prof. Dr. Van Wonterghem

VOORWOORD

INLEIDING

I. GEOGRAFISCH KADER

    1. GEOLOGISCHE VORMING

    2. GEOMORFOLOGISCHE PROCESSEN

    3. TERREINSITUATIE VAN CUMAE

II. HISTORISCH OVERZICHT

    1. PRE- EN PROTOHISTORIE

    2. GRIEKSE PERIODE

    3. OSKISCHE PERIODE

    4. ROMEINSE PERIODE

    5. BYZANTIJNSE EN MIDDELEEUWSE PERIODE

III. GRIEKSE PERIODE (ca. 730 v.C. – 421/420 v.C.)

    1. ACROPOLIS

        1.1. Versterkingen

        1.2. Terras van de Apollotempel

            1.2.1. Oudste sporen (ca. 730 – ca. 500 v.C.)

            1.2.2. Eerste fase van de monumentale Apollotempel (ca. 500 v.C.)

                1.2.2.1. Beschrijving

                1.2.2.2. Datering

                1.2.2.3. Identificatie van het heiligdom

            1.2.3. “Griekse cisterne”

                1.2.3.1. Beschrijving en datering

                1.2.3.2. Interpretatie

            1.2.4. Porticus

        1.3. “Tempel van Jupiter”

            1.3.1. Beschrijving

            1.3.2. Datering

            1.3.3. Identificatie

    2. BENEDENSTAD

        2.1. Versterkingen

            2.1.1. Algemene kenmerken

            2.1.2. Chronologie

                2.1.2.1. Eerste fase (1ste helft 6de eeuw v.C.)

                2.1.2.2. Tweede fase (ca. 500 v.C.)

        2.2. Urbanistische aanleg

        2.3. Heiligdommen

            2.3.1. Archeologische resten

            2.3.2. Historisch gekende cultusplaatsen

    3. SUBURBAAN GEBIED

        3.1. Wegennet

        3.2. Necropool

        3.3. Haven

        3.4. Heiligdommen

        3.4. Heiligdommen

            3.4.1. Tempel van Hera

            3.4.2. Andere heiligdommen

IV. OSKISCHE PERIODE (421/420 v.C. – ca. 89 v.C.)

    1. ACROPOLIS

        1.1. Versterkingen

            1.1.1. Tweede fase (tweede helft 4de eeuw v.C.)

            1.1.2. Derde fase (tweede helft 3de eeuw v.C.)

        1.2. Terras van de Apollotempel

            1.2.1. Tweede fase van de tempel

            1.2.2. Andere archeologische sporen

    2. BENEDENSTAD

        2.1. Versterkingen

            2.1.1. Stadsmuren

                2.1.1.1. Derde fase (eind 5de eeuw v.C.)

                2.1.1.2. Vierde fase (eind 3de eeuw v.C.)

            2.1.2. “Grot van de Sibylle”

                2.1.2.1. Beschrijving

                2.1.2.2. Interpretatie

        2.2. Urbanistische ingrepen

        2.3. Forum

            2.3.1. Capitolium

                2.3.1.1. Eerste fase

                2.3.1.2. Tweede fase

                2.3.1.3. Identificatie

            2.3.2. Andere constructies

        2.4. Centrale thermen

    3. SUBURBAAN GEBIED: NECROPOOL

V. ROMEINSE PERIODE (ca. 89 v.C. – 4de/5de eeuw n.C.)

    1. ACROPOLIS

        1.1. Versterkingen

            1.1.1. Vierde fase (begin 1ste eeuw v.C.)

            1.1.2. Vijfde fase (eind 1ste eeuw v.C.)

        1.2. Terras van de Apollotempel

            1.2.1. Tempel van Apollo

                1.2.1.1. Augusteïsche fase

                1.2.1.2. Hadrianeïsche fase

            1.2.2. Andere archeologische resten ten zuiden van de tempel van Apollo

            1.2.3. “Tempel B”

                1.2.3.1. Beschrijving en datering

                1.2.3.2. Identificatie

            1.2.4. Andere constructies rond “Tempel B”

        1.3. “Tempel van Jupiter”

        1.4. Andere structuren

    2. BENEDENSTAD

        2.1. Versterkingen

            2.1.1. Noordelijke stadsmuur

                2.1.1.1. Vijfde fase (1ste helft 1ste eeuw v.C.)

                2.1.1.2. Zesde fase (eind 1ste eeuw v.C.-1ste eeuw n.C.)

                2.1.1.3. Verval

            2.1.2. Arco Felice

        2.2. Urbanistische ingrepen

            2.2.1. Tunnels

                2.2.1.1. “Grot van Cocceius”

                2.2.1.2. “Romeinse crypte”

            2.2.2. Stratennet

        2.3. Watervoorziening

        2.4. Forum

            2.4.1. Portieken en bevloering

            2.4.2. Westelijke zone

                2.4.2.1. Capitolium

                2.4.2.2. Heiligdom van de Genius Municipii

                2.4.2.3. “Tempel met porticus”

                2.4.2.4. “Aula van Sulla”

                2.4.2.5. Andere structuren

            2.4.3. Oostelijke zone

                2.4.3.1. “Tempel van de gigant”

                2.4.3.2. Andere structuren

        2.5. Publieke gebouwen

            2.5.1. Thermen

                2.5.1.1. Forumthermen

                2.5.1.2. “Centrale thermen”

                2.5.1.3. Thermen in de Masseria Turrà

                2.5.1.4. Thermen langs de Via Vecchia Licola a Palombara?

            2.5.2. Spektakelgebouwen

            2.5.3. Ongeïdentificeerde publieke gebouwen

        2.6. Heiligdommen

        2.7. Private constructies

    3. SUBURBAAN GEBIED

        3.1. Nieuwe wegen

            3.1.1. Via Domitiana

            3.1.2. Via Cumis Capuam

            3.1.3. Wegen naar Baiae en Misenum

        3.2. Necropolen

        3.3. Amfitheater

        3.4. Heiligdommen

            3.4.1. Tempel bij het amfitheater

            3.4.2. Isisheiligdom

        3.5. Andere constructies

BESLUIT

BIBLIOGRAFIE

LIJST MET AFKORTINGEN