Hoofdstuk IX Prenuptialen

9.1 Inleiding

Nadat we uitvoerig in het vorige hoofdstuk de onwettigen hebben besproken, behandelen we in dit hoofdstuk de tweede component van het premaritale gedrag met name de prenuptialen.

Alvorens we de resultaten presenteren voor Deinze gaan we even dieper in op het begrip.  Daarna schetsen we het profiel van zowel de moeder van de prenuptiaal als van haar echtgenoot.  Hun herkomst, beroep, leeftijd en de graad van geletterdheid.

Een prenuptiaal wordt buiten het huwelijk verwekt maar geboren binnen het huwelijk met andere woorden hebben de man en de vrouw hun jawoord gegeven tussen de conceptie en de geboorte.  Het kind wordt geboren als een wettig kind, maar het werd verwekt buiten het huwelijk.  De vergelijking tussen de huwelijksdatum en de geboortedatum was de methode om te achterhalen of een kind al dan niet prenuptiaal was. Wanneer spreken we van een prenuptiaal en wanneer van een te vroeg geboren kind?

Franse historici redeneren dat kinderen geboren binnen de 8^ste maand na het huwelijk ook te vroeggeborenen kunnen zijn.  Anderzijds kunnen kinderen die voor het huwelijk verwekt werden pas in de 9^de maand geboren worden[177].  De minimumbenadering impliceert dus een onderschatting van het aantal prenuptialen. Wij hebben de maximumbenadering gehanteerd; wij rekenen tot de prenuptialen; kinderen tot 8,5 maanden geboren na het huwelijk. 

Of een kind als een onwettige of als een prenuptiaal geboren werd, hing in grote mate af van de relatie tussen de ouders.  Illegitimi die voorkwamen op het einde van de 17^de eeuw en in de eerste helft van de 18^de eeuw waren meestal het resultaat van een vluchtige relatie of een verkrachting.[178]  Meestal ging het over een relatie tussen een kapitaalkrachtige man en een dienstmeid; de kans dat er dan een huwelijk volgde op de zwangerschap was miniem.  De druk van de Kerk en overheid was dan vrij groot zodoende dat ongehuwde moeders gedwongen werden tot een huwelijk met hun verleider.  Op het einde van het Ancien Régime en doorheen de 19^de eeuw gaat het aantal onwettigen toenemen.  Zij waren niet zozeer het gevolg van een flirt maar het resultaat van seksuele betrekkingen tussen sociaal gelijkwaardige partners met een duurzame relatie[179].  Bijvoorbeeld de fabrieksarbeiders te Bezons[180].  Zij konden een huwelijksplechtigheid niet bekostigen en daarom werd een huwelijk pas ingezegend tot drie jaar na het huwelijk.  Een andere verklaring kon zijn dat sommige prenuptialen werden geboren als een onwettige omdat de relatie tussen de ouders was afgesprongen alvorens een huwelijk kon worden ingezegend.  P. Laslett maakte daarrond volgende opmerking:‘…many, perhaps most, bastardies may have occurred because some interruption took place between the initiation of the marriage and the wedding date’[181].  We kunnen uit bovenstaande alinea besluiten dat de grens tussen onwettigen en prenuptialen vrij vaag was.  Deze beide determinanten zijn slechts van elkaar te onderscheiden door het huwelijk.

Werd het huwelijk geprovoceerd door de zwangerschap of was er reeds een stabiele relatie tussen de partners?  Dit was afhankelijk van het aantal maanden dat een prenuptiaal na het huwelijk geboren werd.  Volgens J. Flandrin werd het huwelijk opgedrongen door de zwangerschap als het kind tot drie maanden na het huwelijk geboren werd.  Het meisje merkte dat ze zwanger was en ze had vier tot zeven maand de tijd om haar partner te overtuigen om te trouwen.  Als het kind geboren werd tussen de negen en zes maanden na het huwelijk, dan kan men aannemen dat het niet de zwangerschap was die de huwelijksbelofte provoceerde.  De partners waren reeds verloofd of hadden op zijn minst elkaar beloofd om te trouwen.[182]  J. Flandrin onderscheidde drie types van huwelijken, de geprovoceerde (0-3 maanden), de geavanceerde ( 4-5 maanden) en de geplande huwelijken (6-8 maanden).

P. Laslett onderscheidde ook drie types van huwelijken.  We laten hem eventjes aan het woord: “ the shotgun wedding type, where pregnancy was unintentional and marriage not considered, but forced upon the parties”.  Dit was het type van de geprovoceerde huwelijken, waarbij de prenuptialen geboren werden in de eerste drie maanden na de huwelijksdatum.  “The spouse entrapment type, where one partner, perhaps usually the woman, ensured pregnancy so as to induce the other to marry”.  Dit is een voorbeeld van een geavanceerd huwelijk, de beide partners waren verloofd maar het huwelijk werd vervroegd door de zwangerschap.  De prenuptiaal werd geboren tussen de vierde en vijfde maand na de huwelijksinzegening.  “The fertility testing type”[183] hield in dat de partners verloofd waren en trouwden vόόr er tekenen waren van een zwangerschap.  Deze personen overtraden de algemeen geldende normen en proefden al reeds van de verboden vruchten tijdens de verloving.  Zo’n prenuptialen werden geboren tijdens de zesde en zevende maand na het huwelijk.

We hebben de gegevens van Deinze, voor de 18^de en de 19^de eeuw, ook opgedeeld in bovenstaande categorieën[184].  In de 18^de eeuw kwamen vooral de geprovoceerde huwelijken(17) voor.  De weinige prenuptialen die voorkwamen waren meestal het gevolg van een flirt.  In de 19^de eeuw kregen de geavanceerde huwelijken (17) de bovenhand.  De relaties werden dus stabieler tijdens de 19^de eeuw.  Verloofde koppels genoten van de verboden vruchten vόόr de huwelijksinzegening.  Daarnaast nam de invloed van de Kerk af waardoor de verloofden meer aan premaritale seks deden dan in het verleden.

9.2  De maanden van de prenuptialiteit

Tabel IX.1 Maanden van de prenuptialiteit, in absolute cijfers, Deinze, 1699-1892

9.3  Gemiddelde leeftijd moeders met een prenuptiaal

We hebben de gemiddelde leeftijd van de moeders berekend op basis van het aantal maanden na het huwelijk dat de prenuptiaal geboren werd.  Op deze manier konden we achterhalen of er veel geprovoceerde huwelijken voorkwamen op jonge leeftijd of niet.  Aangezien er slechts 40 huwelijken waren, moesten met dit kleine aantal rekening houden in onze besluitvorming.

Tabel IX 2: De gemiddelde leeftijd moeders met prenuptiaal, Deinze 1807-1892

Opvallend is de lage gemiddelde huwelijksleeftijd van de moeders met een prenuptiaal van zes tot zeven maanden na het huwelijk, namelijk 22,79 jaar.  Normaal gezien werden deze huwelijken beschouwd als niet geprovoceerd door een zwangerschap.  De partners waren al reeds verloofd en hadden een stabiele relatie.  De reden voor deze jonge gemiddelde leeftijd kan men verklaren door het geringe aantal van de moeders, slechts één moeder per jaar.  Als we het gemiddelde namen van de moeders van prenuptialen tussen de 6-7 maanden en 8 maanden dan lag het gemiddelde iets hoger, namelijk 27,6 jaar.

De meeste prenuptialen in Deinze kwamen voor tussen de eerste en de vijfde maand na het huwelijk, namelijk 30 of 75 % van het aantal prenuptialen.  De gemiddelde huwelijksleeftijd lag inderdaad vrij laag; zo’n 24,6 jaar voor moeders van een prenuptiaal tussen de 1-3 maanden en 25,16 jaar voor 4-5 maanden.  We konden hieruit besluiten dat het vooral jongeren waren die dankzij een slippertje met een daaropvolgende zwangerschap moesten huwen.

9.4  De beroepsstratificatie van moeders met een prenuptiaal

Tot welke beroepsklassen behoorden de moeders van een prenuptiaal?  Op deze vraag pogen we een antwoord te formuleren.  Even ter herinnering (I 1-I 4) de zelfstandige arbeid, (II 1-II 3.2) de loonafhankelijke arbeid en tenslotte (III –IV) de niet-productieven.

Tabel IX 3: De beroepsstratificatie van moeders met een prenuptiaal, Deinze, 1807-1892

In bovenstaande tabel merken we opnieuw een overwicht van moeders uit lagere klassen van de bevolking.  De eerste helft van de 19^de eeuw werd gedomineerd door spinsters en moeders waarvan het beroep niet werd genoteerd.  We hebben al reeds aangehaald dat trouwen bij de spinsters heel belangrijk was.  Het was de meest kwetsbare groep op de huwelijksmarkt.  Zij lieten hun maagdelijkheid sneller varen als er een huwelijk in het vooruitzicht was.  De meeste spinsters hadden een prenuptialen geboren tussen de eerste en derde maand na het huwelijk namelijk 46,15 %.  Dit gegeven bevestigde ons vermoeden dat spinsters eerder een slippertje hadden en meer moeite hadden om een man te strikken voor een huwelijk.

In dezelfde categorie (0-3 maand) kwamen ook veel dagloonsters voor; zo’n 57,14 %.  Deze groep was ook zeer kwetsbaar want in een agrarische maatschappij was het moeilijk om een geschikte huwelijkspartner te vinden en daarom ging men sneller over tot een vroegtijdige consommatie van het huwelijk.  Het doorbreken van seksuele taboes werd dus in sterke mate bepaald door het voorkomen van een bezitloos proletariaat met een minimum vooruitzicht op tewerkstelling.[185].  Met andere woorden hoe meer bezitloos proletariaat van landarbeiders voorkwam, hoe meer men seksueel experimenteerde vόόr het huwelijk. 

Er kwamen relatief weinig prenuptialen voor bij de middenklassen van de maatschappij, slechts een drietal.  Deze moeders hadden allemaal een geavanceerd huwelijk, ze waren reeds verloofd maar hebben het huwelijk omwille van de zwangerschap moeten vervroegen.  De reden hiervoor was dat de zonen en dochters van ambachtslieden en landbouwers moeilijker aan het gezag van de ouders konden ontsnappen.  Binnen deze groepen waren enkel de jongere kinderen die geen aanspraak maakten op het bedrijfskapitaal, vrijer in hun keuze van een partner.  C. Vandenbroeke trekt hieruit volgende conclusie: ‘een essentiële voorwaarde tot het (blijven) respecteren van de voorgehouden normen in verband met de seksualiteit en het ouderlijk gezag was het voorkomen van eigenbezit, ook al gold dit dan voor een minuscuul bedrijfje waarop niet eens een zelfstandig bestaan mogelijk was.’[186]

9.5  Herkomst moeders met een prenuptiaal

De meeste vrouwen met een prenuptiaal bleven wonen in Deinze, hun geboortestad.  De meeste moeders trouwden en bevielen in Deinze namelijk 57,5 %.  Het aantal personen die in de zone van 5 km rond Deinze woonden, kwamen ook geregeld trouwen in Deinze, zo’n 35 %.  We konden eruit besluiten dat ongehuwde zwangere vrouwen naar Deinze verhuisden al dan niet om er met hun partner te trouwen.  De sociale controle was in een regionaal verzorgingscentrum niet zo strikt als in een dorp.

Tabel IX 4 De herkomst moeders met een prenuptiaal, Deinze, 1807-1892

9.6 Alfabetisatiegraad moeder met een prenuptiaal

Toevallig waren er evenveel geletterde als ongeletterde vrouwen.  We hebben reeds aangetoond dat de meeste moeders afkomstig waren uit de lagere klassen van de maatschappij.  In het hoofdstuk van de alfabetisatie hebben we kunnen vaststellen dat de meeste ongeletterden juist in die klassen voorkwamen.  De geletterdheid lag iets hoger bij moeders van prenuptialen.  Waarschijnlijk had dit te maken met het geringe aantal, 40 van de 362 vrouwen in de periode 1807-1892.

Tabel IX.5: De geletterdheid van moeders met een prenuptiaal, Deinze 1807-1892

9.7 Het profiel van de echtgenoot van moeders met prenuptiaal

Nadat we het profiel van een moeder met prenutiaal kind uitgebreid hebben besproken, bekijken we nu vanwaar de (vermoedelijke) vader afkomstig was en uit welke sociale klasse hij kwam, welke leeftijd hij had bij de geboorte en of hij al dan niet geletterd was.  Het blijft moeilijk om uit te maken of de echtgenoot van de moeder de eigenlijke vader van de prenuptiaal was.

In de meeste gevallen waren de echtgenoten van moeders met prenuptialen geboren tussen de vierde en zevende maand na het huwelijk, de vader.  In beide gevallen was er sprake van een verloving en sliepen de partners met elkaar zonder rekening te houden met de traditionele normen.  In het eerste geval werd het huwelijk enkel vervroegd door de zwangerschap.  Prenuptialen geboren in de eerste tot derde maand na het huwelijk konden het resultaat zijn van een flirt.  Of de echtgenoot al dan niet de vader was, bleef onduidelijk.  Slaagde de moeder er nog in de verleider te strikken vόόr een huwelijk of kon ze een ander overtuigen om met haar in de echt te treden? 

Op de volgende pagina’s hebben we het profiel van de potentiële vaders proberen te achterhalen.

9.8  De gemiddelde leeftijd van de echtgenoot van moeder met prenuptiaal

Zoals we bij de moeders hadden opgemerkt, was de leeftijd van de vaders, met een prenuptiaal kind geboren tussen de 6^de en de 7^de maand, eerder laag.  Het klein aantal zal daar zeker een rol in spelen.  De meeste prenuptialen kwamen voor tussen de 4^de en 5^de maand na het huwelijk.  De gemiddelde leeftijd van de ‘vermoedelijke’ vaders was ongeveer 26 jaar.  Deze leeftijd was vrij normaal, want de gemiddelde huwelijksleeftijd in deze periode lag tussen de 28 en 30 jaar.  De partners waren reeds verloofd maar het huwelijk werd vervroegd door de zwangerschap.

De leeftijd van de echtgenoten van moeders met een prenuptiaal, geboren tussen de eerste en derde maand na het huwelijk was iets lager, respectievelijk 25 jaar.  Het waren dus iets jongere mannen, die zich lieten verleiden tot voorhuwelijkse seks of zich lieten strikken voor een huwelijk met een zwangere vrouw.  In de onderstaande tabel werden de waarden nog eens voorgesteld.  Tussen haakjes hebben we het aantal mannen vermeld; op deze manier kwamen we tot de juiste conclusies.

Tabel IX.6:Gemiddelde leeftijd van echtgenoten bij de geboorte van prenuptiaal

9.9 De beroepsstratificatie van de echtgenoten van moeders met een prenuptiaal

We hebben ook geprobeerd te achterhalen tot welke beroepsklassen de potentiële vaders behoorden.  De mannen behoorden zowel tot de middenklasse als tot de lagere klassen van de maatschappij, maar de lagere klassen waren het best vertegenwoordigd.  De grootste groep waren dagloners, namelijk 10 of 25 %.  Bij de dagloners kwamen 6 huwelijken voor waarbij de prenuptiaal geboren werd in de eerste tot de derde maand na het huwelijk.  In deze klassen kwamen dus meer slippertjes voor dan bij de ambachtslieden.

De ambachtslieden vormden ook een belangrijke groep (8) maar slechts één huwelijk kwam voor met een prenuptiaal die binnen de 3 maand na het huwelijk geboren werd.  In deze klasse kwamen de meeste huwelijken (5) voor tussen partners die al reeds verloofd waren, zonder dat het huwelijk werd geprovoceerd door een zwangerschap.  De andere echtgenoten kwamen vooral uit de klasse van de fabrieksarbeiders en dienstknechten.  Er kwam opnieuw geen prenuptiaal voor uit de eliteklasse, natuurlijk moeten we er wel rekening mee houden dat deze klasse ondervertegenwoordigd was in Deinze (slechts 23 personen ressorteerden hieronder)

Tabel IX 7 De beroepsstructuur van echtgenoten van moeders met prenuptiaal, Deinze, 1807-1892

9.10 Herkomst en alfabetiseringsgraad van de echtgenoot gehuwd met een moeder van een prenuptiaal

Uit onderstaande tabel lezen we af dat de meeste mannen afkomstig waren uit Deinze, zo’n 57,5 %.  Ook waren de mannen vaak afkomstig uit een straal van 5 km rond Deinze.  De meeste huwelijken vonden dus plaats in de eigen stad.

Tabel IX 8  De herkomst echtgenoten van moeders van een prenuptiaal, Deinze, 1807-1892

De tabel op de volgende bladzijde toont aan dat er evenveel echtgenoten konden schrijven als analfabeet waren.  We hebben opgemerkt dat er zowel personen afkomstig waren uit de midden- als uit de volksklassen.  De alfabetiseringsgraad van de middenklassen lag iets hoger dan in de volksklassen omdat in die kringen meer belang werd gehecht aan scholing.  De lagere klassen achtten brood op de plank belangrijker dan een educatie.

Tabel IX 9 Alfabetisatiegraad van de echtgenoten van moeders met prenuptiaal, Deinze, 1807-1892