Hoofdstuk X: Seizoensschommelingen

10.1 Inleiding huwelijken

‘L’Eglise ne célébrait pas de mariage pendant l’Avent ni pendant le Carême: il n’y avait donc que très peu de mariages en décembre et en mars, ou même en avril quand la date de Pâques était tardive.  D’autre part, les gros travaux de l’été étaient peu favorables à la célébration des mariages: d’où un fort minimum en août et septembre’.[187].  Dit stelde A. Armengaud vast tijdens zijn onderzoek naar de seizoensschommelingen van de huwelijken.  Het ideale tijdstip voor een huwelijk werd onder meer voorgeschreven door de Kerk.  In periodes van boetedoening was het doorgaans ongebruikelijk om een huwelijksfeest te organiseren.  In het ancien régime volgde men getrouw deze verbodbepalingen; er kwamen inderdaad weinig huwelijken voor tijdens de de maanden maart/april en december.  Tijdens het Ancien Régime en het grootste deel van de 19^de eeuw kenden de huwelijken een sterk geritmeerd verloop.

Op het einde van de 18^de eeuw en begin 19^de eeuw werd het verbod om te trouwen in de advent steeds minder gerespecteerd.  In de loop van de 19^de eeuw hield men zich steeds minder aan de kerkelijke voorschriften. Tegen het einde van de 19^de eeuw trad er zelfs tijdelijk een nivellering van de maandschommelingen op door de opkomst van de industriële processen en parallel ermee de tanende invloed van de kerkelijke voorschriften.  Enkel tijdens de vastenmaand bleven huwelijken in Vlaanderen uitzonderlijk tot aan de Eerste Wereldoorlog.  In de loop van de 20^ste eeuw zijn de huwelijken verspreid geworden over het ganse jaar.  Men trouwt bij voorkeur in de lente en zomer, de weersomstandigheden zijn dan optimaal en dankzij de verlofperiode beschikt men over voldoende vrije tijd.

De kerkelijke voorschriften lagen niet alleen aan de basis van de evolutie van de maandschommelingen bij huwelijken.  Ook socio-economische omstandigheden speelden een belangrijke rol.  In een agrarisch dominante maatschappij werden er weinig huwelijken bezegeld in het hoogseizoen voor de landbouw namelijk de zomermaanden.  Men trouwde dan bij voorkeur in een rustiger periode zoals in de herfst- en wintermaanden.  De twee topmaanden waren toen november en februari, wanneer er voldoende voedsel in voorraad was door de vele slachtingen.[188]  Een andere topmaand om te trouwen was mei.  Heel wat pachtcontracten en dienstcontracten van knechten en meiden vervielen eind april of begin mei.  Daarenboven was mei de maand bij uitstek voor een beginnende vrijage[189].

We hebben de maandschommelingen van de huwelijken in Deinze geschetst zowel voor de 18^de als de 19^de eeuw.  In de 18^de eeuw was Deinze opgesplitst in twee parochies, de stedelijke Onze-Lieve Vrouw parochie en de meer landelijke Sint-Martinusparochie.  We hebben de twee eeuwen telkens opgesplist in twee delen en daarnaast hebben we de cijfergegevens zowel in tabellen als in grafieken weergegeven. 

10.2 Maandschommelingen huwelijken Sint-Martinusparochie, 18de eeuw

Periode 1699-1736, absolute cijfers

Periode 1699-1736, daggemiddelden

Periode 1699-1736, maandgemiddelden

Periode 1747-1784, absolute cijfers

Periode 1747-1784, daggemiddelden

Periode 1747-1784, maandgemiddelden

10.3 Huwelijken in de 18de eeuw Onze-Lieve-Vrouw parochie

Periode 1699-1736

Periode 1699-1736, daggemiddelden

Periode 1699-1736, maandgemiddelden

Periode 1747-1784, absolute cijfers

Periode 1747-1784, daggemiddelden

Periode 1747-1784, maandgemiddelden

10.4 Maandschommelingen huwelijken Deinze, 19de eeuw

Periode 1807-1844, absolute cijfers

Periode 1807-1835, daggemiddelden

Periode 1807-1835, maandgemiddelden

Periode 1844-1892,absolute cijfers

Periode 1855-1892, daggemiddelden

Periode 1855-1892, maandgemiddelden

10.5 Besluit

In de eerste helft van de 18^de eeuw werd het tijdstip van de huwelijkssluiting inderdaad bepaald door de christelijke en socio-economische richtlijnen.  In de Onze-lieve-Vrouwparochie, waar de meeste stedelingen van Deinze trouwden, werd opvallend weinig gehuwd tijdens de maanden maart en december.  In de Sint-Martinusparochie, waar de meeste inwoners van Deinze-buiten trouwden, werd er minder gehuwd in de maanden juli en juni.  Logisch aangezien in Deinze-buiten de landbouwaktiviteit dominant was en men minder tijd had om te huwen in het drukke landbouwseizoen.  In de tweede helft van de 18^de eeuw kenden de beide parochies een geritmeerd verloop.  De meeste huwelijken vonden plaats in januari, februari, april en mei.  Deze maanden waren topmaanden om te huwen want ze kwamen juist voor of achter de vastenmaand maart.  Zoals we reeds vermeld hebben verliepen de meeste pachtcontracten en contracten van meiden en knechten in mei.

Gedurende de 19^de eeuw bleven de huwelijken hetzelfde geritmeerd verloop kennen als in de 18^de eeuw.  Behalve in de maand december, de adventmaand, was er een versoepeling waar te nemen.  Men volgde niet zo strikt meer het kerkelijke verbod in deze maand.  Naast de topmaanden april en mei groeide het aantal huwelijken in de nazomer en herfstperiode, met als toppers oktober en november.

10.6 Inleiding geboorten

Kenden de geboorten en concepties een gelijkaardig geritmeerd verloop als de huwelijken?  De geboorten en concepties werden in grote mate beïnvloed door de landbouwactiviteiten.  In het hoogseizoen voor de landbouw namelijk de zomermaanden kwamen bijna geen geboorten voor.  Als men dit gegeven grafisch voorstelt dan komt men tot de zogenaamde U-curve.  De socio-economische omstandigheden speelden dus opnieuw een belangrijke rol.  Als een vrouw dan toch zwanger was tijdens de oogstmaanden kreeg ze geen vrijstelling van het werk.  Sommige vrouwen moesten naast het lichtere huishoudelijke werk ook actief blijven op het veld.  Ook na de bevalling kregen ze weinig tijd om te herstellen.  Integenstelling tot de vrouwen uit de hogere middenklassen die na de bevalling één à twee weken in bed bleven, waren de vrouwen uit het volk meestal na één of twee dagen weer op de been[190].

Had de Kerk zoals bij de huwelijken ook iets in de pap te brokken omtrent de concepties?  Men had inderdaad een aantal regels ontworpen omtrent het verwekken van kinderen op kerkelijke feestdagen en tijdens periodes van boetedoening.  Het vrijen tijdens de vastenperiode werd bij voorkeur achterwege gelaten.  ‘In de volksmond heette het namelijk dat men zijn lief met vastenavond in ’t zout legt om ze met halfvasten te keren en er met Pasen weer uit te halen’.[191]

De meeste concepties kwamen vooral op het einde van de lente, met mei en begin juni als topmaanden.  De minste kinderen werden verwekt tijdens de maanden september en oktober.

Één van de eerste Franse démografen, Moheau, schreef het grote aantal concepties in mei en juni toe aan het volgende: ‘le printemps est une saison où “une sève générale se répand et s’insinue dans tous les corps”[192]  Dit is geen werkelijke verklaring maar een literaire voorstelling.

In dit hoofdstuk gaan we ook de seizoensschommelingen van de wettige geboorten vergelijken met de prenuptialen en onwettigen.  Omtrent de seksuele beleving van de lagere klassen zijn we zeer slechts geïnformeerd.  Volgens L. Stone zijn we slechts over het volgende zeker: ‘the only thing known about (marital) sexual activity among the poor is that it varied from month to month’[193].  De prenuptiale en onwettige concepties vonden vooral plaats tijdens de maanden april tot en met juli.  In deze periode kwamen heel wat feesten, kermissen en bedevaarten voort.  De jongeren stoorden zich niet aan de protesten tegen gemengde ontspanning en vooral de lagere klassen experimenteerden met seks.

We hebben ook voor het achttiende en negentiende eeuwse Deinze de seizoensfluctuaties voor de geboorten en concepties onderzocht.

10.7 De geboorten en concepties in de Sint-Martinusparochie, 18de eeuw

Periode 1699-1737, absolute cijfers

Periode 1699-1737; daggemiddelden

Periode 1699-1736, maandgemiddelden

Periode 1747-1785, absolute cijfers

Periode 1747-1785, daggemiddelden

Periode 1747-1785, maandgemiddelden

10.8 De geboorten en concepties in de Onze-Lieve-Vrouwparochie, 18de eeuw

Periode 1699-1737, absolute cijfers

Periode 1699-1737, daggemiddelden

Periode 1699-1737, maandgemiddelden

Periode 1747-1785, absolute cijfers

Periode 1747-1785, daggemiddelden

Periode 1747-1785, maandgemiddelden

10.9 Geboorten en concepties in Deinze, 19de eeuw

Periode 1807-1845, absolute cijfers

Periode 1807-1845, daggemiddelden

Periode 1807-1845, maandgemiddelden

Periode 1855-1893, absolute cijfers

Periode 1855-1893, daggemiddelden

Periode 1855-1893, maandgemiddelden

10.10 Besluit

In de eerste helft van de 18^de eeuw kwam de U-curve in beide parochies voor.  In de Onze-Lieve-Vrouwparochie werden het laagst aantal kinderen geboren tussen juli en oktober, met andere woorden in de zomer en het najaar.  In de Sint-Martinus kwamen de minste geboorten voor tussen april en juli, vooral in de lente en zomer.  In de Sint-Martinusparochie stond de landbouwactiviteit centraal zodat de landbouwers bij voorkeur geen kinderen kregen in de lente en zomer.  In de tweede helft van de 18^de eeuw kenden de maandschommelingen van de geboorten hetzelfde verloop. 

In de loop van de 19^de eeuw werd de U-curve afgezwakt.  De minste geboorten kwamen nu vooral voor in het najaar, de periode september tot en met november. De reden hiervoor was het verdwijnen van de landbouw als hoofdactiviteit en de opkomende secundaire sector.  De Deinzenaars hielden zich niet aan de kerkelijke voorschriften om niet de liefde te bedrijven tijdens de vastenmaand.

10.11 De maandschommelingen van de prenuptialen en de onwettigen

Periode 1699-1785, prenuptialen, maandschommelingen

Periode 1807-1893, prenuptialen, maandschommelingen

Periode 1699-1785, onwettigen, maandschommelingen

Periode 1807-1893, onwettigen, maandschommelingen

10.12 Besluit

In de loop van de 18^de eeuw kwamen de meeste voorhuwelijkse concepties voor in de maanden maart, april en mei.  Dit was de periode van de meeste huwelijksfeesten en kermissen.  De absolute topmaand was april.  Tijdens de 19^de eeuw bleef dezelfde periode belangrijk voor de concepties van de prenuptialen, maar onwettigen werden gedurende het ganse jaar verwekt met twee topmaanden namelijk juni en juli.

Zowel de wettige geboorten en de voorhuwlijkse geboorten kenden een zelfde verloop gedurende de 18^de eeuw.  Tijdens de zomermaanden kwamen weinig geboorten voor.  In de 19^de eeuw kenden de premaritale geboorten een zeer onregelmatig verloop en de minste geboorten waren geconcentreerd in de nazomer.