INLEIDING.

                   Voor iedereen die bekend is met de eigentijdse Vlaamse Beweging is het ‘Taal Aktie Komitee’, of kortweg ‘T.A.K.’, een vertrouwd begrip. Dat deze actiegroep zich in de jaren ’70 bezighield met de Schaarbeekse gemeentehuisloketten en de Voerproblematiek is algemeen weten, maar waarrond deze radicaal Vlaamse vereniging in de jaren ’80 en de eerste helft van de jaren ’90 werkte is bij veel minder mensen gekend. Deze eindverhandeling heeft dan ook als hoofdbedoeling die minder bekende acties in de jaren ’80 en ‘90 van dichterbij te bekijken.

§1. Status Quaestionis.

                   Het Taal Aktie Komitee en zijn acties werden heel vaak vermeld, maar slechts zelden kwam het ook tot een uitgebreide bespreking van het Taal Aktie Komitee zelf. Meestal werden de acties van het T.A.K. aangehaald in functie van het hoofdonderwerp van een studie. Dat was bijvoorbeeld het geval in het werk van Guido Fonteyn over Voeren[1],  in het werk van Verhoeyen en Uytterhagen over extreem-rechts[2],  in de reeks Brusselse Thema’s[3] onder leiding van Els Witte en het hoofdwerk van Herman Todts ‘Hoop en Wanhoop der Vlaamsgezinden’[4]. En zo warener nog een heel aantal voorbeelden te geven, maar de hierboven vernoemde zijn toch de voornaamste en de bekendste.

                   In een aantal werken werd het Taal Aktie Komitee wel apart besproken. Dat was het geval in de eindverhandeling van Peter Verlinden over de morfologie van de Vlaams-nationale extreem-rechtse groeperingen in België. Het moet wel vermeld worden dat Verlinden het Taal Aktie Komitee in een vijftal pagina’s apart behandelde; los van verenigingen zoals de V.M.O., Were Di en Voorpost.[5] Ook in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging werden een tweetal pagina’s gewijd aan het Taal Aktie Komitee.[6] Deze bladzijden waren van de hand van huidig Vlaams Parlementslid Bart De Wever, die een korte en bondige samenvatting gaf van zowel de externe als interne geschiedenis van het T.A.K. van 1972  tot 1995.

                   Het Taal Aktie Komitee zelf zorgde ook voor enkele publicaties. In 1982 verscheen het ‘Kijk- en Leesboek’ 10 jaar T.A.K.’ ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Taal Aktie Komitee.[7] Dit werk werd geschreven door twee licentiaten in de moderne geschiedenis, Henk Cuypers en Herman Verachtert. In 150 bladzijden werden tien jaar T.A.K.-acties uitgebreid en vaak heel gedetailleerd besproken. Het ‘Kijk- en Leesboek’ bleef echter al te vaak steken in een chronologische opsomming van feiten, waarbij te vaak en te weinig werd geschreven over de context waarbinnen de T.A.K.-acties gehouden werden. Ook was er weinig of geen plaats voor kritiek op het Taal Aktie Komitee. Echt verrassend was dit niet aangezien het T.A.K. dit werk zelf uitgaf voor zijn tienjarig jubileum. Eigenlijk was het ‘Kijk- en Leesboek’ vooral geschreven voor de mensen die van dichtbij betrokken waren bij de werking van het Taal Aktie Komitee. Voor anderen werd het door de overvloed aan feiten en details eigenlijk al snel een vervelende kroniek.

                   Drie jaar later, in 1985, werd een tweede groot werk gepubliceerd door het T.A.K.. In het boek ‘Vergeet de grieven uit het verleden’ werd de amnestiecampagne van het Taal Aktie Komitee in de periode 1983 – 1985 besproken.[8] Het werk bevatte naast een beschrijving van de amnestie-acties bijdragen van Gaston Durnez, Jef Maton, Herman E. Mertens, priester-dichter Anton van Wilderode en abt Koenraad Stappers. Het opvallendste element van dit boek was de sterk katholieke inslag. Naast de hierboven reeds beschreven bijdragen van Anton van Wilderode en Koenraad Stappers, moet in dit opzicht zeker ook de ’14 repressiestaties’ vermeld worden. In overeenstemming met de 14 staties van de kruisweg van Jezus Christus, werden 14 repressieveroordeelden (o.a. August Borms, Irma Laplasse, Leo Vindevogel) herdacht. Deze katholieke inslag valt te verklaren doordat het T.A.K. zijn amnestiecampagne koppelde aan het bezoek van Paus Johannes Paulus II aan België in 1985.[9]

                   Bij het twintig- en vijfentwintigjarige bestaan van het Taal Aktie Komitee bleven de publicaties beperkt tot twee bescheiden boekjes. In 1992 verscheen een boekje met daarin zes tekstjes, van onder andere Jos Bouveroux, over het T.A.K. en in 1997 verscheen er een boekje met cartoons over acties van het Taal Aktie Komitee van T.A.K.-cartoonist Bruintje.[10]

                   Het onderzoek naar het T.A.K. bleek nogal beperkt. Naast de korte bijdrages van Verlinden en Dewever zijn vooral het ‘Kijk- en Leesboek. Tien jaar T.A.K.’ van Cuypers en Verachtert en het boek ‘Vergeet de grieven uit het verleden’ over de amnestiecampagne van het T.A.K. belangrijk. Het is opvallend dat er nog geen enkel werk over het T.A.K. is verschenen dat volledig onafhankelijk was de actiegroep.[11] Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de V.V.B.[12], waarover reeds twee licentiaatverhandelingen werden geschreven.[13] Deze afwezigheid van een volledige onafhankelijke studie rechtvaardigde dan ook het onderwerp van deze eindverhandeling.

§2. Onderzoeksvragen.

                   De belangrijkste onderzoeksvraag waarop deze eindverhandeling een antwoord probeert te geven, is rond welke onderwerpen het Taal Aktie Komitee werkte in de periode 1982 – 1997. Het gevaar bestaat dat door te sterk de nadruk te leggen op de T.A.K.-acties deze verhandeling herleid wordt tot een kroniek. Daarom worden de acties steeds geconfronteerd met de wetgeving die rond het onderwerp van een bepaalde actie bestaat. Er is voor gekozen om vooral de periode 1982 – 1997 (Deel 2, Hoofdstuk 2) intensief te bestuderen omdat de periode 1972 – 1981 reeds door Cuypers en Verachtert uitgebreid werd besproken. Deze eerste tien jaar T.A.K.-geschiedenis (Deel 2, Hoofdstuk 1) worden in deze eindverhandeling dan ook slechts in samenvatting weergegeven.

                   Naast deze hoofdvraag wil deze eindverhandeling ook nog een antwoord geven op enkele bijvragen. Zo wordt kort stil gestaan bij het ontstaan van het Taal Aktie Komitee (Deel 1, Hoofdstuk 1), zijn doelstellingen (Deel 1, Hoofdstuk 2) en zijn structuur (Deel 1, Hoofdstuk 3). Vooral deze doelstellingen zijn, als toetsing, ook in het kader van het grote verhaal van het T.A.K. van 1982 tot en met 1997 belangrijk. Meer uitgebreid wordt ook de interne keuken van het T.A.K. belicht. Concreet gaat het dan vooral om wissels aan de top van het Taal Aktie Komitee en zijn houding ten opzichte van de partijpolitiek en andere ideologieën dan de Vlaams-nationale (Deel, Hoofdstuk 2, Paragraaf 8).

                   Het uiteindelijke doel van deze eindverhandeling is een profiel te geven van het Taal Aktie Komitee voor de periode 1982 – 1997. Bedoeling is om met dat profiel duidelijk te maken waarrond het T.A.K. van 1982 tot en met 1997 werkte, hoe de acties werden gevoerd en in welke mate de vooropgestelde doelstellingen werden bereikt. Op deze manier probeert deze eindverhandeling uiteindelijk ook een beeld van de eigentijdse militante Vlaamse Beweging te geven.

                   Tenslotte zijn er nog enkele onderzoeksvragen die niet aan bod komen tijdens deze thesis, maar die in het kader van bijvoorbeeld een andere eindverhandeling kunnen beantwoord worden. Zo kan er onderzocht worden of er een profiel kan gemaakt worden van ‘de T.A.K.-militant’ en hoe de berichtgeving over het T.A.K. in de pers is veranderd in de loop van de jaren. Daarnaast kan ook de periode vanaf 1998 nog onderzocht worden, aangezien in deze eindverhandeling het onderzoek stopt in 1997.

§3. Bronnen en werken.

                   De voornaamste bronnen die zijn gebruikt voor deze eindverhandeling zijn de krantenartikels over het Taal Aktie Komitee in de periode 1972 – 1995 en de tweemaandelijks verschijnende periodiek van het T.A.K., de Taktivist. Voor de periode 1972 – 1981 waren ook de feitengegevens uit het ‘Kijk- en Leesboek. Tien jaar T.A.K.’ een belangrijk bron.

                   Voor de krantenartikels werd in grote mate een beroep gedaan op het persoonlijk archief van Guido Moons en Bart De Valck. Bart De Valck was hoofdverantwoordelijke van het Taal Aktie Komitee tot juli 2004; Guido Moons was zijn voorganger en is de huidige voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging. Het archief van Moons behelst vooral de periode 1982 – 1987; dat van De Valck vooral de periode 1989 – 1997. Voor het jaar 1988, waarover in beide archieven weinig tot geen bronnenmateriaal te vinden was, werd beroep gedaan op de archieven van het AMVC[14] en het ADVN[15]. Op deze twee archieven werd ook een beroep gedaan om de archieven van Moons en De Valck aan te vullen waar dat nodig bleek.[16] Daarnaast werd voor de periode rond 1988 ook nog een beroep gedaan op ‘de Taktivist’, waarover hieronder meer volgt.

   In de archieven van Moons en De Valck waren vooral artikels te vinden uit de kranten Gazet van Antwerpen en De Standaard en in mindere mate ook uit Het Nieuwsblad / De Gentenaar. Alleen van spectaculaire of grootschalige acties waren er ook artikels van Het Laatste Nieuws, Het Belang van Limburg, Het Volk en De Morgen in de archieven opgenomen. Dit was overigens ook van toepassing op de archieven van het AMVC en het ADVN waar het grootste gedeelte artikels afkomstig is van De Standaard.

   Tijdens het archiefonderzoek was er één groot probleem. De archieven van zowel Guido Moons, als het AMVC, als het ADVN bleken ongestructureerd. Het archief van Bart De Valck was daarentegen wel chronologisch geordend. Aangezien het archief van Guido Moons aan mij ter beschikking werd gesteld heb ik dat ook eerst chronologisch gestructureerd, wat behoorlijk wat tijd in beslag heeft genomen. Over de archieven van het AMVC en het ADVN kon ik natuurlijk niet vrij beschikken en aangezien deze archieven slechts werden gebruikt om hiaten aan te vullen was het tijdrovende werk in deze archieven vaak overbodig. In enkele gevallen bleek dit bijkomend onderzoek echter bijzonder nuttig en zijn tijd meer dan waard.

                   Een tweede belangrijke bron was de hierboven reeds aangehaalde ‘Taktivist’. Over de geschiedenis van deze tweemaandelijkse periodiek volgt meer informatie in Deel 1 van deze eindverhandeling. Als bron was de Taktivist belangrijk op twee vlakken. Ten eerste zorgde de rubriek ‘T.A.K. doet het – oordeel zelf’ voor een opvulling van de hiaten in het hierboven beschreven archiefmateriaal. In deze rubriek werden immers alle acties van het T.A.K. in een bepaalde periode vermel. Deze rubriek zou eigenlijk de beste bron zijn om alle acties van het T.A.K. te achterhalen, maar spijtig genoeg verscheen deze rubriek even vaak niet als wel in de Taktivist. Ten tweede waren het artikel van de T.A.K.-raad en de lezersbrieven die in elke Taktivist verschenen de belangrijkste vorm van informatie voor de interne geschiedenis van het Taal Aktie Komitee.

                   Eén van de belangrijkste werken die gebruikt werden tijdens dit onderzoek is de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging.[17] Deze driedelige nieuwe uitgave was vooral een handig startpunt. Naast een eerste kennismaking met het opgezochte onderwerp bood de encyclopedie bij elk lemma ook een bibliografische lijst van de belangrijkste werken in verband met dat onderwerp. De belangrijkste en meest geraadpleegde bijdragen waren die over het Taal Aktie Komitee[18] zelf, over twee belangrijke T.A.K.-figuren: Piet De Pauw[19] en Guido Moons[20], over amnestie[21], over de staatshervorming[22], over taalwetgeving[23], over de randgemeenten[24], over Voeren[25] en over Brussel[26].

                 De inleidende informatie uit de encyclopedie was natuurlijk lang niet voldoende om een duidelijk beeld te vormen over een onderwerp. De bibliografische lijst op het einde van elk lemma was voor die vorming van een duidelijk beeld een heel goede start. Belangrijke werken die mij via deze weg bekend raakten waren het werk van Lindemans, Renard, Vandevelde en Vandezande over de taalwetgeving in België[27], het werk van Guido Fonteyn over Voeren[28], de reeks Taal en Sociale Integratie en zijn opvolger Brusselse Thema’s,  waarover hieronder iets breder wordt uitgeweid, het werk van Luc Huyse en Steven D’Hondt over collaboratie en repressie in België[29] en het werk van André Alen en Louis-Paul Suetens over de Belgische staat na vier staatshervormingen[30].

               Ter afsluiting van deze paragraaf wordt nog even kort stilgestaan bij de hierboven reeds aangehaalde reeks ‘Brusselse Thema’s’. Deze reeks werken onder leiding van Els Witte werd en wordt nog steeds gemaakt in opdracht van het ‘Centrum voor de Interdisciplinaire studie van Brussel’. Tot 1993 heette dit centrum nog ‘Centrum voor interdisciplinair onderzoek naar de Brusselse taaltoestanden’ en de boekenreeks droeg toen ook nog de naam ‘Taal en Sociale Integratie’.  Vanaf 1993, zo schreef Els Witte in de inleiding van het eerste nummer van Brusselse Thema’s, wilde het centrum zich op meer richten dan alleen de taaltoestanden in de Brusselse hoofdstad en dat resulteerde dan ook in de nieuwe naam voor het centrum.[31] In Brusselse Thema’s werd er echter nog steeds veel aandacht gegeven aan de taaltoestanden in Brussel en omgeving. In dat opzicht zijn vooral de volgende titels in de reeks belangrijk: De Brusselse Rand[32] (1993), De toepassing van de taalwetgeving in de Brusselse gemeentelijke instellingen[33] (1995), Het Brussels hoofdstedelijk gewest en de taalwetgeving[34] (1998) en Taalfaciliteiten in de Rand[35] (2002). Deze werken zorgden voor de broodnodige achtergrondinformatie en context bij de onderdelen over Brussel, Vlaams-Brabant en de zes faciliteitengemeenten. De reeks ‘Brusselse Thema’s’ was dan ook het nuttigste werk dat tijdens deze eindverhandeling is aangewend.