Het Taal Aktie Komitee: 25 jaar Vlaams-nationale prikken. (Koen Vanthournout)

In het tweede deel van deze thesis werd dieper ingegaan op 25 jaar geschiedenis van het Taal Aktie Komitee. In twee hoofdstukken werd zowel de interne als de externe geschiedenis van het T.A.K. bestudeerd. De verdeling in twee hoofdstukken is vooral gemaakt op basis van het bronnenmateriaal. Voor de periode vanaf 1972 tot 1982 bestond er immers reeds een werk dat de feitengeschiedenis van het T.A.K. bespreekt. Het werk werd in 1982 geschreven door twee jonge historici, Henk Cuypers en Herman Verachtert, ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Taal Aktie Komitee.[90]

Het eerste hoofdstuk van dit deel is vooral een samenvatting van het ‘Kijk- en Leesboek, 10 jaar T.A.K.’ van Cuypers en Verachtert geworden. Deze samenvatting werd echter ook aangevuld met verdere informatie uit de pers en uit het T.A.K.-tijdschrift ‘de Taktivist’. Voor de periode 1983-1997 bestond er echter geen dergelijk overzichtswerk. De nadruk van het onderzoek, vooral op basis van pers en ‘de Taktivist’, lag bijgevolg vooral op deze ‘tweede periode’.

Cuypers en Verachtert deelden deze tien jaar geschiedenis op in twee grote onderdelen, namelijk de Schaarbeek-periode[91] (maart 1972 – mei 1977) en de Voerperiode[92] (mei 1977 – begin 1982). Deze indeling is slechts gedeeltelijk gevolgd in zoverre dat de ‘Schaarbeekperiode’ met tweeëneenhalf jaar is ingekort. Tot einde 1974 kon immers niet gesproken worden over intensieve acties in Schaarbeek en na mei 1976 was de harde Schaarbeekcampagne eigenlijk voorbij. Bijgevolg is dit hoofdstuk ingedeeld in vier paragrafen die de eerste 10 jaar van de geschiedenis van het T.A.K. samenvatten. Voor een meer gedetailleerd verhaal kan altijd teruggevallen worden op het ‘Kijk- en Leesboek. Tien jaar T.A.K.’.

In deze eerste tweeëneenhalf jaar van de geschiedenis van het Taal Aktie Komitee waren de acties vooral gericht op de taalgrens en Brussel. In mindere mate kwam ook de amnestie-eis van het T.A.K. aan bod. Aangezien in deze acties ook een zekere continuïteit lag (elk jaar was er minstens één actie), worden ze in deze paragraaf ook kort besproken.

De taalgrens kreeg zeker in 1972 de meeste aandacht van het Taal Aktie Komitee, maar ook in 1973 en in mindere mate ook in 1974 werd geregeld actie gevoerd aan de taalgrens. De meest in het oog springende van deze acties waren de vier taalgrensmarsen die het T.A.K. organiseerde. In navolging van de stichtingsmars van Gent naar D’Hoppe werd in oktober 1972 gewandeld in het Pajottenland (van Asse naar Sint-Genesius-Rode), in 1973 in de Druivenstreek en het Pajottenland en in maart 1974 opnieuw in het Pajottenland (van Brussel naar Halle).[93]

Telkens was er sprake van zo’n 300 tot 500 deelnemers die ijverden voor een correcte toepassing van de taalwetgeving langs de taalgrens, voor de afschaffing van de faciliteiten in Vlaamse gemeentes en voor de overheveling van de, in hun ogen, wettelijke Franstalige, maar oorspronkelijk Nederlandstalige gemeentes naar Vlaanderen.[94] Dat deze taalwet niet altijd gerespecteerd werd, bleek uit een onderzoek dat het T.A.K. zelf deed in de Waalse gemeente Vloesberg, waar faciliteiten golden voor Vlamingen.[95] Voor een gemeentebediende was het onmogelijk om een telegram in het Nederlands op te stellen, alhoewel de taalwet duidelijk voorschrijft dat een gemeentebediende van een faciliteitengemeente de inwoners zowel in het Nederlands als het Frans moet kunnen helpen.[96]

Ook de twee acties (wandeling in november 1972 en betoging in Tongeren in oktober 1974) die over de Voerproplematiek werden gehouden, mogen ook gewoon bij de taalgrensacties gerekend worden, aangezien Voeren nog lang niet actiepunt nummer 1 was voor het Taal Aktie Komitee.[97] Voeren was wel al een geladen thema[98], maar de echte problemen rond Voeren kwamen pas vanaf 1978 tot volle ontwikkeling.

Brussel en zijn randgemeenten werden in 1973 minstens even belangrijk voor het T.A.K. als de taalgrens en in 1974 werd Brussel en omgeving het belangrijkste actiepunt van het Taal Aktie Komitee. Dat neemt niet weg dat het T.A.K. ook al voor 1974 verschillende malen actief was in de hoofdstad. De belangrijkste aandachtspunten van het T.A.K., wat betreft Brussel en omgeving, waren de scholen en ziekenhuizen in de hoofdstad, Schaarbeek, de faciliteiten in de randgemeenten en de eventuele uitbreiding van het Brussels gewest.

In de aanloop naar en het begin van het nieuwe schooljaar voerde het Taal Aktie Komitee telkens acties met de slogan ‘Vlaamse kinderen naar Vlaamse scholen’. Het T.A.K. verweet de Brusselse overheid te weinig Nederlandstalige scholen in te richten. Dat de verwijten niet altijd onterecht waren bewijst de situatie in de Brusselse gemeente Elsene, waar in 1973 geen enkele Nederlandstalige gemeenteschool was.[99] Hetzelfde gold voor de T.A.K.-actie tegen de taaltoestanden in de Brusselse ziekenhuizen; ook daar waren de verwijten immers tercht.[100] Bij hun actie werden ze gesteund door een rapport van het VGV (Vlaams Geneesherenverbond) dat uitwees dat Vlamingen in Brusselse ziekenhuizen nog altijd in het Frans werden behandeld en dat er in de OCMW-ziekenhuizen van de stad slechts 100 Nederlandstalige artsen stonden tegenover 326 Franstalige, terwijl de wet pariteit voorschrijft. Dit wil zeggen dat minstens 50 % van de betrekkingen in gelijke mate moeten worden verdeeld over de beide taalgroepen. In dat geval betekent dat de helft van de 426 jobs, 213 jobs dus, gelijk moet verdeeld worden over Nederlandstaligen en Franstaligen. Dat betekent dat er minstens 107 Nederlandstalige artsen zouden moeten zijn, terwijl er in 1973 slechts 100 waren.[101]

Voor Schaarbeek gold hetzelfde als wat voor Voeren gezegd is geweest. De Brusselse gemeente was tweemaal het onderwerp van een actie, maar zoals bleek was het lang niet het enige onderwerp. De ophefmakendste actie was toch de inval van het T.A.K. in het Schaarbeekse gemeentehuis op 20 maart 1973.[102] Het enige onwettige dat het Schaarbeekse gemeentebestuur echter aangesmeerd kon worden, was dat er geen Nederlandstalige gemeentekaart aanwezig was, maar alle gemeentepersoneel was, zoals de wet voorschreef, wel degelijk tweetalig. Er mag echter vanuit gegaan worden, en dat deed de Vlaamse pers dan ook, dat burgemeester Nols op voorhand wist dat er een actie zou zijn. De gebruikelijke situatie in Schaarbeek was eigenlijk als volgt: 6 loketten voor de Franstaligen, 2 voor de vreemdelingen en slechts één voor de Nederlandstaligen. En dergelijke regeling is wel degelijk onwettig, aangezien Schaarbeek als Brusselse gemeente volledig tweetalig moest zijn.[103] Vanaf het najaar van 1974 zou het T.A.K. zich voor meer dan een jaar volop richten op Schaarbeek.

De eventuele uitbreiding van het Brussels Gewest tot meer dan de in 1963 wettelijk vastgelegde 19 gemeenten baarde het T.A.K. in 1973 ernstige zorgen. Een eventuele uitbreiding zou immers als gevolg hebben dat enkele Vlaamse gemeenten een tweetalig statuut zouden krijgen en dat wilde het Taal Aktie Komitee in elk geval vermijden. Ook binnen de Belgische politiek was dit thema al een struikelblok gebleken. De laatste regering van Gaston Eyskens was, naast het Voerstatuut, ook over de eventuele uitbreiding van het Brussels Gewest gevallen.[104] De volgende regering onder leiding van de Waal Edmond Leburton zou in juli 1973 op Hertoginnedal verder onderhandelen over de eventuele uitbreiding van het Brussels Gewest. De mening van het Taal Aktie Komitee over de eventuele uitbreiding werd de ministers op 28 juli heel duidelijk gemaakt. Zes Takkers, die zich ’s nachts in het domein hadden laten binnensluiten, voeren immers ’s ochtends, bij het begin van de ministerraad, met een bootje op de vijvers van het park. Ze droegen naast een Vlaamse Leeuw een spandoek bij zich met daarop geschreven: ‘Brussel=19’. Het boottochtje eindigde echter na een halfuurtje in de politiecombi.[105]

Het waren vooral de zes faciliteitengemeenten in de rand van Brussel die eventueel kans maakten om bij het Brussels gewest gevoegd te worden. Tot nu toe is dat echter nog altijd niet gebeurd.[106] Het Taal Aktie Komitee wou overigens niet alleen vermijden dat de Zes tot het Brusselse gewest gingen behoren. Het ijverde ook voor de toepassing van de taalwet en tegelijk ook voor de afschaffing van de faciliteiten in deze zes gemeenten. Om deze eisen kracht bij te zetten, bezetten enkele Takkers op 11 juli 1974 voor enkele uren het kasteel van Beersel.[107]

Over de amnestie-acties van het T.A.K. in de periode maart 1972 – najaar 1974 kunnen er twee dingen gezegd worden. Ten eerste waren ze veel groter in aantal dan in de tweede helft van de jaren zeventig. Vooral in de jaren 1973 (6) en 1974 (5) waren er behoorlijk wat acties voor amnestie.[108] Het moet wel gezegd worden dat veel van die acties ofwel in samenwerking waren met Were Di ofwel binnen de schoot van de Vlaams Nationale Raad (V.N.R.) werden georganiseerd.[109] Een tweede verschil met de tweede helft van de zeventiger jaren was dat de amnestie-acties over het volledige jaar verspreid waren. Het zwaartepunt lag ook wel al op de laatste twee maanden van het jaar, maar vanaf 1975 zouden de amnestie-acties zich eigenlijk tot november en december beperken. Bij de acties kwam het overigens nooit tot echt zware rellen. Alleen bij een betoging in Oostende raakte enkele betogers slaags met de politie, die de meegedragen amnestiekruisen vernielden.[110] Deze actie verschilde overigens niet alleen omwille van de relletjes met de andere acties. Het was immers de enige betoging voor amnestie die het T.A.K. organiseerde. Normaal ijverde het T.A.K. voor amnestie met kleinere, vaak ludieke acties. Zo zorgden Takkers, op 7 december 1973, bij de opening van een tentoonstelling over het werk van Prins Karel van Vlaanderen, voor twee extra schilderijen. Het ging om afbeeldingen van Irma Laplasse en Leo Vindevogel, wiens genadeverzoek na de oorlog was afgewezen door Karel, die toen regent van België was. Daarnaast werd in maart ’74 het radioschip Atlantis bezet en werd er een namiddaglang Vlaamsnationale amnestieradio uitgezonden. De Takkers waren aan boord geraakt onder het voorwendsel dat zij paters waren die voor de Chinese kust een piratenzender zouden oprichten die zich zou kanten tegen het communistische bestuur van China.[111]

In de eerste twee jaar van het bestaan van de organisatie onderhield het Taal Aktie Komitee vooral goede contacten met het Verbond der Nederlandse Werkgemeenschappen, kortweg Were Di. Zo lag de organisatie van de taalgrensmars in oktober 1973 in handen van Piet de Pauw van het T.A.K. en Luk Vermeulen[112], toenmalig actieleider van Were Di. Het Taal Aktie Komitee werd ook lid van de V.N.R. (Vlaams Nationale Raad), opgericht op initiatief van Were Di, op de eerste Vlaams-nationale landdag in Schepdaal op 21 oktober 1973.[113] De relaties met Were Di zouden vanaf 1974 bekoelen door discussies over wie nu eigenlijk aan de basis lag van bepaalde acties[114] en vooral omwille van de weigering van het T.A.K. om zich, net als Were Di, ideologisch rechts te profileren. Deze laatste reden zou ook de oorzaak zijn voor het vertrek van het T.A.K., samen met het ANZ, uit de V.N.R. waar de ideologische stempel van Were Di duidelijk werd doorgedrukt.

Besluitend kan er gesteld worden dat in de beginjaren van het Taal Aktie Komitee niet echt een bepaald onderwerp bovenuitstak. Zowel de taalgrens als Brussel en zijn randgemeenten werden geregeld verrast met een bezoek van het T.A.K. Deze acties waren vaak nogal spectaculair en ergens ook wel ludiek van aard. We denken hierbij aan de bezetting van het kasteel van Beersel, de bezetting van het radioschip Atlantis en het boottochtje op de vijvers van Hertoginnedal. Tijdens de acties kwam het ook slechts zelden tot een harde confrontatie met tegenbetogers of ordehandhavers. De vergelijking tussen de T.A.K.-acties en de fratsen van Tijl Uilenspiegel is een vergelijking die het Taal Aktie Komitee zelf graag maakt, maar voor de periode maart 1972 – najaar 1974 gaat ze eigenlijk ook wel op.Vanaf het najaar van 1974 zou dit echter volledig veranderen. Het Taal Aktie Komitee zou heel duidelijk rond één symbooldossier gaan werken en de acties zouden niet altijd even geweldloos en ludiek verlopen zoals in de beginjaren van het Taal Aktie Komitee.

Schaarbeek was voor het najaar van 1974 reeds eerder bezocht geweest door het Taal Aktie Komitee. In de zomer van ‘72 werd aan burgemeester Nols een lijkkrans aangeboden en in maart ’73 was er de T.A.K.-inval in het Schaarbeekse gemeentehuis. De oorzaak voor deze eerste acties, maar ook voor het grote aantal acties vanaf 13 oktober, lag bij een beslissing van burgemeester Nols in 1971.

Toen besliste Nols immers om de 9 loketten van zijn gemeentehuis in te delen in drie groepen: 6 voor de Franstaligen, 2 voor de vreemdelingen en 1 voor de Nederlandstaligen. Deze regeling ging volledig in tegen de taalwetgeving voor de 19 gemeenten van Brussel- hoofdstad. Die schreef immers voor dat alle ambtenaren tweetalig moeten zijn. Nols beriep zich echter op het grondrecht van vrijheid van taal en vond deze regeling gerechtvaardigd, aangezien 85% van de Schaarbeekse bevolking Franstalig was. Minister van Binnenlandse Zaken Michel zorgde ervoor dat alle bordjes in het gemeentehuis tweetalig werden, maar feitelijk bleef de oude onwettige situatie behouden, wat minister Michel ook niet ontkende. De afdeling administratie van de Raad van State besliste uiteindelijk, na een klacht van het VVO (Verbond van het Vlaamse Overheidspersoneel), dat de toestand in het Schaarbeekse gemeentehuis onwettig was. Dit arrest werd echter afgewezen door Nols omdat ten eerste het VVO, door de Raad van State, niet erkend was als belanghebbende partij en ten tweede omdat Flor Grammens na een spuitactie in het gemeentehuis in het ongelijk was gesteld door het Gentse Hof van Beroep. De facto veranderde er dus niets in Schaarbeek. Dit was de situatie in oktober 1974.[115]

Daarom kondigde Piet de Pauw in oktober ’74 aan dat het T.A.K. om de twee weken zou gaan betogen in Schaarbeek.[116] Na een eerste betoging met relletjes op 13 oktober, zorgde een incident op de betoging van 1 december voor de definitieve lancering van de Schaarbeekacties van het Taal Aktie Komitee.[117] Deze was niet echt indrukwekkend van omvang, maar zou om een andere reden de nationale media halen. Louis Pynnaert, die

behoorde tot het OCMW-bestuur van Schaarbeek, reed immers met zijn auto in op de groep

betogers. De voornaamste slachtoffers van deze aanrijding waren VU-Volksvertegen-woordigster Georgette De Kegel en T.A.K.-woordvoerder Piet de Pauw. Twee weken later namen 1200 mensen, waaronder ook VU-politici Cuypers en Anciaux, deel aan de betoging van het Taal Aktie Komitee in Schaarbeek. Het kwam tot zware rellen met de rijkswacht die de verboden betoging wou beletten het Schaarbeekse grondgebied te betreden.[118]

Er werd echter niet enkel in Schaarbeek gemanifesteerd. In januari 1975 was het T.A.K. aanwezig op een ministerraad. Ze hadden voor elke minister een zakje mosselen bij uit onvrede met hun mosselhouding ten opzichte van de Schaarbeekproblematiek. En in de eerste week van februari betoogde het T.A.K. vijfmaal voor het huis van premier Leo Tindemans in Edegem en werd er, ondanks een verbod, ook gemanifesteerd in de buurt van het parlement.[119]

Op 9 februari was het T.A.K., ondanks een zoveelste betogingverbod, opnieuw present in Schaarbeek. Toen de betogers, die toch het Schaarbeekse grondgebied hadden bereikt, wilden terugkeren, zette de Schaarbeekse politie de achtervolging in op de manifestanten, die hardhandig werden aangepakt.[120]

Ondertussen hadden de 19 Brusselse burgemeesters beslist om geen enkele Vlaamsgezinde betoging toe te laten op hun grondgebied. Dit verbod werd, volgens de burgemeesters, uitgevaardigd om de Brusselse bevolking te beschermen tegen de agressie van Vlaamse paramilitaire organisaties. Cuypers en Verachtert zagen dit als een manoeuvre van de Franstaligen. Door de aandacht te vestigen op de geweldplegingen van VMO en Were Di, zouden de Franstaligen de aandacht willen afleiden van de taalwetovertreding door hen gepleegd. Ondertussen had ook Defosset, burgemeester van Etterbeek, aangekondigd om de loketten in het gemeentehuis in te delen zoals in Schaarbeek en ook in Vorst trad hetzelfde systeem in voege.[121]

De acties gingen echter door, ondanks de verboden. Op 19 februari ketenden zich enkele T.A.K.-jongeren zich vast aan de hekkens van het parlement; op 1 maart werd op een rustige manier betoogd in Brussel en op 12 maart gebeurde dat in Gent.[122] De Vaste Commissie voor Taaltoezicht had ondertussen beslist dat de toestand in het Schaarbeekse gemeentehuis strijdig was met de filosofie van de taalwetgeving van 1963.[123] De regering, die overigens zelf om dit advies had gevraagd, trad echter niet op. Voor 16 maart was er opnieuw een massale betoging gepland. Piet de Pauw kondigde in de pers aan dat hij 15000 manifestanten verwachtte. De teller bleef uiteindelijk steken op een kleine 4000. Er werd betoogd in Vilvoorde, in Evere, waar het tot zware rellen kwam en ook heel even in Schaarbeek zelf. Hoewel het vooropgestelde aantal betogers niet werd bereikt, heerste er toch grote tevredenheid binnen het T.A.K. Vier dagen later al protesteerden Leuvense studenten tegen het beleid van Nols en om dezelfde reden kwamen in april de Antwerpse studenten op straat.[124]

Nog in april bezetten enkele Takkers het Ministerie van Binnenlandse Zaken en enkele dagen later werd met ongeveer 200 militanten nogmaals gemanifesteerd in Schaarbeek. De deelname aan de kattenstoet in mei was voor het Taal Aktie Komitee een gelegenheid om zich nog eens op een ludieke wijze te kanten tegen het beleid van Nols. Ook de koning werd door een brief op de hoogte gesteld van de onvrede van het T.A.K. met de toestand in Schaarbeek.[125] In Schaarbeek werd, ondanks een uitgebreide rijkswachtmacht, op 8 juni nog maar eens gemanifesteerd. Een deel van de betogers slaagde er zelfs in om de Schaarbeekse gebouwen van de toenmalige BRT te bezetten.[126] In de zomer van 1975 werd overigens elk weekend gemanifesteerd in Schaarbeek.[127]

Op 26 oktober 1975 werd er door 3000 manifestanten betoogd voor zelfbestuur voor Vlaanderen, maar natuurlijk ook tegen de taaltoestanden in het Schaarbeekse gemeentehuis. Na deze betoging liet Piet de Pauw weten dat het T.A.K. zou stoppen met betogen tot na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 1976. De voorwaarde was wel dat de brede Vlaamse Beweging een groot initiatief rond Brussel zou opzetten.[128] Aangezien dit niet gebeurde, was het T.A.K. in januari en februari van het nieuwe jaar opnieuw actief met spuit en spandoek in het Schaarbeekse gemeentehuis.[129]

De afloop van de taalproblemen in Schaarbeek werd, volgens Cuypers en Verachtert, opgelost met een Belgisch compromis. Op 11 maart 1976 verklaarde de Raad van State, na een verzoek van de Vaste Comissie voor Taaltoezicht, dat de lokettenregeling in het gemeentehuis van Schaarbeek strijdig was met de wet.[130] Ondanks dit arrest veranderde er de facto niets. Daarom manifesteerde het Taal Aktie Komitee op het einde van april met fakkels aan het gemeentehuis en 16 V.U.-parlementairen bezetten op 21 mei het Ministerie van Binnenlandse zaken. Op diezelfde 21 mei kwam er uiteindelijk ook een feitelijke beslissing tot stand. De regering zond een regeringscommissaris naar Schaarbeek om het besluit van de Raad van State uit te voeren.[131] Volgens Cuypers en Verachtert, werd deze beslissing echter gekoppeld aan een nieuw taalkader voor de ASLK. Het oude taalkader voorzag een verhouding van 57% Nederlandstaligen en 43% Franstaligen. In het nieuwe kader werd er een verhouding 52,5%/47,5% toegepast, wat feitelijk neerkwam op 149 verloren arbeidsplaatsen voor de Nederlandstaligen. Cuypers en Verachtert menen dat de feitelijke regeling van de lokettenkwestie enkel mogelijk is gemaakt door deze toegeving van de Nederlandstalige politici in de regering.[132] Belgisch compromis of niet, feit is dat met deze beslissing de Schaarbeekse lokettenkwestie wettelijk was opgelost.

Er is, zoals blijkt uit het bovenstaande, voor gekozen om de Schaarbeek-problematiek uitgebreider en meer detaillistisch te bespreken dan de onderwerpen uit de periode maart 1972 – najaar 1974. Daar is een dubbele reden voor. Ten eerste is Schaarbeek zowat het enige onderwerp dat het T.A.K. van oktober 1974 tot mei 1976 heeft beziggehouden en bijgevolg is het ook logisch dat op dit ene onderwerp wat dieper wordt ingegaan. Een tweede, belangrijker, reden is dat op deze manier duidelijk is aangetoond hoe groot de T.A.K.-agitatie rond Schaarbeek was. Anderhalf jaar lang was het T.A.K. zeker één maal (en meestal veel vaker) per maand actief rond het dossier van Schaarbeek.

Op 28 mei 1976 werd in Gent de eerste republikeinse conventie georganiseerd. Op deze conventie richtte het Taal Aktie Komitee de Vlaams Republikeinse Beweging op.[133] Volgens het T.A.K. was de V.R.B. een logische stap in de richting van Vlaamse onafhankelijkheid, die dan op republikeinse manier zou moeten worden ingericht. Piet de Pauw gaf de leiding van het T.A.K. door aan Guido Pauwels. Zelf zou de Pauw, samen met Wim Verreycken de leiding van de V.R.B. op zich nemen. Deze drie mannen zouden de lijn van T.A.K.-V.R.B. verder bepalen. ‘De Taktivist’, die onder de hoede van de Pauw bleef, werd van dan af ook het tijdschrift van de V.R.B.[134]

De reacties op dit nieuwe T.A.K.-initiatief, de facto een Piet-de-Pauw-initiatief, waren op zijn zachtst uitgedrukt niet echt enthousiast. Carlo Heyman, voorzitter van het Davidsfonds, distantieerde zich volledig van de nieuwe beweging en liet duidelijk zijn sympathie merken voor het federale gedachtegoed van de Volksunie. De VU zelf was ook niet gelukkig met de oprichting van de V.R.B. Zo wou VU-volksvertegenwoordiger Baert niet langer spreken op de conventie toen hij te weten kwam dat er werd gepleit voor een republiek. Er moet wel gezegd worden dat er VU’ers waren, zoals Guido De Roo en Huguette De Bleeckere, die wel sympathie had voor het nieuwe initiatief. Ook het Overlegkomitee van Vlaamse Verenigingen (O.V.V.) was niet bepaald opgezet met de oprichting van de V.R.B. binnen het Taal Aktie Komitee. Dat bleek uit de weigering om het T.A.K. te laten toetreden tot het O.V.V. Daarvoor waren de incidenten tijdens de Schaarbeek-betogingen en vooral de mogelijke evolutie van het T.A.K. naar een partijpolitieke beweging de voornaamste argumenten.[135]

De werking van de alliantie T.A.K.-V.R.B. bleek ook niet echt een succes. In de tweede helft van 1976 waren er wel acties over de taaltoestanden in de Brusselse OCMW-ziekenhuizen, in het leger en over amnestie, maar de aandacht ging vooral uit naar de processen waarmee T.A.K.-V.R.B. werd geconfronteerd. Piet de Pauw werd veroordeeld tot 1 maand voorwaardelijk en het betalen van een boete van 8000 frank. Guido Pauwels kreeg zelfs een effectieve gevangenisstraf van 4 maanden. Het T.A.K. zelf moest aan de gemeente Schaarbeek een boete betalen van 217000 frank voor de aangerichte schade. Vooral Guido Pauwels werd zwaar gestraft. Hij, en met hem zijn sympathisanten, verlieten eind december dan ook het T.A.K. Niet alleen de veroordeling speelde hierin mee, maar ook de autoritaire leiding van Piet de Pauw stootte Pauwels tegen de borst.[136]

Op 26 maart 1977 vierde het Taal Aktie Komitee zijn vijfde verjaardag door de stichtingsmars van Gent naar D’Hoppe opnieuw te ondernemen.[137] Deze vijfde verjaardag lag echter in een periode dat het T.A.K. moeite had om zijn hoofd boven water te houden. Er was de zware boetelast, het ontslag van Guido Pauwels, maar de zwaarste klap voor het T.A.K. moest nog komen. In mei ’77 verliet Piet de Pauw immers het Taal Aktie Komitee.[138] De exacte redenen voor het ontslag van De Pauw zijn nooit helemaal duidelijk geworden. Cuypers en Verachtert vermoedden dat de bedreiging van zijn carrière als advocaat de voornaamste reden voor het ontslag is geweest. Daarnaast vermeldden ze ook persoonlijke problemen. Een artikel uit de Taktivist wees ook meer in die richting. Dat zelfde artikel gaf ook aan dat De Pauw niet zelf ontslag zou hebben genomen, maar dat hij uit de T.A.K.-raad is gezet geweest (‘Uw verwijdering uit de TAK-raad en de Taktivist houdt geen beoordeling in van Uw eventuele schuld. Dat is een zaak tussen U en Uw geweten. De TAK-raad wou enkel voorkomen dat nog TAK-meisjes op U verliefd zouden worden. Dat is alles’).[139] Samen met Piet de Pauw verlieten ook heel veel sympathisanten van de Pauw het Taal Aktie Komitee. Zij zagen het T.A.K. niet werken zonder Piet de Pauw. Een ander deel bleef er wel in geloven en verzamelde zich rond Eric Crommelycnk, die het nieuwe gezicht werd van het Taal Aktie Komitee. Door het ontslag van Piet De Pauw zou ook een einde komen aan het huwelijk tussen het T.A.K. en de V.R.B., dat toch vooral een kind van de Pauw was geweest. Vanaf mei ’77 vormden het T.A.K. en de V.R.B. twee afzonderlijke organisaties. In de zomer van 1977 zouden enkele V.R.B.’ers de Vlaam Republikeinse Partij (V.R.P.) oprichten en in oktober ’77 ging de V.R.P., op initiatief van Wim Verreycken, op in de Vlaams Nationale Partij (V.N.P) van Karel Dillen. Aangezien Dillen niet echt een republikeins standpunt innam, trad Piet De Pauw niet toe. Door het opgaan in de V.N.P. verdween de V.R.B. feitelijk, maar in 1980 zou Piet De Pauw de V.R.B. heroprichten. De periodiek van de nieuwe V.R.B. was De Republikein, maar na twee jaar werd, door een gebrek aan middelen, ook de nieuwe V.R.B. opgedoekt.[140]

De interne problemen bij het Taal Aktie Komitee werden nog versterkt door de afsluiting van het Egmontpact tussen christen-democraten, socialisten, de Volksunie en het Front Démocratique des Francophones (FDF). Op 9 maart 1978 werden aan het Egmontpact nog de Stuyvenbergakkoorden toegevoegd. Samen raakten deze twee bekend onder de naam ‘Gemeenschapspact’.[141]

Binnen de Vlaamse Beweging werd tegen het Gemeenschapspact heftig gereageerd. Het verzet werd georganiseerd binnen het Anti-Egmontkomitee onder leiding van Clem de Ridder[142] en Paul Daels. Het Komitee had vooral moeite met het ‘inschrijvingsrecht’ dat in het Egmontpact was opgenomen. Door dat inschrijvingsrecht konden Franstaligen uit 14 Vlaams-Brabantse gemeenten, waaronder de 6 faciliteitengemeenten, zich fictief inschrijven in een Brusselse gemeente met het oog op taalkundige faciliteiten en stemrecht in Brussel.[143] Zowat een vijftigtal Vlaamse verenigingen sloten zich aan bij het Anti-Egmontkomitee, met als belangrijkste afwezige het August Vermeylenfonds onder leiding van Aloïs Gerlo.[144]

Ook het Taal Aktie Komitee besloot om niet toe te treden tot het Anti-Egmontkomitee. De houding van het T.A.K. ten opzichte van het Egmontpakt was desalniettemin negatief. Het Taal Aktie Komitee was het niet eens met het behoud van de faciliteiten, met het feit dat Brussel een derde, volwaardig gewest werd en met het inscriptierecht[145]. Het T.A.K. trad echter niet toe tot het anti-Egmontkomitee omdat het zijn partij-politieke neutraliteit wou bewaren. Deze dubbele positie zorgde voor heel wat verwarring bij de achterban van het Taal Aktie Komitee. Over deze verwarring en de problemen die daardoor werden veroorzaakt, volgt meer in Paragraaf 8 van hoodstuk 2 van dit tweede deel van deze eindverhandeling.

Met de problemen rond het Egmontpact kwam een einde aan een hectisch T.A.K.-jaar. Vooral het vertrek van Piet de Pauw was een serieuze aderlating voor het Taal Aktie Komitee. Dit vertrek werd dubbel zo zwaar omdat het net viel binnen een periode van grote communautaire spanning. De houding van het T.A.K. in deze zaak (tegen het Egmontpact, maar noch voor noch tegen de Volksunie) zorgde bij de achterban voor heel wat spanningen en onzekerheid.[146] Hoeveel militanten het T.A.K. vaarwel zegden is door het gebrek aan bronnenmateriaal daarover moeilijk te zeggen. Een belangrijke indicator is dan ook het dalend aantal abonnementen (slechts enkele honderden meer, tegenover ongeveer 1000 in de periode voor en na 1977) op ‘de Taktivist’.[147] Het Taal Aktie Komitee zou zich echter vanaf 1978 kunnen herpakken. De enthousiaste, maar toch realistische leiding van Eric Crommelynck was daar één van de voornaamste redenen voor, maar het T.A.K. zou ook hulp krijgen vanuit een uithoek van België, of beter gezegd Vlaanderen, al werd dit door sommigen betwist.

Vooraleer een nieuwe paragraaf te beginnen wordt nog even stil gestaan bij de figuur van Eric Crommelynck. Eric Crommelynck, kapper van beroep, was reeds 44 jaar toen hij in maart ‘75, via zijn zus, bij het Taal Aktie Komitee terechtkwam. Op dat moment was het T.A.K. vooral actief rond de lokettenkwestie in Schaarbeek. Niet alleen hij, maar ook zijn vrouw Lieve trad toe tot het Taal Aktie Komitee. Samen zouden zij zich vooral gaan bezighouden met de tweemaandelijkse periodiek van het T.A.K., de Taktivist.

Na het ontslag van Piet De Pauw nam Crommelynck de algemene verantwoordelijkheid van het T.A.K. op zich. Aanvankelijk had het T.A.K. ervoor gekozen om niet direct een nieuwe leider te kiezen, maar omdat op een bepaalde actie niemand de verantwoordelijkheid nam om de militanten en de pers te woord te staan, besloot de T.A.K.-raad dat het hoognodig was om een nieuwe leider aan te stellen. Het voorstel werd gedaan aan Crommelynck en die besloot na lang aarzelen de uitdaging aan te gaan. Onder zijn leiderschap zou het T.A.K. zich vooral bezighouden met de Voerproblematiek, waarover hieronder meer volgt in paragraaf 4 van dit hoofdstuk. Eric Crommelynck zou in de loop van de jaren ’80 vervangen worden door Erwin Brentjens en daarna door Guido Moons, maar wanneer dat juist gebeurde, is onduidelijk aangezien er binnen het T.A.K. verschillende functies waren - zoals actieleider, woordvoerder en nationaal-verantwoordelijke - en de pers, en soms ook het T.A.K. zelf, maakte tussen deze verschillende functies een niet altijd even duidelijk onderscheid.

In zijn maidenjaar had het Taal Aktie Komitee in Voeren al een kleine wandeling georganiseerd en in 1974 werd er in Tongeren en rond de Voerstreek nogmaals gewandeld. Het bleef tot 1978 bij deze twee eerder geïsoleerde initiatieven. Het T.A.K. bleef de toestand in de 6 platdietse gemeentes echter wel goed volgen en die toestand evolueerde allerminst gunstig voor de Vlaamsgezinde Voerenaars. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 behaalde de Vlaamse lijst slechts 5 zetels, terwijl ‘Retour à Liège’ er 10 behaalde.[148] De meerderheid van de Voerenaars koos dus duidelijk voor een terugkeer naar de toestand van voor 1962. In dat jaar werden de zes Voergemeentes Vlaams grondgebied met evenwel een faciliteitenstelsel voor de Franstaligen.[149]

Vooral op het vlak van onderwijs werd grondig gebruik gemaakt van deze faciliteiten. Voor het lager onderwijs was het, onder bepaalde voorwaarden, immers toegestaan om in het Frans les te geven. Dat had als resultaat dat het lager gemeentelijk onderwijs in Sint-Martens-Voeren Franstalig en het lager provinciaal onderwijs in ’s Gravenvoeren en Moelingen Nederlandstalig was. Men kan zich de vraag stellen of juist de overheveling naar Vlaanderen de verfransing in Voeren niet heeft versterkt. Waar vroeger de inwoners het Voerens dialect met elkaar spraken, werd vanaf 1963 meer en meer, door de polarisatie, het Frans gebruikt.

Om de eis tot terugkeer van Voeren naar Luik kracht bij te zetten, werd in 1977 de ‘Action Fouronnaise opgericht’. Deze actiegroep van voornamelijk jonge mensen stond aanvankelijk onder leiding van professor Jules Goffart, maar die werd al snel opgevolgd door

José Happart, een fruitboer uit Wallonië die naar Voeren was verhuisd. De ‘Action Fouronnaise’ eiste een Franstalig statuut voor Vlaanderen met faciliteiten voor de Nederlandstaligen, het omgekeerde dus van de wettelijke regeling. Het is opvallend dat na de oprichting van de A.F. de Vlaamsgezinde inwoners van Voeren meer en meer last begonnen te krijgen van kleine pesterijen (tegen de ruiten tikken), vandalisme en volgens Cuypers en Verachtert zelfs brandstichting.[150]

Voor het Taal Aktie Komitee was dit het sein om de actie rond Voeren nieuw leven in te blazen en op het einde van 1977 werd dan ook beslist om op 22 januari 1978 te gaan wandelen in Remersdaal, het dorp dat volgens het T.A.K. het meest aan de verfransing had blootgestaan. De wandeling waaraan zo’n 100 Vlaamsgezinden deelnamen, was effectief een wandeling, want er werden noch slogans gescandeerd noch spandoeken meegedragen. Desondanks kwam het tot zware rellen met Luiksgezinde tegenbetogers.[151] Ook al betreurde het T.A.K. deze incidenten, toch hadden ze een positief gevolg, namelijk media-aandacht. Eind januari besloot het T.A.K. dan ook om zijn acties in Voeren verder te zetten en het plande een grote wandeling voor 2 april. Op die eerste zondag van april wandelden zo’n 700 mannen en vrouwen in twee groepen door respectievelijk Moelingen en Teuven om elkaar dan in Sint-Martens-Voeren te ontmoeten. Ook deze keer waren er Luiksgezinde tegenbetogers, maar zware rellen bleven uit.[152]

Binnen de Vlaamse Beweging waren ondertussen discussies ontstaan over de vraag of de Vlaamse Voerenaars de T.A.K.-wandelingen eigenlijk wel wilden. Dat deze twijfel niet onterecht was, bewijst het artikel ‘Editoriaal De Voer’ in de Taktivist van juni 1978: ‘Velen zullen zich afvragen ‘waarom’ de opeenvolgende tak-wandelingen in de Voer?’.[153] Deze twijfel leek echter wel verdwenen te zijn op de IJzerbedevaart in het begin van juli ’78. Daar deelde een delegatie van Vlaamse Voerenaars immers pamfletten uit waarin de bedevaarders werden opgeroepen om de Voer niet te laten stikken en daarom massaal af te zaken naar het feest dat werd gehouden op 29 augustus in Voeren. Op deze dag vierden zo’n tweeduizend Vlaamsgezinden, niet zonder incidenten overigens, immers de vijftiende verjaardag van de Voer als onderdeel van de provincie Limburg.[154]

De Voerproblematiek heeft zonder enige twijfel voor het duwtje in de rug gezorgd, dat het Taal Aktie Komitee nodig had na de problemen die het had gekend in 1977. Bewijs van deze heropleving was, naast de grote Voeracties, onder andere ook de oprichting van de wandelgroep ‘Tijl’ door het T.A.K.[155] Een eerste wandeling ging door in de streek van Komen-Moeskroen, maar was eigenlijk niet meer dan een repetitie voor de grote wandeling die werd georganiseerd in Voeren op 28 januari 1979. Tijdens deze wandeling zorgde een uitgebreide rijkswachtmacht er voor dat de ‘wandelaars’ en de ‘tegenwandelaars’ elkaar niet al te vaak konden ‘begroeten’. Toch raakten tientallen mensen licht gewond.[156]

In de nasleep van deze wandeling ontstond er een polemiek die duidelijk aantoont dat de Voerproblematiek niet enkel een probleem was in een uithoek van België. Tijdens de schermutselingen tussen de rijkswacht en Luiksgezinde manifestanten was één van de manifestanten gebeten door een rijkswachthond en aangezien minister van Binnenlandse Aangelegenheden, Rik Boel, het optreden van de rijkswacht goedkeurde, droeg de PS alle Franstalige kabinetsleden van Binnenlandse Zaken op om ontslag te nemen. Dit toont aan dat de Voer ook de nationale politiek beïnvloedde en dat de sfeer bij elke nieuwe wandeling meer en meer gespannen raakte.[157]

Die spanning werd duidelijk nog verder opgedreven naar 11 maart ’79 toe. Voor die dag had het Taal Aktie Komitee immers nog maar eens een wandeling gepland. De ‘Action Fouronnaise’ van zijn kant wou op dezelfde dag een betoging organiseren in Voeren. Ondanks de druk van VU-minister De Bruyne om de betoging te verbieden, besloot het kernkabinet om deze toch de laten doorgaan. Toenmalig formateur Van den Boeynants riep echter de Waalse politieke kopstukken op om zich niet te laten zien op deze betoging. Toen de Action Fouronnaise in het begin van maart ook nog begon met een Franstalige vrije radio, Radio Fourons Wallonie, en de T.A.K.-wandeling door burgemeester Wijnants werd verboden, leek Voeren zich te mogen opmaken voor een harde confrontatie tussen Vlaamsgezinden en Wallinganten. Zover kwam het echter ditmaal niet, maar dat bleek slechts uitstel te zijn.[158]

De rellen waarvoor men had gevreesd op 11 maart, kwamen er immers wel op 20 mei, toen in Voeren zo’n 500 Vlamingen de 16^e verjaardag van Voeren als gemeente van de provincie Limburg vierden.[159] Tijdens deze rellen werden vijf Franstalige Voerenaars opgepakt. Om de invrijheidsstelling van deze vijf te bepleiten, slaagde Happart erin om een onderhoud, langs de autosnelweg in Verviers, af te dwingen met koning Boudewijn. Dit onderhoud viel absoluut niet in goede aard bij de Vlamingen en ook de Vlaamse pers reageerde scherp op het voorval. De vraag was of de koning zijn grondwettelijke bevoegdheden niet had overschreden. De regering redde zich door, achteraf weliswaar, te stellen dat de ontmoeting plaats had gehad onder de verantwoordelijkheid van minister van Binnenlandse zaken Gramme. De regering liet ook weten dat ze alles zou in het werk stellen om de rust en orde in de Voerstreek te handhaven.[160] Die beloofde rust was in de zomer echter af en toe zwaar zoek. Zo waren er incidenten tussen Takkers en Franstalige Voerenaars tijdens een Voerkamp dat het Taal Aktie Komitee organiseerde op 11 en 12 augustus. En enkele weken later waren er opnieuw spanningen toen wandelgroep ‘Tijl’ deelnam aan de wandeling die werd ingericht door de Luiksgezinde ‘Marcheurs Fouronnais’. De rijkswacht kon hier echter wel incidenten vermijden.[161]

De spanningen in de Limburgse gemeente werd echter groter en groter – de aangekondigde T.A.K.-wandeling van 21 oktober kwam immers dichterbij – en in de nacht van 23 op 24 september escaleerde de situatie. De Franstalige cafébaas René Grosjean schoot toen immers in zijn café op vier Vlamingen en twee van hen raakten ernstig gewond. Als gevolg van dit incident werd een samenscholingsverbod en een avondklok ingesteld, wat

het maatschappelijke leven van Voeren zowat volledig lam legde.[162] Het mag dan ook duidelijk zijn dat ook de wandeling van 21 oktober werd verboden. Het T.A.K. had echter geen oren naar dit samenscholingsverbod en trok met zo’n 1500 wandelaars naar de Voer. Toen de ‘wandelaars’ toch het grondgebied Voeren betraden, voerde de rijkswacht enkele harde charges uit waardoor zowel bij betogers als ordehandhavers gewonden vielen. De V.M.O. liet zich op 21 oktober overigens nog eens van zijn slechtste kant zien door de inboedel van het gemeentehuis van Voeren kort en klein te slaan. In Leuven en Antwerpen zouden, in het najaar, uit protest tegen het harde optreden van de rijkswacht tegen de T.A.K.-wandelaars studentenbetoging georganiseerd worden.[163]

Het Taal Aktie Komitee zelf zou in het najaar toetreden tot het Algemeen Komitee Vlaanderen-Voeren. Dit comité eiste dat de rechtszekerheid in Voeren hersteld zou worden en dat er werk zou worden gemaakt van een Vlaams sociaal-economisch beleid in Voeren. Ondanks zijn toetreden, oordeelde het T.A.K. dat dit Komitee eigenlijk 15 jaar te laat was opgericht. Ook in het Franstalige kamp veranderde één en ander. Happart kondigde immers aan dat voortaan niet langer zou worden geijverd voor een terugkeer naar de provincie Luik, maar dat nu ‘tweetaligheid’ het beoogde doel was. Deze toegeving was er zogezegd gekomen omdat men ‘de vreedzame coëxistentie tussen de twee gemeenschappen te Voeren’ wilde verzekeren, maar ook het schietincident zal wel een rol gespeeld hebben in de toegevingen van José Happart.[164]

Het Taal Aktie Komitee begon het jaar 1980, jubileumjaar voor ‘150 jaar België’, met een evaluatie van de situatie in de Voer. Belangrijkste beslissing van deze evaluatie was dat het T.A.K. opnieuw zou gaan wandelen in Voeren op 9 maart ’80. Tijdens deze ‘wandeling’ wou het T.A.K. actie voeren tegen het idee van Happart om van Voeren een tweetalige gemeente te maken. Het T.A.K. wou zelfs ijveren voor een volledige afschaffing van de faciliteiten.[165]

De aanloop naar de nieuwe wandeling verliep, op zijn zachtst uitgedrukt, opnieuw allerminst rustig. Na een Franstalige cafébaas, was het nu aan de V.M.O. om zich van zijn lelijkste kant te laten zien. Tijdens de nacht van 23 op 24 februari gooiden enkele V.M.O.’ers immers een traangasgranaat in een Luiksgezind café in Moelingen. Voor Happart was dit natuurlijk een uitstekende gelegenheid om de Franstaligen op te roepen om op 9 maart te gaan ‘tegenwandelen’, tegen de Vlaamse ‘extremisten’. Het AKVV en het T.A.K. van hun kant lieten weten dat op 9 maart alles zou gedaan worden ‘opdat de wandeling niet zou omslaan in een betoging’.[166]

De ‘wandeling’ van 9 maart was echter allerminst een rustige wandeling, integendeel, het was een triest dieptepunt in een reeks van ‘wandelingen’ die altijd uitliepen op rellen tussen ordehandhavers, Vlaamsgezinden of Luiksgezinden. Het Taal Aktie Komitee legde de schuld voor de rellen bij de rijkswacht. Die had immers beloofd dat de T.A.K.-wandeling, met zo’n 2500 deelnemers, vrije baan zou krijgen. Toen echter na één kilometer wandelen de weg werd afgesloten door Luiksgezinde Voerenaars, leek aan de wandeling een vroegtijdig einde te komen. Toen de Luiksgezinden ook nog eens opstapten in de richting van de Vlaamse wandelaars, bleek dit het startsein van een gevecht tussen Vlamingen en Luiksgezinden.[167] Volgens het T.A.K. waren de Vlamingen razend omdat de rijkswacht, die hen vrije baan had beloofd, zijn woord niet had gehouden. De ‘wandeling’ ging na het gevecht nog verder, maar toen men bij het huis van Joseph Snoeck, Franstalige Voerenaar, was aangekomen, escaleerde de situatie volledig. Snoeck begon met een karabijn op de betogers te schieten waardoor er twee gewonden vielen. De Vlaamse wandelaars van hun kant begonnen na het schieten het huis van Snoeck, maar ook het café van René Grosjean, met stenen te bekogelen. De wandeling van het Taal Aktie Komitee was inderdaad geen betoging geworden, maar wel een veldslag. Over de oorzaak van deze escalatie was het T.A.K. duidelijk: provocatie van de Luiksgezinden en verraad van de rijkswacht.[168] Deze factoren zullen inderdaad een grote rol gespeeld hebben en mogen absoluut niet veronachtzaamd worden, maar het Taal Aktie Komitee vergat ook zijn hand in eigen boezem te steken. De T.A.K.-leiding had immers evenmin zijn belofte, dat alles rustig zou verlopen, kunnen houden en daarvoor waren niet alleen de rijkswacht en de Luiksgezinden verantwoordelijk. De T.A.K.-ordedienst had immers niet kunnen voorkomen dat bij de versperring door de Luiksgezinden de ‘wandeling’ was uiteengespat, waardoor ze de controle over de groep verloor.

De discussie over wie de eerste steen heeft gegooid of wie de eerste klap heeft uitgedeeld was een belachelijke discussie. Feit was dat door zowel de Vlaamsgezinden als de Luiksgezinden tijdens de ‘wandeling’, maar ook in de maanden ervoor, een klimaat was gecreëerd waardoor een dergelijke escalatie als op 9 maart er ooit wel moest komen. Dat het Taal Aktie Komitee zelf nooit dit geweld gewild heeft was best mogelijk, maar het blijft een feit dat het T.A.K. op een bepaald moment zijn militanten (2500 op 9 maart!!!) absoluut niet meer onder controle had. Dat dit een gevolg was van de beperkte organisatie binnen het T.A.K. waardoor niet alle militanten bekend zijn was natuurlijk wel waar, maar kan geen excuus vormen voor het geweld. Het T.A.K. was naïef om te geloven dat een ‘wandeling’ met 2500 militanten in een gemeente waar de spanning te snijden was zonder incidenten zou kunnen verlopen.

In de daaropvolgende maanden werd vooral geprotesteerd tegen het samenscholingsverbod dat door de Limburgse gouverneur was ingesteld. Het T.A.K. was met een fakkelloop en volksvergadering vooral actief in Voeren zelf, maar het trok ook naar Hasselt waar ze verkleed als apostelen protesteerde tegen het samenscholingsverbod dat het sociale leven in Voeren volledig lam legde. [169]

In de tweede helft van het jaar zou het T.A.K. de Voerstreek even laten bekomen van zo’n goeie twee jaar intensieve actie waarbij het vaak tot rellen kwam. In plaats van Happart, was vanaf juni ’80 koning Boudewijn het mikpunt van de T.A.K.-acties. 1980 was immers het jaar waarin ‘150 jaar België’ uitgebreid werd gevierd. Het feit dat koning Boudewijn in mei ’79 een onderhoud had gehad met José Happart, had bij de Vlaamsgezinden de anti-royalistische gevoelens nog meer aangewakkerd. Ook het T.A.K. zou zijn duit in het zakje doen om het verjaardagsfeest van 150 jaar Belgische Staat te verstoren. Twee acties sprongen er heel duidelijk uit. Zo zorgde het T.A.K.-rumoer tijdens een het feest in Antwerpen op 21 juni ervoor dat de koninklijke familie het feest vroegtijdig verliet en in september zorgde het Taal Aktie Komitee er deels voor dat de eenmalige voorstelling van de ‘Stomme van Portici’ werd afgelast.[170] Officieel verklaarde men dat enkele spelers heel plots ziek waren gevallen en dat de gastdirigent het stuk niet onder de knie kon krijgen omdat hij te laat was gearriveerd. Het feit, echter, dat men te weten was gekomen dat het Taal Aktie Komitee aan kaartjes was geraakt voor de voorstelling zal waarschijnlijk een even grote rol gespeeld hebben.

Naast anti-royalistische acties, was het T.A.K. in het najaar ook vooral nog actief rond amnestie. Zo nam het T.A.K. op 26 oktober ‘80 deel aan een volksvergadering voor amnestie georganiseerd door Arretz in Antwerpen. De echte acties volgden op 11 november toen het T.A.K. actief was in het hele Vlaamse land. Zo waren er amnestiefakkeltochten in Berchem, Hasselt, Etterbeek, Turnhout, een herdenkings-plechtigheid aan de Antwerpse zoo en aan het Fort van Breendonk wilde het T.A.K. de mensen herinneren aan de gruwelen van Breendonk II.[171]

Het zou tot mei ’81 duren vooraleer het T.A.K. zich terug in Voeren zou tonen. Op 31 mei ‘81 werd opnieuw gewandeld doorheen de volledige Voerstreek. De manifestanten wilden hiermee het immobilisme van de Vlaamse politici aanklagen. Ze verweten hen niks te doen aan de pesterijen van de Luiksgezinden en een gebrek aan inspanning om de Voerstreek effectief in Vlaanderen te integreren. De rijkswacht kon dit maal zware incidenten vermijden, maar achteraf bleek dat de polarisatie van 9 maart ’80 nog niet verminderd was. Dat werd heel duidelijk in de pers. Van Vlaamse kant werden duidelijk de Luiksgezinden als de onruststokers beschouwd, terwijl, volgens de Franstalige pers de schuld lag bij de ‘Vlaamse, fascistische milities onder bescherming van de (al even fascistische) rijkswacht’.[172]

Ook tijdens de zomer van 1981 was het T.A.K. af en toe actief in de Voerstreek, maar de blikken waren vooral gericht op de grote wandeling die het T.A.K. wilde houden op 11 oktober ’81. De aanloop naar deze wandeling was opnieuw allerminst rustig. In september viel de regering door de slechte economische toestand en op 9 oktober werd het Vlaamse schooltje in Komen gesloten omdat het kernkabinet het niet eens was geraakt over enkele afwijkingen op de normale faciliteitwetgeving. Daarbij kwam nog dat Happart had aangekondigd dat de ‘Action Fouronnaise’ geen Vlaamse wandelaars zou tolereren in Voeren. Ondanks een samenscholingsverbod verzamelden zich op 11 oktober toch zo’n 2000 Vlaamse wandelaars in Voeren. Toen deze naar ’s Gravenvoeren wilden trekken, kwam het tot zware incidenten met de ordediensten.[173]

Voor de zoveelste keer was een ‘T.A.K.-wandeling’ uitgelopen op rellen. De T.A.K.-raad besloot dan ook om de zowat vier jaardurende Voeractie te evalueren.[174] Volgens het T.A.K. was er duidelijk een positieve tendens te merken: de Vlaamse Voerenaars waren mondiger geworden, de pers had ruime aandacht besteed aan het probleem en er was een Vlaamse jeugdherberg opgericht in Voeren. Negatief volgens het T.A.K. waren de vele wandaden van Luiksgezinden die onbestraft bleven, terwijl Vlamingen voor alleen maar het overtreden van een samenscholingsverbod zwaar gestraft werden. Deze uitspraak moet natuurlijk met een korreltje zout genomen worden, maar bepaalde gevallen waren inderdaad nogal wraakroepend voor de Vlamingen. Zo werd cafébaas René Grosjean vrijgesproken voor het neerschieten van vier Vlamingen, terwijl Maurits Du Pré, een 72-jarige hartlijder, werd veroordeeld tot zes maanden effectieve gevangenisstraf voor het in het ziekenhuis slaan van vier rijkswachters. Het waren vooral deze twee gevallen die bij het T.A.K. veel frustraties opriepen. Uiteindelijk besliste het Taal Aktie Komitee om, althans in de nabije toekomst, niet langer grootsopgezette ‘wandelingen’ te organiseren in Voeren. De ‘wandeltactiek’ had volgens de T.A.K.-raad zijn verzadigingspunt bereikt. Misschien had het T.A.K. deze conclusie al na de ‘wandeling’ van 9 maart 1980 moeten maken.

In 1981 was de Voerproblematiek echter niet langer de enige en belangrijkste bezorgdheid van het Taal Aktie Komitee. In het voorjaar was het T.A.K. immers vaak actief geweest in de faciliteitengemeente Kraainem waar geregeld gemeenteraden in het Frans doorgingen en verordeningen in het Frans werd gepubliceerd, wat natuurlijk niet in overeen-stemming was met de bestuurlijke taalwetgeving in die gemeente.[175] Daarnaast waren er doorheen het jaar ook vaak acties voor economisch federalisme[176] en in november kwam de amnestie-eis opnieuw uitgebreid aan bod.[177] Het zouden deze thema’s (faciliteitengemeentes, economisch federalisme en amnestie) zijn die vanaf 1982 de T.A.K.agenda zouden gaan beheersen.

Het verhaal over de acties van het Taal Aktie Komitee in de periode 1972-1982 werd gebaseerd op krantenartikels, de Taktivist en het Kijk- en Leesboek[178] over 10 jaar T.A.K. Voor de periode 1983-1997 bestaat er geen overzichtswerk van de acties van het Taal Aktie Komitee. Voor deze vijftien jaar waren we bijgevolg gewezen op enkel de pers en de Taktivist, althans voor de informatie over de T.A.K.-acties zelf.Er is voor gekozen om in een tabel alle acties weer te geven die het T.A.K. in deze periode heeft ondernomen. Op deze manier worden alle acties vermeld, maar tegelijk wordt vermeden dat dit hoofdstuk herleid wordt tot een eindeloos feitenrelaas. Deze tabellen kunnen geraadpleegd worden in de bijlagen bij deze eindverhandeling.

De beslissing om vanaf 1982 een nieuwe paragraaf te beginnen is echter niet alleen gemaakt op basis van het bronnenmateriaal. Het Kijk- en Leesboek over 10 jaar T.A.K. loopt immers tot en met 1982. De voornaamste reden voor deze cesuur is de nieuwe houding van het Taal Aktie Komitee ten opzichte van de Voerproblematiek. Na de betoging van 11 oktober ’81 had de T.A.K.-raad immers geconcludeerd dat de ‘wandeltactiek’ niet langer aangewezen was. In 1982 waren er immers gemeenteraadsverkiezingen en José Happart had zich kandidaat gesteld voor het burgemeesterschap. Het Taal Aktie Komitee wilde vermijden dat Happart zich een rol van rust- en ordebrenger zou kunnen toemeten en besloot daarom om, voorlopig, geen groots opgezette wandelingen meer te organiseren in de Voerstreek.[179] In Bijlage 1 kunnen alle acties bekeken worden die het T.A.K. ondernam in de periode 1982 – oktober 1983.

Al deze acties konden, qua onderwerp, verdeeld worden in 5 groepen. Een eerste groep verzamelde de T.A.K.-acties die gericht waren op het taalgebruik bij particuliere instanties. Onder deze noemer werden alle instanties gerekend die geen betrekking hebben op de overheid. In een tweede groep bevinden zich de acties waarin het Taal Aktie Komitee, in het kader van de staatshervorming, ijverde voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid.[180] Ook de T.A.K.-acties tegen het Belgisch systeem werden bij deze tweede groep gerekend. Met deze acties ijverde het T.A.K., onrechtstreeks dan, immers ook voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen. Een derde groep bevatte de acties over de zes faciliteitengemeenten in de rand rond Brussel. De vierde groep verzamelde de acties over Voeren en de vijfde groep, tenslotte, bevatte de amnestieacties van het T.A.K. Als alle acties worden opgeteld en binnen de vijf hierboven beschreven groepen geplaatst worden, dan bekomen we het volgende resultaat.

ONDERWERP VAN DE ACTIES	Aantal
Taalgebruik bij particuliere instanties	16
Meer bevoegdheden voor Vlaanderen/Zelfbestuur	13
Faciliteiten en Verfransing	10
Voeren	8
Amnestie	4

Deze kleine tabel maakt duidelijk dat er geen enkel onderwerp in de periode 1982 – najaar 1983 echt uitsprong. Deze periode kan dan ook beschouwd worden als een overgangsperiode tussen de grote Voeracties en de acties over amnestie die vanaf het najaar van 1983 de T.A.K.-agenda zouden beheersen. Die overgangsperiode betekende echter niet dat het Taal Aktie Komitee minder acties voerde. In elke maand van de hier beschreven periode was het T.A.K. immers actief.

De acties gericht tegen het taalgebruik van particuliere instanties[181] vormden met klein verschil de grootste groep. Eigenlijk werden in deze groep twee onderwerpen samengebracht, namelijk de acties voor een gastvrije, maar Vlaamse kust en de acties gericht tegen het taalbeleid van de warenhuisketen GB-Inno-BM.

In het kader van de actie ‘De Kust, gastvrij, maar Vlaams’ hield het Taal Aktie Komitee in het weekend van 8 en 9 mei in Knokke en Koksijde een taalonderzoek. Het T.A.K.-onderzoek gaf de volgende resultaten. Van de 154 handelszaken (winkels, immobiliënkantoren en horecabedrijven) waren er 38 Nederlandstalig, 28 meertalig en 88 Franstalig.[182] Voor het T.A.K. was dit het signaal om verder actie te voeren tegen de verfransing van de Kuststreek. Het aantal acties bleef echter gering. De actie(s) in 1982 beperkten zich tot één wandeling met zo’n 100 militanten in Knokke[183]. In 1983 was het T.A.K. tweemaal actief aan de Kust. Op 22 mei overplakten een 100-tal Takkers Franstalige affiches en opschriften in het centrum van Knokke en tijdens de zomervakantie deelden Takkers pamfletten uit en beschilderden de weg in De Panne.[184] Wettelijk had het Taal Aktie Komitee echter geen poot om op te staan, aangezien het decreet uit september ’73 over de taalwetgeving in bedrijven niet van toepassing was op de relatie werkgever – klant.[185] Het T.A.K. kreeg wel steun van lokale politici. Zowel de schepen van toerisme als de burgemeester van De Panne beloofden aan de militanten dat ze er bij de plaatselijke horeca zouden aandringen om voorrang te geven aan het Nederlands en om Nederlandstalig personeel aan te werven in plaats van Franstalig. Een voorstel op dat vlak van de schepen van toerisme om alle menukaarten gratis te vertalen naar het Nederlands kreeg echter niet de minste respons. Verwonderlijk is dit niet aangezien de handelaars niet verplicht zijn om dit te doen en het commercieel gezien veel voordeliger is om meertalige affichering of menukaarten te gebruiken. De acties van het T.A.K. voor een ‘Vlaamse’ kust waren bijgevolg een gevecht tegen de (geld)bierkaai.

De T.A.K.-acties tegen het taalgebruik in de warenhuisketen GB-Inno-BM waren, zeker in 1982, een stuk frequenter dan de acties aan de kust. In totaal waren er in de periode 1982 – najaar 1983 een negental acties. Zo kregen de GB-vestigingen in Ternat, Strombeek-Bever en Brussel enkele keren het bezoek van het Taal Aktie Komitee.[186] Deze acties kenden een nogal gelijklopend verloop. Meestal werden de Franstalige of tweetalige affiches en reclamefolders verscheurd en werd het winkelen voor andere winkelaars onaangenaam (reukhinder, volle winkelkarretjes onbeheerd achterlaten) gemaakt.[187]

Het protest van het Taal Aktie Komitee in deze zaak was tweeledig. Ten eerste wou het T.A.K. met zijn acties de juiste toepassing van de taalwetten voor het bedrijfsleven afdwingen en ten tweede wou men ook protesteren tegen het gebruik van Franstalige of tweetalige reclamefolders en affiches. Het gebruik van het Frans voor reclamedoeleinden mocht het T.A.K. dan wel storend en Vlaams-onvriendelijk vinden, maar net zoals de winkels en horecazaken aan de kust deed de GB-keten, op dit vlak, wettelijk niets verkeerd. Het septemberdecreet van 1973 bevatte immers geen bepalingen over reclame, maar behandelde enkel de relatie werkgever – werknemer.[188] Dat, ten tweede, de acties van het T.A.K. voor de toepassing van dit decreet niet onterecht waren blijkt uit een persmededeling van de GB-Inno-BM-keten in april ’83. In dit schrijven liet de directie weten dat ze de situatie volledig in orde wilde brengen. Zo zouden er voor Vlaanderen ééntalig Nederlandse documenten komen en de communicatie tussen de Vlaamse vestigingen en de centrale directie zou voortaan in het Nederlands gebeuren. Daarnaast liet de directie weten dat er in Vlaanderen (behalve in de Brusselse rand en de taalgrensgemeenten) nog enkel Nederlandstalige reclame zou gebruikt worden. Aangezien het Taal Aktie Komitee zijn doelstellingen had bereikt zou het van dan af wegblijven uit de GB-warenhuizen, enkele alleenstaande acties in ’84 en ’85 niet te na gesproken.

De acties waarmee het T.A.K. ijverde voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid, vormden met 13 acties de tweede groep. Uiteindelijk is dit de groep acties die het dichtst aansluit bij de uiteindelijke doelstelling van het Taal Aktie Komitee, namelijk de onafhankelijkheid van Vlaanderen. Aangezien er in het begin van de jaren ’80 een economische crisis heerste, richtte het T.A.K. zijn pijlen dan ook vooral op de economie. In al zijn acties was het Belgische systeem de kop van jut. Volgens het Taal Aktie Komitee werd Wallonie door dit systeem bevoordeeld ten nadele van Vlaanderen. ‘Stop de Waalse geldstromen’ en ‘Vlaams geld in Vlaamse handen’ waren dan ook veel gehoorde slogans tijdens de drie grote betogingen die het T.A.K. voor economisch federalisme en financieel zelfbestuur organiseerde. Twee van die betogingen vonden plaats in Leuven (17/02/82: 1000 betogers; 17/11/82: 500 betogers) en één ervan in Antwerpen (03/04/82: 1000 betogers). Vooral in Leuven kwam het tot zware incidenten tussen de betogers en leden van het AFF[189].

Naast de grote betogingen richtte het T.A.K. zich verder nog op enkele specifieke dossiers. Zo was het Taal Aktie Komitee tot twee maal toe actief in Tienen. Een eerste keer, op 13 april ’82, werden aan de suikerraffinaderij en aan de Citrique Belge spandoeken opgehangen, om te protesteren tegen het mogelijk ontslag van respectievelijk 230 en 80 personeelsleden. Ze schreef hiervoor ook een brief naar alle parlementsleden uit het arrondissement en naar het gemeentebestuur. Twee maanden later deelden zo’n 50 Takkers pamfletten uit aan de kermisgangers in Tienen om deze situatie nogmaals aan te klagen.[190]

Na de tewerkstelling in het Tiense, kwam ook Oost-Vlaanderen aan de beurt. De Europese Commissie had immers alle Oost-Vlaamse arrondissementen geschrapt als ‘ontwikkelings-

gebied’ en daardoor verloren deze arrondissementen belangrijke subsidies. Het T.A.K. deed een onderzoek naar deze beslissing en oordeelde dat de Europese Commissie nogal eigengereid omsprong met de door haar vooropgestelde criteria (inkomen, werkgelegenheid en migratiesaldi).[191] Het Taal Aktie Komitee kondigde verdere acties aan tegen deze beslissing, maar deze bleven uit of gingen onopgemerkt voorbij.[192]

Andere acties waarbij het Taal Aktie Komitee zich richtte op een specifiek dossier waren de acties voor de regionalisering van de NMBS en tegen de ASLK.[193] Het T.A.K. verweet de ASLK[194] dat het met Vlaamse geld de Waalse staalindustrie financierde. Daarom eiste het T.A.K. dat de ASLK, dat een staatsinstelling was, gesplitst werd in een Vlaamse en een Waalse vleugel. In 1986 en 1987 zou er nog een intensievere campagne gevoerd worden tegen de ASLK.

Daarnaast waren er ook nog twee acties die, in combinatie met de eis tot meer zelfbestuur, gericht waren tegen de CVP en vooral premier Martens. Een eerste keer werden bij de deur van de premier en die van CVP-voorzitter Frank Swaelen broodkruimels uitgestrooid en twee maanden later kreeg de premier een ei naar zijn auto geslingerd. Volgens het T.A.K. deden de CVP en premier Martens in de regering te weinig om de Vlaamse belangen te verdedigen.[195] Deze acties tegen de CVP, als Vlaamse regeringspartij, zullen geen unicum blijken. Ook in latere periodes zou het Taal Aktie Komitee nog actie voeren tegen de CVP tegen de CVP. Uiteindelijk hield het T.A.K. in verschillende steden ook nog enkele kleine prikacties waarbij men aan voorbijgangers pamfletten of zakjes met metaalschilfers uitdeelde.[196] Deze stonden dan symbool voor het, in de ogen van het T.A.K., waardeloze Waalse staal.

Of deze tweede groep acties terecht of onterecht gevoerd werden, kan niet gezegd worden, aangezien aan de basis van deze acties de overtuiging van het T.A.K. lag dat Vlaanderen onafhankelijk moest worden.

De acties in de zes faciliteitengemeentes rond Brussel vormden met 10 acties de derde groep. Opvallend was dat alle acties plaats vonden in 1983 en bijna allemaal gericht werden op de gemeente Kraainem. In 1982 waren er gemeenteraadsverkiezingen geweest en die waren voor de Vlaamsgezinden in de faciliteitengemeenten niet meegevallen. In Wemmel (53,1%) en Linkebeek (66,9%) behielden de Brusselsgezinde lijsten van de burgemeesters de absolute meerderheid en in Kraainem (47,34%) behaalde de lijste van de burgemeesters Maricq een gewone meerderheid. In Wezembeek-Oppem won een Nederlandstalige lijst (Democratisch Wezembeek-Oppem: 28,6%) de verkiezingen, maar de coalitie met de tweetalige lijst ‘Gemeentelijk eendracht’ bleef behouden, waardoor De Grunne opnieuw burgemeester werd. Enkel in Sint-Genesius-Rode kwam de burgemeester, Céline Algoet, van op een ééntalig Nederlandse lijst (46,2%, 13 van de 25 gemeenteraadsleden).[197] Het viel overigens op, vooral in Kraainem en Linkebeek, dat op tweetalige kieslijsten vooral Franstaligen naar voor werden geschoven.

De verkiezingsresultaten waren uiteindelijk niet de directe oorzaak voor de acties in 1983 in Kraainem, aangezien deze resultaten niet echt te betwisten vielen. Het waren vooral de overtredingen tegen de taalwetgeving van burgemeester Maricq die het T.A.K. tegen de borst stootten. Al bij de instelling van de gemeenteraad liep het fout toen enkele gemeenteraadsleden de eed aflegden in het Nederlands en het Frans. Hetzelfde gebeurde overigens in Wezembeek-Oppem. Uit protest tegen deze overtredingen wandelden zo’n 20-tal Takkers door de centra van de twee faciliteitengemeenten.[198] In mei zou de Raad van State de tweetalige eedafleggingen als onwettig beschouwen en bijgevolg vernietigen.[199]

Enkele weken later, op 15 juni, was het Taal Aktie Komitee aanwezig op de Kraainemse gemeenteraad en op 18 juni hielden een dertigtal Takkers een bliksembetoging. Ditmaal wilde het T.A.K. protesteren tegen de beslissing van burgemeester Maricq om voortaan de gemeenteraden te beperken tot stemvergaderingen. De voorstellen zouden dan in aparte vergaderingen besproken worden, vergaderingen waar Frans op gesproken werd. Op deze manier wilde Maricq de taalwetgeving omzeilen die bepaalde dat er op de gemeenteraden enkel Nederlands mocht gesproken worden. De Raad van State had in 1982 overigens al een arrest geveld ten nadele van enkele Franstalige Kraainemse gemeenteraadsleden.[200] De Franstaligen meenden dat, aangezien er een groot deel van het electoraat uit Franstaligen bestond, er daarom ook Frans mocht gesproken worden door de gemeenteraadsleden. De Raad van State oordeelde echter dat de faciliteiten waren gemaakt voor de bestuurden en niet voor de bestuurders. Maar door de gemeenteraad te herleiden tot een vergadering waarin alleen, in het Nederlands weliswaar, gestemd werd, omzeilde Maricq de taalwetgeving en deed hij wettelijk niets verkeerd. Hij kreeg echter wel veel tegenwind en niet alleen van het T.A.K. CVP-Senator Chabert sprak over ‘een provocatie tegenover de Nederlandstaligen, die beledigend is en getuigt van taalracisme’. [201]

Aangezien Maricq wettelijk niks verkeerd deed, ging het T.A.K. zich vanaf het einde van juni richten op de Franstalige bewoners van Kraainem. Met een aantal, op zijn zachtst uitgedrukt, kordate acties (eieren smijten naar Franstalige kerkgangers, poging tot bezetting van Franstalige, vrije radio) wilde het T.A.K. duidelijk maken dat de Franstaligen zich moesten aanpassen of opkrassen. Deze aanpak viel echter niet in de smaak bij de Vlaamse Kraainemnaars, die vonden dat het T.A.K. vooral herrie kwam schoppen, om dan zo snel mogelijk terug te verdwijnen en de inwoners met de problemen achter te laten.[202] Het T.A.K. hield echter niet op met zijn acties over de facilititeitengemeenten, maar zorgde er wel voor dat de lokale bevolking grotendeels gespaard bleef.[203] Er werd zelfs een heuse stunt uitgehaald, toen op 15 oktober, zo’n 80 T.A.K.-militanten de Senaat binnendrongen er tijdens een ludieke actie de faciliteiten afschaften.[204]

Het T.A.K. argumenteerde bij elke actie dat de faciliteiten er tijdelijk waren gekomen opdat de Franstaligen zich makkelijker zouden kunnen integreren in een Vlaamse gemeente en niet om die Vlaamse gemeente te verfransen. Het Taal Aktie Komitee had hier misschien wel de geest van de wet mee, maar niet de letter.

De acties van het T.A.K. te Voeren in de periode 1982 – najaar 1983 bleven zeer beperkt. In 1982 waren er bijvoorbeeld slechts drie kleine acties die ongeveer elke keer zo’n 50 tot 60 militanten op de been brachten.[205] De voornaamste redenen voor deze luwte waren het besluit van de T.A.K.-leiding dat grote ‘wandelingen’ niet echt effectief meer waren en dat grote problemen in de Voerstreek alleen maar voordeel zouden opleveren voor José Happart tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Ondanks de afwezigheid van het T.A.K. in Voeren in 1982, behaalden Retour à Liège en José Happart een grote overwinning bij de verkiezingen. De partij behaalde 62% van de stemmen, tegenover 36,9% voor de ‘Vlaamse’ partij Voerbelangen, en Happart zelf was met 869 op 2803 voorkeurstemmen duidelijk het grootste stemmenkanon.[206] Het was dan ook logisch dat Happart werd voorgedragen als burgemeester van Voeren. Dat dit niet naar de zin was van de Vlaamsgezinden hoeft geen verdere uitleg. Uiteindelijk koos de Rooms-blauwe regering Martens V voor een tussenoplossing. Happart zou pas op 1 januari 1984 officieel burgemeester worden, tot dan zou hij slechts waarnemend burgemeester zijn.[207] In 1983 moest hij er dan voor zorgen dat zijn kennis van het Nederlands voldoende groot was om te slagen in een taalexamen van de Limburgse Bestendige Deputatie. Het compromis stelde ook dat Voeren zou deel gaan uitmaken van de provincie Brabant, maar deze beslissing werd uiteindelijk niet uitgevoerd. Het T.A.K. was absoluut niet akkoord met de regeling om de benoeming van Happart met een jaartje uit te stellen en begon een heftige reeks acties. Op 31 januari betoogden zo’n 300 mensen in Gent bij de woning van premier Martens en het PVV-secretariaat. Een week later wilden zo’n 50 à 70 Takkers samen met leden van de Dosfelkring betogen in Komen tegen de benoeming, maar dat werd hen belet door de rijkswacht. En een kleine maand later was het T.A.K. met ongeveer 25 man aanwezig op de Voerense gemeenteraad en zorgde daar voor bijzonder veel rumoer.[208] Daarna viel de actie rond Voeren echter stil, een tweetal kleine verfacties aan de kerk van Sint-Pieters-Voeren in de zomer buiten beschouwing gelaten.[209] Het Taal Aktie Komitee was Voeren echter niet vergeten. Het wilde zelfs opnieuw een groots opgezette wandeling organiseren in september ‘83, maar op vraag van het Overlegkomitee van Vlaamsgezinde Voerenaars ging dit uiteindelijk niet door. Deze vonden dat de bal nu in het kamp lag van de Vlaamse politici die er moesten voor zorgen dat het probleem met Voeren en Happart opgelost raakte.[210] Het zou tot 29 januari 1984 duren vooraleer het T.A.K. nog eens in Voeren zelf actie zou voeren.

De amnestie-eis van het T.A.K. kwam in de periode 1982 – najaar 1983 slechts vier maal aan bod. Bij één van die acties kwam het tot zware incidenten met de Antwerpse politie. Het T.A.K. had op 11 november 1982 een amnestie-fakkelloop georganiseerd van Brussel naar Antwerpen. Tot slot van deze acties wilden de manifestanten in de Antwerpse Zoo een bloemenkrans neerleggen op de plaats waar na de Tweede Wereldoorlog collaborateurs waren opgesloten geweest in de leeuwenkooien. Toen de politie hen dat verbood kwam het tot zware rellen waar verschillende gewonden bij vielen.[211] Een kleine week later waren er opnieuw incidenten met tegenbetogers tijdens de betoging voor amnestie en zelfbestuur in Leuven. Het moet wel gezegd worden dat het vooral de tegenbetogers waren die in de clinch lagen met de ordehandhavers.[212] De andere twee acties, waarvan één op Kerstnacht, verliepen dan wel weer heel rustig en ingetogen; wat de gewoonte was bij amnestie-acties van het Taal Aktie Komitee.[213] Vanaf 1983 en vooral in 1984 zouden de amnestie-acties van het Taal Aktie Komitee overigens sterk opgedreven worden.

Vanaf de maanden november en december van 1983 wordt het duidelijk dat het Taal Aktie Komitee zich opnieuw op één bepaald actiepunt richt, zoals dat in de jaren ’70 was gebeurd met Schaarbeek en Voeren. Deze periode zou duren tot mei ’85. In Bijlage 2 kunnen alle acties bekeken worden die het T.A.K. ondernam in de periode november 1983 – mei 1985.

Dezelfde vijf groepen (Taalgebruik bij particuliere instanties, meer bevoegdheden voor Vlaanderen / Zelfbestuur, faciliteiten, Voeren en amnestie) van acties die in de periode 1982 – najaar 1983 voorkwamen, zagen we ook in deze periode weer terugkomen. Daarnaast waren er in de periode najaar 1983 – mei 1985 twee acties die gericht waren tegen de berichtgeving van de media over de Vlaamse Beweging in het algemeen.[214] Deze werden dan ook in een nieuwe groep ‘media’ ingedeeld. Als alle acties worden opgeteld en in hun desbetreffende groep werden geplaatst, dan kwamen we tot de volgende resultaten, weergegeven in onderstaande tabel.

ONDERWERP VAN DE ACTIES	Aantal
Amnestie	18
Voeren, Happart en betrokkenen	7
Meer bevoegdheden voor Vlaanderen/Zelfbestuur	5
Taalgebruik bij particulieren	5
Faciliteiten en verfransing in randgemeenten	5
Media	2

In tegenstelling tot de vorige periode sprong één actiepunt er duidelijk uit, namelijk amnestie.[215] De eerste acties vonden plaats in november en december van 1983, wat op zich niet uitzonderlijk was, aangezien het Taal Aktie Komitee zich in deze maanden altijd richt op de amnestieproblematiek.[216] Eén T.A.K.-actie viel echter meteen op, namelijk de brief die het T.A.K. schreef naar de paus. In deze brief deed het T.A.K. een oproep bij de paus om, tijdens zijn bezoek aan België in mei 1985, ‘ons land op te roepen tot vergevingsgezindheid. Geen politieke verklaring, alleen een christelijke oproep’.[217] Enkele weken ervoor, ter gelegenheid van 11 november, had het T.A.K. ook al aan de bisschoppen van Antwerpen, Brugge, Hasselt en Gent en aan Kardinaal Daneels een dergelijke brief bezorgd.[218]

Wat de T.A.K.-eis voor amnestie precies inhield, valt duidelijk te lezen in de Taktivist van januari 1981: ‘Het Taal Aktie Komitee wenst geen rehabilitatie van verklikkers en moordenaars, maar rechtsherstel voor de kleine man, die zich vanuit een eerlijke Vlaamsgezinde overtuiging op het terrein van de ideologische kollaboratie heeft begeven en hiervoor op een buiten alle verhouding staande wijze werd gestraft. Gestraft door een staatsbestel dat, via een ondemokratische, vaak op willekeur gestoelde en in ieder geval juridisch aanvechtbare rechtsbedeling, er duidelijk naar gestreefd heeft de Vlaamse Beweging in haar totaliteit te vernietigen’.[219] De T.A.K.-eis voor amnestie gold dus duidelijk alleen voor de mensen die uit Vlaams-nationale overwegingen collaboreerden met de Duitse bezetter en niet voor mensen die dit deden uit extreem-rechtse, fascistische of nazistische sympathieën.[220]

In de eerste maanden van 1984 kwam de amnestie-actie, behalve een nieuwe, open brief aan de paus, niet in de pers.[221] Dit betekende echter allerminst dat er niets werd gedaan. Op 26 april werd duidelijk wat het T.A.K. in het voorjaar had gedaan. In een persconferentie presenteerde T.A.K.-verantwoordelijke Erwin Brentjens de resultaten van een petitie-actie bij Vlaamse geestelijken. Zowat 2000 priesters en paters hadden de open brief aan de paus ondertekend. Ook het Interdiocesaan Pastoraal Beraad, het hoogste advies orgaan van de Vlaamse Kerk, had zich achter het initiatief geschaard. Verder liet Brentjens weten dat het de uiteindelijke bedoeling was om de petitie in audiëntie bij de paus af te geven. Om dit te bewerkstelligen kreeg het T.A.K. trouwens de hulp van de bekende priester-dichter Anton Van Wilderode.[222]

In tegenstelling tot de vorige jaren liepen de amnestieacties ook door buiten de maanden november en december. Zo was het T.A.K. in mei actief in Brussel op het congres van de Nationale Strijdersbond (NSB) omdat voorzitter Libotton zich categoriek verzette tegen elke vorm van amnestie. Toen de oudstrijders naar het standbeeld van de Onbekende Soldaat trokken, keerden T.A.K.-militanten zich uit protest met de rug naar de stoet. Hetzelfde gebeurde overigens op 9 september tijdens de Bevrijdingsfeesten in Antwerpen.[223]

Op 7 november ’84 bereikte het T.A.K. uiteindelijk waarvoor het een jaar lang had gelobbyd. Tijdens een audiëntie bij paus Johannes Paulus II gaf Erwin Brentjes, samen met prelaat Koenraad Stappers van Averbode en Anton Van Wilderode, de petitie af die ondertussen was aangegroeid tot 2665 handtekeningen van Vlaamse geestelijken. Aan de kerkvader werd nog eens duidelijk gemaakt dat de amnestie-eis van het T.A.K. niet gold (en geldt) voor ‘moordenaars, folteraars of verraders, waarvoor men uiteraard enkel een diep misprijzen kan hebben’, maar enkel voor ‘politieke delikwenten’.[224]

De audiëntie bij de paus was de start voor twee maanden van intensieve actie. Op 11 november organiseerde het T.A.K. een vredeswake met zo’n 200 mensen aan de Menenpoort in Ieper. Het is opvallend dat het T.A.K. in 1984 wegbleef uit symbolische plaatsen zoals de Zoo van Antwerpen en het fort van Breendonk. Daar was het vroeger al tot conflicten gekomen met politie en tegenbetogers. Vermoedelijk wou het Taal Aktie Komitee vermijden dat incidentrijke acties de brede amnestie-actie zouden compromitteren. Tekenend daarvoor is dat het T.A.K. ook wegbleef van de amnestie-actie van Voorpost, Vlaams Blok, NSV en NSJV aan het koninklijk paleis.[225] Enkele dagen later organiseerde het Taal Aktie Komitee, samen met de VuJo en het KVHV, in Leuven een fakkeltocht waarin zo’n 300 studenten meewandelden voor amnestie.[226] Hier kwam het wel tot incidenten, maar de Vlaamse pers gaf duidelijk aan dat het T.A.K. hiervoor niet verantwoordelijk was.[227]

Ook op Kerstmis kwam de amnestie-actie van het Taal Aktie Komitee duidelijk in beeld. Dat mag zelfs heel letterlijk genomen worden. Een 100-tal Takkers was immers op Kerstmis naar het Sint-Pieters-Plein in Rome getrokken. Tijdens de Kerstboodschap van de paus zwaaiden de militanten met Vlaamse vlaggen en ontrolden ook drie spandoeken. Op het grootste stond in grote letters het woord ‘amnestie’ te lezen. Deze opvallende beelden gingen de wereld rond, wat de uiteindelijke bedoeling van het T.A.K was.[228] Daarnaast schreef het Taal Aktie Komitee in de Kerstdagen ook nog een open brief aan de koning, waarin de vorst werd ingelicht over de lopende amnestie-aktie van het T.A.K.[229]

In de aanloop naar het pausbezoek voerde het Taal Aktie Komitee nog enkele minder spectaculaire acties.[230] Zo was er op 3 maart ’85 een volksvergadering voor amnestie met zes- à zevenhonderd congresgangers in Antwerpen en op 7 mei ’85, 40 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, werd er een amnestie-eucharistieviering gehouden in Antwerpen.[231] Tijdens het pausbezoek zelf, tussen 16 en 21 mei, bleef het T.A.K. relatief rustig. Enkel bij het oprijden van de paus op de Grote Markt in Brussel vielen de Vlaamse vlaggen van het T.A.K. duidelijk op. Voor de rest bleef het afwachten of de paus over amnestie zou spreken. Het woord ‘amnestie’ nam de paus zeker niet in de mond. Het T.A.K. vond wel dat de uitspraak ‘de weg naar eenheid in Europa vereist dat men desnoods grieven uit het verleden vergeet en bereid is tot mentaliteitsverandering, een duidelijke allusie op amnestie was. Het is maar zeer de vraag of het T.A.K. zijn wensen hier niet voor werkelijkheid nam. In het achteraf verschenen werk[232] over de amnestie-actie van het T.A.K. werd het eerste deel van de uitspraak van de paus (over de weg naar eenheid in Europa) dan ook handig weggemoffeld. Het feit dat de paus het uiteindelijk niet over amnestie had tijdens zijn bezoek aan ons land betekent echter niet dat de volledige amnestiecampagne van het Taal Aktie Komitee een mislukking was. Door enkele stunts (audiëntie bij de paus, spandoeken op het Sint-Pieters-Plein) had het T.A.K. de amnestieproblematiek uitgebreid terug in de kijker geplaatst en het had daarbij de effectieve en morele steun gekregen van respectievelijk Anton Van Wilderode en Manu Ruys die in een artikel in De Standaard het volgende schreef: ‘In het dossier van de naoorlogse bestraffing moet de laatste bladzijde nog steeds omgeslagen worden. Alleen de Belgische overheid kan dat doen. Het is eigenlijk beschamend voor onze maatschappij en haar politieke gezagsdragers dat een pauselijke wenk daartoe nog wenselijk en nodig zou kunnen zijn’.[233] Of Manu Ruys gelijk heeft, is echter een vraag die niet binnen het kader van deze verhandeling kan en mag behandeld worden.

Het voorjaar van 1984 stond echter niet alleen in het teken van de amnestiepetitie bij geestelijken. Het Taal Aktie Komitee verscheen in de eerste maanden van het jaar immers vooral in de pers omwille van de Voerproblematiek. In het begin van 1983 had de regering immers beslist om de benoeming van Happart tot burgemeester een jaar uit te stellen, om hem de kans te geven degelijk Nederlands te leren. Al op het einde van december ’83 voerde het T.A.K. een eerste keer actie. In Leuven manifesteerden enkele Takkers tegen bevoegd Minister van Binnenlandse Zaken Nothomb die in de Kamer had verklaard dat Happart er zich nooit toe had verbonden Nederlands te leren. Om tegen deze uitspraak te protesteren, maar vooral om de matte reactie van de CVP-kopstukken Martens en Swaelen aan te klagen, deelden de Takkers aan het CVP-secretariaat pamfletten uit. Tenslotte wilde het T.A.K. ook aan de omstaanders laten weten dat ‘het niet kan geduld worden dat een bendeleider aan het hoofd van een Vlaamse gemeente kwam te staan, die het kreupel slaan van mensen op zijn geweten heeft’.[234] Deze actie bevat eigenlijk de drie grote zondebokken, volgens het T.A.K., in de Voerkwestie, namelijk Minister van Binnenlandse Zaken Charles-Ferdinand Nothomb, de CVP en natuurlijk José Happart. Bij volgende T.A.K.-acties werd altijd minstens één van deze drie geviseerd.

Zo was dat het geval met de CVP op 1 januari ’84, de dag waarop Happart werd geïnstalleerd als burgemeester van Voeren. Bij het huis van Frank Swaelen, voorzitter van de christen-democraten, werd door ruim 100 T.A.K.-militanten een lading van kettingen en staven afgeleverd. Deze stonden symbool voor de manier waarop Happart aan de macht was geraakt.[235] Een kleine maand later organiseerde het T.A.K. sinds lang nog eens een wandeling in de Voerstreek. Zeker 1500, sommige kranten spraken zelfs over 3000[236], Vlaamse militanten betoogden op 29 januari in de voormiddag in Tongeren. In de namiddag probeerden de betogers Voeren binnen te dringen, ondanks een samenscholingsverbod van burgemeester Happart.[237] Na een kort kat- en muisspel tussen de betogers en de rijkswacht, werd het aan een tiental militanten toegestaan om een krans neer te leggen bij het graf van pastoor Veltmans. Tijdens deze betoging werd zowel het ontslag van Happart als dat van Nothomb geëist.[238]

Om hun eisen kracht bij te zetten, richtte het T.A.K. zich ook tot de koning. Een eerste maal werd een open brief gepubliceerd in de Vlaamse pers en enkele dagen later was het T.A.K. ook aanwezig bij een bedrijfsbezoek dat de koning deed aan AGFA-GEVAERT.[239] De laatste actie van het T.A.K. vond plaats op 11 februari ’84. Twee dagen tevoren had de rechtbank van Luik immers geoordeeld in de zaak Snoeck.[240] Omdat volgens het T.A.K. deze straf te licht was, trokken 34 militanten naar Voeren om hulde te brengen aan het vernielde graf van pastoor Veltmans. Ze eisten de afschaffing van faciliteiten op juridisch vlak en de opsplitsing van het ministerie van justitie. Alle 34 Takkers werden door de Voerse politie opgepakt, aangezien het samenscholingsverbod van Happart nog steeds doorliep.[241] Na deze actie zou het T.A.K. voor lange tijd wegblijven uit de Voerstreek. Ook de acties over de Voerproblematiek in het algemeen en concreet tegen Happart zouden na twee maanden heftige strijd doodbloeden.

Enkele acties, waarin het T.A.K ijverde voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid en zelfbestuur, waren onrechtstreeks met de Voerproblematiek verbonden. Zo waren er in maart ’84 twee acties die de splitsing van het Ministerie van Binnenlandse Zaken eisten, omwille van het, in hun ogen, anti-Vlaamse beleid van Minister Nothomb. Een eerste maal werd samen met de Volksunie, het Vlaams Blok en de Vlaamse studentenverenigingen (samen zo’n 450-tal) betoogd in Overijse.[242] Enkele dagen later was het Taal Aktie Komitee alleen actief in Habay-la-Neuve, de thuisgemeente van Charles-Ferdinand Nothomb. Concreet wilde het T.A.K. manifesteren tegen de weigering van Nothomb om de beslissing van het parlement, om bij de volgende verkiezingen twee kamerzetels extra te creëren voor Vlaanderen, in het Staatsblad te publiceren. Algemeen wou het T.A.K. aanklagen dat Nothomb zich niet gedroeg als een nationale minister ten bate van de ganse gemeenschap, maar als een Waals minister ten gunste van de Franstalige gemeenschap. Overal in de Luxemburgse gemeente schilderde het T.A.K. slogans tegen de minister. Nothomb reageerde dat ‘de onderneming van het T.A.K. even dwaas en overbodig was als hun zogezegde wandelingen in Voeren of elders’.[243] Op de splitsing van het ministerie van Binnenlandse Zaken moet het T.A.K. nog altijd wachten, maar het ontslag van Nothomb kwam er uiteindelijk wel in oktober ’86. De Raad van State besliste toen dat Happart geen Nederlands kende en bijgevolg geen burgemeester van de Vlaamse gemeente Voeren kon zijn en dit tekende het doodvonnis van Nothomb, die de aanstelling van Happart altijd verdedigd had.[244]

Voor het overige waren er nog enkele alleenstaande acties voor meer zelfbestuur verspreid tussen november ’83 en februari ’85. Op november 1983 was er een betoging in Leuven met zo’n 650 à 700 deelnemers en op 1 april ’84 deelden enkele Takkers bij de start van de wielerwedstrijd ‘Ronde van Vlaanderen’ pamfletten uit tegen de steun aan de zwalpende Waalse staalindustrie.[245] Een klein jaar later, in februari ’85, werd tenslotte nog actie gevoerd voor de federalisering van de NMBS. Daarvoor deelden zo’n 25 Takkers pamfletten uit tussen Antwerpen-Berchem en Antwerpen-Centraal. In Antwerpen-Centraal legden de militanten ook nog vijf treinen met kettingen vast aan de stootblokken.[246] Er lag dus weinig tot geen continuïteit in de T.A.K.-acties voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen in de periode november ’83 – mei ’85.

Hetzelfde kon overigens gezegd worden over de acties tegen het taalgebruik bij particuliere instanties. Na een persmededeling van het T.A.K. in december ’83 over een incident met een ééntalig Franse Sinterklaas in de GB van Oudergem, was het wachten tot 8 juli ’84 voor een nieuwe actie.[247] Volgens het T.A.K. had de GB-directie zijn belofte om zich aan te passen aan de taalwetgeving niet volledig gehouden. Ze verweten de directie dat de directeurs van de vestiging in Edegem nauwelijks Nederlands spraken.[248] Diezelfde GB van Edegem was dan ook het mikpunt van een T.A.K.-actie in oktober ’84. Een uur lang maakten zo’n 25 Takkers de toegang tot de winkel onmogelijk. Daarna werd het T.A.K. niet meer gezien in Edegem.

Tijdens de overgang van 1984 naar 1985 voerde het T.A.K. nog een actie tegen restaurants die Franstalige menukaarten gebruikten[249] en in april ‘85 begon het met een actie tegen Engelstalige reclame.[250] Tijdens een eerste actie werden vooral reclameborden van sigarettenmerken (Marlboro) met verf besmeurd. Deze actie zou nog verder gaan tot het einde van 1985.

Wat gold voor de acties van het Taal Aktie Komitee voor meer zelfbestuur en over het taalgebruik bij particulieren, was ook van toepassing bij de acties over de faciliteiten. Er werden wel acties gevoerd, maar ten eerste waren die nogal gering en ten tweede maakten de verschillende acties nooit deel uit van een groot geheel, zoals dat wel het geval was met de amnestie-acties of met de acties over de faciliteiten in de periode 1983 – najaar 1984. Eén actie was wel bijzonder spectaculair. In het kader van de vernieuwing van de identiteitskaarten moesten de gemeentebesturen naar de inwoners een oproepingsbrief sturen. Over de taal die in deze brief moest gebruikt worden, ontstond een heuse polemiek. In samenspraak met Minister Nothomb stelden de gemeentebesturen van Kraainem, Linkebeek en Wezembeek-Oppem voor om eerst een omzendbrief te sturen naar de inwoners. Vice-gouvereneur van Brabant, Van Lent, verzette zich echter tegen dit voorstel omdat zo een omzendbrief eigenlijk als een verdoken talentelling kan beschouwd worden en dat is niet toegelaten. Het Kraainemse gemeentebestuur besloot dan maar om onmiddellijk tweetalige oproepingsbrieven te versturen.[251] Uit protest tegen deze verkapte talentelling roofde het T.A.K. de 2000 tweetalige oproepingsbrieven weg uit het gemeentehuis. Deze werden dan verdeeld over 120 parlementsleden, alle regeringsleden en de procureur des konings.[252] Om hun actie kracht bij te zetten stopte het T.A.K. enkele weken later in een honderdtal bussen een vals gemeentelijk schrijven, waarin werd gemeld dat het de laatste keer was dat het stadsbestuur zich in het Frans naar de bevolking zou richten.[253]

Voor het overige waren er nog geïsoleerde acties in Schilde en Ronse. In Schilde protesteerde het T.A.K. tegen het mogelijk toetreden van twee Franstalige verenigingen tot de jeugdraad en in Ronse overplakten zo’n 45 Takkers de Franstalige straatnaamborden uit protest tegen het faciliteitenstelsel in de taalgrensgemeente.[254] En op 2 februari ’85 was er tenslotte nog een wandeling van Tervuren naar Wezembeek-Oppem, opnieuw tegen de faciliteiten.[255]

Er is voor gekozen om deze relatief korte periode van ongeveer één jaar toch apart te behandelen. Net als in de periode 1982 – najaar 1983 stak er opnieuw niet echt één actieonderwerp bovenuit. Daarnaast werd deze periode, althans zeker het eerste deel, beheerst door interne moeilijkheden bij het T.A.K. Deze periode kon dan ook opnieuw gezien worden als een overgangsperiode. In Bijlage 3 kunnen alle acties bekeken worden die het T.A.K. ondernam in de periodejuni 1985 – juni 1986.

Naast de traditionele thema’s (zelfbestuur, taalgebruik bij particulieren, amnestie en Voeren) kwamen er in deze periode twee nieuwe groepen bij. De belangrijkste, nieuwe groep zijn de acties gericht tegen de CVP. Een tweede, minder belangrijke, nieuwe groep van acties had de IJzerbedevaart als onderwerp. [256]Als alle acties worden opgeteld en in hun desbetreffende groep worden geplaatst, dan kwamen we tot de volgende resultaten, weergegeven in onderstaande tabel.

ONDERWERP	AANTAL
Zelfbestuur	11
CVP	7
Amnestie	5
Taalgebruik bij particuliere instanties	5
Voeren	2
Media	2
IJzerbedevaart	2

In de periode juni ’85 – juni ’86 voerde het Taal Aktie Komitee vooral actie voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid en tegen de CVP. Aangezien deze onderwerpen meer dan eens binnen één actie samenkwamen, worden ze hier dan ook samen behandeld. Voor 1985 was de CVP wel al vaker de kop van jut geweest voor het T.A.K., maar dat was altijd in combinatie geweest met acties rond de Voerproblematiek of meer zelfbestuur voor Vlaanderen. En de nadruk lag altijd sterker op de behandelde problematiek dan op de CVP. In de tweede helft van 1985 was de CVP echter enkele keren het enige onderwerp van een T.A.K.-actie.

De eerste twee acties vonden plaats in het begin van de zomer. Op 22 juni werden een honderdtal lege wijnflessen gedeponeerd bij het huis van CVP-voorzitter Swaelen en enkele weken later bracht het Taal Aktie Komitee een bezoek aan de 11-juli viering van de CVP in Sint-Genesius-Rode.[257] Tijdens het feest reed het T.A.K. voorbij met een bestelwagen van waaruit holle vaten op de straat werden gegooid. Hiermee wilden ze protesteren tegen de holle woorden van de CVP. Volgens het T.A.K. was het ‘wansmakelijk’ dat de CVP zich als ‘goede Vlamingen zouden manifesteren door deel te nemen aan de IJzerbedevaart terwijl ze dat in dossiers zoals Voeren en amnestie vergaten te doen’.[258] In de aanloop naar en in het begin van het nieuwe schooljaar volgde een tweede reeks acties, maar tijdens deze acties werd niet alleen tegen de CVP gemanifesteerd, maar ook voor de federalisering van het onderwijs.[259] In zijn 11-juli toespraak had CVP-voorzitter Swaelen immers gepleit voor de federalisering van het onderwijs.[260] Om hem aan deze uitspraak te herinneren kreeg Swaelen tot tweemaal toe een lading ‘grof vuil’ (oude schoolborden, oude schoolbanken, lege olievaten) voor zijn deur bezorgd.

Op 16 november werd voor het CVP-secretariaat in Antwerpen een kartonnen klaagmuur gebouwd. Met deze actie wilde het T.A.K. in het kader van de verkiezingen van december ’87 de CVP onder druk zetten om hun Vlaamsgezinde uitspraken, over bijvoorbeeld de federalisering van het onderwijs, ook effectief uit te voeren.[261] Een week later stond het Taal Aktie Komitee, om dezelfde reden, met een ijskast voor het congresgebouw van de UIA, waar de CVP een verkiezingsmeeting hield.[262] In januari ’86 tenslotte bouwde het T.A.K. nogmaals een klaagmuur aan het Gents CVP-kwartier.[263] Deze ene keer, kreeg ook de PVV het bezoek van de Takkers. Dat het T.A.K. de CVP aanpakte is vrij logisch. De CVP was de grootste partij in Vlaanderen en kon dus binnen de regering een grote invloed uitoefenen. Bijgevolg was het voor het Taal Aktie Komitee, als zweeporganisatie, dan ook belangrijk om veel druk te zetten op de CVP. Daarbij komt dan nog dat de CVP haar eigen ‘Vlaamse’ voorstellen vaak moest bijstellen of laten varen om de Waalse coalitiepartners niet te veel voor het hoofd te stoten. Het T.A.K. verweet dan ook de CVP dat ze zich slechts als ‘Vlaams’ profileerde als het hen goed uitkwam.

Zoals hierboven reeds vermeld staat, voerde het T.A.K. vaak actie voor de federalisering van het onderwijs. [264] Daarnaast richtte het TA.K. zich, op het vlak van de eis tot meer zelfbestuur, vooral op de federalisering van de NMBS. Op 23 november ’85 hingen een aantal Takkers een 15 meter lang spandoek aan een spoorwegbrug in Berchem.[265] Concreet wilde het T.A.K. hiermee protesteren tegen de weigering van de NMBS-directie om een herstelplaats voor elektrische locomotieven op te richten in Antwerpen, maar meer algemeen ijverde het T.A.K. voor de federalisering van de NMBS. Volgens het T.A.K. zou door de splitsing problemen zoals hierboven beschreven in de toekomst vermeden worden. De eventuele sluiting van Antwerpen-Centraal zorgde enkele weken later voor een persmededeling van het T.A.K., dat voor de problemen in Antwerpende beschuldigende vinger alweer wees naar de NMBS-directie, die ‘voor een tweederangs stationnetje in Wallonië meer moeite zou doen’.[266] Tenslotte werd op 12 april ’86 een treinstel bezet door een aantal Takkers die op deze manier wilden protesteren tegen het anti-Vlaamse beleid van de NMBS directie.[267] De T.A.K.-acties rond de federalisering van de NMBS zouden ook in de volgende jaren blijven doorgaan; met beperkt effect zo blijkt, aangezien de federalisering van de NMBS nog altijd geen feit is.

Tenslotte voerde het T.A.K. nog enkele symbolische acties voor Vlaamse onafhankelijkheid. Zo werd op 11 juli de Grote Markt in Brussel versierd met een Vlaamse Leeuw, wat de door de politie opgepakte militanten een namiddagje cel opleverde.[268] En in februari ’86 manifesteerde het T.A.K. bij de Franse en Belgische ambassade in Brussel en het Franse consulaat in Antwerpen.[269] Met deze actie wilde het Taal Aktie Komitee protesteren tegen de deelname van de regering aan de top van Franstalige landen. Volgens het T.A.K. gaf men op deze manier de indruk dat België een Franstalig land was. Dat dit ten dele zo was en is, bleek voor het T.A.K. geen argument om deel te nemen aan zo’n bijeenkomst.

De acties voor amnestie in het tweede deel van 1985 waren voor een gedeelte nog de uitlopers van de grote amnestiecampagne in de twee jaar ervoor. Zo werden er in het hele land op 11 november gele linten uitgehangen, maar een reuzengroot lint was voorzien voor het omroepgebouw van de BRT aan de Reyerslaan. Op deze manier wilde het T.A.K. protesteren tegen de, in hun ogen, slechte berichtgeving van de BRT over de amnestiecampagne van het T.A.K. ter gelegenheid van het pausbezoek. [270] Een maand later stelde Guido Moons, namens het T.A.K., het gedenkboek over de amnestiecampagne aan de pers voor.[271] Het werk[272] bevatte naast het verhaal van de amnestiecampagne, ook nog bijdragen van Anton Van Wilderode, Herman Emiel Mertens en Jef Maton.

Daarnaast schreef het Taal Aktie Komitee in december nog een open amnestiebrief naar de koning en hielde het nog twee kleine protest acties.[273] Op 1 februari ’86 protesteerde het T.A.K. bij de deur van SP-senator Wyninckx, een tegenstander van amnestie. En op 17 mei ’86 voerde het T.A.K. een korte actie bij premier Martens tegen het protest van enkele oud-verzetsstrijders en Waalse socialisten tegen de benoeming van Bert Peleman tot ridder in de orde van Leopold II.[274] In de volgende jaren zouden de T.A.K.-acties voor amnestie opnieuw vooral plaatsvinden op de traditionele data, zoals Wapenstilstand en Kerstmis.

De strijd die het tegen Engelstalige reclame was begonnen in april ’85 zette het Taal Aktie Komitee in de loop van 1985 verder. Zo waren er in de zomermaanden een drietal acties waarbij telkens Engelstalige reclameborden (vooral van de sigarettenmerken West en Marlboro) besmeurd of zelfs vernietigd werden. Het T.A.K. meende dat behalve de merknaam alle andere opschriften op reclameborden in het Nederlands moesten gesteld worden. Daarnaast schreef het T.A.K. ook een brief naar het Antwerps stadsbestuur om de situatie aan te klagen. Het stadsbestuur liet echter weten dat ze de bestaande toestand wel betreurde, maar dat ze over geen enkel wettelijk middel beschikte om er iets aan te doen. [275] Zo bleek nogmaals dat het T.A.K. wettelijk geen poot had om op te staan.

Hetzelfde gold voor de twee acties die het T.A.K. in respectievelijk augustus ’85 en mei ‘86 voerde voor een Vlaamse kust in De Panne.[276] Ook hier kon het plaatselijk bestuur zich wel vinden in het ongenoegen[277] van het T.A.K., maar wettelijk kon aan de horeca- en winkeluitbaters niets ten laste worden gelegd.

De Voerproblematiek kwam in de periode juni 1985 – juni 1986 slechts tweemaal aan bod. In december ’84 werden in de Voerstreek door het T.A.K. strooibriefjes rondgedeeld waarin werd gepleit voor de afzetting van Happart en in het begin van 1986 wekte een tweetalige Kerstviering in Sint-Pieters-Voeren de T.A.K.-wrevel op.[278] In een open brief stelde het T.A.K. dat de voertaal in de Voerstreek het Nederlands was en moest blijven, ook in de liturgie. Dat het bisdom een verzoenend gebaar wilde stellen, bestempelde het T.A.K. als naïef.[279] Het Taal Aktie Komitee kreeg steun van gemeenschapsminister en Limburger Theo Kelchtermans die zich afvroeg ‘wat de zin was van een verhoogde aanwezigheid van de Vlaamse beleidsverantwoordelijken in de Voerstreek indien de kerkelijke overheid een daaraan tegengesteld beleid voert’.[280] Voor het overige liet het T.A.K. Voeren en de Voerproblematiek ongemoeid.

De belangrijkste gebeurtenis in deze overgangsperiode speelde zich echter op het interne vlak af. In januari ’86 werd Erwin Brentjens door de T.A.K.-raad immers ontslagen als leider van het Taal Aktie Komitee. Over dit ontslag wordt uitgebreider uitgewijd in Deel 3 van deze eindverhandeling. De opvolger van Erwin Brentjens werd Guido Moons uit het Oost-Vlaamse Zaffelare.[281] Hieronder volgt een korte biografie van deze bepalende figuren voor de geschiedenis van het T.A.K. in de jaren ’80.

Erwin Brentjens werd op 26 juli 1953 geboren in een gezin dat sterk was getroffen door de repressie. Zijn vader werd na de oorlog immers veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf. Daarna zou hij nog meewerken aan de oprichting van de VU-afdeling in Berchem, waar het gezin woonachtig was, en werd hij gemeente- en provincieraadslid voor de Volksunie. Het Vlaams-nationalisme werd er bij Erwin Brentjens dus met de paplepel ingebracht. Zijn lager en middelbaar onderwijs volgde Brentjens in het Sint-Stanislascollege van Berchem. Na zijn opleiding tot onderwijzer in het Pius X instituut te Antwerpen keerde hij terug naar zijn oude school om les te gaan geven in het derde leerjaar. Als scholier en student was hij vooral actief in de KSA-bond van Sint-Stanislas. Hij maakte deel uit van het muziekkapel en was negen jaar leider van de Jong-Hernieuwers (14- tot 16-jarigen). Als leider lag hij ook aan de basis van het verzet van enkele KSA-bonden tegen de nieuwe initiatieven van enkele KSA-vrijgestelden aan de top van de vereniging. Brentjens was van mening dat de katholieke- en Vlaamsgezindheid deel moesten blijven uitmaken van de KSA-werking, in tegenstelling tot de KSA-top. Vanaf het midden van de jaren ’70 deed Brentjens ook mee aan acties van het T.A.K en een paar jaar later raakte hij ook betrokken bij de organisatie van acties. In 1979 werd hij voorzitter van de T.A.K.-raad en werd ook meer en meer de spreekbuis van het Taal Aktie Komitee. Als voorzitter stond Brentjens erop om de ideologische neutraliteit en geweldloosheid van het T.A.K. te bewaren. Door deze stelling maakte Brentjens zich niet altijd even geliefd bij verenigingen zoals Voorpost die zich naast een Vlaamsgezind, ook een duidelijk (extreem-)rechts profiel aanmaten. Brentjens vergaarde de meeste naam en faam als stuwende kracht achter de grote amnestiecampagne van het T.A.K. tussen 1983 en 1985. De audiëntie bij de paus beschouwde hijzelf als het hoogtepunt in zijn carrière als militant. Naast zijn engagement in het T.A.K. was Brentjens ook voorzitter van de VU-afdeling in Kontich. Wanneer hij voor de VU ook de kamerlijst in Antwerpen wilde duwen, bleek dit voor het T.A.K., zoals hierboven te lezen viel, een stap te ver.[282]

Guido Moons werd in Gent geboren op 3 maart 1954. Net als Brentjens werd hij opgeleid tot onderwijzer en sinds 1976 is hij dan ook werkzaam in het bijzonder lager onderwijs. Pas op het einde van de jaren ’70 kwam Moons in contact met de Vlaamse Beweging. Via Peter Coupé en diens oom Anton Van Wilderode werd Moons een overtuigd Vlaams-nationalist. In september 1980 trad hij toe tot het Taal Aktie Komitee, waarvan hij tussen 1986 en 1995 nationaal voorzitter en woordvoerder was. Daarnaast was hij vijf jaar lang, tussen 1983 en 1988 regie-assistent van de IJzerbedevaart en vanaf 1988 zetelde hij ook in het IJzerbedevaartcomité. Omwille van de te weinige radicale houding, verliet hij voor drie jaar het IJzerbedevaartcomité voor het IJzerbedevaartforum, maar in 1998 werd hij terug lid van het comité. In 1995 nam hij ontslag als nationaal voorzitter en woordvoerder van het T.A.K. Hij bleef wel zetelen in de T.A.K.-raad, maar zijn voornaamste bekommernis lag vanaf dan toch bij de V.V.B., waarvan hij ondervoorzitter werd. Toen voorzitter Peter De Roover de V.V.B. verliet, nam Guido Moons zijn plaats in als voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging. Moons geniet binnen, maar ook buiten de Vlaamse Beweging, nog steeds een goede reputatie omwille van zijn ruime dossierkennis (vooral amnestie) en zijn communicatieve vaardigheden. Binnen de niet-partijpolitieke Vlaamse Beweging was hij dan ook één van de belangrijkste figuren van de laatste twintig jaar.[283]

Na de interne problemen rond de jaarwisseling kon het Taal Aktie Komitee zich vanaf juni 1986 opnieuw ten volle bezig houden met zijn acties. Het T.A.K. keerde zelfs terug naar een ‘oude liefde’. In de periode juni 1986 – december 1987 zou het Taal Aktie Komitee zich immers voor de laatste maal intensief richten op de zes platdietse dorpjes in de uithoek van Vlaanderen: Voeren. In Bijlage 4 kunnen alle acties bekeken worden die het T.A.K. ondernam in de periode juni 1986 – december 1987.

Uit het feitenoverzicht bleek duidelijk dat Voeren het belangrijkste onderwerp was in de periode juni 1987 – december 1988. Daarnaast kwamen er opnieuw acties voor waarin actie gevoerd werd voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen, tegen het bestuur in de faciliteitengemeentes en tegen bepaalde politieke partijen. Voor het eerst waren er in deze periode ook acties waarbij het Taal Aktie Komitee zich, weliswaar in beperkte mate, concreet richtte op de problematiek van Vlaams-Brabant. Als alle acties worden opgeteld en in hun desbetreffende groep worden geplaatst, dan komen we tot de volgende resultaten, weergegeven in onderstaande tabel.

ONDERWERP	AANTAL
Voeren	24
Zelfbestuur/Meer bevoegdheden voor Vlaanderen	9
Faciliteitengemeentes	5
Taalgebruik bij particuliere instanties	4
Tegen politieke partijen / politici	4
Amnestie[284]	3
Rest[285]	3
Vlaams-Brabant[286]	2

De acties in de Voerstreek vormden duidelijk de grootste groep. Vooraleer de feiten uit de periode juni 1986 – december 1987 te bespreken, is het nuttig om eerst nog eens ‘wat voorafging’ te overlopen. In oktober 1982 had ‘Retour à Liège’ de gemeenteraadsverkiezingen in Voeren gewonnen. Het behaalde 10 van de 15 gemeenteraadszetel. Het grootste aantal voorkeurstemmen werd behaald door de leider van de Action Fouronnaise José Happart. Hij werd dan ook voorgedragen om burgemeester te worden. Dit stuitte natuurlijk op sterk Vlaams protest. De regering besliste uiteindelijk in januari ’83 om de benoeming van Happart met een jaar uit te stellen. Happart zou dan in 1983 de moeite moeten doen om degelijk Nederlands te leren. Dit zou dan ook getest worden door een taalexamen. Op 1 januari 1984 werd Happart benoemd tot burgemeester. Het taalexamen dat ook in januari ’84 doorging, liet hij echter aan zich voorbijgaan, waardoor Happart zich meteen al niet hield aan de gemaakte afspraken. Er werd dan ook een klacht ingediend bij de Raad van State om de benoeming van Happart tot burgemeester te schorsen. De Raad van State werd echter geblokkeerd door de Franse gemeenschapsraad.

Medio ’84 had die immers het decreet Lepaffe goedgekeurd. Dit decreet bepaalde dat Franstalige mandatarissen hun eigen taal mochten gebruiken in Vlaamse gemeentes. De Raad van State kon bijgevolg niks toen totdat het Arbitragehof dit decreet vernietigde. Dat gebeurde uiteindelijk op 26 maart ’86, waarna de Raad van State dus wel acties kon ondernemen.[287]

In de periode mei 1985 – mei 1986 had het T.A.K. slechts tweemaal actie gevoerd over de Voerproblematiek. Een protestactie tegen een tweetalige misviering was het meest opzienbarende wat het Taal Aktie Komitee over Voeren bracht. Vanaf juni 1986 zouden de T.A.K.-acties in de Voer echter sterk opgedreven worden. De intensieve Voercampagne begon met een ‘protest-persmededeling’ tegen de oprichting van een nieuwe Franstalige lagere school. Zowel het Vlaams Overlegkomitee van de Voerstreek als het Taal Aktie Komitee vonden het ‘wraakroepend dat in tijden waarin zelfs boordnodige onderwijsuitgaven worden geschrapt de Vlaamse gemeenschap 16,7 miljoen steekt in een school die er hoofdzakelijk op gericht is een soort post-koloniale afhankelijkheid van de Voerstreek tegenover de provincie Luik te bestendigen en met terugwerkende kracht te rechtvaardigen’.[288]

Ook in de vakantiemaanden liet het T.A.K. zich af en toe zien in Voeren.[289] Vooral het afwachten van een uitspraak van de Raad van State over de eventuele schorsing van José Happart als burgemeester, zorgde voor een bijzonder gespannen sfeer. Het T.A.K. liet in een persmededeling op 18 augustus dan ook weten dat er weer op grootschalige wijze (wandelen, dus) zou gemanifesteerd worden in de Voerstreek als, ten eerste, tegen het einde van september Happart nog niet afgezet zou zijn als burgemeester; als, ten tweede, de Raad van State Happart zou bevestigen als burgemeester en als, tenslotte, de Vlaamse regeringspartijen geen duidelijke publieke verzekering zou geven dat ze niet zouden meewerken (actief of passief) aan een eventuele herbenoeming van Happart als burgemeester.[290] Tien dagen later liet het T.A.K., opnieuw via een persmededeling, weten dat het verontwaardigd was over een verklaring van PVV-minister De Croo over de zaak-Happart. De Croo had immers voorgesteld om Happart af te zetten als burgemeester, maar hem tegelijk nog voor twee jaar als waarnemend burgemeester te benoemen. Ook de uitspraak van CVP-voorzitter Swaelen dat de afzetting van Happart voor de CVP een breekpunt was, maar geen regeringscrisis mocht veroorzaken, stootte het Taal Aktie Komitee tegen de borst.[291]

Een viertal weken later, op het Waals feest in Voeren, liet José Happart nog eens van zich horen. In een toespraak, geflankeerd door mandatarissen van alle Waalse politieke partijen, liet hij weten dat noch een arrest van de Raad van State, noch een compromis tussen politieke partijen hem van de burgemeestersjerp konden beroven. Zelfs als de Raad van State zijn benoeming tot burgemeester zou schorsen, dan nog moest de regering, volgens Happart, deze beslissing niet volgen. Happart, zo zei hij zelf, kende wel 22 arresten die niet werden uitgevoerd. De Voerenaars hadden voor hem gekozen, dus moest de democratie gerespecteerd worden en moest hij gewoon burgemeester blijven tot de volgende gemeenteraadsverkiezingen. Tijdens dit feest probeerden zo’n 50 Takkers het feest te verstoren, maar de rijkswacht verijdelde deze poging, aangezien er een samenscholingsverbod was afgekondigd.[292]

Op 30 september gebeurde dan uiteindelijk wat al lange tijd werd verwacht. De Raad van State schorste de benoeming van Happart tot burgemeester van Voeren. Door een compromis van de meerderheidspartijen werd Happart echter benoemd als waarnemend burgemeester. Om tegen deze beslissing te protesteren manifesteerde het T.A.K een eerste maal met zo’n 100 personen bij het huis van premier Martens en enkele weken later stond het T.A.K. met een grafzerk en chrysanten aan het gebouw van de Raad van State in Brussel. Door de beslissing van de meerderheidspartijen was, volgens het T.A.K. ‘het hoogste administratief rechtscollege een stille dood gestorven’.[293]

Ondertussen was er binnen de Vlaamse Beweging een discussie ontstaan of groots opgezette acties in de Voerstreek wel opportuun waren. Op 14 oktober 1986 was er een vergadering geweest van het Algemeen Komitee Voeren (AKV). De meerderheid van de aanwezigen stond of afwachtend of negatief ten opzichte van een groots opgezette actie in de Voerstreek. Als argumenten werden aangehaald dat eventuele incidenten het toerisme in Voeren zouden beschadigen en dat de pesterijen tegenover Vlamingen weer erger zouden worden. Deze mening werd vooral geventileerd door Huub Broers, fractieleider van de Vlamingen in de gemeenteraad. Het T.A.K. echter was wel voorstander van een nieuwe wandeling in de Voerstreek. Het stond met deze mening dus tegenover een meerderheid binnen het AKV. Over het AKV liet het T.A.K. zich dan ook nogal negatief uit. In de Taktivist van september – oktober 1986 stond het volgende geschreven: ‘Het AKV heeft eerder een remmende dan een konstruktieve functie gekregen. Door het gebrek aan moed van verschillende van zijn aangesloten leden heeft het in het verleden unieke kansen gemist om een krachtige Vlaamse houding inzake Voeren aan te nemen en aan te moedigen.’[294] Het T.A.K. besloot dan ook om op 7 december 1986 nog eens een wandeling te organiseren in Voeren.[295]

Ondanks een oproep vanuit Vlaamsgezinde Voermilieus om niet te gaan wandelen, streken op zondag 7 december toch zo’n 700 ‘wandelaars’ neer in de Voer. Zoals al zo vaak het geval was geweest, ontaardde deze wandeling opnieuw in rellen. Voor de incidenten was vooral de V.M.O. van Bert Eriksson verantwoordelijk, maar dat neemt niet weg dat een T.A.K.-wandeling opnieuw op onrust en schade voor de Voerenaars was uitgedraaid.[296] Het Taal Aktie Komitee legde de schuld voor deze rellen echter bij José Happart die zich, volgens het T.A.K. natuurlijk, arrogant had opgesteld door met zijn auto het marktplein op te rijden. Volgens het T.A.K. was deze provocatie de oorzaak geweest van de incidenten. Op de stelling dat de Vlaamse Voerenaars niet echt hadden gevraagd om een wandeling, antwoordde het T.A.K. dat ze onderweg vele positieve reacties hadden gekregen en dat zij zich, in tegenstelling tot de rest van de Vlaamse Beweging, nog wel bekommerden om de Voerstreek. Daarnaast vond het T.A.K. ook dat acties voor Voeren in Voeren moesten plaatsvinden en niet in Gent, Hasselt, Tongeren of Brussel.[297]

In januari 1987 bleef het T.A.K. weg uit Voeren, maar op zondag 8 februari was het T.A.K. opnieuw present. In de voormiddag hadden zo’n 50-tal Takkers betoogd aan de ambtswoning van Limburgs gouverneur Vandermeulen omdat Happart nog altijd in functie was als waarnemend burgemeester. In de namiddag werd er een voetbalmatch gespeeld tussen 11 Takkers en 11 Voerenaars. De aftrap van die wedstrijd werd gegeven door Jean Duijsens die door het T.A.K. werd voorgesteld als burgemeester van Voeren.[298]

Anderhalve maand later, op 22 maart, werd er door het T.A.K. opnieuw een wandeling georganiseerd door het T.A.K. Zo’n 600 à 700 Vlamingen wandelden door Voeren om nogmaals te protesteren tegen het feit dat José Happart, ondanks het arrest van de Raad van State, nog steeds burgemeester was. De wandeling eindigde met een nat pak bezorgd door het waterkanon van de rijkswacht.[299] Opnieuw was Huub Broers gekant geweest tegen de betoging.[300] Het T.A.K. verweet hem echter dat hij Voeren gebruikte om de CVP beter te maken in plaats van omgekeerd. In de Taktivist van maart-april 1987 publiceerde het T.A.K. in een uitgebreid artikel hun motivatie voor de Voerwandelingen. Een eerste reden voor de wandeling was dat het T.A.K. op deze manier het probleem van Voeren in de kijker bleef plaatsen. Vervolgens, argumenteerde het T.A.K., was een wandeling met 1000 mensen in Voeren veel effectiever dan een betoging met 1000 mensen in Brussel. Het T.A.K. was voorstander van een grote betoging in Brussel, maar ze verweet de ‘groten binnen de Vlaamse Beweging’ hun staart altijd in te trekken. Ten derde vond het T.A.K. de wandelingen terecht omdat het afkeuren van dergelijke wandelingen gelijk stond met José Happart gelijk geven. Tot slot besloot het Taal Aktie Komitee dat een wandeling in de Voer verbieden gelijk stond met het beknotten van de vrije meningsuiting en het schenden van het recht op bestuur in eigen taal.[301] Ondanks deze uitgebreide argumentatie zou de wandeling van 22 maart de laatste grote Voerwandeling zijn.

Op het einde van mei ’87 probeerde de regering de Voerkwestie op te lossen door Happart qua bevoegdheden ‘uit te kleden’.[302] Daardoor zou hij wel burgemeester blijven, maar met beperkte bevoegdheden. Voor het T.A.K. was deze regeling onaanvaardbaar; het noemde het voorstel zelfs een nepvoorstel. Om te protesteren tegen de ‘uitkleding van Happart’ pakte het T.A.K. het Egmont-standbeeld in te Zottegem. Op deze manier wilden de Takkers verwijzen naar het Egmontpact dat, volgens hen, voor de Vlaming ook nadelig was, net als de ‘uitkleding van Happart’.[303] Voor het Taal Aktie Komitee was er maar één oplossing: José Happart afzetten als burgemeester en als het even kon ook de faciliteiten in Voeren afschaffen. Dat de oplossing op het politieke niveau echter niet zo makkelijk te nemen was, wordt bewezen door al het voorgaande. Ook dit ‘uitkledingsakkoord’ werd zelfs door de afsluiters ervan (CVP, PSC, PVV en PRL) niet massaal toegejuicht. CVP-kamerlid Suykerbuyk noemde de regeling ‘een akkoord met gaten’.[304] Suykerbuyk was nu wel één van de meest kritische stemmen binnen de CVP, maar het geeft wel aan dat er ook binnen de regering spanningen waren als het de Voerkwestie betrof. Vooral de relatie tussen de CVP en PSC raakte vertroebeld.

Medio oktober raakte de regering dan ook in crisis waar ze niet uit raakte. De zesde regering Martens viel, onder andere, omwille van de Voerproblematiek, maar daarnaast hadden ook klachten tegen inbreuken op de taalwetgeving uit de zes faciliteitengemeenten rond Brussel de communautaire spanningen ten top gedreven.[305] Het moet ook gezegd dat niet alleen communautaire spanningen voor de regeringscrisis hadden gezorgd. Er waren begrotings-moeilijkheden en ook het abortusdossier zorgde voor spanningen binnen de regering.[306] De verkiezingen van december ’87 betekenden een verlies van zes zetels voor de CVP; die zes zetels werden gerecupereerd door de PVV (+3), AGALEV (+2) en het Vlaams Blok (+1). De regeringsvorming liet lang op zich wachten.[307] Pas op 2 mei ’88 werd er een regeerakkoord getekend tussen de CVP, PSC, SP, PS en VU. Drie maanden later zou, onder regeringsdruk, het parlement de ‘pacificatieregeling’ goedkeuren.

Deze pacificatieregeling zou het voor José Happart onmogelijk maken om nog burgemeester te worden, aangezien één van de bepalingen van de regeling was dat burgemeesters uit de periode 1982 – 1988 slechts opnieuw mochten hun mandaat opnemen als ze tussen 1 januari 1983 en 1 januari 1989 minstens drie opeenvolgende jaren hun mandaat effectief hadden waargenomen. Voor José Happart was dit niet het geval en dat betekende dan ook het einde van zijn carrière als burgemeester van Voeren. Een meer uitgebreide toelichting van de pacificatiewetten van augustus 1988 volgt in de paragraaf 5.

Bij dit overzicht van de Voerproblematiek is er voor gekozen om heel duidelijk de situatie te schetsen waarbinnen het T.A.K. zijn acties voerde. Daardoor zijn lang niet alle acties vermeld geworden in dit verhaal. Een gedetailleerd overzicht van alle acties kan teruggevonden worden in de tabel met alle acties uit de periode juni 1986 – december 1987 in Bijlage 4.

De acties waarin het T.A.K. ijverde voor meer zelfbestuur en meer bevoegdheden voor Vlaanderen vormen met 9 acties de op één na grootste groep. Naast enkele geïsoleerde acties voor de federalisering van het onderwijs, de NMBS en tegen het Belgische systeem[308], waren de T.A.K.-acties vooral gericht op de bankinstellingen ASLK en Gemeentekrediet. Vooral de ASLK kreeg het hard te verduren.

In de zomer van 1986 verscheen er zelfs een heus ‘DOSSIER ASLK’ in de Taktivist.[309] Voor de samenstelling van dit dossier kreeg het Taal Aktie Komitee de hulp van vertegenwoordigers van de Vlaamse Bond van de ASLK, die aangesloten is bij het Verbond van het Vlaams Overheidspersoneel (V.V.O.). Volgens het T.A.K., dat zich baseerde op het cijfermateriaal (31/12/80 – 31/12/85) van de Vlaamse Bond, stond Vlaanderen in voor ongeveer 58 % van de spaargelden, tegenover 42% Waals geld. De ASLK echter, kende aan de Vlamingen slechts 54,8% van de kredieten toe, terwijl Wallonië 45,2% kreeg. Voor het T.A.K. was deze regeling absoluut onaanvaardbaar. Daarnaast stootte ook de werknemersverhouding tussen Vlamingen en Walen het Taal Aktie Komitee tegen de borst. Aangezien de Vlamingen 58% en de Walen 42% van de spaargelden leverden zouden ook de arbeidsplaatsen op dezelfde manier (60%-40% volgens het T.A.K.) moeten verdeeld worden. Dit was echter niet het geval. Van de 4557 personeelsleden waren er 2395 Vlamingen en 2162 Walen. Dit komt neer op een verdeelsleutel van 52,56%-47,44%. Mocht de door het T.A.K. voorgestelde verhouding 60%-40% gerespecteerd worden, dan zou het aantal Vlaamse werknemers op 2734 komen. Volgens het T.A.K. werden de Vlamingen op deze manier 339 jobs door de neus geboord. Deze werknemersverhouding in combinatie met de ‘geldstromen (volgens het T.A.K. zo’n 3,4 miljard euro) van Vlaanderen naar Wallonië’, zoals het T.A.K. het verwoordde, vormde de basis voor het T.A.K.-ongenoegen dat in de periode juni 1986 – december 1987 af en toe naar buiten werd gebracht.

Een eerste actie vond plaats in Gent waar het T.A.K. aan het ASLK-filiaal aan de Kouter manifesteerde met de slogan ‘Vlaams geld in Vlaamse handen’. Volgens het T.A.K. was de enige oplossing voor het ASLK-probleem de splitsing van de bankinstelling in een Vlaamse en een Waalse vleugel.[310] Het was echter vooral in 1987 dat het T.A.K. zijn pijlen op de ASLK richtte. In 8 maanden (01/87 – 08/87) tijd voerde het T.A.K. zo’n viertal acties uit. Na gent, in juni ’86, was op 24 januari 1987 Antwerpen aan de beurt. Er werden acties gevoerd aan de filialen in de Belgiëlei en de Brederodestraat, waar aan de kantoorhouder de resultaten van het hierboven beschreven dossier werden afgegeven.[311] In maart, juni en augustus waren er nog acties in Gent, Brussel (slogans scanderen, pamfletten voor voorbijgangers, deuren met kettingen afsluiten) en langs Vlaamse autowegen (Affiches op borden langs de autosnelweg).[312] Bij elke actie werden de cijfers van de Vlaamse Bond van de ASLK aangehaald en werd er geijverd voor een opsplitsing van de federale bankinstelling.

De federalisering van de ASLK is er uiteindelijk nooit gekomen aangezien de bank- en spaarinstelling vanaf 1993 gedeeltelijk en in 1998 volledig werd overgenomen door de fusiegroep FORTIS.[313]

Aan de 6 faciliteitengemeentes rond Brussel werd er in de periode juni 1986 – december 1987 ook aandacht geschonken, maar van een intensieve anti-faciliteitencampagne kan niet gesproken worden. Verspreid over een anderhalf jaar verscheen het T.A.K. slechts vijf maal in de pers met acties rond de ‘Zes’.

Dat de aanwezigheid van het Taal Aktie Komitee niet altijd onterecht was, blijkt uit een actie op 24 februari 1987. Het T.A.K. was toen aanwezig op de Kraainemse gemeenteraad en zorgde voor bijzonder veel rumoer toen een gemeenteraadslid een Franstalige toelichting gaf bij een agendapunt over de Franstalige vereniging Saint-Trojan. Dit was onwettig, aangezien op de gemeenteraad van een Vlaamse gemeente, die Kraainem is, Nederlands moet gesproken worden.[314] Twee dagen later was het T.A.K. opnieuw actief in Kraainem. Toen werden de sloten van het OCMW-gebouw dichtgespoten uit protest tegen de herverkiezing van Capart als voorzitter van de OCMW-raad, ook al had de Raad van State op 15 januari 1987[315] zijn benoeming geschorst omdat Capart te weinig Nederlands kende.[316]

Op 24 april ‘87 kwam het Taal Aktie Komitee op een eerder ongewone manier in de media in verband met Kraainem. Precies een jaar ervoor had een brand de Kraainemse bibliotheek verwoest. Men vermoedde dat de brand aangestoken was, maar daar werden nooit bewijzen voor gevonden. Er gingen 12000 boeken verloren, maar één jaar later had de Kraainemse bibliothecaris al 20000 boeken van uit heel Vlaanderen gekregen die dit verlies al ruim compenseerden en op 24 april ’87 kwamen daar nog eens 1500 boeken bij die het Taal Aktie Komitee zelf verzameld had. Hieruit blijkt dat het T.A.K. zich niet altijd bezighield met het verstoren van gemeenteraden of beplakken van ruiten met affiches.[317]

Ook Linkebeek werd vergast op een bezoekje van het Taal Aktie Komitee. Enkele Takkers zetten toen het gemeentehuis van de faciliteitengemeente af met prikkeldraad. Hiermee wilden ze protesteren tegen de slechts gebrekkige kennis van het Nederlands van burgemeester Thiery. Ook J. Dockx maakt in zijn artikel in het werk de ‘Brusselse Rand’ melding van die gebrekkige kennis van het Nederlands.[318] Vanaf 1988 zouden de faciliteitengemeentes veel belangrijker worden voor het Taal Aktie Komitee. Kraainem, Linkebeek, Wemmel, Sint-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem werden in de jaren ’90 dan ook de door het T.A.K. vaakst bezochte gemeentes.

Van de vier acties gericht tegen het taalgebruik bij particuliere instanties waren er drie bij die de MIVB als onderwerp hadden.[319] Het T.A.K. protesteerde telkenmale tegen de slechte kennis van het Nederlands van het personeel van de Brusselse openbare vervoersmaatschappij. Een T.A.K.-enquête, met gerechtsdeurwaarder, wees uit dat de acties niet onterecht waren. In 17 stations werden 20 bedienden ondervraagd. Veertien van hen bleken geen Nederlands te verstaan of te spreken, twee spraken geen Nederlands, maar verstonden het wel en slechts vier bedienden waren zowal passief als actief tweetalig. Alhoewel het hier slechts gaat om een beperkt segment van de MIVB-bedienden, kan het toch niet ontkend worden dat de taalwet terzake niet bepaald goed werd nageleefd. Deze bepaalde immers dat de MIVB-bedienden in zijn betrekkingen met Nederlandstalige consumenten het Nederlands moest gebruiken. Het T.A.K. zou daarover een klacht indienen bij de Vaste Commisie voor Taaltoezicht (VCT), die in juli ’88 de MIVB in gebreke stelde.[320]

Naast de T.A.K.-acties tegen de MIVB, was er ook een geïsoleerde actie tegen het gebruik van Engelstalige reclame door Marlboro. Grote reclamepanelen werden besmeurd met verf, affiches, pek en eieren.[321] Het T.A.K. betreurde dat er geen wetgeving bestond die anderstalige reclame verbood in het Vlaamse land en gaf op die manier toe dat Marlboro, maar ook andere bedrijven, wettelijk eigenlijk niks verkeerd deden.

De acties gericht tegen politieke partijen of politici waren, net als de acties over het taalgebruik bij particuliere instanties, met vier.[322] In tegenstelling tot de vorige periode waren deze acties niet alleen gericht tegen de CVP, maar tegen alle Vlaamse politieke partijen. Het T.A.K. laakte vooral de passieve houding van de Vlaamse politici inzake de Voerproblematiek.

Na 1987 zou het T.A.K. de Voerstreek vaarwel zeggen, niet voorgoed, want er zouden af en toe nog enkele prikacties zijn in Voeren, maar een grote Voercampagne werd na 1987 niet meer opgezet. Dit valt vooral te verklaren door de pacificatieregeling die was uitgewerkt geweest in 1988, waardoor José Happart, grote boosdoener voor het T.A.K., niet langer tot burgemeester kon benoemd worden. Verdere acties zouden de belangen van de Vlamingen in de Voer niet langer ten goede komen. Dit betekent echter niet dat alle T.A.K.-acties in het verleden een zegen zijn geweest voor de Voerstreek. De exacte waarde van de ‘Voerwandelingen’ valt natuurlijk niet te bepalen, maar ze hebben er zeker voor gezorgd dat de Voerproblematiek in de actualiteit en op de politieke agenda bleef.

Het jaar 1988 betekende voor het Taal Aktie Komitee een definitieve koerswijzing. Terwijl het T.A.K. zich in de vorige periode nog een laatste keer volledig had gericht op de platdietse gemeente in de uithoek van Vlaanderen, zouden de T.A.K.-pijlen vanaf 1988 gericht worden op het centrum van het land, nl. Vlaams-Brabant, maar vooral op de zes faciliteitengemeentes in de rand rond Brussel. In Bijlage 5 kunnen alle acties bekeken worden die het T.A.K. ondernam in de periode 1988 – 1990.

De feitentabel in Bijlage 5 maakte duidelijk dat het T.A.K. in de periode 1988 – 1990 zich vooral met de problematiek van de faciliteitengemeentes heeft beziggehouden. Deze acties vormden dat ook met groot overwicht de grootste groep. Daarnaast, maar op grote afstand van de groep van de faciliteitengemeentes, waren ook de groepen van acties rond amnestie en taalgebruik bij particuliere instanties, belangrijke actieonderwerpen geweest in de periode 1988 – 1990. Als alle acties werden opgeteld en in hun desbetreffende groep werden geplaatst, dan kwamen we tot de volgende resultaten, weergegeven in onderstaande tabel.

ONDERWERP	AANTAL
Faciliteitengemeentes	35
Amnestie	13
Taalgebruik bij particuliere instanties	13
Vlaams Brabant / Kieskring Brussel – Halle –Vilvoorde.	7
Taalgrens[323]	3
Meer bevoegdheden voor Vlaanderen / Zelf-bestuur[324]	2
Brussel[325]	2
Voeren[326]	1
Media[327]	1

Om te begrijpen waarom er zoveel T.A.K.-acties gericht waren op de faciliteitengemeentes moet eerst teruggekeerd worden naar december 1987. Op zondag 13 december 1987 waren er immers verkiezingen voor de Kamer en de Senaat. Pas een kleine vijf maanden later trad een nieuwe regering aan. Wilfried Martens zou acht jaar na zijn eerste premierschap een Rooms-rode coalitie, aangevuld met de Volksunie, gaan leiden. Het regeerakkoord van 2 mei ’88 is er duidelijk niet zonder slag of stoot gekomen. Bepalend voor de uiteindelijke regeringsvorming was het Stuyvenbergconclaaf van maart ’88. Tijdens dit conclaaf stelde Gérard Deprez, PSC-politicus, zijn 8-puntenprogramma voor. In dit programma stelde Deprez voor dat: ‘1. De faciliteiten homogeen moesten worden en grondwettelijk vastgelegd in alle gemeenten met bijzonder taalstatuut; 2. De gemeentekieswet en de organieke wet inzake de voogdij nationale materie moeste blijven; 3. De voogdij over de gemeenten zou moeten overgedragen worden naar de gewesten; 4. Alle gekozen gemeentemandatarissen worden geacht de streektaal te kennen; 5. De burgemeesters door de gemeenteraad werden gekozen; 6. Alle akten van de mandatarissen de streektaal moesten eerbiedigen, op straffe van vernieting. In geval van herhaling zou een sanctie moeten volgen; 7. Niemand zijn hoedanigheid van verkozene kon verliezen omwille van taalredenen en 8. Er een specifieke provincie zou moeten opgericht worden voor het geheel of gedeelte van de gemeenten met een bijzonder taalstatuut, met een gouverneur van de ene taalrol en vice-gouverneur van de andere.[328]

De belangrijkste bepaling van dit 8-puntenprogramma was de grondwettelijke vastlegging van de faciliteiten. Zo’n grondwettelijke vastlegging betekende dat de faciliteiten de facto nooit meer zouden kunnen afgeschaft worden, aangezien daarvoor een 2/3 meerderheid voor nodig zou zijn en een meerderheid binnen elke taalgroep. Deze grondwettelijke vastlegging werd uiteindelijk door de Vlaamse regeringspartijen aanvaard in ruil voor één van de Vlaamse eisen, zijnde het ongewijzigd blijven van de taalgrens. Een andere eis van de Vlaamse partij, namelijk de voogdij-uitoefening over de faciliteitengemeenten door het Vlaamse gewest, werd slechts gedeeltelijk ingewilligd. De organisatie van het toezicht bleef namelijk in handen van de federale overheid.

De ‘betonnering van de faciliteiten’ zoals de regeling werd genoemd viel binnen de Vlaamse Beweging allerminst in goede aarde. Een citaat van Mark Grammens uit zijn werk ‘Gedaan met geven en toegeven’ gaf een duidelijk beeld van het overheersende gevoel binnen de radicale Vlaamse Beweging: ‘Door deze grondwettelijke betonnering van de faciliteiten geven de Vlamingen te kennen dat zij de strijd tegen de faciliteiten opgeven, en dat de Franstaligen een toestand die oorspronkelijk bedoeld was als overgangsmaatregel, thans als een definitief verworven recht kunnen beschouwen. De betonnering van de faciliteiten is een dolksteek in de rug van de Vlaamse Beweging.’[329]

Naast de grondwettelijke vastlegging van de faciliteiten was ook de taalkennis van de gemeentelijke mandatarissen (in de faciliteitengemeenten) een gevoelig punt binnen het regeerakkoord tussen CVP, PSC, SP, PS en VU. De Vlaamse partijen eisten dat alle gemeentelijke bestuurders de officiële bestuurtaal, het Nederlands, zouden gebruiken, als ze in functie waren. De Franstaligen echter stelden dat, vooral de gemeenteraadsleden, ook het recht hadden om het Frans te gebruiken aangezien zijn toch een deel Franstalige kiezers vertegenwoordigden.[330] Ook voor dit probleem werd een beslissing uitgewerkt. De zogenaamde pacificatiewet werd op 9 augustus 1988 door het parlement gestemd.

Deze wet bepaalde dat ‘alle gemeenteraadsleden, schepenen en burgemeesters van faciliteitengemeenten voortaan de taal moeten kennen van het taalgebied waarin de gemeente in kwestie zich bevindt.’[331] Daarnaast werd bepaald dat voor alle rechtsreeks verkozen mandatarissen (gemeenteraadsleden, schepenen en OCMW-raadsleden) het onweerlegbaar vermoeden bestond dat zij de ambtstaal van de gemeente kenden. Voor de benoemde gemeentelijke mandatarissen (burgemeester en OCMW-voorzitter) bestond er een weerlegbaar vermoeden dat zij de ambtstaal van de gemeente kenden. Burgemeesters, zoals José Happart, die tussen 1 januari 1983 en 1 januari 1989 geen drie jaar ononderbroken hun mandaat hadden uitgevoerd, konden niet herverkozen worden als burgemeester. De benoeming van een burgemeester (of OCMW-voorzitter) zou eventueel ook nog geschorst kunnen worden na een klacht (bewijslast bij de aanklager!) bij de Raad van State. Deze ex-burgemeester (of ex-OCMW-voorzitter) zou dan ook niet langer kunnen fungeren als waarnemend burgemeester, kwestie van carrousels te vermijden.[332]

Zoals hierboven vermeld staat, gold het onweerlegbaar vermoeden voor de rechtsreekse verkozen gemeentemandatarissen. Ook de schepenen en OCMW-raadsleden worden hierbij gerekend, want de pacificatiewet bepaalde tenslotte ook nog dat bij de gemeenteraads-verkiezingen de schepenen en de OCMW-raadsleden rechtsreeks zouden verkozen worden door de gemeentekiezers. Deze rechtstreekse verkiezing van de OCMW-raadsleden gold enkel voor de gemeentes Komen-Waasten, Voeren, Linkebeek, Kraainem, Wezembeek-Oppem, Sint-Genesius-Rode, Wemmel en Drogenbos.[333]

Alle uitspraken die tijdens de gemeenteraad of het gemeentecollege nog in het Frans gebeurden, zouden overigens niet opgenomen worden in de notulen van de vergaderingen en bijgevolg als onbestaande beschouwd worden.[334]

Tenslotte werden ook nog de vorming van een autonoom Brussels Gewest[335], de uitbreiding van de bevoegdheden van gewesten en gemeenschappen[336] en een nieuw systeem van financiering van gewesten en gemeenschappen[337] in het regeerakkoord opgenomen.

Dit regeerakkoord en de daarmee verbonden staatshervorming (de derde al in 20 jaar tijd) zorgde voor gemengde reactie bij het Taal Aktie Komitee. Aan de ene kant juichte het T.A.K. de uitbreiding van de Vlaamse bevoegdheden toe, maar aan de andere kant betreurde ze dat dit gepaard moest gaan met grote toegevingen van Vlaamse zijde. De grondwettelijke vastlegging van de faciliteiten was voor het T.A.K. onaanvaardbaar. Het T.A.K. reageerde scherp: ‘Inderdaad, de faciliteitenregeling werd ondertussen wet. Het zal ons een waar genoegen zijn, na de gemeenteraadsverkiezingen, aan te tonen dat ze niet deugt. Onze strijd voor een Vlaams Voeren en een Rand zonder franskiljons gaat door. Onverminderd.’[338]

De vernieuwde wetgeving binnen de faciliteitengemeenten vond eveneens geen genade binnen het T.A.K. Het onweerlegbare vermoeden van de kennis van de ambtstaal van de gemeente beschouwde het T.A.K. als een stap achteruit omdat vroeger gemeenteraadsleden, OCMW-raadsleden en schepenen uit hun functie konden ontzet worden als bleek dat ze geen Nederlands spraken. Nu was dat enkel nog mogelijk voor burgemeesters en OCMW-voorzitters.[339]

Ook de rechtsreeks verkiezing van schepenen en OCMW-raadsleden vond geen genade bij het Taal Aktie Komitee. Het T.A.K. meende dat zelfs als er bijvoorbeeld een Nederlandstalige schepen werd verkozen in een faciliteitengemeente dat die dan nog altijd niet veel kon doen, aangezien er beslist was dat de schepencolleges (en ook de OCMW-bureaus) unaniem moesten beslissen. Als dit niet gebeurde kreeg de gemeenteraad (of OCMW-raad), met in de faciliteitengemeenten altijd een Franstalige meerderheid, de bevoegdheid. Het T.A.K. heeft hier wel gelijk in, maar als er binnen het schepencollege zou beslist worden bij meerderheid van stemmen dan zou één Nederlandstalige schepen nog minder kunnen doen dan in de hierboven beschreven regeling.[340] Voor het Taal Aktie Komitee was er slechts één oplossing: de faciliteitengemeenten, die Vlaamse gemeenten waren, moesten door Vlamingen bestuurd worden en niet door Franstaligen die het (on)weerlegbare vermoeden genoten Nederlands te spreken.

Op het terrein zelf was het Taal Aktie Komitee vooral actief in één bepaalde faciliteitengemeente, namelijk Linkebeek. Zo was het T.A.K. aanwezig op de Linkebeekse gemeenteraden van 29 februari en 27 juni. Niet alleen de aanwezige Takkers, maar ook de krant De Standaard kloeg toen over het feit dat burgemeester Thiéry tijdens de gemeenteraden Frans sprak.[341] De nieuwe wetgeving bepaalde dat deze Franse uitspraken ‘onbestaande waren’, maar dat zou de Franstalige leden van de Linkebeekse gemeenteraad niet tegenhouden om geregeld Frans te spreken tijdens de gemeenteraad. Van de gemeenteraad die verkozen werd in de verkiezingen van 1988, waarover hieronder meer, werden maar liefst 34 besluiten vernietigd.[342] Daarnaast was het T.A.K. ook nog actief in Linkebeek op 1 april, toen aan de inwoners van de faciliteitengemeente een rondschrijven werd bezorgd waarin werd aangekondigd dat de faciliteiten zouden afgeschaft worden.[343] En ook op 11 juli was het T.A.K. van de partij in Linkebeek. Toen werd, op de Vlaamse feestdag, het gemeentehuis bezet. Hiermee wilde het T.A.K. concreet protesteren tegen de regeling van het onweerlegbaar vermoeden die in de pacificatieregeling was opgenomen. Meer algemeen, en dat was het geval bij alle acties, wilde het T.A.K. ijveren voor de afschaffing van de faciliteiten.[344]

In de faciliteitengemeentes werden er in oktober ’88, net als in alle andere Belgische gemeentes, gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Voor de Vlaamsgezinden vielen deze verkiezing positief uit in Voeren en negatief in de zes faciliteitengemeentes rond Brussel.

In Voeren boekte de Vlaamse lijst één zetel winst in vergelijking met 1982. Toen behaalden ze vijf van de 15 zetels, terwijl er in 1988 zes zetels werden gewonnen. Dit zetelverlies had José Happart, met 1097 nog altijd het meeste voorkeurstemmen, gedeeltelijk ook aan zichzelf te danken. Omdat niet iedereen in de schaduw wou blijven staan van José Happart, werden sommige Franstaligen van de ‘Retour à Liège’-lijst geschrapt. Voornaamste slachtoffer hiervan was José Smeets, die werd gedwongen om zijn kandidatuur in te trekken. Ook het dalend aantal Luikse stemmers met alleen maar een domicilie in Voeren, was verantwoordelijk voor de zetelwinst van de Vlaamse lijst.

Naast een extra-zetel verwierven de Vlamingen ook een schepenambt voor Huub Broers, een Vlaamsgezinde Voerenaar van CVP-signatuur. Het T.A.K. zag in dit schepenambt echter vooral een morele overwinning en verwachtte er niet echt een Vlaamser bestuur van. Het Voerense bestuur zou vanaf 1989 geleid worden door burgemeester Nico Droeven, die na José Happart de meeste stemmen behaalde. Volgens het T.A.K. zou hij in Voeren even Vlaams-onvriendelijke beslissingen nemen als Happart, maar dan wel in het Nederlands. De winst van de Vlaamse Lijst zou volgens het T.A.K. niet zo heel veel veranderen in de Voerstreek, maar het betekende, volgens het T.A.K., wel een morele overwinning tegenover ‘de krapuleuze aanpak van de Retour à Liège-lijst’.[345]

In de zes faciliteitengemeentes rond Brussel was er absoluut geen sprake van een overwinning, ook niet van een morele. In de vijf faciliteitengemeenten waar een Vlaamse lijst opkwam, ging die overal achteruit.[346] In Kraainem zou de Vlaamse lijst, ondanks een procent stemmenwinst, toch één zetel verliezen aan de lijst van burgemeester Maricq. Daardoor ontstond binnen de gemeenteraad de volgende, nieuwe verhouding: 16 zetels voor lijst van de burgemeester tegenover 5 voor de Vlaamse lijst. De winst voor de lijst van de burgemeester valt in een belangrijke mate toe te schrijven aan de toetreding van de lokale PCS-afdeling tot de lijst van Maricq. Het T.A.K. zag in deze toetreding een manoeuvre om te vermijden dat de Vlamingen een schepenambt zouden verwerven. Desondanks behaalden de Vlamingen toch één schepenambt, namelijk voor CVP-politicus Lucien Verheyden. Het Taal Aktie Komitee bleek echter niet zo opgezet met deze keuze aangezien Verheyden zich niet echt kon vinden in de acties van het T.A.K.[347]

In Linkebeek verloor de Vlaamse lijst ook één zetel (4%) ten voordele van de lijst van burgemeester Thiery. Van de 15 gemeenteraadszetels gingen er slechts drie naar de Vlaamse lijst ‘Linkebeek 2000’; de rest was voor de lijst van de burgemeester. In tegenstelling tot de rest van de vijf faciliteitengemeenten rond Brussel, raakte er geen enkele Vlamingen verkozen als schepen of OCMW-raadslid. Dit tegenvallend resultaat voor de Vlaamse lijst moet gezocht worden bij de grote inwijking in Linkbeek. Van de 3000 stemgerechtigden, mochten er 1000 maar voor de eerste maal stemmen in Linkebeek. Deze inwijkelingen waren voor het grootste deel Franstalig en dat verklaart het verlies van de Vlaamse lijst. Het T.A.K. verweet de politici van die Vlaamse lijst overigens dat ze zich in de periode 1982 – 1986 veel te weinig communautair hadden geaffirmeerd. Of dat ook heeft gespeeld en, indien ja, in welke mate dat heeft gespeeld, is echter niet duidelijk en valt ook moeilijk te achterhalen.[348]

In Wemmel en Wezembeek-Oppem kan hetzelfde verhaal verteld worden. De twee Vlaamse lijsten maakten verlies. In Wemmel ging de Vlaamse lijst van 8 naar 7 gemeenteraadszitjes (op een totaal van 23) en in Wezembeek-Oppem ging de Vlaamse lijst DWO van 8 naar 6 gemeenteraadsleden (eveneens op een totaal van 23). De zetels gingen in zowel Wemmel als Wezembeek-Oppem naar de lijst van de burgemeester, respectievelijk Geurts en Degrunne. Sint-Genesius-Rode was in de periode 1982 – 1988 de enige gemeente die door een Vlaamse meerderheid werd bestuur. Na de verkiezing van oktober ’88 was dit ook voorbij. De Vlaamse lijst van burgemeester Algoet verloor één zetel en kwam zo op 12 van de 25 gemeenteraadszetels. Daardoor verloren ze natuurlijk de meerderheid, maar zowel ex-burgemeester Algoet als Noël Beke behaalden een schepenambt en daarmee was Sint-Genesius-Rode van de vijf gemeentes[349] die met het meest Vlaamse bestuur.

Uiteindelijk kan het tegenvallend resultaat voor de Vlaamse lijsten in de zes faciliteitengemeentes grotendeels verklaard worden door de toenemende verfransing van deze gemeentes.[350] Het Taal Aktie Komitee zou dan ook met hernieuwde hevigheid actie gaan voeren voor de toepassing van de taalwetgeving in deze gemeentes, maar vooral voor de afschaffing van de faciliteiten.

In 1988 (21 november) voerde het T.A.K. nog actie bij SP-minister van Binnenlandse Zaken Louis Tobback. Na een Linkebeekse gemeenteraad waarop opnieuw Frans was gesproken, besloten een tiental Takkers de nacht door te gaan brengen bij de Leuvense burgemeester. Met deze actie wilde het T.A.K. Tobback dwingen om maatregelen te nemen tegen burgemeester Thiéry van Linkebeek. Tobback reageerde door de politie en de rijkswacht te bellen en op die manier de Takkers met hun tenten uit de tuin te verdrijven. Over het probleem zelf zou Tobback op 21 december in het parlement zeggen dat hijzelf niks kon doen.[351] Ex-VU-senator Robert Vandezande zou in een vrije tribune in De Standaard Tobback erop wijzen dat hij door artikel 57 van de taalwetgeving, dat handelt over mogelijke sancties, wel degelijk maatregelen kon treffen.[352] Louis Tobback zou echter bij zijn standpunt blijven en geen maatregelen ondernemen.

In 1989 zou het Taal Aktie Komitee Louis Tobback met rust laten, maar dat gold zeker niet voor Linkebeek en de andere faciliteitengemeenten. In januari ’89 en februari ’89 zou het T.A.K. aanwezig zijn op vijf[353] van zes installatievergaderingen van de nieuwgekozen gemeenteraden.[354] Zowel in Kraainem als in Linkebeek werd er Frans gesproken tijdens de zitting, wat in strijd is met de taalwetgeving.[355] In Linkebeek kwam het overigens nog tot rellen waarbij Vlaams Blok-politicus Filip De Winter werd opgepakt.[356] De Taktivist vermelde ook nog taalwetovertredingen in Sint-Genesius-Rode, maar dat was incorrect, aangezien er slechts Frans werd gesproken nadat de raadszitting was gesloten. Ook in Drogenbos en Wemmel vielen er geen overtredingen tegen de taalwet te noteren.[357]

In navolging van de bezoekjes aan de installatievergaderingen, zou het T.A.K. ook verschillende keren aanwezig zijn op gewone gemeenteraadsverkiezingen. Naast de raadszittingen in Sint-Genesius-Rode en Kraainem werden vooral die in Linkebeek opnieuw

vaak bezocht.[358] En dat het T.A.K. in Linkebeek niet onterecht actie voerde, bewijzen de hier reeds boven aangehaalde 34 vernietigde besluiten van de Linkebeekse gemeenteraad, die na het overlijden van burgemeester Thiéry in 1989 werd geleid door Christian Van Eycken.[359] In Rode echter ging wettelijk niks verkeerd aangezien de ene schepen die een vraag in het Frans stelde, genegeerd werd door de burgemeester.[360]

Naast de traditionele ‘gemeenteraadsacties’ organiseerde het Taal Aktie Komitee daarnaast nog eens drie marsen[361] door de faciliteitengemeenten, waar telkens tussen 300 en 500 Vlamingen aan deelnamen, en bezette het kabinet van Vlaams Minister van Binnenlandse Aangelegenheden Luc Van Den Bossche.[362] Het T.A.K. eiste dat Van Den Bossche maatregelen zou nemen tegen de Frans sprekende burgemeesters, schepenen en gemeenteraadsleden. Dit lag echter niet binnen het bevoegdheidspakket van de minister. Zoals Jimmy Koppen reeds schreef in het werk ‘Taalfaciliteiten in de Rand’ was Van Den Bossche wel bevoegd voor het schorsen van besluiten, wat hij ook deed, maar niet voor het nemen van tuchtmaatregelen tegen overtreders van de taalwetten. Dat bleef een bevoegdheid van de federale overheid, meer bepaald die van de minister van Binnenlandse Zaken, Louis Tobback, maar hij ondernam geen stappen tegen bijvoorbeeld burgemeester Thiéry van Linkebeek. Tobbacks argument was dat de uitspraken in het Frans immers als wettelijk onbestaande werden beschouwd.

Het mag duidelijk zijn dat het T.A.K. zich in deze argumentatie niet echt kon vinden. Het Taal Aktie Komitee zou dan ook in de volgende jaren met zijn acties ijveren voor de correcte toepassing van de taalwetten en de afschaffing van de faciliteiten.

De amnestie-acties van het T.A.K. waren in de periode 1988 – 1990 de tweede grootste groep acties, ongeveer op gelijke voet met de acties tegen het taalgebruik bij particuliere instanties. De kloof met de acties in de faciliteitengemeenten was wel aanzienlijk. Alle acties uit deze periode die verder in deze paragraaf worden besproken stonden dus duidelijk in de schaduw van de anti-faciliteitenacties. Naast de traditionele amnestie-acties rond 11 november en Kerstmis springen er toch enkele acties uit.[363] Het ging meerbepaald over de bezetting van de lokalen van Amnesty International in Antwerpen, het onderhoud met verantwoordelijken van Amnesty en de acties tegen de adelverheffing van Marc De Smedt, een bekend repressierechter.

Op 23 april bezette het T.A.K. met een tiental militanten de lokalen van Amnesty Vlaanderen in Antwerpen. Daarnaast gaven ze ook een heus amnestiedossier af aan een verantwoordelijke van Amnesty. In dat dossier stond te lezen dat het T.A.K. noch van Amnesty Vlaanderen, noch van Amnesty International verwachtte dat ze de Belgische staat moreel zou veroordelen in deze zaak. Het T.A.K. verwachtte echter wel dat Amnesty bij de Belgische regering zou aandringen op afbouw van de sociaal-economische gevolgen van de repressie; wat volgens het T.A.K. neerkwam op een schending van de mensenrechten.[364] Tenslotte sprak het T.A.K. zijn verbazing en eigenlijk ook zijn verontwaardiging uit over de passieve houding van Amnesty Vlaanderen in deze kwestie. Volgens het T.A.K. had de organisatie de repressieproblematiek op de agenda moeten plaatsen van bij zijn oprichting en nog volgens het T.A.K. had Amnesty Vlaanderen binnen dit debat, als niet-politieke organisatie, een belangrijke rol kunnen spelen.[365]

Het amnestiedossier werd ook gestuurd naar de hoofdzetel van Amnesty International in Londen. Het T.A.K. hoopte om snel een antwoord te mogen ontvangen vanuit Londen, maar dat bleek ijdele hoop. Het T.A.K. besloot dan maar op 28 december 1989, meer dan een anderhalf jaar nadat het dossier naar Londen was opgestuurd, om zellf naar Londen te gaan. Een driekoppige T.A.K. delegatie onder leiding van Guido Moons slaagde erin om een onderhoud af te dwingen met twee stafmedewerkers van Amnesty International.[366] Na dit onderhoud lieten de twee medewerkers weten dat ze binnen de drie weken, na overleg binnen de schoot van Amnesty International, het T.A.K. zouden laten weten of ze vanuit Amnesty een actie zouden ondernemen. En het Taal Aktie Komitee kreeg inderdaad snel nieuws, maar dat viel voor hen negatief uit. Amnesty argumenteerde dat het zich vooral richt op mensen die in het heden omwille van politieke redenen gevangen zaten, terwijl het T.A.K.-amnestiedossier zich vooral richtte op de sociale gevolgen van politieke delinquenten in het verleden. Het Taal Aktie Komitee was het hier natuurlijk niet mee eens, maar dat nam niet weg dat het T.A.K. vanuit het Amnesty-kamp geen steun moest verwachten voor zijn amnestie-eis.

In september ’89 voerde het T.A.K. actie aan het koninklijk paleis in Brussel. Onderwerp van deze actie was het ongenoegen over de ridderslag van Marc De Smedt.[367] Volgens het T.A.K. was deze repressierechter verantwoordelijk voor de terechtstelling van August Borms en voor de zware straffen voor Flor Grammens, Leo Elaut, Ward Hermans en Ernest Claes. Het T.A.K. gebruikte dan ook de woorden van Lionel Vandenberghe, toenmalig voorzitter van het IJzerbedevaartcomité, en stelde dat de ridderslag van De Smedt een kaakslag betekende voor Vlaanderen.[368]

Ondanks de beperkte resultaten zou het Taal Aktie Komitee in de komende jaren blijven actie voeren voor amnestie. Dan zou vooral de figuur van Leo Vindevogel belangrijk worden, zeker in de periode 1995 – 1997.

De acties tegen het taalgebruik bij particuliere instanties stonden met 13 acties op gelijke voet met de acties voor amnestie. Het valt op dat van die dertien acties er geen enkele viel in 1989. Dat valt enigszins te verklaren door de intensieve anti-faciliteitencampagne die in ’89 werd gevoerd door het T.A.K. Van de 25 acties waren er immers 17 gericht op de faciliteitengemeentes. De aandacht die in de jaren ’88 en ’90 naar de acties bij particulieren ging, werd in ’89 blijkbaar opgeslorpt door de anti-faciliteitencampagne.

In 1990 richtte het T.A.K. zich, wat betreft acties tegen het taalgebruik bij particuliere instanties, volledig op de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB.[369] In 1987 al had het T.A.K. met een deurwaarder een onderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat het slecht gesteld was met de kennis van het Nederlands van de MIVB-bedienden. Slechts vier van de twintig ondervraagde bedienden bleken over zowel een passieve als een actieve kennis van het Nederlands te beschikken. Op 27 januari ’90 trok het Taal Aktie Komitee opnieuw op onderzoek, ook weer met een gerechtsdeurwaarder. In 18 van de 22 gecontroleerde stations bleken de loketbedienden geen Nederlands te begrijpen en bijgevolg zeker niet te spreken; in 2 stations was er een passieve kennis van het Nederlands en slechts in 2 stations was er ook een actieve kennis. Dit onderzoek wees uit dat de toestand sinds 1987 absoluut niet verbeterd was. Het T.A.K. besloot dan ook om opnieuw klacht neer te leggen bij de Vaste Commissie voor Taaltoezicht (VCT) en bij Jean-Louis Thys[370] (PSC), minister van verkeer van het Brusselse Gewest.[371]

Na een symbolische bezetting van een MIVB-kantoor op 14 maart verkreeg het T.A.K. op 4 april een onderhoud met een verantwoordelijke van de personeelsdirectie van de MIVB.[372] Die gaf toe dat er inderdaad een probleem was met de taalkennis van zowel de loketbedienden als de bestuurders, maar daar had hij een verklaring voor. Ten eerste was het voor de MIVB niet praktisch haalbaar om mensen af te keuren wegens een slecht taalexamen omdat er anders een nijpend personeel tekort zou komen. Het beroep van bestuurder was immers niet echt aantrekkelijk (laag loon, onregelmatige werkuren, lage status) en trok dan ook vaak laagopgeleiden aan, voor wie actieve tweetaligheid natuurlijk geen evidentie is. Daarnaast vermeldde de personeelsverantwoordelijke ook dat de loketbediendes vaak waren aangeworven voor 1982, toen er nog geen taalexamen was voor bedienden van de buitendienst. Tenslotte liet de MIVB-verantwoordelijke ook nog weten dat de voorgeschreven taalpariteit op het vlak van personeel van niveau 1(vanaf afdelingschef) bijna was bereikt, want ook daar had het T.A.K. kritiek op. Tegenover 32 Franstaligen stonden in 1990 29 Nederlandstaligen en ook op de lagere niveaus werd de kloof gedicht. Terwijl er in 1983 nog 65% Franstalige werknemers stonden tegenover 35% Nederlands-talige, dan was in 1990 de kloof verminderd tot een verhouding 55% Franstaligen – 45% Nederlandstaligen. Het T.A.K. gaf toe dat deze uitleg de mistoestanden verklaarde, maar dat vormde voor hen geen verontschuldiging.[373] De eisen van het T.A.K. waren dan ook duidelijk en eenvoudig: ‘1. Organisatie van een nieuw en onvervalst taalexamen voor alle personeelsleden in buitendienst; 2. Verplaatsing van alle Nederlandsonkundigen naar binnendiensten; 3. Wie niet tweetalig is komt niet in aanmerking voor aanwerving in buitendienst en 4. Toekennen van een tweetaligheidspremie om een functie in buitendienst voor tweetaligen aantrekkelijker te maken.’[374] Voor de MIVB-directie lagen de zaken echter minder eenvoudig. Voor hen was het balanceren op een dunne koord. Enerzijds moesten ze de taalwet toepassen, maar anderzijds moesten ze er ook voor zorgen dat alle MIVB-diensten naar behoren werkten. En dat laatste leek voor de MIVB belangrijker te zijn, ook al moesten ze daar voor de taalwetten overtreden. De laatste T.A.K.-eis, over de tweetaligheidspremie, maakte ook duidelijk dat het T.A.K. wel besefte dat de zaken helemaal niet zo eenvoudig lagen voor de MIVB-personeelsdienst.

De T.A.K.-acties tegen de overtreding tegen de taalwetgeving bij de MIVB vormden ontegensprekelijk de belangrijkste groep, maar in 1988 voerde het T.A.K. ook nog enkele, weliswaar geïsoleerde acties tegen het taalgebruik van enkele bedrijven en cultuurprogramma’s. Twee keer was de Zweedse meubelketen IKEA het slachtoffer van de T.A.K.-acties.[375] Een eerste maal, op 6 februari ’88, werden stinkpotten achtergelaten in de winkel en de tweede maal werd er voor de ingang zo’n 100 kilo mest achtergelaten. Het T.A.K. wilde hiermee protesteren tegen de tweetalige reclame die IKEA gebruikte in al haar Vlaamse vestigingen (Ternat, Wilrijk en Zaventem). Zoals reeds eerder gezegd in deze thesis beging en begaat een bedrijf, in dit geval IKEA, geen taalwetovertreding door tweetalige reclame te gebruiken aangezien de taalwetgeving over het bedrijfsleven geen bepalingen bevat over de relatie werkgever – klant. Nu moet het wel gezegd worden dat IKEA met haar reclamestunt het T.A.K. bij wijze van spreke uitnodigde om actie te komen voeren. IKEA had immers in alle Vlaamse kranten een paginagrote affiche laten afdrukken met de teksten ‘IKEA respecte scrupuleusement les deux cultures’ en ‘Deux cultures, nous on adore ça’. Volgens het T.A.K. getuigden deze advertenties allerminst van respect voor de eigenheid van de Vlaamse cultuur. Het T.A.K. liet dat dan ook niet zomaar over zijn kant gaan, met het gekend resultaat: 100 kg mest op de stoep van IKEA.[376]

De grote anti-faciliteitencampagne zorgde bij het T.A.K. ook voor een grotere aandacht voor de rest van Vlaams-Brabant. Met zeven worden de acties rond Vlaams-Brabant de vierde grootste groep. In deze groep worden in deze paragraaf, maar vooral ook in de volgende paragrafen, ook de acties voor de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde. In 1988[377] beperkt de actie zich nog tot aan deelname aan de Gordel, maar vanaf 1989 is het Taal Aktie Komitee vaker actief in Vlaams-Brabant dan op de eerste zondag van september.

Zo waren er in 1989 acties tegen het aanleggen van een golfterrein in Overijse en werd er opnieuw meegedaan aan de Gordel.[378] In 1990 nam het T.A.K. op 1 april deel aan een wandeling georganiseerd door een francofone vereniging en enkele weken later, op 21 april, werd geprotesteerd tegen een Franstalige culturele vereniging in Overijse.[379] In december 1990 was er tenslotte nog een blokkade van het dorpscentrum van Wemmel. Naast de afschaffing van de faciliteiten wilde het T.A.K. met deze blokkade vooral actie voeren tegen de verfransing van Vlaams-Brabant en voor de splitsing[380] van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde.

De andere groepen acties beperken zich tot hoogstens drie acties en daarom worden deze hier niet besproken. Deze acties werden echter wel reeds besproken in de voetnoten die zijn verbonden aan de samenvattende tabel in het begin van deze paragraaf.

Er is voor gekozen om voor de periode 1991 – 1994 een nieuwe paragraaf te maken. De feitengegevens uit de tabel in Bijlage 6 zullen duidelijk maken waarom deze keuze is gemaakt. Daarnaast is er ook nog interne rede, die niet terug te vinden is in de feitentabel. Zoals hierboven reeds gezegd is werden de feiten uit deze periode verzameld in de tabel in Bijlage 6.

Net als in de vorige periode blijkt dat de acties over de faciliteitengemeentes de grootste groep waren in de periode 1991 – 1994. Er zijn echter wel duidelijke verschillen. Terwijl in de periode 1988 – 1990 de acties tegen de faciliteitengemeentes met kop en schouders boven de andere acties uitsteken, wordt in onderstaande tabel duidelijk gemaakt dat er naast de faciliteitengemeentes nog andere hoofdprioriteiten voor het Taal Aktie Komitee waren in de periode 1991 – 1994 , met als voornaamste de acties voor meer zelfbestuur voor de Vlaamse overheid. Opvallend is de sterke stijging van het aantal acties gericht op Vlaams-Brabant / kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde en de nieuwe groep acties gericht tegen Euro-Brussel. Als alle acties worden opgeteld en in hun desbetreffende groep worden geplaatst, dan komen we tot de volgende resultaten, weergegeven in onderstaande tabel.

ONDERWERP	AANTAL
Faciliteitengemeentes	16
Meer bevoegdheden / zelfbestuur voor Vlaanderen	16
Vlaams-Brabant / Kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde	14
Amnestie	12
Tegen Euro-Brussel	7
Taalgebruik bij particuliere instanties	6
Voeren[381]	4
Rest[382]	4
Brussel[383]	1

In de periode 1988 – 1990 richtte het Taal Aktie Komitee, tijdens zijn acties over de faciliteitengemeentes, zijn pijlen vooral op de gemeente Linkebeek. Dit was van 1991 tot en met 1994 niet anders. Van de zestien acties waren er zeven exclusief gericht op Linkebeek en dan vooral het Linkebeeks gemeentebestuur.

Tot viermaal toe was het T.A.K. aanwezig op een gemeenteraad.[384] Daar ontspon zich driemaal hetzelfde scenario.[385] De gemeenteraad begon; er werd Frans gesproken door de burgemeester of gemeenteraadsleden; de aanwezige Takkers begonnen amok te maken en tenslotte greep de politie in en werden de T.A.K.-militanten uit de raadszaal gezet. De T.A.K.-acties waren net als in de vorige periode niet onterecht, aangezien er tijdens de gemeenteraad door de raadsleden en de burgemeester geregeld Frans werd gesproken, wat door de taalwet de facto verboden was, aangezien uitspraken in het Frans tijdens de gemeenteraad als wettelijk onbestaand werden beschouwd.[386] Niet alleen het gebruik van het Frans zorgde voor ongenoegen bij het T.A.K. Ook de uitspraak van juni ‘91 waarin de Linkebeekse gemeenteraad zich uitsprak voor een tweetalig statuut voor Linkebeek joeg het T.A.K. in de gordijnen.[387] De facto kwam dit neer op aansluiting bij Brussel. Deze motie werd overigens nogmaals ingediend in november 1992 en toen werd naast een tweetalig statuut ook effectief de aansluiting bij Brussel voorgesteld.[388] Ook al werden deze moties in het Nederlands ingediend, toch kon het Taal Aktie Komitee zich in deze moties begrijpelijkerwijs niet vinden.

Naast de gemeenteraadsacties waren er ook nog een drietal meer ludieke acties. Zo werd op 30 mei ’92 het Linkebeekse gemeentehuis door een tiental Takkers afgegrendeld met prikkeldraad en signalisatieband. De T.A.K.-militanten eisten de toepassing van de taalwetgeving in Linkebeek en de afschaffing van de faciliteiten voor Franstaligen.[389] Diezelfde eisen werden geformuleerd op 8 februari ’93 toen een dertigtal Takkers de tuin van burgemeester Liétar volplantten met bordjes en zelfs het dak van de villa van Liétar versierden met spandoeken.[390] Tot slot was er nog één actie aan het Linkebeekse gemeentehuis op 28 mei ’94. In tegenstelling tot de actie aan de villa van Liétar, die een ietwat intimiderend karakter had, had deze laatste actie een echt ludiek karakter. Voor de ingang van het gemeentehuis werd toen een stenen muurtje gemetseld waardoor die ingang volledig versperd was. Bedoeling van deze actie was vooral te protesteren tegen de motie van de Linkebeekse gemeenteraad waarin een tweetalig statuut werd gevraagd en tegen het feit dat er slechts om de vijf maanden een gemeenteraad werd georganiseerd in de faciliteitengemeente.[391]

Naast de acties in Linkebeek werd er ook nog op andere plaatsen gemanifesteerd over de faciliteitengemeentes. Zo werd, in navolging van de blokkade van Wemmel in december ’90, op 2 maart ’91 de dorpskernen van Kraainem en Wezembeek-Oppem geblokkeerd.[392] Een goeie maand later werden in Sint-Genesius-Rode uit protest tegen de faciliteiten alle Franstalige straatnamen overplakt.[393] Een zelfde actie werd een klein jaar later in maart ’92 herhaald in Wezembeek-Oppem.[394] Of deze verf-, spuit- en plakacties van het T.A.K. een wettelijke grond hadden , is niet zeker. De wetgeving omtrent de straatnaamborden en wegwijzers bepaalt immers dat ‘mededelingen aan het publiek straatnaamborden tweetalig moesten zijn, met voorrang aan de streektaal’.[395] Of de straaatnaamborden in Wezembeek-Oppem voorrang gaven aan het Nederlands is niet zeker, maar zelfs al mocht dat zo zijn, dan nog zou het T.A.K. daar geen rekening mee houden. Overigens moet het wel gezegd worden dat er in 1997 effectief straatnaamborden geplaatst waren die geen voorrang gaven aan het Nederlands, maar of dat ook zo was in 1992 is dus niet duidelijk geworden tijdens dit onderzoek.[396] Enkele weken voor de verfactie in Wezembeek-Oppem had het Taal Aktie Komitee op 17 februari overigens nog een actie gevoerd in Grimbergen. Daar werd door het FDF een infovergadering gehouden voor de Franstalige inwoners over de rechten van de Franstaligen in deze Vlaams-Brabantse gemeente. De T.A.K.-militanten, waaronder Vlaams Blokpolitici Gerolf Annemans en Joris Van Hauthem, lieten aan de Franstalige Grimbergnaars via luid protest weten dat Grimbergen nog altijd geen faciliteitengemeente was en dat, als dit aan hen lag, nooit zou worden.[397]

De T.A.K.-acties voor meer bevoegdheden en zelfbestuur voor Vlaanderen vonden, op één actie na, allemaal plaats in 1993 en 1994. In 1993 werd in het voorjaar actie gevoerd tegen het Sint-Michielsakkoord[398] dat gesloten werd tussen Vlaamse en Waalse Christen-democraten en socialisten.[399] De reactie van het Taal Aktie Komitee op het Sint-Michielsakkoord was dubbel. [400] Enerzijds was het T.A.K. tevreden met enkele punten zoals de splitsing van de provincie Brabant, de hervorming van Kamer en Senaat en de rechtsreekse verkiezing van de Vlaamse Raad, maar anderzijds vond het T.A.K. de hervormingen niet verregaand genoeg. De toetssteen voor het T.A.K. was het 10-puntenprogramma dat de Vlaamse Raad had opgesteld en dat programma was niet volledig opgenomen in de grondwetsherziening van 1993.[401]

Het was vooral de niet-splitsing van het kiesarrondissement Brussel – Halle – Vilvoorde dat het ongenoegen van het T.A.K. opwekte. Maar naast dit ene grote punt van kritiek had het T.A.K. ook problemen met de invulling van verschillende punten van het tienpuntenprogramma. Ten eerste was het T.A.K. er niet mee akkoord dat de Vlaamse Raad rechtsreeks zou verkozen worden op gewestbasis. Daardoor werd het voor de Brusselse Vlamingen onmogelijk om deel te nemen aan de rechtsreekse verkiezing van de Vlaamse Raad.[402] Volgens het T.A.K. werden de Brusselse Vlamingen op deze manier verder geïsoleerd. Ook het aanstellen van een adjunct-gouverneur voor de 6 faciliteitengemeenten rond Brussel zorgde voor wrevel bij het Taal Aktie Komitee. Het T.A.K. vreesde immers dat die adjunct-gouverneur Franstalig zou zijn waardoor gezondigd zou worden tegen programmapunt 8 dat de niet-inmenging in bevoegdheid en territorium van andere gewesten of gemeenschappen voorschrijft.

Het grootste struikelblok bleef echter vooral de niet-splitsing van de Senaats- en Europese kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde dat het T.A.K. tegen de borst stuitte. Het T.A.K. zou zich dan ook bijzonder actief tonen binnen het Halle-Vilvoorde Komitee dat werd opgericht op 21 december 1992. Dit Komitee eist de oprichting van een kieskring ‘Halle-Vilvoorde’ los van een Brusselse kieskring, want tot zolang kunnen de inwoners van het Vlaamse ‘Halle-Vilvoorde’ voor de Europese- en senaatsverkiezingen stemmen voor Franstalige lijsten.[403]

Na de agitatie rond het Sint-Michielsakkoord in het begin van het jaar zou het Taal Aktie Komitee in de twee laatste maanden van 1993 en de eerste twee van 1994 opnieuw intensief actie voeren voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen. Zo waren er acties voor de splitsing van de sociale zekerheid, voor verankering van Vlaamse bedrijven in Vlaanderen, voor een betere kennis van het Nederlands door de Brusselse Eurocraten en meer algemeen en symbolisch voor Vlaamse onafhankelijkheid.[404] Tenslotte moeten ook twee amnestie-acties in het kader van de acties voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen vermeld worden. Met een optocht naar het Belgische concentratiekamp Wikings en een manifestatie bij de PS-partijzetel wilde het T.A.K. duidelijk maken dat volgens hen amnestie er enkel kon komen door de oprichting van een onafhankelijke Vlaamse staat.[405] Over de amnestie-acties van het T.A.K. volgt verder in deze paragraaf nog meer.

De ontevredenheid van het T.A.K. over de niet-splitsing van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde werd hierboven reeds aangehaald in de alinea over het Sint-Michielsakkoord. Er is echter voor gekozen om de acties die gericht waren op de splitsing van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde los van de acties tegen het Sint-Michielsakkoord te behandelen. Deze keuze is gemaakt omdat er in de volgende paragraaf ook nog acties voor de splitsing van Brussel – Halle – Vilvoorde zullen besproken worden en die staan dan ook los van de agitatie rond het Sint-Michielsakkoord. De actie over de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde zullen daarentegen wel opgenomen worden in de groep van acties over Vlaams-Brabant, aangezien de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde toch voor een groot deel in Vlaams-Brabant ligt. De eerste actie voor de splitsing van Brussel – Halle – Vilvoorde werd op 6 maart ‘93 nog in combinatie gehouden met een actie tegen het Sint-Michielsakkoord. Daarna waren er nog acties op 24 april ’93 (autokaravaan), augustus ’93 (voettocht van Voeren naar Diksmuide) en 24 november ’94 (spandoeken aan het stadhuis van Leuven).[406]

Dicht aansluitend en deels overlappend met de acties voor de splitsing van Brussel -– Halle – Vilvoorde waren de acties waarin het T.A.K. nogal algemeen manifesteerde tegen de verfransing van Vlaams-Brabant. Vaak vielen deze acties ook samen met die over de faciliteitengemeentes. Dat was het geval met de blokkade van de dorpskern van Wezembeek – Oppem en Kraainem op 2 maart ’91, met de protestactie tegen het FDF in Grimbergen, met de T.A.K./VNJ-voettocht in augustus ’93 en met de deelname van het T.A.K. aan de gordel van 5 september ’93.[407] Daarnaast waren er nog acties tegen een Franstalig feest in Overijse, tegen het gebruik van Frans door handelszaken en restaurants in Overijse, werd op 10 juli ’93 de dorpskern van Alsemberg bezet en werd de voorgevel van het gebouw van de Franstalige gemeenschap in Brussel volgeplakt met T.A.K.-affiches en stickers.[408] Dit alles was eerder algemeen gericht tegen de verdere verfransing van Vlaams-Brabant.

Meer concreet waren de twee acties die handelden over de woonproblematiek in Vlaams-Brabant. Een eerste maal werd op 11 juli ‘91 een berg zand gedumpt voor het immobiliënkantoor VERAC in Zaventem.[409] Ludieker was de T.A.K.-actie tijdens de eindejaarsperiode van datzelfde jaar. Toen bouwden T.A.K.-militanten op de Brusselse Grote Markt een bouwvallige kerststal. Met deze twee acties wilden de Takkers protesteren tegen wat zij de uitverkoop van Vlaams-Brabant aan de rijke Walen en Eurocraten noemden. Het moet gezegd worden dat het T.A.K. hier wel degelijk een punt had. De grond- en woningpijzen stegen (en stijgen) in Vlaams-Brabant inderdaad heel sterk. Zo steeg de grondprijs in Halle – Vilvoorde in 1991 met maar liefst 22%, waardoor het voor de gewone Vlaams-Brabander inderdaad moeilijker en moelijker werd om een huis te bouwen of te kopen in hun geboortestreek.[410]

De amnestie-acties van het Taal Aktie Komitee vonden in 1991, 1992 en 1993 traditioneel op 11 november en in december plaats. Enkel in 1994 viel er een uitgebreidere amnestiecampagne te noteren. Terwijl er in ’91, ’92 en ’93 in totaal slechts vijf acties[411] waren, kwam amnestie in 1994 zeven keer aan de beurt. Daarmee was amnestie in 1994 het belangrijkste T.A.K.-onderwerp. De opgevoerde actie rond amnestie betekende echter niet dat er één centraal thema was, zoals rond het pausbezoek in de periode najaar 1983 – juni 1985. Zo werd er onder andere een groot amnestiespandoek opgehangen in het Brussels justitiepaleis, waren er amnestie-optochten in Sint-Niklaas en Gent, werd er een boek gepubliceerd over de terechtgestelde Leo Vindevogel en waren er amnestiemanifestaties bij de ‘repressiekazerne’ van Vilvoorde, bij het Belgisch concentratiekamp Wikings en bij de partijzetel van de PS in Brussel.[412] Deze laatste actie brengt ons bij de vraag in welke mate het amnestievraagstuk nog leefde in de Belgische politiek in de jaren ’90.

De T.A.K.-actie bij het PS-gebouw in Brussel was gericht tegen een uitspraak van toenmalige Minister van Verkeer Elio Di Rupo, die zich in duidelijk bewoordingen had uitgesproken tegen amnestie. Volgens Di Rupo stond het toekennen van amnestie gelijk aan ‘banalisering of negatie van de misdaden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden begaan’.[413] Met deze uitspraak volgde hij de meningen van toenmalig Waals minister-president Robert Collignon en Minister van Wetenschapsbeleid Jean Maurice Dehousse die zich alle twee tegen amnestie hadden uitgesproken.[414]

Hieruit blijkt dat de bereidheid tot amnestie in Wallonië op een bijzonder laag pitje stond in de jaren ’90. Dat is ook de conclusie van Luc Huyse in zijn artikel over amnestie in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Huyse stelt dat, ondanks twee oproepen van zowel Boudewijn als Albert II voor ‘maatregelen die kunnen bijdragen tot de verzoening tussen burgers’, er in Wallonië enkel een draagvlak bestond voor individuele regelingen, terwijl er in Vlaanderen wel bereid was tot amnestiemaatregelen van algemene aard.[415]

In de alinea over de acties voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen werd reeds kort een actie aangehaald waarin het T.A.K. ijverde voor een betere kennis van het Nederlands van de Brusselse Eurocraten. Deze actie zou echter ook in de volgende alinea kunnen besproken worden, want deze handelt over de actie die het Taal Aktie Komitee voerde tegen Euro-Brussel in 1991 en 1992. Het T.A.K., dat ook lid werd van het ‘Komitee stop Euro-Brussel’ kon zich immers niet vinden in de plannen om van Brussel de hoofdstad van Europa te maken. Het T.A.K. en met hen de V.V.B. en de hele Vlaamse Beweging vreesden immers dat wanneer Brussel de Europese hoofdstad zou worden, dat dit dan vooral negatieve gevolgen zou hebben voor de Vlamingen in Brussel en Vlaams-Brabant.

Volgens het T.A.K. zou Brussel, als Europese hoofdstad, te veel buitenlands Europersoneel aantrekken. Deze ‘Eurocraten’ zouden volgens het T.A.K. de gewone Vlaming uit Brussel en uit Vlaams-Brabant verdrijven omdat deze laatste veel minder kapitaalkrachtig waren dan het Europersoneel (‘onze hoofdstad groeit verder uit tot onleefbare bureaukratenstad’)[416]. Daarnaast zou ook de verfransing en verengelsing van Brussel en de rand (‘onze eigen taal wordt in onze eigen hoofdstad volkomen gedegradeerd tot folkloristisch overblijfsel uit het verleden’)[417] en zelfs Vlaanderen (‘in het hart van Vlaanderen wordt een supra-nationalistisch kankergezwel ingeplant, dat zal uitzaaien over heel Vlaanderen en leiden tot de volkomen kolonisering van ons leefgebied’)[418] versterkt worden omdat de eurocraten vooral het Frans en het Engels zouden gebruiken in hun relaties met elkaar en met de plaatselijke bevolking. Het T.A.K. was dus duidelijk gekant tegen Brussel als hoofdstad van Europa. Dat Brussel als Europese hoofdstad een enorme bron van werkgelegenheid zou vormen voor veel Walen,maar ook voor veel Vlamingen, bleek voor het Taal Aktie Komitee geen overtuigend argument.

Bij hun acties richtte het T.A.K. zich vooral op CVP-politici Wilfried Martens en Jos Chabert en de BAC-banken. Tegen Martens werd in Brussel een affichecampagne georganiseerd in het kader van de verkiezingen van november ’91. Op de affiches werd opgeroepen om niet op Martens te stemmen als lijsttrekker voor de Brusselse lijst van de CVP omdat hij er geen problemen mee zou hebben om de Vlaamse belangen op te geven in ruil voor Brussel als Europese hoofdstad.[419] Tegen Brussels minister Jos Chabert werd op 10 mei ’92 eerder ludiek actie gevoerd. Enkele Takkers verkochten toen immers symbolisch Chaberts villa in Meise aan de meest biedende Eurocraat. Met deze actie wilde het T.A.K. aanklagen dat dergelijke feiten voor de gewone Vlaams-Brabanders realiteit zouden worden als Brussel de Europese hoofdstad zou worden.[420] De BAC-banken kreeg tweemaal het bezoek van T.A.K.-militanten.[421] Het T.A.K. verweet BAC dat ze door de financiering van miljardenprojecten, zoals de bouw van het I.C.C. (Internationaal Congrescentrum) dat gehuurd werd door de Europese gemeenschap, zou meehelpen aan de ‘eurocratisering’ van Brussel. Tenslotte waren er ook nog acties aan het Berlaymont-gebouw in Brussel, aan de Britisch School in Tervuren en aan het Montgommeryplein in Brussel.

Van de zes acties tegen particuliere instanties worden er hier slechts drie kort bepsproken. De drie acties in 1994 waren immers allemaal gericht tegen het Franstalige theaterprogramma ‘Exploration du Monde’.[422] Het probleem van ‘Exploration du Monde’ wordt echter pas volledig besproken in de volgende paragraaf en wordt dus nu onbesproken gelaten.

Van de drie andere acties vonden er twee plaats in 1991 en één in 1992. In juni ’91 werd met een brief aan de burgemeester van Aalst geprotesteerd tegen ‘Nederlands-vijandige’ affiches van Perrier en Marlboro en in september ’91 werden in Overijse alle toegangsdeuren en spijskaarten beklad van de restaurants die Franstalige publiciteit en opschriften gebruikten.[423] In 1992 werd op 15 januari actie gevoerd door het T.A.K. aan de Delhaize van Linkebeek. Deze winkel werd beplakt met T.A.K.-affiches en -stickers uit protest tegen het verdelen van uitsluitend Franstalige publiciteitsfolders.[424] Op al deze acties kon geantwoord worden dat het T.A.K. geen wettelijk been had om op te staan aangezien de taalwetgeving voor bedrijven geen bepalingen inhoudt over de relatie werkgever – klant, waar het in het geval van reclame duidelijk over gaat.[425]

Het jaar 1991 was voor het T.A.K. vooral op intern vlak een heel belangrijk jaar. In het voorjaar kwam het immers tot een nauwere samenwerking tussen het Taal Aktie Komitee en de Vlaamse Volksbeweging, die toen onder leiding stond van Peter De Roover.[426] De twee verenigingen besloten tot een samenwerking omdat ze al binnen het Aktiekomitee Vlaanderen ’90 een goeie samenwerking hadden, omdat beide verenigingen zich vanaf de jaren ’90 vooral op Vlaams-Brabant hadden gericht en omdat ze beide partijpolitiek ongebonden waren. Daarnaast hadden ze twee ongeveer gemeenschappelijke doelstellingen, die weliswaar een beetje anders geformuleerd werden. Zo streef(t)de het T.A.K. de correcte naleving van de taalwetgeving en het zelfbestuur voor de Vlaamse natie na, terwijl de V.V.B ijverde voor het Nederlands als enige openbare en publieke taal in Vlaanderen en een onafhankelijk Vlaanderen.[427]

De doelstelling van de samenwerking, zo schreef de T.A.K.-raad, was een ‘vluchtheuvelfunctie te vervullen voor de vrij talrijke Vlaams-nationalisten die zich vandaag partijpolitiek dakloos voelden’.[428] Volgens zowel T.A.K. als V.V.B. waren veel mensen teleurgesteld geraakt in de partijpolitieke Vlaamse Beweging, maar wilden ze zich desondanks toch nog altijd blijven inzetten voor de Vlaamse zaak. Nog volgens T.A.K. en V.V.B. was de samenwerking tussen beide organisaties een zinvol project waar vele teleurgestelden hun gading in zou kunnen vinden. Op het vlak van concreet actie voeren wilde het T.A.K. en de V.V.B zich, zoals het de vorige jaren reeds had gedaan, vooral richten op Vlaams-Brabant en Brussel. Meer algemeen werd het federalisme afgewezen als een ‘19^e eeuws staatsmodel’ en koos men resoluut voor een onafhankelijke Vlaamse staat.[429]

Dat de twee verenigingen samenwerkten werd ook duidelijk in de pers. Vanaf 1991 vond men in krantenartikels heel vaak, naast de naam van het T.A.K., ook de naam van de V.V.B. De samenwerking tussen de twee verenigingen zou vanaf 1996 nog hechter worden. Toen verdween immers de Taktivist als periodiek van het T.A.K. en werd het vervangen door een T.A.K.-bladzijde in het V.V.B.-tijdschrift ‘Doorbraak’. In ruil daarvoor kreeg het T.A.K. van de V.V.B. de winst uitgekeerd die het T.A.K. normaal maakte op de Taktivist.

Bart De Wever schreef over de samenwerking tussen het T.A.K. en de V.V.B. dat het T.A.K. eigenlijk het uitvoerend orgaan was geworden van de V.V.B.[430] Binnen het T.A.K. vinden sommigen deze idee te verregaand, maar daarin worden ze dan toch tegengesproken door hun ere-voorzitter Eric Crommelynck die in een interview met de Taktivist over de samenwerking het volgende zei: ‘Ik dacht dat de VVB de dossiers zou samenstellen en dat wij de acties zouden voeren’.[431] Wellicht gaat het er om, bij diegene die niet akkoord gaan met de stelling van De Wever en eigenlijk ook die van Crommelynk, dat ze het T.A.K. niet willen afschilderen als het hulpje dat braaf acties uitvoert in naam van de V.V.B. Dat bedoelden zowel De Wever als Crommelynck echter niet, wanneer ze het hadden als ‘T.A.K. als uitvoerend orgaan van de V.V.B’. Zij maakten gewoon de juiste vaststelling dat de V.V.B. een vereniging was waarin vaak gesproken en nagedacht wordt over Vlaamse problemen en dat het T.A.K. vooral een vereniging is die actie voerde voor de Vlaamse zaak en dan was het niet meer dan logisch dat ze het T.A.K. het ‘uitvoerend orgaan van de V.V.B.’ noemen, maar hiermee wilden ze het T.A.K. zeker niet onderschikken aan de V.V.B.

Na het intermezzo van 1991 tot en met 1994, waarin de zes faciliteitengemeenten de T.A.K.-aandacht moesten delen met andere ‘Vlaamse thema’s’, wordt vanaf 1995 opnieuw de lijn van de periode 1988 – 1990 verder gezet. De faciliteitengemeenten worden in de periode 1995 – 1997 ontegensprekelijk het favoriete actieterrein van het Taal Aktie Komitee. In Bijlage 7 kunnen alle acties bekeken worden die het T.A.K. ondernam in de periode 1995 – 1997.

Al de acties kunnen uiteindelijk onderverdeeld worden in negen groepen. Meer dan de helft van de acties hadden ofwel Vlaams-Brabant ofwel de faciliteiten-gemeentes als onderwerp. Daarna volgden de acties tegen particuliere instanties en voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid of Vlaamse onafhankelijkheid in het algemeen. Tenslotte waren er in mindere mate ook acties voor amnestie, tegen de houding van politieke partijen (vooral de CVP) in Vlaamse kwesties, voor een Vlaamse politiek in Brussel en tegen het stemrecht voor inwoners van de Europese Unie. Als alle acties worden opgeteld en in hun desbetreffende groep worden geplaatst, dan komen we tot de volgende resultaten, weergegeven in onderstaande tabel.

Onderwerp van de actie	Aantal
Faciliteitengemeentes	34
Vlaams-Brabant / Splitsing kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde.	18
Acties tegen het taalgebruik bij particuliere instanties.	14
Acties voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid / Vlaamse onafhankelijkheid.	9
Amnestie	6
Rest[432]	6
Acties tegen politieke partijen	5
EU-stemrecht	4
Brussel	3

Terwijl in de periode 1991 – 1994 de aandacht van het Taal Aktie Komitee verspreid was over verschillende thema’s, ligt de T.A.K.-focus van 1995 tot 1997 opnieuw duidelijk op de acties met betrekking tot de faciliteitengemeenten.

Het overgrote deel van deze acties vond plaats in de faciliteitengemeenten zelf. Alvorens naar deze acties over te gaan, worden eerst de acties behandelt die niet in ‘de Zes’ plaatsvonden. Het is overigens opvallend dat tijdens deze acties vaak nog andere onderwerpen dan de faciliteitengemeenten aan bod komen. Zo werd op 1 oktober ’95 in Overijse niet alleen betoogd tegen de faciliteiten, maar ook tegen de verfransing van Vlaams Brabant en voor de splitsing van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde.[433] Deze onderwerpen kwamen naast de faciliteiten ook terug bij een actie aan het CVP-secretariaat in Brussel en bij twee acties bij minister-president Van Den Brande.[434] Daarnaast waren er nog acties bij het FDF-hoofdkwartier in Brussel en op het Vlaams-nationaal Zangfeest. Aan het FDF-kwartier werd geprotesteerd tegen de voorstellen van enkele FDF’ers om samen-werkingsakkoorden te sluiten tussen Brusselse- en faciliteitengemeenten en op het Zangfeest werden de faciliteiten symbolisch in de vuilnisbak gedropt.[435] Tenslotte moet ook nog een ongewone T.A.K.-actie vermeld worden. Ongewoon omdat het T.A.K. een politieke beslissing toejuichte in plaats van ze af te kraken. Het ging om een beslissing van Vlaams minister Leo Peeters (SP) om de tweetaligheidspremie in de faciliteitengemeenten af te schaffen, waardoor het eentalige (=Nederlandstalige) karakter van die gemeenten werd benadrukt. Het T.A.K. bleef wel voorzichtig en noemde de beslissing ‘een symbolische stap in de goede richting naar de volledige afschaffing van de faciliteiten’.[436]

De acties in de faciliteitengemeenten zelf hadden, zoals hierboven reeds vermeld, duidelijk de overhand. In deze gemeenten werden er in oktober ’94, net als overal in België, provincie- en gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Deze gemeenteraads-verkiezingen waren voor de Vlaamse lijsten in de faciliteitengemeenten net als in 1988 negatief uitgevallen.[437] In Wemmel behield de lijst van de burgemeester 16 zetels in de gemeenteraad, maar van de 7 zetels van de Nederlandstalige lijst ‘Wemmel’ uit 1988 gingen er 2 naar het FDF. In Sint-Genesius-Rode won de lijst van burgemeester Rolin twee zetels bij, waardoor de eentalige Nederlandstalige lijst, net als in 1998, naar de oppositiebanken werd verwezen. Ook in Wezembeek-Oppem verloor de Vlaamse lijst. DWO had in 1988 al twee zetels verloren en dat gebeurde opnieuw in 1994. Deze Vlaamse lijst stapte samen met de zuiver Franstalige UF wel in het bestuur. In Kraainem werd het aantal gemeenteraadszetels opgetrokken van 21 naar 23. Dat leverde echter geen zetelwinst op voor de Vlaamse lijst ‘Kartel’. Zij bleef steken op 5, terwijl de lijst van de burgemeester 18 zetels binnenhaalde. In Linkebeek tenslotte verloor de Vlaamse lijst LK 2000 1 zetel aan de lijst van burgemeester Van Eycken.[438] De gemeenteraadsverkiezingen van 1994 liepen dus heel duidelijk uit op een nederlaag voor de Vlaamse lijsten. Dit resultaat zou dan ook het begin betekenen van een intensieve anti-faciliteitencampagne van het T.A.K.

Op het einde van de jaren ’80 en in de eerste helft van de jaren ’90 viseerde het T.A.K. bij zijn anti-faciliteitenacties vooral de gemeente Linkebeek. Dat zou van 1995 tot en met 1997 niet anders zijn. Het T.A.K. begon zijn acties reeds op de installatievergadering op 17 januari van de nieuwe Linkebeekse gemeenteraad. Toen burgemeester Van Eycken, voor de opening van de gemeenteraad, zijn beleidsverklaring ook in het Frans aflegde, leidde dit tot bijzonder veel tumult, waarbij enkele rake klappen vielen. Behalve provocatie kon burgemeester Van Eycken echter wettelijk niks verweten worden, aangezien hij zijn speech hield voor de opening van de raadszitting.[439] Een kleine maand later zou het T.A.K. in de nacht voor de gemeenteraad alle sloten van het gemeentehuis dichtspuiten met silicone en na de gemeenteraad voerde het T.A.K. nog enkele kleine acties. De Vlaamse oppositie in de gemeenteraad, LK-2000, zou de actie van het T.A.K. overigens heel duidelijk afkeuren.[440] In het najaar van 1995 zou het T.A.K. opnieuw naar de Linkebeekse gemeenteraad trekken. Daar kwam het opnieuw tot incidenten toen de Franstalige gemeenteraadsleden een motie goedkeurden waarin zij zich uitspraken voor de uitbreiding van het Brusselse Gewest met onder andere Linkebeek.[441] Na de verwijdering van de T.A.K.-miltanten zou burgemeester Van Eycken over de door de Vlaamse minderheid geëiste integratie zeggen: ‘Integratie, nooit jamais!’.[442] Op 15 februari 1996 zou het Taal Aktie Komitee op een meer ludieke manier in de pers komen met een anti-faciliteitenactie in Linkebeek. T.A.K.-aanhangers zouden, verkleed als bacterieverdelgers, het gemeenteplein afzetten met prikkeldraad uit schrik dat ‘de Linkebeekse, Franstalige politici andere politic zouden besmetten’.[443] Dit maal kwam het gelukkig niet tot incidenten. De andere acties waren van het meer traditionele soort. Zo werden er nog Franstalige straatnaamborden overspoten, Vlaamse Leeuwen aan het gemeentehuis gehangen, bordjes in de tuinen van de Linkebeekse gemeenteraadsleden gezet, werd er betoogd tegen het bezoek van de Waalse minister-presidente Onckelinx aan de bibliotheek van Linkebeek en was er nog een mislukte bezetting van het Linkebeekse gemeentehuis.[444]

Een gemeente die het T.A.K. tot 1995 niet echt vaak bezocht was Sint-Genesius-Rode. Vanaf 1995 zou dit echter duidelijk veranderen. De acties in Sint-Genesius-Rode waren net als de acties in Linkebeek eerder traditioneel. Zo werd tot driemaal toe het gemeentehuis versierd met T.A.K.-posters en –stickers, werden de Franstalige straatnaamborden overschilderd, was er een T.A.K.-delegatie op de gemeenteraad van 10 juni ’96 en was er ook nog een wegblokkade in het centrum van de gemeente.[445] De voornaamste reden voor de T.A.K.-agitatie waren geen taalwetovertredingen, maar wel de beslissing van het gemeentebestuur in juni ‘96 om het Gordelsecretariaat en een Vlaamse judoclub uit hun lokalen te zetten.

In 1996 zou het T.A.K. zijn pijlen vooral op Kraainem gaan richten. Een eerste keer gebeurde dat op 30 januari, toen een twinitgtal Takkers een poging ondernam om een kruispunt in Kraainem te bezetten. Toen een rijkswachter hen dit wilde beletten, raakte deze gewond en viel er ook een schot. [446] Het doel van deze actie was heel algemeen, namelijk protesteren tegen het faciliteitenstelsel. In september ’96 zou het T.A.K. meer concreet actie gaan voeren tegen het organiseren van het feest van de Franstalige gemeenschap in Kraainem. Een eerste maal werden op de ochtend van het feest van 14 september overal in Kraainem T.A.K.-affiches en –stickers opgehangen; een kleine twee weken later zongen T.A.K.-militanten op de Kraainemse gemeenteraad de Vlaamse Leeuw en op 12 oktober werd er actie gevoerd in het warenhuis Delhaize in Kraainem.[447] Het T.A.K. besmeurde de gevel en laadde winkelwagentjes vol met diepvriesproducten om die dan vervolgens onbewaakt in de winkel achter te laten. Met deze actie wou het T.A.K. protesteren tegen het feit dat Delhaize het feest van de Franstalige Gemeenschap had gesponsord.

Tenslotte moeten ook nog de twee acties die het T.A.K. hield in Wezembeek-Oppem vermeld worden. Eén keer was het T.A.K. aanwezig op een gemeenteraad om te protesteren tegen de Franstalige UF en de tweetalige lijst van oud-burgemeester De Grunne en de andere keer was er een actie op het dorpsplein, waar het standbeeld van de onbekende soldaat door het T.A.K. werd omgedoopt tot ‘standbeeld voor de slachtoffers van het francofoon imperialisme’.[448]

Op 9 oktober 1994 waren er naast gemeenteraadsverkiezingen ook voor de eerste maal verkiezingen voor de provincieraad van Vlaams-Brabant. Opvallendste resultaat was de verkiezing van 5 Franstalige Vlaams-Brabanders van de Union Francophone. Tegen deze vijf Franstalige verkozenen, maar vooral om de provincieraadsleden te motiveren om een krachtdadig Vlaams beleid te voeren, werd door het T.A.K. op 2 januari met zo’n 200-tal mensen actie gevoerd voor het stadhuis van Leuven.[449]

Het T.A.K. zelf zou omtrent Vlaams-Brabant vooral werken rond de blijvende verfransing van de provincie en rond de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde. Wat betreft de verfransing van Vlaams-Brabant waren er acties in Overijse waar 10 Franstaligen in de gemeenteraad zetelden, bij minister-president Van Den Brande tegen het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen waarbij Vlaamse gemeentes bij Brussel werden gevoegd, in Hoeilaart tegen het eventuele oprichten van een Franstalige culturele vereniging, tijdens de Gordel in september ’96 en ‘97 en tijdens een actiedag op 27 april ’96.[450]

De meeste acties hadden echter de splitsing van de Europese- en Senaats-kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde als onderwerp. Zoals in paragraaf 6 reeds werd beschreven, hield de vierde staatshervorming van 1993 niet de splitsing van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde in. Veel van de acties van het T.A.K. voor de splitsing van de kieskring werden overigens gehouden in combinatie met de acties met betrekking tot de faciliteiten. Dat was het geval met de betoging in Overijse van 1 oktober ’95, de actie in de Linkebeekse gemeenteraad een dag later, de actie aan het CVP-secretariaat op 18 oktober ’95, de actie waarbij Takkers, verkleed als verdelgers, het gemeenteplein van Linkebeek afzetten, de overspuitactie van Franstalige straatnaamborden in Linkebeek op 28 november ’96, de mislukte bezetting van het gemeentehuis van Linkebeek en de wegblokkade van 9

Daarnaast waren er nog 2 acties die exclusief gericht waren op de splitsing van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde. Zo steunde het T.A.K. via een persmededeling de opkomst van de eentalige, Vlaamse lijst V.L.A.A.M.S. voor de senaatsverkiezingen van mei ‘95 en werd er op de grens tussen Brussel en Kraainem een wegblokkade gehouden met de mededeling: ‘dit is Vlaamse grond – Splits Brussel – Halle – Vilvoorde’.[452]

Van de veertien acties die gericht waren tegen het taalgebruik bij particuliere instanties waren er een vijftal met hetzelfde onderwerp, namelijk ‘Exploration du Monde’.[453] In de loop van 25 jaar T.A.K.-geschiedenis is de Franstalige theaterreeks geregeld het onderwerp geweest van T.A.K.-protest. Het onderwerp wordt echter pas nu besproken omdat het nu in één maal in zijn geheel kan besproken worden. De eerste acties tegen Exploration du Monde werden genoteerd in 1973, de laatste in 1996.[454]

Maar wat is nu juist ‘Exploration du Monde’ en hoe is deze vereniging georganiseerd? De organisatie van ‘Exploration’ ligt in handen van het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel, dat wordt gesubsidieerd door de federale overheid. In opdracht van het Paleis voor Schone Kunsten maakt de vereniging ‘Exploration du Monde’ kwalitatief hoogstaande filmvoorstellingen over culturen, landen en streken in de uithoeken van de wereld. Met deze voorstellingen trekt ‘Exploration du Monde’ dan rond in vooral Wallonië en Brussel, maar ook in het Groothertogdom – Luxemburg. Tot zover was er voor het Taak Aktie Komitee niets aan de hand, maar het T.A.K. raakte wel geprikkeld door de voorstellingen van ‘Exploration du Monde’ in de grote Vlaamse steden. Het T.A.K. beschouwde deze ééntalige Franse theatervoorstellingen als een vorm van onvervalst franskiljonisme. Daarnaast pikte het T.A.K. het ook niet dat deze Franstalige voorstellingen voor een deel met Vlaams geld gemaakt werden.[455] De eisen van het T.A.K. waren dan ook tweeledig, namelijk de onmiddellijke stopzetting van de Franstalige voorstellingen van Exploration du Monde in Vlaanderen en de stopzetting van de federale, en dus ook Vlaamse, subsidies aan Exploration du Monde.[456]

In de loop der jaren zou het Taal Aktie Komitee steeds op dezelfde manier actie voeren. Bij elke voorstelling stonden de Takkers aan het theatergebouw te wachten en probeerden de bezoekers te verhinderen de zaal te betreden. Daarbij kwam het vaak tot duw- en trekwerk en werden de bezoekers vaak met eieren en (rotte) groente bekogeld. Deze tactiek rendeerde, want na enkele verstoorde voorstellingen besloot ‘Exploration du Monde’ eigenlijk altijd om de voorstellingen in de desbetreffende stad op te schorten. Dit was het geval in de jaren ’70 in Antwerpen en Leuven en in de jaren ’90 in Gent en Wevelgem.[457]

Over ‘Exploration du Monde’ schreef Julien Borremans besluitend het volgende: ‘Tot slot wil ik onderstrepen dat het een vergissing is om de voorstellingen van Exploration du Monde af te doen als een onbelangrijk detail. Exploration du Monde staat symbool voor de verfransing. Het gaat hier dus helemaal niet om een denkbeeldige vijand, maar om een sterk georganiseerde minderheid die verworvenheden van de Vlaamse taal en cultuur in vraag stellen. Het is bijgevolg helemaal niet potsierlijk om van een bedreiging te spreken’.[458] Het is echter maar zeer de vraag of het effectief de bedoeling was van Exploration du Monde om de ‘verworvenheden van de Vlaamse taal en cultuur in vraag te stellen’. Dat iemand uit louter interesse een voorstelling van Exploration du Monde wil bezoeken, wordt door het T.A.K. niet geloofd. Bezoekers van Exploration du Monde willen, volgens de Takkers, niet iets bijleren over pakweg Chili, maar ‘wel hun onwil etaleren om zich in het Nederlandstalig openbaar leven te integreren’.[459] Of dit potsierlijk is of niet, is een vraag die niet binnen het kader van deze eindverhandeling kan beantwoord worden.

Naast de acties tegen Exploration du Monde in Gent en Wevelgem in de jaren 1995 en 1996, waren er in de jaren 1996 en vooral 1997 nog een 9-tal geïsoleerde acties gericht tegen het taalgebruik bij particuliere instanties.[460] Zo waren er een enkele acties aan de Kust en in de faciliteitengemeentes. Telkenmale wilde het T.A.K. protesteren tegen ofwel Franstalige reclameteksten ofwel Nederlandsonkundig personeel. Reeds eerder in deze eindverhandeling is aan de hand van de wet-Vandezande aangetoond dat de geviseerde winkeliers en bedrijven feitelijk niks verkeerd deden, maar dat was natuurlijk niet de mening van het T.A.K.

De negen acties voor meer bevoegdheden voor de Vlaamse overheid waren op twee acties na, niet gericht op een specifiek dossier. Meestal ging het om symbolische acties die ijverden voor de Vlaamse onafhankelijkheid.[461] Dit was het geval bij de 2 acties over Vlaamse onafhankelijkheid in 1995 en 1997 en op de Vlaamse en Belgische feestdag en tijdens de Gordel in 1996. Eén actie sprong er toch tussenuit, namelijk de beklimming van de Mont Blanc door T.A.K.-leider Bart De Valck.[462]

Tijdens twee acties in 1996 werd wel rond een concreet thema gewerkt, namelijk de splitsing van de sociale zekerheid.[463] Deze twee acties, op 27 februari en 11 juli, werden gevoerd in opdracht van het Aktiekomitee Vlaamse Sociale Zekerheid.[464] De acties waren vooral gericht op de Vlaamse vleugels van de christelijke en socialistische vakbonden, die werden opgeroepen om zich te scharen achter de eis om grote delen van de sociale zekerheid en de fiscaliteit over te dragen aan de deelstaten. Volgens het T.A.K. en het Aktiekomitee VSZ was deze niet-splitsing de oorzaak van de werkloosheid in Vlaanderen en vooral de jeugdwerkloosheid. Of deze werkloosheid beter zou opgelost worden als de sociale zekerheid een Vlaamse materie zou worden is natuurlijk maar zeer de vraag.

Net als in de vorige periodes waren er ook in 1995, 1996 en 1997 acties waarin het T.A.K. ijverde voor amnestie. Een vaak terugkerend thema bij deze actie was de eis tot herziening van het proces-Vindevogel. Leo Vindevogel was tijdens de Tweede Wereldoorlog burgemeester van de taalgrensgemeente Ronse. Tijdens de repressie werd Vindevogel uiteindelijk ter dood veroordeeld. Het T.A.K. en vooral Guido Moons zouden in de jaren ’90 heel sterk ijveren voor de herziening van het proces en de uiteindelijke rehabilitatie van Leo Vindevogel.[465]

Naast de acties voor de herziening van het proces Vindevogel, waren er ook nog drie amnestie-acties die losstonden van de ‘Vindevogel-acties’.[466] De belangrijkste van deze acties was deze op 11 november 1997, toen werd geijverd voor de doorvoering van het decreet- Suyckerbuyck, dat voorzag in een financiële tegemoetkoming voor repressie- en oorlogsslachtoffers. Dit decreet werd echter niet goedgekeurd.

Bij de acties tegen politieke partijen werd vooral de toenmalige CVP geviseerd. Slechts eenmaal werden ook de VLD en de SP betrokken in het T.A.K.-protest. In 1995 werd tot tweemaal toe de CVP geviseerd. Al in het begin van januari was het T.A.K. aanwezig geweest op de Nieuwjaarsreceptie van de CVP. Het T.A.K. verweet CVP-premier Dehaene toen dat hij ervoor had gezorgd dat José Smeets, een tweetalige Waal, burgemeester van Voeren was geworden. Enkele maanden later was opnieuw Jean-Luc Dehaene de kop van jut voor het T.A.K. OP 18 oktober doopten een tiental Takkers het CVP-secretariaat in Brussel om in ‘een droomfabriek, omdat volgens de actievoerders Dehaene unionistische, Belgische dromen koesterde.[467] In 1996 waren er geen acties die rechtstreeks gericht waren tegen politieke partijen, maar in 1997 was dit wel opnieuw het geval met drie acties die gericht waren op zowel de CVP als de SP als de VLD. Algemeen verweet het T.A.K de drie traditionele partijen te weinig te doen voor Vlaanderen, maar meer concreet verweet het T.A.K. de Vlaamse politici, door het EU-stemrecht[468] voor de gemeenteraadsverkiezingen te steunen, mee te werken aan de verfransing van Brussel en de zes faciliteitengemeentes.[469]

Dat EU-stemrecht was het onderwerp van nog twee andere T.A.K.-acties.[470] Volgens het T.A.K. - maar dat was ook de mening van het O.V.V.[471], het ANZ[472], de V.V.B en het VGV[473] - zou door het gemeentelijk EU-stemrecht Brussel en de Vlaamse Rand verder verfransen, aangezien het T.A.K. niet onterecht meende dat de EU-stemmers vooral zouden stemmen op Franstalige kandidaten.[474]

Tenslotte moet ook nog één interne gebeurtenis uit 1995 aangehaald worden. Op het einde van dat jaar zou Guido Moons de hoofdleiding van het T.A.K. immers overlaten aan Bart De Valck uit Wemmel. Moons zelf zou ondervoorzitter worden van de V.V.B en later zelfs voorzitter. Bart De Valck werd geboren op 8 oktober 1965 in Aalst. Hij groeide op in een Vlaams-voelend gezin en was lid van KSA, Verbond van Blauwvoetvendels en VNJ. Hij volgde zijn middelbare studies in Sint-Joris in Brussel en raakte via vrienden actief binnen het Taal Aktie Komitee. Binnen het T.A.K. zou De Valck vooral actief zijn rond Vlaams-Brabant en de zes faciliteitengemeenten rond Brussel. Op 11 juli 2004 stopte Bart De Valck uiteindelijk als hoofdverantwoordelijke van het T.A.K.

Deze laatste paragraaf past niet in de tot hier gevolgde chronologische aanpak. Hieronder wordt immers de houding van het T.A.K. tegenover de partijpolitiek en het links-rechts vraagstuk besproken. De keuze om dat in een aparte paragraaf te doen, is gemaakt omdat in een aparte paragraaf ook de kleinere problemen rond partijpolitiek en ideologie kunnen aangehaald worden. In het uitgebreide verhaal van de vorige paragrafen zouden deze kleinere, interne gebeurtenissen immers al snel in een hoekje gedrumd worden door de T.A.K.-acties zelf en dat zou een goede behandeling van dit thema (T.A.K. versus partijpolitiek en ideologie) zo goed als onmogelijk maken

Twee belangrijke T.A.K.-principes die de geschiedenis van deze radicaal Vlaams-nationalistische organisatie hebben beïnvloed zijn ten eerste de partijpolitieke neutraliteit en ten tweede de niet-ideologische positionering. Hoe groot de invloed van deze twee principes is geweest, viel onmogelijk exact te bepalen, aangezien het hier ging om gegevens die niet in exacte cijfers te vatten waren. Een onderzoek van de Taktivist tussen 1976 en 1995 wees echter duidelijk uit dat zowel de partijpolitieke neutraliteit en de niet-ideologische positionering van het Taal Aktie Komitee niet altijd onbetwiste principes geweest zijn.

Dat het T.A.K. een niet-partijpolitieke organisatie was, was een principe dat door de T.A.K.-leiding heel vaak werd herhaald. Hiermee probeerde het Taal Aktie Komitee zichzelf en zijn militanten buiten het partijpolitieke gekrakeel te houden, maar dat bleek al te vaak een ijdele hoop. Aangezien het T.A.K. een politieke organisatie is en zijn militanten en sympathisanten ten zeerste geïnteresseerd zijn in de politiek, en dus ook de partijpolitiek, hebben conflicten tussen en binnen de verschillende (Vlaams-nationale) partijen wel degelijk hun invloed gehad op het interne gebeuren van het Taal Aktie Komitee.

Een eerste maal dat de partijpolitiek het T.A.K. beïnvloedde was in 1977 met de perikelen rond het Egmontpact. De inhoud van dit pact en zijn gevolgen werden reeds kort besproken in Hoofdstuk 1 van Deel 2 van deze thesis. In het kader van het principe van de partijpolitieke neutraliteit wordt op dit onderwerp nu uitgebreider teruggekomen.

In de eerste Taktivist gepubliceerd na de bekendmaking van het Egmontpact verscheen een artikel van VU-politicus Jef Maton. Deze professor aan de universiteit van Gent was een tegenstander van het Egmontpact, maar bleef niettemin lid van de Volksunie.[475] Deze dubbele houding viel ook op te merken in het artikel van Maton in de Taktivist van juni ’77. Enerzijds schreef Maton dat de Vlaamse drukkingsgroepen afstand moesten nemen van de VU, maar anderzijds riep Maton de T.A.K.-militanten op om geen nieuwe Vlaams-nationalistische partij op te richten. Opvallend ook is dat Maton ook opriep om zich niet te laten verleiden door extreem-rechtse ideologieën.[476] Diezelfde waarschuwing voor extreem-rechts valt ook te lezen in het volgende artikel van Jef Maton in de Taktivist van juli 1977. Maton schrijft: ‘Wat de extreem-rechtse uitwassen betreft: de bron van ons idealisme ligt bij de Fronters van de Ijzer, niet bij de Pruissische Jonkers van Langemark. De fascistische betogers van Langemark staan aan de verkeerde kant van de IJzer en zij waren beter ook op de Bedevaartszondag in Langemark gebleven’.[477]

De lezersbrieven die in diezelfde Taktivist van juli 1977 verschenen, geven onmiddellijk de tegenstrijdige meningen (tegenover de reactie van het T.A.K. op het Egmontpact) van de T.A.K.-sympathisanten aan. Aan de ene kant wordt het T.A.K. aangevallen omdat ze de VU te sterk zou aanvallen, maar op dezelfde pagina valt een lezersbrief te lezen waarin iemand zijn abonnement op de Taktivist opgaf omdat het T.A.K. duidelijk in het vaarwater van de VU zou zitten door de publicatie van het artikel van Jef Maton.[478] Deze twee artikels van Jef Maton mochten zeker een tactische blunder van de T.AK.-raad genoemd worden. Doordat Jef Maton zich duidelijk uitsprak tegen het Egmontpact was er ongenoegen bij de voorstanders van dit pact en doordat Jef Maton lid bleef van de Volksunie waren ook de tegenstanders van het Egmontpact ontstemd. Deze laatsten verweten het T.A.K. overigens dat ze hun partijpolitieke neutraliteit zouden opgegeven hebben omdat ze een VU-politicus tweemaal een hoofdartikel hadden laten schrijven.[479] Het T.A.K. verweerde zich door te stellen dat Maton in de Taktivist schreef als Vlaams-nationalist en niet als VU-politicus. Deze partijpolitieke neutraliteit was overigens de reden, waarom het T.A.K. niet toetrad tot het anti-Egmontkomitee. Dat zorgde natuurlijk nog voor meer ongenoegen bij de VU-tegenstanders.[480]

Het grootste politieke gevolg van het Egmontpact was de oprichting van de Vlaamse Volkspartij van Lode Claes en de Vlaams-Nationale Partij van Karel Dillen. Deze twee partijen zouden in 1978 samen naar de verkiezingen gaan onder de naam ‘Vlaams Blok’. Aangezien Karel Dillen de enige verkozene werd zou Lode Claes zich terugtrekken uit de Vlaamse Volkspartij, die zich aansloot bij de partij van Karel Dillen. Vanaf dan werd definitief gekozen voor de naam Vlaams Blok.[481] De mening van het T.A.K. over de partijpolitieke versnippering van het Vlaams-nationalisme valt te lezen in een artikel over de verkiezingen van december ’78: ‘TAK stelt dat de Vlaamse beweging nood heeft aan één eensgezinde Vlaams-nationale partij. Onenigheid binnen eigen rangen was steeds onze grootste vijand. Dit blijkt nu ook weer! Versnippering is verzwakking, en in de toekomst zal men, hoe dan ook, terug moeten komen tot een homogene Vlaamse partijpolitieke beweging’.[482] Het Taal Aktie Komitee sprak zich dus niet uit voor of tegen de Volksunie of het Vlaams Blok, maar had wel een duidelijke mening over hoe het met de partijpolitieke Vlaamse Beweging verder moest.[483] Deze mening valt te verklaren door de verkiezingsuitslag van 17 december 1978. De Volksunie verloor toen immers drie Senaatszetels (van 10 naar 7) en zes Kamerzetels (van 20 naar 14). Van deze negen zetels werd, zoals hierboven reeds vermeld staat, slechts één (kamerzetel) gerecupereerd door het Vlaams Blok, namelijk door Karel Dillen.[484] Het was dan ook de logica zelve dat het T.A.K. de eenheid binnen de partijpolitieke Vlaamse Beweging bepleitte. Dat die er uiteindelijk niet meer kwam, kon het T.A.K., zeker op basis van de verkiezingsuitslag, moeilijk vermoeden.

Tot nu is het in dit hoofdstuk vooral gegaan over het T.A.K. en de partijpolitiek en nog niet zozeer over het T.A.K. en het ’links-rechts-vraagstuk’. Deze problematiek kwam binnen het T.A.K. vooral in het jaar 1980 aan bod. In 1980 werd Europa immers opgeschrikt door enkele aanslagen, die het etiket extreem-rechts opgeplakt kregen. Zo waren er aanslagen in Bologna (2 augustus, 85 doden na aanslag op station), München (14 doden, aanslag opgeëist door Hoffman-groep) en Parijs (aanslag op synagoge met veel doden).[485] Ook in Vlaanderen waren er, weliswaar op kleinere schaal, extreem-rechtste acties en die waren heel vaak het werk van de Vlaamse Militanten Orde (V.M.O.), die toen geleid werd door Bert Eriksson. Zo was er onder andere de aanval van VMO-militanten op de linkse boekenwinkel ‘De Rode Mol’ in Antwerpen, waar 2 gewonden vielen.[486] Tegen deze aanslagen kwam een heftige reactie, waarbij de hele Vlaamse Beweging, door haar collaboratieverleden, in opspraak werd gebracht. Het was vooral het Anti-Fascistisch-Front (AFF) dat zich bijzonder actief toonde. Niet alleen de V.M.O., maar ook T.A.K.-acties werden geboycot door het AFF. Dat het daarbij methodes (geweld) gebruikte, die ook werden aangewend door de door hen bestreden V.M.O., bleek voor het AFF niet echt een probleem. Over de acties van het AFF tegen het T.A.K. zou het communistische Frans Masereelfonds in De Morgen zeggen dat door ‘Vlaamsgezinden en Vlaamsagerenden als fascisten te bestempelen het gevaar bestond dat groeperingen als het TAK in de armen van fascistische en racistische kernen werden gedreven’.[487]

De mening van het T.A.K. werd duidelijk in het besluit van een artikel over de ‘links-rechts-problematiek’ van Marc Van Heerthert. Hij schreef: ’In de bloeitijd van de Frontpartij heette de Vlaamse Beweging pluralistisch, sociaal-bewogen en radikaal te zijn. In die zin zou het Vlaams-nationalisme zich moeten herbronnen. Als demokratische beweging, zou het Vlaams-nationalisme zich moeiteloos kunnen plaatsen achter de slagwoorden van de anti-fascistische strijd, maar als men zoals bv. op de manifestatie te Brussel moet vaststellen hoezeer dergelijke demokratische akties worden misbruikt om Vlaanderen nog wat meer in de hoek te drukken, dan is het hoogtijd om hier en daar de nodige vraagtekens te plaatsen!’.[488] Het T.A.K. sprak zich dus duidelijk uit tegen elke vorm van fascisme of racisme, maar dat mocht niet ten koste gaan van een blinde haatcampagne tegen iedere organisatie die ijverde voor de Vlaamse belangen.

In 1982 zou de links-rechts discussie opnieuw voor commotie zorgen bij het Taal Aktie Komitee en binnen de Vlaamse Beweging. Een eerste maal gebeurde dit in aanloop naar de T.A.K.-betoging voor economisch federalisme en een Vlaamse republiek in Leuven op 17 februari. De Marxistisch-Leninistische Beweging (MLB) schreef toen naar verschillende linkse organisatie een brief waarin ze de T.A.K.-manifestatie beschouwde als ‘een betoging van extreem-rechtse signatuur waarbij voor de ordewoorden hoogstwaarschijnlijk zou gepuurd worden uit het arsenaal van uiterst-rechtse slogans’.[489] De verdediging van het T.A.K. werd opgenomen door Arbeid, een Vlaamse en linkse organisatie, die stelde dat ‘de betoging over perfect democratische thema’s handelde en dat het taalaktiekomitee dan ook het volste recht had om daarvoor op straat te komen’.[490] En het moet gezegd worden dat de T.A.K.-betoging inderdaad noch racistische noch fascistische ideeën wilde uitdragen.

Dat het Taal Aktie Komitee niets wilde te maken hebben met racistische uitlatingen en fascistische methodes bewijst de betoging voor economisch federalisme in Antwerpen op 3 april ’82. Na afloop van deze manifestatie liet de T.A.K.-leiding weten dat ze ‘niet te spreken waren over het feit dat er slogans werden geroepen tegen gastarbeiders en de linksen en dat sommigen het nodig vonden een drankgelegenheid te bekogelen omdat zich daar een aantal punkers in ophielden’. Tenslotte merkte het T.A.K. nog op dat ‘het niet begreep waarom het nodig is onder een stralende lentezon rond te lopen met laarzen, overslagsokken en zware, zwarte vesten en dito broeken aan’.[491] In De Taktivist van mei-juni ‘82 zou de T.A.K.-raad dit standpunt nog eens herhalen, aangevuld met de mededeling dat het T.A.K. geen standpunt innam over onderwerpen zoals communisme, abortus, Zuid-Afrika, gastarbeiders en dat de volledige T.A.K.-raad achter het ingenomen standpunt stond. Met deze problematiek werd duidelijk dat de T.A.K.-raad racistische en fascistische ideologieën volledig afwees. Hierin werden ze echter niet volledig gevolgd door alle T.A.K.-militanten/sympathisanten. Dat bewezen enkele lezersbrieven in De Taktivist van mei-juni ’82. Zo werd integratie van migranten beschreven als ’genetische ontaarding’ en werd het aanvallen van punkers als normaal beschouwd, want ‘dat krapuul loopt toch maar met één doel rond: tegenbetogen bij elke niet-linkse betoging’.[492] Dit toont aan dat niet iedereen de T.A.K.-raad volgde, maar hoeveel militanten/sympathisanten zo dachten is niet duidelijk. Wel duidelijk is dat de T.A.K.-leiding racisme en fascisme categoriek afwees.

Tussen 1978, na de Egmontperikelen, en 1986 zou de discussie over de partijpolitiek binnen het Taal Aktie Komitee gaan luwen.[493] In januari ’86 zou de discussie echter weer in alle hevigheid oplaaien. Het probleem situeerde zich toen rond T.A.K.-verantwoordelijke Erwin Brentjens. Brentjens had vooral bekendheid verworven door de amnestiecampagne rond het pausbezoek in mei ’85. Zo was hij uitgegroeid tot het gezicht van het Taal Aktie Komitee in het midden van de jaren ’80. Van deze bekendheid wou Brentjens profiteren om zich in de partijpolitiek te engageren. Bij de verkiezingen van oktober ’85 stond hij dan ook, als lijstduwer, op de lijst van de Volksunie in het arrondissement Antwerpen.[494] Deze beslissing om zich te engageren in de partijpolitiek kwam er niet zonder slag of stoot. Aan de T.A.K.-raad had hij immers beloofd om zich buiten de partijpolitiek te houden. Toen hij echter besloot om toch op te komen voor de parlementsverkiezingen van 1985, nam de T.A.K.-raad het besluit om Erwin Brentjens te ontslaan. De T.A.K.-raad argumenteerde zijn beslissing als volgt: ‘Het behoort immers tot de grondregels in onze organisatie dat wie belangrijke verantwoordelijkheidsposities opneemt in het TAK, deze niet mag verbinden met een partijpolitiek mandaat, noch met het dingen ernaar door deelname aan de verkiezingen. Deze regel is nooit in vraag gesteld’.[495]

Brentjens zelf verdedigde zich door te stellen dat hij niet de enige was die zich ooit, als lid van de T.A.K.-raad, verkiesbaar had gesteld. Dat hij hoofdverantwoordelijke was van het T.A.K., een niet-parijpolitieke organisatie, en zich verkiesbaar stelde voor nationale verkiezingen vond Brentjens blijkbaar geen voldoende argumenten om hem te ontslaan. Daarnaast vermeldde hij ook nog dat ‘zijn amnestiecampagne’ overal werd geprezen omwille van het niet-partijpolitiek karakter ervan. Hij besloot dan ook met de stelling dat hij zich zou blijven engageren binnen de T.A.K.-raad en als leider van de T.A.K.-acties.[496] Brentjens zou ondanks zijn voornemens echter snel van het voorplan van het Taal Aktie Komitee verdwijnen.

In 1992 zou er tussen het T.A.K. en het Vlaams Blok, na een eerste klein incidentje[497] in december ’82 – januari ’83, een nogal scherpe polemiek ontstaan naar aanleiding van een 11 juli-actie en incidenten op de IJzerbedevaart. De 11 juli-actie van het T.A.K. vond plaats in Voeren. Het T.A.K. verweet het Vlaams Blok dat ze tijdens de actie meer dan opvallend in beeld liepen met hun partij-insignes, terwijl ze wisten dat het T.A.K. een partijpolitiek ongebonden groep was. Het T.A.K. liet nog weten dat wie meende ‘de aktiegroep voor één of ander partijkarretje te spannen, bij het T.A.K. aan het verkeerde adres was’.[498]

Het Taal Aktie Komitee zou zich via Jan Baert, een T.A.K.-regioverantwoordelijke in Oost-Vlaanderen, in nog veel scherpere bewoordingen uitlaten over enkele Vlaams Blokkers die zanger Willem Vermandere hadden uitgefloten. Jan Baert schreef: ’Partijpolitieke fanatiekelingen daarentegen, die zich door het minste stomweg en naïef laten provoceren en zich hierbij vergrijpen aan geweld, kan TAK en de ganse Vlaamse Beweging missen als de pest. Dit schorremorrie bezorgt ons enkel een slecht naam bij de voltallige pers en helpt ons geen stap verder in deze rechtvaardige Vlaamse zaak’.[499]

De reactie van het Vlaams Blok liet niet op zich wachten. Het Taal Aktie Komitee ontving kwade brieven van het Vlaams Blok als partij en van acht Vlaams Blok-leden (van onder andere huidig Vlaams Bloksenator Jurgen Ceder). Deze laatste brief werd volledig opgenomen in de Taktivist van 09-10/92. De Vlaams Blokkers waren ontstemd over het feit dat Vlaams Blokkers met partij-insignes werden bekritiseerd, terwijl er over de aanwezigheid van VU-minister Johan Sauwens niets werd gezegd. Dat Johan Sauwens geen partij-insignes of VU-vlaggen meedroeg, zagen de Vlaams Blokkers gemakkelijkheidhalve over het hoofd. De Blokkers waren echter vooral kwaad over de koosnaampjes (partijpolitieke fanatiekelingen, schorriemorrie) die het van Jan Baert had gekregen. Het T.A.K. zou zich voor deze verwijten excuseren en stellen dat deze woorden beter niet in het artikel hadden gestaan. Het Taal Aktie Komitee zou in zijn reactie op de brieven besluiten met de stellen dat ‘iedereen welkom is op een T.A.K.-actie, zolang hij of zij de regels van het huis eerbiedigt’, dus zijn partijpolitieke voorkeur thuis laat.[500] Hiermee was het conflict tussen het T.A.K. en het Vlaams Blok dan ook snel beëindigd.

Een kleine en ogenschijnlijke banale nieuwjaarswens uit januari 1992 geeft opnieuw een duidelijk beeld van hoe het T.A.K. denkt over de partijpolitieke Vlaamse Beweging. Na de parlementsverkiezingen van ’78 pleitte het Taal Aktie Komitee al voor samenwerking en in 1992 was dit niet anders. In de Taktivist van januari 1992 stond immers het volgende geschreven: ‘Karel Dillen, Jaak Gabriëls en Peter De Roover sluiten een samenwerkingsakkoord om in één gemeenschappelijk front de Vlaamse onafhankelijkheid te realiseren? Zou zeker niet slecht zijn!!’.[501] Het T.A.K. pleitte dus duidelijk voor een samenwerking tussen de Volksunie en het Vlaams Blok. Aangezien het T.A.K. een niet-partijpolitieke organisatie was die voor Vlaamse onafhankelijkheid ijverde, was deze wens dan ook heel normaal. Deze wens kon echter ook als heel naïef worden beschouwd; de relatie tussen Volksunie en Vlaams Blok was in 1992 immers als sterk verzuurd. Zo schreef Fideel De Volder in het Vlaams Blok-kaderblad in 1990 het volgende: ‘Wie sterk is, blijft het sterkst door alleen te blijven, geen compromisvorming weze het parool. Nog minder met de Volksunie dan met alle andere partijen’.[502] Dit citaat alleen al, maar ook het ontstaan van de idee van het cordon sanitaire rond het Vlaams Blok in het begin van de jaren ’90, toonde aan dat de hoop die het T.A.K. koesterde zeer ijdel was.

Het Vlaams Blok was naast een radicaal Vlaams-nationalistische partij vooral ook een radicaal rechtse partij geworden en dat maakte een samenwerking met de Volksunie onmogelijk. Dat het T.A.K. het niet altijd even makkelijk had met het Blok werd reeds hierboven aangehaald en dat wordt nogmaals herhaald door Guido Moons in zijn afscheidsinterview als T.A.K.-hoofdverantwoordelijke. Hij zei: ‘De radicale Vlaamse Beweging, die opkomt voor een democratisch onafhankelijk Vlaanderen, krijgt regelmatig totaal onterecht een Vlaams Blok-etiket opgekleefd. Dit lijdt tot frustraties en dat maakt me soms erg zenuwachtig’.[503] Dit citaat bewees dat Guido Moons, en met hem waarschijnlijk veel Takkers, niet echt gelukkig waren met dat Vlaams Blok-etiket.

De vraag is dan natuurlijk waarom het T.A.K. geen afstand nam van het Vlaams Blok. Het antwoord op deze vraag is dubbel. Ten eerste was het T.A.K. een niet-partijpolitieke organisatie en wilde het dus geen voorkeur laten blijken. Zonder deze eerste reden een drogreden te willen noemen, mag het belang van de tweede reden zeker niet onderschat worden. Om deze tweede reden te duiden, kan opnieuw teruggegrepen worden naar het afscheidsinterview met Guido Moons, die over de Vlaams Blok-politici het volgende zei: ‘Het is ook zo dat zij momenteel ongeveer de enigen zijn die zich interesseren voor akties van TAK’ ; ‘Schelden tegen het Vlaams Blok helpt niets’.[504] Het Taal Aktie Komitee kon het zich dus ook niet echt veroorloven om afstand te nemen van het Vlaams Blok. Het T.A.K. zou op deze manier immers een groot aantal militanten en sympathisanten verliezen. In de hierboven reeds aangehaalde brief van acht Vlaams Blok-politici over de ongeregeldheden op de IJzerbedevaart van 1992 stond overigens geschreven dat van de 400 betogers op de 11 juli-actie van het T.A.K. er 300 Vlaams Blokleden waren. Dit aantal moet natuurlijk met een korreltje zout genomen worden maar het geeft toch aan dat het T.A.K. de steun van het Vlaams Blok niet echt kon missen.

[89] Op de samenwerking tussen het T.A.K. en de V.V.B. wordt dieper ingegaan in Deel 2 van deze verhandeling.

[90] CUYPERS, H. VERACHTERT, H. Kijk- en Leesboek. 10 jaar T.A.K. Deurne, 1982.

[91] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 11-76.

[92] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 77-150.

[93] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 16, 21, 25, 28 ; “Protestmars door het Pajottenland”, Gazet van Antwerpen 902/10/720 3 ; “TAK hield vierde Taalgrensmars door Pajottenland”, Gazet van Antwerpen(22/10/73) 10.

[94] De eis voor een ‘groene’ taalgrens, die zowel bij de stichtingsmars in maart ’72 als bij de mars in oktober ’72 aanwezig was, verdween vanaf 1973.

[95] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 16.

[96] WITTE, E. (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s). Brussel, 1993, 252.

[97] CUYPERS,VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 17, 34 en “TAK-betoging te Tongeren en in de Voerstreek”, Gazet van Antwerpen (07/10/74) 3.

[98] De Rooms-rode regering van Gaston Eyskens viel immers over het Voerstatuut op 22 november 1972. De CVP wilde enkel uitgebreide faciliteiten geven aan de Franstaligen in Voeren, als hetzelfde gebeurde voor de Vlamingen in Komen, Waasten en Ploegsteert. De BSP en PSC wilden echter enkel de Vlamingen in Ploegsteert en Houtem een zelfde faciliteitenstelsel verlenen.

[99] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 33 ; “TAK betoogde te Elsene”, Gazet van Antwerpen (11-12/08/73) 3 en “Toch lokalen voor Vlaamse kinderen te Anderlecht”, Gazet van Antwerpen (05/09/73) 3.

[100] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 33 ; “TAK betoogde nogmaals tegen Brusselse ziekenhuizen”, Gazet van Antwerpen (16/09/74) 3 en “Vlamingen nog steeds benadeeld in Brusselse ziekenhuizen”, Gazet van Antwerpen (16/09/74) 3.

[101]DETANT, A. De toepassing van de taalwetgeving in de Brusselse gemeentelijke instellingen (Brussel II). Brussel, 1995, 99.

[102] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 22 en “Het was al Nederlands wat de klok sloeg”, Gazet van Antwerpen (21/03/73) 3.

[103] DEFOORT, H. “Nols, Roger”.Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 2211 en DEFOORT, H. “Lokettenkwestie”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 1958..

[104] De CVP was vooral kwaad op de BSP en de PSC omdat zij niet openlijk wilden toegeven dat het Brussels Gewest tot 19 gemeentes moest beperkt blijven.

[105] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 23 en “TAK betoogt op Hertoginnedal”, De Standaard (30/07/73) 4.

[106] De burgemeester van Linkebeek, Christian Van Eycken, stelde onlangs in het televisieprogramma de ‘Zevende Dag’ voor om in ruil voor de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde het Brusselse Gewest uit te breiden met enkele gemeentes (over welke gemeentes het zou gaan werd niet verder gesproken).

[107] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 31 en “Taalaktiekomitee bezette kasteel van Beersel”, Gazet van Antwerpen1(2/07/74) 8.

[108] MOONS. Vergeet de grieven uit het Verleden. 18.

[109] Over deze samenwerking met Were Di en de V.N.R. handelt de laatste alinea van deze paragraag.

[110] “Oostende zag amnestiebetoging”, Gazet van Antwerpen (20/08/73) 10.

[111] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 28 en “”Taktivieten” pleiten voor amnestie”, Gazet van Antwerpen 905/03/74) 3.

[112] Vermeulen werd geboren op 17 mei 1943. Hij was lid van Chirojeugd en Blauwvoetvendels. In de jaren ’60 werd hij bestuurslid voor de Volksunie in Antwerpen en maakte eveneens deel uit van de V.M.O. en Were Di. Na het overlijden van Wim Maes, stapte Vermeulen uit de V.M.O en richtte zich volledig op Were Di. In 1976 tenslotte stond hij mee aan de wieg van Voorpost en werd ook de eerste voorzitter. Vermeulen is in Vlaams-nationalistische milieus vooral bekend geworden als militant. Zie SEBERECHTS, F. “Vermeulen, Luc”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3264.

[113] Naast T.A.K. en Were Di sloten zich nog 25 andere verenigingen, waaronder het ANZ, de VMO en het VNJ, bij de V.N.R. aan. Het programma van de V.N.R. was zowel anti-communistisch als anti-kapitalistisch. Onder invloed van Were Di was de raad ook Heel-Nederlands gericht.

Zie “’Vlaamsnationale’ landdag te Schepdaal”, Gazet van Antwerpen (22/10/73) 5 ; MOYAERT, N. “Vlaams Nationale Raad”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3333 en VERLINDEN, P. Morfologie van de uiterst rechtste groeperingen in België. Licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, dept Moderne Geschiedenis, 1979, 138-140.

[114] Zo was er een discussie tussen het T.A.K. en Were Di, waarin ook de V.M.O. zich moeide, over wie het peterschap van de bezetting van het radioschip Atlantis in maart ’74 mocht opeisen.

[115] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 36 ; DEFOORT, H. “Lokettenkwestie”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 1958.

[116] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 35.

[117] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 37 ; “TAK bezet station Schaarbeek”, De Standaard (14/10/74) 6 en “Betoging in Schaarbeek: zes agenten gewond bij gevecht T.A.K.-F.D.F.”, De Standaard (02/12/740 5.

[118] “Betoging en tegenbetoging”, De Standaard (16/12/74) 7.

[119] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 39.

[120] Idem en “TAK betoging met herrie”, De Standaard (10/02/75) 10.

[121] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 40.

[122] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 41, 43 en “TAK gaat op 16 maart weer naar Schaarbeek”, De Standaard (20/02/75) 2.

[123] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 43 en DEFOORT, H. “Lokettenkwestie”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 1958.

[124] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 44 ; “Vlaamse betogers symbolisch op Schaarbeeks grondgebied”, De Standaard (17/03/75) 1 en “Leuven betoogt tegen loketten en voor Halle-Vilvoorde”, De Standaard (21/03/75) 4.

[125] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 46-49.

[126] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 49 en “TAK liep rond en in Schaarbeek”, De Standaard (09/06/75) 5.

[127] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 51 en “Schaarbeek was even Jericho”, De Standaard (07/07/75) 4.

[128] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 54-55 en “TAK loopt door Brussel”, De Standaard (27/10/75) 8.

[129] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 59.

[130] “Nols’ loketten moeten weg”, De Standaard(20/03/76) 1.

[131] “Schaarbeek krijgt zijn commissaris”, De Standaard (22-23/05/76) 1.

[132] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 60-63 ; DEFOORT, H. “Lokettenkwestie”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 1958.

[133] “Republikeinse conventie T.A.K.”, De Standaard (31/05/76) 2.

[134] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 65.

[135] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 65 en DE ZAEGER, PIET. “Vlaamse Republikeinse Beweging”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3475-3476.

[136] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 67-70.

[137] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 74. “TAK stapt in Vlaamse Ardennen”, De Standaard (26/03/75) 8.

[138] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 74-75.

[139] “Onze Lijn”, De Taktivist (06-07/77) 2-3.

[140] DE ZAEGER, PIET. “Vlaamse Republikeinse Beweging”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3475-3476.

[141] Deze twee pacten hebben uiteindelijk niet tot een staatshervorming geleid maar hebben wel de grondwetsherziening van 1980 beïnvloed. Veel groter nog was de invloed die het Gemeenschapspact heeft gehad op de Vlaamse Beweging en de partijpolitiek.

De Volksunie werd voor zijn regeringsdeelname afgestraft in de verkiezingen van december 1978. De partij verloor 1/3 van haar stemmen. Daarnaast scheurden twee ‘rechtste’ groepen zich af van de Volksunie. Eén groep verzamelde zich rond Lode Claes en vormde de VVP[141] en een andere groep, de VNP, had Karel Dillen als leider. Deze twee partijen gingen in een kartel naar de verkiezing van december 1978 en behaalde één zetel voor Karel Dillen. Op 28 mei 1979 besloten Lode Claes en Karel Dillen om de VVP en de VNP samen te laten smelten tot het Vlaams Blok onder leiding van Karel Dillen.

Zie VAN DE CASTEELE, E. “Gemeenschapspact”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 1246-1251.

[142] Voorzitter van het Davidsfonds.

[143] Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen. 2003. Http:\\www.ovv.info.

[144] GUNST, P. VAN OVERLOOP, G. “Anti-Egmontkomitee”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 298-299.

[145] Het inscriptierecht bepaalde dat de inwoners van de zes faciliteitengemeenten rond Brussel en bepaalde inwoners van Dilbeek, Groot-Bijgaarden, Strombeek-Bever, Sint-Stevens-Woluwe, Sterrebeek, Beersel en Alsemberg het recht hadden om zich voor de parlements-, gewest- en Europese verkiezingen fictief in te schrijven in Brussel. Daardoor kregen zij de mogelijkheid om op Brusselse lijsten te stemmen. De facto werd er echter slechts weinig gebruik van deze regeling gemaakt aangezien door de betrokken eerst zelf een ingewikkelde administratieve procedure moest gevolgd worden alvorens het inscriptierecht werd toegekend.

[146] DE WEVER, BART. “Taal Aktiekomitee”. Nieuw Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 2946-2948.

[147] “Wie niet dapper is…”, De Taktivist (07-08/79) 5.

[148] Dit waren gemeenteraadsverkiezing voor de fusiegemeente Voeren en niet langer voor de zes verschillende dorpen apart. Voor 1976 hadden de Luiksgezinde lijsten in alle zes de gemeentes ook al de meerderheid.

[149] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 91 ; KESTELOOT, C. ”Voeren”. Nieuwe Encyclopede van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3521-3526 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 46-49.

[150] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 93 ; KESTELOOT, C. “Happart, José”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 1406-1407 en FONTEYN, GUIDO, Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 56-57.

[151] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 93 en “TAK-rellen in Remersdaal”, De Standaard (23/01/78) 3 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 61.

[152] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 94 en “TAK wandelde (kalm) de lente in Voeren in”, De Standaard (03/04/78) 9 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 62.

[153] “Editioriaal De Voer”, De Taktvist (05-06/78) 42.

[154] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 95 en “Voer”, De Standaard (29/08/78) 2 en “Komitee Voerstreek betreurt incidenten”, DeStandaard (30/08/78) 2.

[155] Wandelgroep ‘Tijl had een drievoudige doelstelling, namelijk ‘de Vlaamse jongeren de ontstolen en bedreigde Vlaamse streken te leren kennen, door een aanwezigheidspolitiek aan de taalgrens de Vlamingen ter plekke daadwerkelijk te steunen in hun strijd tegen de verfransing en in marsen van het leger en de rijkswacht de Vlaamse vitaliteit aan te tonen.’ Zie CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 96.

[156] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 96-97 en “Tientallen gewonden bij incidenten in Voerstreek”, De Standaard (29/01/79) 7 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 70-71.

[157] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 97.

[158] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 98 en “Voerbetoging geen veldslag”, De Standaard (12/03/79) 1 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 72.

[159] “Waalse boerenkrijg schopt Vlaams Voerfeest in de war” in De Standaard, 21/05/79, p. 8 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 74.

[160] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 102 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 75.

[161] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 105 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 77.

[162] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 106 en “Vlaamse kermisgangers in Voer neerkekogeld”, De Standaard (25/09/79) 1 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 77-78.

[163] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 109 en “Voerstreek spergebied”, De Standaard (22/10/79) 1 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 79.

[164] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 110-112.

[165] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 117.

[166] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 118 en “Woelig weekend in de Voer”, De Standaard (25/02/80) 7.

[167] Volgens Guido Fonteyn ging het om een aanval van de A.F.-militanten, terwijl Cuypers en Verachtert het in hun Kijk- en Leesboek gewoon hebben over opstappen in de richting van de T.A.K.-wandelaars.

[168] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 121-122 en “Weer kogels in Voer”, De Standaard (10/03/80) 1 en “Gewonden, vernielingen in Voeren”, De Standaard (10/03/80) 10.

[169] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 125.

[170] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 126-127 en “Lege straten of betogers voor Boudewijn en Fabiola”, De Standaard (23/06/80) 1 en “Ontgoochelend koniklijk bezoek”, De Standaard (23/06/80) 8.

[171] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 126, 129 en “Onverdroten actie voor amnestie”, De Standaard (26/10/80) 10 en “Vlaams-nationalisten herdenken alternatief”, De Standaard (12/11/80) 1.

[172] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 137 en “Voerwandelaars onthaald met stokken katapulten”, De Standaard (01/06/81) 1 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 83.

[173] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 139-141 en “Eyskens: sluiting van school in Komen is brandstichterij”, De Standaard (10/10/81) 1 en “Konfrontatie met Luikse tegenbetogers bleef uit”, De Standaard (12/10/81) 1 en FONTEYN, GUIDO. Voeren, een heel Happart verhaal. Antwerpen, 1983, 85.

[174] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek, 143.

[175] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 133-135.

[176] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 149.

[177] CUYPERS, VERACHTERT. Kijk- en Leesboek. 147.

[178] CUYPERS, H. VERACHTERT, H. Kijk- en Leesboek. 10 jaar T.A.K. Leuven, 1982.

[179] CUYPERS, H. VERACHTERT, H. Kijk- en Leesboek, p.143.

[180] In de periode 1982 – najaar 1983 ging het vooral over bevoegdheden op het economische en financiële vlak. Dit is niet zo abnormaal aangezien het begin van de jaren ’80 toch een periode was van economische crisis.

[181] Het gaat de facto vooral over winkels en horecazaken.

[182] “Hoe Vlaams is onze kust?”, Gazet van Antwerpen (14/05/82) 5.

[183] “Knokke-wandeling”, Gazet van Antwerpen (01/06/82) 3.

[184] Gazet van Antwerpen (24/05/83) 2 ; “Onze kust gastvrij maar Vlaams”, Gazet van Antwerpen (16/08/83) 4 en “TAK op nachtronde te De Panne”, Gazet van Antwerpen (19/08/83) 12.

[185] LINDEMANS, RENARD, VANDEVELDE, VANDEZANDE. De taalwetgeving in België. Leuven, 1981, 238-239 en infra.

[186] Daarnaast was er ook nog een betoging in Strombeek-Bever. Zie “Vlaamse betoging in Strombeek en ’t Voor”, Het Volk (03/05/82) 6.

[187] “TAK-akties in Vlaams-Brabant”, Gazet van Antwerpen (19/04/82) 2 ; “TAK wijst GB op taalwet”, Gazet van Antwerpen (30/08/82) 2 ; “TAK-AKTIE TEGEN GB-WARENHUIZEN”, Gazet van Antwerpen (20/09/82) 2 ; “Demonstraties TAK in Ternat en Evere”, De Standaard (18/10/82) 8 ; “Kruimels en oud brood voor Martens en Swaelen”, Gazet van Antwerpen (24/01/83) 3 en “TAK aan het werk in Kraainem”, Gazet van Antwerpen (26/09/83) 6.

[189] Anti Fascistisch Front.

[190] “TAK bezorgd om tewerkstelling in het Tiense”, Gazet van Antwerpen (15/04/82) 2 en “TAK met pamfletten te Tienen”, Gazet van Antwerpen (28/06/82) 12.

[191] Concreet had het T.A.K. het vooral moeilijk met de, volgens hen, bevoordeling van Wallonië. Zo hadden de inwoners van de provincie Luik net als die van Oost-Vlaanderen een gemiddeld hoger inkomen. Voor Oost-Vlaanderen bleek dit een reden om geschrapt te worden al ‘ontwikkelingsgebied’, voor Luik niet.

[192] “TAK vraagt aandacht voor Oost-Vlaanderen”, Gazet van Antwerpen (01/07/82) 3.

[193] “TAK-spandoeken op Centraal Station te Antwerpen”, De Standaard (10/01/83) 2 en “TAK-actie tegen Spaarkas”, De Gentenaar (15/03/82) 3.

[194] Algemene Spaar en Lijfrente Kas.

[195] “Kruimels en oud brood voor Martens en Swaelen”, Gazet van Antwerpen (24/01/83) 3 en “Auto van premier Martens met eieren bekogeld”, Gazet van Antwerpen (25/04/83) 2.

[196] TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (01-02/83) 12.

[197] De gemeente Drogenbos wordt hier buiten beschouwing gelaten, aangezien de burgemeester nauwgezet de taalwetgeving respecteerde en er bijgevolg geen noemenswaardige conflicten waren. De lijst van burgemeester Calmeyn veroverde in 1982, met 59,4% van de stemmen, trouwens 10 van de 13 zetels in de gemeenteraad.

[198] “TAK wandelde door faciliteitengemeenten”, Gazet van Antwerpen (07/03/83) 2.

[199] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 273.

[200] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 274..

[201] “Chabert: Houding Maricq getuigt van taalracisme”, Gazet van Antwerpen (16/06/83) 4.

[202] “TAK opnieuw aktief te Kraainem”, Gazet van Antwerpen (27/06/83) 4 ; “TAK probeerde /franstalige radiozender te bezetten in Kraainem”, Gazet van Antwerpen (12/07/83) 5 ; “TAK-pamfletten in Kraainemse bussen”, Gazet van Antwerpen (25/07/83) 2.

[203] “TAK-actie in Kraainem”, De Standaard (26/09/83) 2 ; “TAK wandelde in Kraainem”, Gazet van Antwerpen (17/10/83) 2 en “Faciliteiten symbolisch ten grave gedragen”, Gazet van Antwerpen (02/11/83) 2.

[204] “TAK in de Senaat”, Het Volk (17/10/83) 1,10.

[205] “Rustige zondag in Voerstreek”, De Gentenaar (25/01/82) 3 ; “Blitzaktie van TAK in de Voer”, Gazet van Antwerpen (17/05/82) 6 en “TAK-aktie bij jeugdherberg in Voeren”, Gazet van Antwerpen (17/08/82) 12.

[206] KESTELOOT, C. ”Voeren”. Nieuwe Encyclopede van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3526.

[207] “Massaal Vlaams protest tegen Voercompomis”, Gazet van Antwerpen (01/02/83) 1.

[208] “Veel volk aan deur”, Het Nieuwsblad (02/02/83) 13 ; “PVV-ruit aan scherven”, Gazet van Antwerpen (02/02/83) 3 ; “Taalwandeling tweemaal bij Komen opgevangen”, De Standaard (07/02/83) 8 ; “TAK zingt Vlaamse Leeuw in Voerense gemeenteraad”, De Standaard (5-6/03/83) 2 en “Gespannen sfeer op Voerense gemeenteraad”, Gazet van Antwerpen (5-6/03/83) 1, 36.

[209] “TAK op schoonmaaktoer”, Gazet van Antwerpen (29/08/83) 12 en “Happart eist ontslag goeverneur”, Gazet van Antwerpen (19/09/83) 2.

[210] “TAK dreigt met nieuwe Voer-wandeling”, Gazet van Antwerpen (08/09/83) 6 en “Vlaamse Voerenaars: nu geen nieuwe wandeling”, Gazet van Antwerpen (16/09/83) 4.

[211] “TAK-incidenten te Antwerpen”, Het Volk (12/11/82) 6.

[212] “Incidenten na TAK-betoging”, De Standaard (19/11/82) 2.

[213] “TAK-aktie voor amnestie te Antwerpen”, Gazet van Antwerpen (01/03/82) 4 en “TAK doet amnestieoproep”, De Standaard (27/12/82) 5.

[214] Een eerste actie was gericht tegen de berichtgeving van de BRT over de zaak-Snoeck (“Klacht wegens smaad tegen BRT”, Gazet van Antwerpen (25-26/02/84) 12). Een tweede maal schreef het T.A.K. een brief naar Koningin Beatrix van Nederland om te protesteren tegen de NOS-berichtgeving over de IJzerbedevaart . De NOS beschreef de IJzerbedevaart als ‘een bijeenkomst van 40000 neo-fascisten die onder het mom van een eng nationalisme hun trouw aan een recent verleden beleden (“TAK vraagt onderzoek naar NOS-uitzending”, Gazet van Antwerpen (09/04/84) 7).

[215] Op het partijpolitieke vlak was de amnestiediscussie, vanaf 1976, een stuk milder geworden. Tussen 1977 en 1989 waren er drie regeringsinitiatieven die ‘maatregelen zouden bestuderen die met het oog op de pacificatie tussen de gemeenschappen, konden bijdragen tot de verzoening tussen alle burgers’. Twee van deze initiatieven (in 1978 en in 1988) mislukten, maar de werkgroep rond André Bourgeois leverde in 1984 wel nuttige resultaten. Dankzij het verslag van deze werkgroep werd uiteindelijk duidelijk wat vooral de sociale gevolgen waren geweest van de repressiewetgeving. Daardoor werd ook een rustigere dialoog mogelijk tussen de verschillende politieke partijen; iets wat in de decennia ervoor bijna onmogelijk was. Deze initiatieven waren echter vaak het resultaat van het politieke spel. Zo kwam de werkgroep in 1978, onder leiding van Rik Vandekerckhove, er om zo de VU te overtuigen het Egmontpact te ondertekenen. Na de mislukking van het Egmontpact zou bij de PS de bereidwilligheid verdwijnen om over amnestie te spreken. Dat het amnestiedossier gebruikt werd als politieke pasmunt geeft echter ook aan dat de amnestiekwestie, minder en minder, een belangrijk politiek agendapunt was. De Waalse partijen waren wel tegen amnestie, maar mochten er door het invoeren van amnestiemaatregelen een belangrijker dossier kunnen geregeld worden, dan zag men daar geen graten in. Desondanks werden er geen verdere, concrete amnestiemaatregelen genomen.

[216] “Elf-novembermanifestaties voor vrede en amnestie”, De Standaard (14/11/83) 2 ; “Fakkels voor respekt voor mensenrechten in Leuven”, De Standaard (12/12/83) 9 en “TAK in kerstnacht op pad voor amnestie”, Gazet van Antwerpen (26/12/83) 2.

[217] “TAK vraagt paus oproep voor amnestie te doen”, Gazet van Antwerpen (09/12/83) 5.

[218] “Amnestiebrief aan de bisschoppen”, Gazet van Antwerpen (14/11/83) 2.

[219] De Taktivist (01/81) 2.

[220] Het T.A.K. zorgde er dan ook voor dat het in de jaren ’90, toen er vooral rond symbooldossiers werd gewerkt, figuren koos, zoals Irma Laplasse en Leo Vindevogel, die geen nazistische of extreem-rechtse sympathieën konden toegedicht worden.

[221] “TAK schrijft paus over amnestie”, De Standaard (15/03/84) 5.

[222] “Amnestie-aktie van TAK vindt ruime weerklank” Gazet van Antwerpen (27/04/84) 4.

[223] “NSB tegen elke vorm van amnestie” De Standaard (21/05/84) 3 en “Antwerpen ontvangt ‘Certificate of Appreciation’ van bevrijders”, Gazet van Antwerpen (10/09/84) 10.

[224] “Amnestie-petitie voor de paus”, Het Volk (09/11/84) 5 ; “Vlaamse delegatie biedt paus petitie voor amnestie aan”, Gazet van Antwerpen (08/11/84) 1, 32 en “ TAK vraagt paus een amnestie-oproep”, De Morgen (09/11/84) 4.

[225] “11 november overal ingetogen herdacht”, Gazet van Antwerpen (12/11/84) 1, 6.

[226] “Fakkeltocht voor amnestie”, De Standaard (15/11/84) 3 en “Leuven beefde onder geweld van linkse herrieschoppers”, Gazet van Antwerpen (16/11/84) 2.

[227] Volgens Het Volk (“Betoging in Leuven”, Het Volk (15/11/84) 9) had het T.A.K. zelfs bewust leden van Were Di, Voorpost en het NSV geweigerd. Nog volgens Het Volk, waren het dan ook deze organisaties, maar vooral de linkse tegenbetogers die verantwoordelijk waren geweest voor de incienten

[228] “TAK naar Rome”, Het Volk (8-9/12/84) 5 en “TAK aktie in ROME”, De Standaard (27/12/84) 2.

[229] “Kerstbrief aan de koning”, Gazet van Antwerpen (24-25/12/84) 36 en “TAK schrijft koning open brief voor amnestie”, De Standaard (24-25/12/84) 7.

[230] “Amnestiekruistocht in Mechelen”, De Standaard (6-7/04/85) 4 ; “Kruistocht voor amnestie te Mechelen”, Gazet van Antwerpen (6-7/04/85) 3 en “Amnestie”, Gazet van Antwerpen (22/04/85) 3.

[231] “Vergeving weigeren is zich naast het kristendom plaatsen”, Gazet van Antwerpen (04/03/85) 1, 13 en “Amnestie-oproep bekrachtigd aan vooravond van pausbezoek” De Standaard (08/05/85) 2.

[232] MOONS, G (red.). Vergeet de grieven uit het verleden. Leuven, 1985.

[233] “Pauselijk gebaar”, De Standaard (10-11/11/84) 2.

[234] “TAK betoogt tegen schilpaddenpolitiek”, Gazet van Antwerpen (28/12/83) 36.

[235] “Happart stelt zich als burgemeester tentoon”, De Standaard (02/01/84) 4.

[236] De Morgen had het over 3000 deelnemers in het artikel in “Voer: zeg het met bloemen”, De Morgen (30/01/84) 5.

[237] Officieel was Happart al geen burgemeester meer, aangezien hij niet was komen opdagen voor het taalexamen dat was hem opgelegd bij de Limburgse Bestendige Deputatie.

[238] “Bloemen voor Veltmans ondanks verbod Happart”, De Standaard (30/01/84) 1, 8 ; “Vlamingen stapten zonder veel herrie naar Voerstreek”, Gazet van Antwerpen (30/01/84) 1, 6 ; “TAK doorbreekt Happart-verbod”, Het Nieuwsblad (30/01/84) 1 en “Vlaamse blitz-acties in ‘bezet’ Voeren”, het Belang van Limburg (30/01/84) 1, 7.

[239] “Open brief van TAK aan koning”, Gazet van Antweren (07/02/84) 3 ; “TAK schreef naar koning” De Gentenaar (07/02/84) 6 ; “TAK”, Gazet van Antwerpen (10/02/84) 3.

[240] Joseph Snoeck werd veroordeeld tot acht dagen voorwaardelijk; zijn zoon en schoondochter werden vrijgesproken. Zie “Vrijspraken in proces Snoeck”, De Standaard (10/02/84) 1.

[241] “TAK-leden opgepakt in Voeren”, De Standaard (13/02/84) 8 en “TAK-leden opgepakt in Voeren”, Gazet van Antwerpen (13/02/84) 3.

[242] “Rustig tegen Nothomb”, De Standaard (12/03/84) 3.

[243] “TAK voert aktie in gemeente van Nothomb”, Gazet van Antwerpen (19/03/84) 4.

[244] De eigenlijk beslissing van de Raad van Statie viel op 30 september ‘86. Dat had zo lang geduurd omdat de Franse gemeenschapsraad medio ’84 het decreet Lepaffe had goedgekeurd. Dit decreet bepaalde dat Franstalige mandatarissen hun eigen taal mochten gebruiken in Vlaamse gemeentes. De Raad van State kon bijgevolg niks toen totdat het Arbitragehof dit decreet vernietigde. Dat gebeurde uiteindelijk op 26 maart ’86, waarna de Raad van State in actie kon schieten.

[245] “Betoging voor ‘werk door zelfbestuur’”, De Standaard (25/11/83) 2 en “TAK reed ook Ronde”, Gazet van Antwerpen (02/04/84) 5.

[246] “Trein aan TAK-ketting”, Gazet van Antwerpen (18/02/85) 12.

[247] “Pijnlijk incident met eentalige Sinterklaas”, Gazet van Antwerpen (14/12/83) 8. De GB-Sinterklaas had geweigerd om een cadeautje te geven aan een Nederlandstalig kind. Het T.A.K. dreigde er mee de vestiging een bezoek te brengen als er geen verontschuldigingen kwamen. Het T.A.K werd echter niet gezien in de daaropvolgende weken.

[248] “TAK tegen taalbeleid bij GB”, De Standaard (09/07/84) 5 en “Nieuwe TAK-akties tegen taalbeleid GB”, Gazet van Antwerpen (09/07/84) 3.

[249] Verschillende Takkers die in de loop van december hadden gereserveerd in de geviseerde restaurants stuurden hun kat.

[250] “TAK tegen Franstalige spijskaarten en Engelse advertenties”, De Standaard (03/01/85) 3 en “TAK-protest tegen Engelstalige reklame”, Gazet van Antwerpen (22/04/85) 3.

[251] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s), Brussel, 1993, 303.

[252] “TAK-aktie tegen talentelling”, Gazet van Antwerpen (02/10/84) 5 ; “TAK rooft ‘talentellingsformulieren’ in Kraainem”, De Standaard (10/10/84) 2 en “Kraainem houdt onwettige talentelling”, Gazet van Antwerpen (08/10/84) 2.

[253] “TAK weer aktief”, Gazet van Antwerpen (15/10/84) 12.

[254] “Gemeenteraad van Schilde beleefde rumoerige avond”, Gazet van Antwerpen (27/04/84) 12 ; “TAK-aktie in Ronse”, Gazet van Antwerpen (20/08/84) 3 en “Ronse”, De Standaard (22/08/84) 2.

[255] “Bananen voor Happart, Maricq en De Grunne”, Gazet van Antwerpen (04/02/85) 3.

[256] De groepen ‘Media’ en ‘IJzerbedevaart’ worden in deze paragraaf niet verder besproken. Een eerste actie over de IJzerbedevaart vond op 19 januari 1986 plaats bij Marijke Van Hemeldonck, SP-Europarlementslid. In haar tuin werd een maquette van de IJzertoren gezet omdat ze een rapport had ondertekend waarin stond dat de IJzerbedevaart een ontmoetingsplaats was voor racisten en fascisten. Diezelfde maquette stond 4 maanden later bij het BRT-omroepgebouw om te protesteren tegen de, in hun ogen, slechte berichtgeving over de IJzerbedevaart. In november ’85 had het T.A.K. al eens geprotesteerd bij de BRT; volgens het T.A.K. was de berichtgeving over de amnestiecampagne niet objectief verlopen. Zie “TAK-aktie bij Van Hemeldonck”, Gazet van Antwerpen (20/01/86) 5. ; “TAK wil betere IJzerbedevaart op de BRT”, Het Nieuwsblad (12/05/86) 8 en “TAK met gele linten voor amnestie”, De Standaard (08/11/85) 3.

[257] “TAK verwijt aan CVP wansmakelijkheid”, De Standaard (24/06/85) 3 en “TAK voor nieuwe strijdbaarheid”, De Standaard (10/07/85) 3.

[258] “TAK verwijt aan CVP wansmakelijkheid”, De Standaard (24/06/85) 3.

[259] “TAK-akties rond federalizering onderwijs”, Gazet van Antwerpen (26/08/85) 4 ; “Opnieuw veel heibel rond regeringsmededeling”, Gazet van Antwerpen (02/09/85) 5 en “Holle CVP-vaten klinken het hardst”, Gazet van Antwerpen (09/09/85) 5.

[260] “Onderwijsbeleid overhevelen naar gemeenschappen”, Gazet van Antwerpen (10/07/85) 4.

[261] “TAK en CVP”, De Taktivist (11-12/85) 3.

[263] “TAK in Gent”, De Taktivist (01-02/86) 6.

[264] Dit was het geval op 24 augustus ’85, 16 november ’85 en 24 november ’85.

[265] “TAK contra NMBS”, Gazet van Antwerpen (25/11/85) 5.

[267] “Voor een federale NMBS”, Gazet van Antwerpen (14/04/86) 5.

[268] “Waalse Haan in Voeren op 11 juli”, Gazet van Antwerpen (12/07/86) 1,4.

[269] “La Belgique n’est pas encore Latine”, De Taktivist (01-02/86) 11-12.

[270] “TAK-akties voor amnestie”, Gazet van Antwerpen (12/11/85) 9 en “TAK met gele linten voor amnestie”, De Standaard (08/11/85) 3.

[271] “Vergeet de grieven uit het verleden”, De Standaard (23/12/85) 2 ; “Vergeet grieven uit het verleden”, Gazet van Antwerpen (20/12/85) 2 en “TAK, amnestie en paus”, Het Volk (20/12/85) 2.

[272] MOONS, G. Vergeet de grieven uit het verleden. Leuven, 1985.

[273] “TAK met taart bij koning”, Gazet van Antwerpen (16/12/85) 6 ; “TAK voert aktie voor woning van SP-senator Wyninckx”, Gazet van Antwerpen (03/02/86) 5 en “TAK-acties bij regeringsleden en aan de Kust”, Gazet van Antwerpen (20/05/86) 2.

[274] Tijdens de oorlog was Peleman door de bezetter uitgekozen om vanaf 1940 ondervoorzitter van de Brabantse Kunstfederatie en hoofdreferent voor kunst en letterkunde bij radio ‘Zender Brussel’ te worden. In 1942 verliet hij ‘Zender Brussel’ en werd hoofd van het departement ‘stijl en vorming’ bij de Dietsche Militie – Zwarte Brigade. In 1943 zou hij ook deze organisatie verlaten. Na de oorlog werd Peleman ter dood veroordeeld; een straf die in 1948 werd omgezet in levenslange dwangarbeid. Op het einde van 1950 werd Peleman vervroegd vrijgelaten na een gratieverzoek dat werd gesteund door Albert Westerlinck en Willy Peremans. Na zijn vrijlating zou Peleman niet langer aan actieve politiek doen. Zie: BEYEN, M. “Pelemans, Bert”. Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 2416.

[275] “TAK treedt op tegen Engelstalige reklameteksten”, De Standaard (26/06/85) 8 en “TAK-akties tegen Engelstalige reklame”, Gazet van Antwerpen (08/07/85) 4.

[276] “TAK overplakt Franse opschriften te De Panne”, Gazet van Antwerpen (12/08/85) 4 en “TAK acties bij regeringsleden en aan de Kust”, Gazet van Antwerpen (20/05/86) 2.

[277] De West-Vlaamse toeristische federatie ‘Westland’ had richtlijnen gegeven aan de zelfstandigen waarin werd gepleit voor viertalige (Nederlands, Frans, Duits en Engels) aankondigingen naar het publiek. Met deze richtlijn was ook het T.A.K. akkoord, maar de zelfstandigen mochten uiteindelijk doen wat ze wilden aangezien het slechts om een richtlijn ging.

[278] “TAK met taart bij koning”, Gazet van Antwerpen (16/12/85) 6.

[279] “TAK boos om tweetalige mis”, Gazet van Antwerpen (13/01/86) 5.

[280] “Minister boos over weetalige mis in Voeren”, Gazet van Antwerpen (07/01/86) 5.

[281] “Nieuwe TAK-woordvoerder Guido Moons: ‘Geen aktie om de aktie’”, Gazet van Antwerpen (13/11/85) 5.

[282] “Erwin Brentjens, de Tijl Uilenspiegel van de jaren ‘80”, Gazet van Antwerpen (05/05/85) 7.

[283] DEWEERDT, M. “Moons, Guido”.Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 2094-2095.

[284] De amnestie-acties van het T.A.K. in de periode juni 1986 – december 1987 bestonden uit een stille optocht in Gent, een amnestiewake bij het hechteniskamp in Lokeren en een amnestiepakjes-actie onder de kerstbomen in de grote Vlaamse steden. NOG VOETNOTEN.

[285] Deze drie acties waren allemaal gericht tegen het Muntorkest dat de Vlaamse Leeuw niet wilde spelen. Zie “Muntorkest kan Vlaamse Leeuw niet spelen”, De Standaard (10-11/01/87) 3 en “TAK-actie op nieuwjaarsconcert in De Singel”, Gazet van Antwerpen (13/01/87) 5.

[286] Het gaat hier tweemaal om een deelname van het T.A.K. aan de Gordel waarbij men aandacht vroeg voor de woon- en leefproblematiek in de rand rond Brussel, maar ook in de rest van Vlaams-Brabant. Zie "Zesde Gordel: weergaloos succes”, Het Volk (08/09/86) 7 en “Met 50000 op de afspraak”, Gazet van Antwerpen (07/09/87) 5.

[288] “Verontwaardiging over nieuwe Franse school in Voeren”, Gazet van Antwerpen (10/06/86) 5 en “Kaaklsag”, De Standaard (12/06/86) 3.

[289] “Voerense naweeën”, Gazet van Antwerpen (14/07/86) 5 en “TAK dreigt met nieuwe manifestaties in Voeren”, Gazet van Antwerpen (18/08/86) 5.

[290] “TAK dreigt met nieuwe manifestaties in Voeren” , Gazet van Antwerpen (18/08/86) 5.

[291] “TAK duldt geen compromis inzake Happart”, Gazet van Antwerpen (28/08/86) 5 en “TAK ongerust over Happart-verklaringen”, De Standaard (04/09/86) 3.

[292] “Strubbelingen en feest in Voeren”, De Morgen (22/09/86) 4 ; “TAK betoogt tegen Feest der Franstaligen”, Het Laatste Nieuws (22/09/86) 8 ; “Happart: geen taalexamen, Alleen stembus telt”, Het Volk (22/09/6) 1 en “Ik zal niet wijken”, Gazet van Antwerpen (22/09/86) 1,2.

[293] “TAK betoogt nabij woning van Martens”, Nieuwsblad/De Gentenaar (09/10/86) 4 en “Happart ook in beroep bij Hof van Kassatie”, De Standaard (03/11/86) 3.

[294] “Voeren”, De Taktivist (09-10/86) 8.

[295] “Voeren”, De Taktivist (09-10/86) 6-8.

[296] “Wandelen, lopen, wenen, nat worden, slaag krijgen”, Het Laatste Nieuws (08/12/86) 4 en “Vlaamse Voerwandeling zorgt voor relletjes”, De Standaard (08/12/86) 3.

[297] “TAK wandelt in Voeren ondanks kritiek en formeel verbod”, De Taktivist (11-12/86) 5-9.

[298] “TAK-leden opgepakt bij aktie in Voeren”, DeStandaard (10/02/87) 2 en “Kandidaatburgemeester gaf aftrap”, De Takltivist (01-02/87) 3-5.

[299] “Rijkswacht gevorderd door burgemeester X”, Het Volk (23/03/87) 1 en “TAK toch in de Voer”, Gazet van Antwerpen (23/03/87) 1,5.

[300] “Duizend Vlamingen in het hartje van Voeren”, De Taktivist (03-04/87) 5-6.

[301] “Duizend Vlamingen in het hartje van Voeren”, De Taktivist (03-04/87) 6-9.

[302] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 259 en “PSC blijft zeer hard en negatief”, De Standaard (27-28/05/87) 1.

[303] Gazet van Antwerpen (01/06/87) 5.

[304] “Suykerbuyk bevestigt zwakte Voer-akkoord”, Gazet van Antwerpen (01/06/87) 5.

[305] Er waren klachten vanuit Sint-Genesius-Rode, Linkebeek, Wezembeek-Oppem en Kraainem in verband met gemeenteraadsleden die Frans spraken tijdens de gemeenteraad. Zie WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 259.-260.

[306] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 260

[307] Tijdens deze regeringsvorming sprak informateur Jean-Luc Dehaene de legendarisch geworden woorden: “Sire, geef mij honderd dagen”.

[308] “Federalisering Onderwijs”, Gazet van Antwerpen (21/06/86) 5 ; “Voor een federale NMBS”, Gazet van Antwerpen (12/04/78) 5 ; “Ludieke aktie van Tak”, De Standaard (03-04/01/87) 3 en “De eerste minister en TAK”, De Gentenaar, (25/02/87) 7.

[309] “Voor wanneer de Vlaamse financiële autonomie”, De Taktivist (07-08/86) 13-17.

[310] “TAK-actie aan Gentse banken”, Het Volk (16/06/86) 11 ; “TAK-aktie te Gent voor splitsing banken”, Gazet van Antwerpen (16/06/86) 5 en “TAK-aktie aan ASLK en Gemeentekrediet”, De Gentenaar (16/06/86) 9.

[311] “TAK-acties bij ASLK te Antwerpen”, Gazet van Antwerpen (26/01/87) 2.

[312] Gazet van Antwerpen Overzee (12/03/87) 2 ; “TAK-akties tegen ASLK”, De Standaard (10/06/87) 3 en “Affiches voor splitsing”, De Gentenaar (29-30/08/87) 4.

[313] Zie Fortis Bank. 2004. http://www.fortisbank.be.

[314] “Heibel op Kraainemse raadszitting”, De Standaard (25/02/87) 16.

[315] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 286.

[316] WITTE, E. De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 285-288.

[317] “TAK maakt Vlaamse bibliotheek in Kraainem 1500 boeken rijker”, Het Nieuwsblad (25/04/87) 14.

[318] WITTE, E. De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 281.

[319] “MIVB, nieuwe loketzaak”, De Taktivist (05-06/87) 10-11 en “De Croo antwoordt op TAK verzoek, TAK wijst voorstel van de hand”, De Taktivist (09-10/87) 9-11.

[320] Het T.A.K. schreef ook nog een brief aan Herman De Croo, die als minister toen bevoegd was voor verkeer. Hij liet weten dat hij aan de MIVB-directie opdracht had gegeven om ervoor te zorgen dat met behulp van taallaboratorium en opleidingspersoneel het gewenste niveau (actieve tweetaligheid) zou bereikt worden. Zie “M.I.V.B.: opnieuw gebuisd”, De Taktivist (01-02/90) 8-11.

[321] “TAK pakt Engelstalige reclame aan”, Het Volk (20-21/07/87) 5 en “Opnieuw TAK-actie tegen Engelstalige reclame”, Gazet van Antwerpen (20/07/87) 5.

[322] “TAK betoogt nabij woning van Martens”, Het Nieuwsblad/De Gentenaar (9/10/86) 3 ; “Davidsfonds vraagt anti-Vlaamse wetsontwerp te verwerpen”, De Standaard (21/05/97) 3.

[323] Van de drie acties over de taalgrens, waren er twee gericht op de taalgrensgemeente Ronse. Een eerste maal werden er verkeersborden overschilderd en een tweede maal plakte men affiches tegen de faciliteiten in deze taalgrensgemeente. De andere actie vond plaats op 11 juli, toen het T.A.K. zorgde voor Vlaamse vlaggen in de taalgrensgemeenten. Zie “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (06-07-08/88) 3 ; “11 juli”, De Taktivist (06-07-08/88) 21 en “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3.

[324] De eerste van de twee acties voor meer zelfbestuur voor Vlaanderen vond plaat s op 12 juni 1988, toen aan het Coudenberggebouw in Brussel een spandoek met de tekst ‘België barst’ werd gehangen. Een tweede actie was een affichecampagne (januari 1989) langs de Waalse autowegen waarin werd geijverd voor fiscaal zelfbestuur. Zie “leve België?”, De Taktivist (06-07-08/88) 18-19 en “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3.

[325] De twee acties over Brussel bestonden tweemaal uit de deelname van het T.A.K. aan de Gordel. Zie “Tak doet het – Oordeel zelf”, De Taktivist (09-10/88) 3 en “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (09-10/89) 3.

[326] Deze ene actie in Voeren had de bedoeling te protesteren tegen het regeerakkoord dat was gesloten tussen CVP, PSC, SP, PS en VU. Dit regeerakkoord wordt in deze paragraaf duidelijk besproken. Zie “TAK in Voeren”, Gazet van Antwerpen (16/05/88) 2.

[327] Eén maal was de BRT het onderwerp van een T.A.K.-actie. Op 26 december 1990 verspreidde het T.A.K. een persmededeling waarin werd geprotesteerd tegen het schrappen van de documentaire van Maurice Dewilde over de repressie na de Tweede Wereldoorlog. Zie “Allez, alles,… Maurice”, De Taktivist (11-12/90 – 01/91) 16-17.

[328] WITTE, E (red.). De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 262-263 en DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand: ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 67-68.

[329] GRAMMENS, M. Gedaan met geven en toegeven. Leuven, 1990, 57.

[330] WITTE, E. De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, p.264.

[331] WITTE, E. De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, p.265 en DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand: ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 83.

[332] WITTE, E. De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 265-266 en DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 83.

[333] WITTE, E. De Brusselse Rand (Brusselse Thema’s I). Brussel, 1993, 266-267 en DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 83.

[334] DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 176-177.

[335] Brussel werd pas definitief een autonoom gewest door de staatshervorming van 1993, beter bekend als het Sint-Michielsakkoord.

[336] De gemeenschappen kregen de volledige bevoegdheid over onderwijs met uitzondering van de bepaling van het begin en het einde van de leerplicht en van de mininimale voorwaarden voor het uitreiken van diploma’s. Deze twee aangelegenheden bleven de bevoegdheid van de Staat, net zoals de wetgeving rond pensioenen.

De bevoegdheden van de gewesten werden door de staatshervorming van 1988 niet alleen uitgebreid, ze kregen er ook nieuwe bij. Openbare werken en vervoer werden door de

staatshervorming gewestelijke materies. Meer bepaald ging het over aangelegenheden zoals wegen, waterwegen, havens, uitrusting en uitbating van de openbare vlieghavens (behalve Brussel-Nationaal), stads- en streekvervoer. De bevoegdheden op het vlak van economie en ondergeschikte besturen werden uitgebreid. Zo werd de gewesten volledig verantwoordelijk voor economie met enkele uitzonderingen. Enkele zaken bleven toegewezen aan het nationaal niveau. De belangrijkste van die zaken, die zeker in het kader van deze eindverhandeling vermeld moet worden, is de sociale zekerheid, die niet gesplitst werd. De ondergeschikte besturen werden door de staatshervorming financieel volledig afhankelijk van de gewesten en ook op het vlak van het administratief toezicht hingen de ondergeschikte besturen nu af van de gewesten.

[337] Tot 1988 werden de gewesten en gemeenschappen vooral afhankelijk van de dotaties vanuit de staatsbegroting. Door de grondwetsherziening konden de gemeenschappen blijven beroep doen op de bronnen die reeds in 1980 ter hunner beschikking stonden, maar daarnaast konden ze gebruik maken van de ‘gedeelde belasting’. Dat is een belasting, door de staat geheven (o.a. kijk- en luistergeld), waarvan een deel wordt afgestaan aan de gemeenschappen. De gewesten werden voortaan gefinancierd door een samengestelde belasting (personenbelasting door de staat geheven, waarvan een deel afgestaan werd aan de gewesten), eigen belastingen (niet op zaken waar de staat al belasting op heft), de nationale solidariteitstussenkomst en de bronnen waaruit de gewesten reeds in 1980 konden putten.

[338] “Onze Lijn”, De Taktivist (06-07-08/88) 2 en “TAK en het regeerakkoord – De faciliteitenregeling”, De Taktivist (04-05/88) 9-12.

[339] “TAK en het regeerakkoord – De faciliteitenregeling”, De Taktivist (04-05/88) 10.

[341] “TAK bezet Linkebeekse raad”, Gazet van Antwerpen (01/03/88) 2 en “TAK doet het - oordeel zelf”, De Taktivist (06-07-08/88) 3.

[342] DISTELMANS, BART. JANSSENS, RUDI. KOPPEN, JIMMY. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, p.176.

[343] “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (04-05/88) 3.

[344] “TAK bezet Linkebeeks gemeentehuis”, De Standaard (12/07/88) 3.

[345] “Gemeenteraadsverkiezingen”, De Taktivist (09-10/88) 12-13 en “Gemeenteraadsverkiezingen”, De Standaard (10/10/88) 4-6.

[346] In Drogenbos kwam er geen Vlaamse Lijst op. De tweetalige lijst van burgemeester Calmeyn haalde maar liefst 82% van de stemmen en Calmeyn bleef dus zonder moeite burgemeester.

[347] “Gemeenteraadsverkiezingen”, De Taktivist (11/88) 8 en “Gemeenteraadsverkiezingen”, De Standaard (10/10/88) 4-6.

[348] “Gemeenteraadsverkiezingen”, De Taktivist (11/88) 8-9 en “Gemeenteraadsverkiezingen”, De Standaard (10/10/88) 4-6.

[349] De zesde faciliteitengemeente, Drogenbos, wordt hier niet in rekening gebracht omdat in deze gemeente de communautaire spanningen onbestaand waren.

[350] Rudi Janssens toont in een onderzoek uit 2000 aan dat slechts 19,5% van de inwijkelingen komen uit een ééntalig Nederlands gezin, terwijl er 53,3% van de inwijkelingen uit een ééntalig Frans gezin komen. DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand: ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 297-298.

[351] “Franstalige tussenkomsten in gemeenteraad randgemeenten ‘in rechte onbestaande’”, De Standaard (23/01/89) 3.

[352] “Voeren, steeds dieper in het moeras”, De Standaard (06/01/89) 2.

[353] T.A.K. was niet aanwezig op de installatievergadering van de gemeenteraad van Wezembeek – Oppem.

[354] “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3 en “In de rand”, De Taktivist (02/89) 10-14.

[355] “In de rand”, De Taktivist (02/89) 10-11.

[356] “VB-Kamerleden in de boeien”, De Standaard (23/01/89) 1.

[357] “In de rand”, De Taktivist (02/89) 10-11.

[358] “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3 ; “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (04/89) 3 ; “Willy Kuijpers opgepakt tijdens gemeenteraad van Linkbeek”, Gazet van Antwerpen (08/05/90) 2 ; “Linke streken in Linkebeek”, De Taktivist (07-08/89) 9 ; “TAK doet het oordeel zelf”, De Taktivist (05-06/90) 3 ; “Burgemeester van Rode kreeg rode kaart van T.A.K.”, Het Volk (15/06/90) 13 ; “Takkers opgepakt in Kraainem”, Gazet van Antwerpen 2 ; “Vaudeville te Linkebeek”, De Taktivist (07-08/90) 8-9 ; “Nieuwe escalatie in Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (06/09/90) 2 ; “Linkebeek volhardt”, Gazet van Antwerpen (04/10/90) 5 en “Tien geboden voor Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (11/12/89) 1.

[359] DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 176.

[360] “Burgemeester van Rode kreeg rode kaart van T.A.K.”, Het Volk (15/06/90) 13

[361] “12 maart: t.a.k. wandelt door de zes”, De Taktivist (02/89) 4-5 en “1 oktober: TAK op mars door de zes”, De Taktivist (09-10/89) 7-9.

[362] “TAK-protest tegen Frans in Vlaamse gemeenten”, Gazet van Antwerpen (28/09/89) 5.

[363] “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (04-05/88) 3 ; “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (11/88) 2 ; “Vlaamse oud-strijders blijven bij oude eisen: zelfbestuur en vrede”, De Standaard (12-13/11/88) 2 ; “11 november”, De Taktivist (11/88) 16 ; “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3 ; “TAK voert amnestieactie” Gazet van Antwerpen (09/11/89) 5 ; “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (11-12/89) 3 ; “Amnestie: de noodzaak blijft”, De Taktivist (11-12/90) 24 ; “Koning herdenkt veldtocht 1940 aan Leiemonument in Kortrijk”, Gazet van Antwerpen (21/05/90) 3 ; “Amnestiebetoging voor koninklijk paleis”, Gazet van Antwerpen (10/09/90) p.4 ; “Breendonk 1 en 2”, De Taktivist (11-12/90 – 01/91) 14-15 en “TAK voert amnestiecampagne”, De Standaard (15-16/12/90) 3.

[364] Concreet ijverde het T.A.K. voor 1200 tot 1500 mensen die de Belgische nationaliteit verloren, voor 600 tot 650 mensen die hun burgerrechten verloren en voor 550 mensen die nog steeds schulden hebben door de schadevergoeding die ze moesten betalen na de oorlog of door verbeurdverklaringen. Zie “TAK blijft ijveren voor Amnestie”, De Taktivist (09-10/89) 4.

[365] “laat amnestie amnesty koud?”, De Taktivist (04-05/88) 7

[366] Naast Guido Moons waren ook Herman De Mulder en Bruno Huygebaert aanwezig op deze ‘uitstap’ naar Londen, waarvan de overtocht overigens betaald werd door VTB-VAB. Zie “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (01-02/90) 3 en “Amnesty International”, De Taktivist (01-02/90) 7-8.

[367] “TAK voert actie tegen adelstand ‘Alva’ De Smedt”, Het Nieuwsblad (09/09/89) 2 en “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (09-10/89) 3.

[368] “TAK blijft ijveren voor amnestie”, De Taktivist (09-10/89) 4.

[369] Er waren naast de vijf acties tegen de MIVB nog één actie tegen Exploration du Monde in Sint-Genesius-Rode. Over Exploration du Monde volgt een uitgebreide uitleg in paragraaf 7 van dit hoofdstuk.

[370] Jean-Louis Theys zou in de Brusselse Hoofdstedelijke raad op de vragen omtrent de enquête bij de MIVB antwoorden dat ‘dergelijk onderzoek een poging was om tweedracht te zaaien tussen de twee taalgemeenschappen binnen de MIVB’. Zie “De MIVB past de taalwet… nog altijd niet toe …”, De Taktivist (03-04/90) 12.

[371] “M.I.V.B.: opnieuw gebuist”, De Taktivist (01-02/90) 8-9 en zie ook WEMMEL, Persoonlijk Archief Bart De Valck. Proces-verbaal van vaststelling, map 1.

[372] “Aktie dwarsligger”, De Taktivist (05-06/90) 5-6.

[373] “De M.I.V.B. past de taalwet … nog altijd niet toe …”, De Taktivist (03-04/90) 12.

[374] “M.I.V.B.: opnieuw gebuisd”, De Taktivist (01-02/90) 9.

[375] De drie andere acties waren gericht op respectievelijk de Franse wijnstands op de Gentse jaarbeurs, het gebruik van Engelstalige reclame door Marlboro en tegen het Franstalige cultuurprogramma Exploration du Monde. Zie “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (09-10/88) 3 ; “bon ton à Gand”, De Taktivist (09-10/88) 10-11 ; “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (11/88) 2 ; “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3 en “Gier-aanslag op Franse film”; Het Volk (13/02/90) 4.

[376] “Men zegge het voort”, De Taktivist (11/88) 13.

[377] “Gordel naar hoogtepunt”, De Standaard (05/09/88) 1 en “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist, (09-10/88) 3.

[378] “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (02/89) 3 ; “golf”, De Taktivist (02/89) 7 en “Tak doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (09-10/89) 3.

[379] “Les poissons d’avril”, De Taktivist (03-04/90) 11 ; “Bal du Printemps in Overijse viel in het water”, Gazet van Antwerpen (22/04/90) p.34 en “Vlaams-Brabant blijft (voorlopig) Vlaams”, De Taktivist (05-06/90) 6.

[380] Over deze splitsing van de kieskring Brussel – Halle – Vilvoorde volgt meer in paragraaf 7 van dit hoofdstuk.

[381] De redenen voor de korte heropleving van de T.A.K.-agitatie rond Voeren waren het ongenoegen over de bouw van een Franstalig cultureel- en sportcentrum, het niet bouwen van een nieuwe Vlaamse muziekacademie, het, in de ogen van het T.A.K., slechte beleid van het gemeentebestuur inzake woningen, economie en toerisme. Alle vier de acties vonden plaats in 1992, daarna viel de agitatie rond Voeren weer helemaal stil. Drie acties (waarvan 2 wandelingen) werden in Voeren zelf gehouden, éénmaal werd er bij minister-president Van Den Brande actie gevoerd. Zie “Kat-en-muisspel in Voeren”, Het Nieuwsblad (04/05/92) 1 ; “TAK protesteert tegen loslaten faciliteitengemeenten”, Gazet van Antwerpen (14/05/92) 2 ; “Vlaamse Leeuw wappert toch rustig in Voeren”, De Standaard (13/07/920 2 ; “Zondag in Voeren”, De Standaard (21/09/92) 2.

[382] Bij deze restacties hoorden een deelname aan een betoging van de Vlaamse Federale Partij in Frans-Vlaanderen, een plakactie tegen uitsluitend Franstalige uitnodigingen van de Koning Boudewijnstichting, een betoging voor de Dodengang als Vlaams monument en een actie in het Brussels stadhuis tegen uitspraken van burgemeester Freddy Thielemans. Zie WEMMEl, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map ? ; “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (05-06/94) 3 en “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (07-08/94) 3.

[383] Deze ene actie voor Brussel vond plaats op 5 september 1993, toen het T.A.K. deelnam aan de Gordel. Zie “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (11-12/93) 16.

[384] “Linkebeek wil bij Brussel”, Gazet van Antwerpen (18/06/91) 2 ; “Linkebeek omzeilt raadsvernietiging”, Het Nieuwslblad (28/04/92) 14 ; “Heibel om taalmotie in Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (24/11/92)2 en “Linkebeek”, De Taktivist (11-12/93) 10-11.

[385] Eenmaal bleef het rustig, namelijk op de gemeenteraadszitting van 28 september 1993. Op die dag werd immers de overleden burgemeester Liétar vervangen door Christian Van Eycken. Het T.A.K. respecteerde de minuut stilte, maar stond niet recht, zoals de andere aanwezigen. Zie “Linkebeek”, De Taktivist (11-12/93) 10-11.

[386] DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002,176-177.

[387] “Linkebeek wil bij Brussel”, Gazet van Antwerpen (18/06/91) 2.

[388] “Heibel om taalmotie in Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (24/11/92) 2.

[389] “Gesloten wegens wanbeheer”, Gazet van Antwerpen (01/06/92) 2.

[390] “Wat een burgemeester van Linkebeek lijden kan”, Het Volk (08/02/93) 6.

[391] “TAK metselt ingang van gemeentehuis van Linkebeek dicht”, De Standaard (30/05/94) 3.

[392] “TAK betoogt in Wezembeek-Oppem”, De Standaard (04/03/91) 3.

[393] “Actie voor behoud van Nederlandstalige karakter van Vlaams-Brabant”, Gazet van Antwerpen (08/04/91) 2.

[394] “Anti-faciliteitenactie van TAK in Wezembeek”, Gazet van Antwerpen (27/03/92) 34.

[395] DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 153-154.

[396] DISTELMANS, B. JANSSENS, R. KOPPEN, J. Taalfaciliteiten in de Rand. Ontwikkelingslijnen, conflictgebieden en taalpraktijk (Brusselse Thema’s IX). Brussel, 2002, 153.

[397] “TAK-manifestaties voor FDF-gebouw”, Gazet van Antwerpen (19/02/92) 2.

[398] Het Sint-Michielsakkoord, dat de Belgische staat voor de vierde maal in minder dan 25 jaar hervormde, verdeelde België in drie gewesten (Vlaamse, Franse en het Brussels Hoofdstedelijke) en drie gemeenschappen (Nederlandse, Franse en Duitse). Daarnaast werd ook de tweetalige provincie Brabant vanaf 1 januari 1995 opgesplitst in een Vlaams-Brabant, met als hoofdplaats Leuven, en Waals-Brabant, met als hoofdplaats Nijvel. Daarnaast werd ook het aantal leden van de Federale Kamer teruggebracht van 212 naar 150 en werd bepaald dat vanaf 1995 de 124 leden van de Vlaamse Raad rechtsreeks zouden worden verkozen.

Op het vlak van bevoegdheden werd de macht van de Senaat ingeperkt ten voordele van de Kamer van Volksvertegenwoordigers. In de meeste gevallen werd de macht van de Senaat herleid tot adviesbevoegdheid. Alleen nog in enkele uitzonderlijke gevallen, zoals bijvoorbeeld grondwetsherzieningen, staat de Senaat nog op dezelfde voet als de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Voor alle andere materies, zoals bijvoorbeeld het stemmen van de regeringsbegroting en uitspraken over vertrouwen of wantrouwen in de regering, is alleen de Kamer van Volksvertegenwoordigers verantwoordelijk.

Op het vlak van materiële bevoegdheden werd de macht van de gewesten en gemeenschappen verder uitgebreid. Het federale niveau werd door de staatshervorming van 1993 nog slechts bevoegd voor de door de grondwet aan haar toegewezen bevoegdheden, terwijl de gemeenschappen en gewesten verantwoordelijk waren voor al de residuaire bevoegdheden.

[399] “Sint-Michielsakkoord breidt Brussel alleen maar uit”, Gazet van Antwerpen (01/02/93) 2 ; “TAK tegen St.-Michiel”, Het Laatste Nieuws (08/03/93) 9 en TAK-borden tegen Sint-Michiels’, Gazet van Antwerpen (22/03/93) 4.

[400] “Sint-Michielsakkoord: onevenwichtig scheef federalisme”, De Taktivst (09-10/92) 10-11.

[401] Het programma van de Vlaamse Raad bestond uit de volgende 10 punten: 1.) Afschaffing van het dubbelmandaat; 2.) Een rechtsreeks verkozen Vlaams Parlement voor de Vlaamse Gemeenschap; 3.) Hervorming van Kamer en Senaat; 4.) Toekenning van restbevoegdheden aan Gemeenschappen en gewesten; 5.) Verruimde fiscale en financiële bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor de gemeenschappen; 6.) Internationale verdragsbevoegdheid; 7.) Afbouw van niet-objectief verklaarbare financiële transferten; 8.) Het principe van niet-inmenging in bevoegdheid en territorium van andere Gewesten en Gemeenschappen; 9.) Splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde en de provincie Brabant en 10.) Europese zetelverdeling volgens bevolkingscijfers. Zie “Sint-Michielsakkoord: onevenwichtig scheef federalisme”, De Taktivst (09-10/92) 10-11.

[402] De vertegenwoordigers van de Brusselse Vlamingen waren de eerste zes verkozen Vlaamse leden van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad.

[403] “Halle-Vilvoorde”, De Taktivist (11-12/92) 10-11.

[404] “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (01-02/94) 3 ; “Onafhankelijkheidsaktie te Brussel”, De Taktivist (01-02/94) 7 en “Succesvolle meeting”, De Taktivist (01-02/94) 5-7.

[405] “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (05-06/94) 3 en “TAK-actie voor amnestie bij PS”, Gazet van Antwerpen (12/09/94) 3.

[406] “TAK tegen St.-Michiel”, Het Laatste Nieuws (08/03/93) 9; “Autokaravaan tegen Sint-Michielsakkoord”, Het Nieuwsblad (26/04/92) B2 ; “300 km door en voor Vlaanderen”, De Taktivist (11-12/93) 11 en “Tak herdenkt twintigste verjaardag van Halle-betoging”, De Standaard (25/11/94) 2.

[407] “TAK betoogt in Wezembeek-Oppem”, De Standaard (04/03/91) 3 ; “TAK-manifestaties voor FDF-gebouw”, Gazet van Antwerpen (19/02/92) 2 ; “300 km door en voor Vlaanderen”, De Taktivist (11-12/93) 11 en “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (11-12/93) 16 en “De Gordel”, De Taktivist (11-12/93) 18.

[408] Het Laatste Nieuws (08/03/91) 13 ; WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmedeling, map 3 en “11 juli-aktie”, De Taktivist (11-12/93) 4-5.

[409] “TAK beschuldigt Vermeiren van uitverkoop Vlaams-Brabant”, Het Nieuwsblad (11/07/91) 1.

[410] “Geen woning voor Vlaams-Brabanders”, De Standaard (31/12/91) 2 en WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededelingin, map 1.

[411] “Amnestiebetoging van TAK in Brussel”, Gazet van Antwerpen (12/11/91) 2 ; “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (11-12/92) 3 ; “11 november en de amnestie-eis”, De Taktivist (11-12/92) 12-13 en “Amnestie-aktie te Ronse”, De Taktivist (01-02/94) 4-5.

[412] “T.A.K. – V.V.B. – amnestiekampagne ‘Repressie zonder maat of einde’”, De Taktivist (03-04/94) 10-11 ; “Amnestie-spandoek aan Justitiepaleis”, De Standaard (31/01/94) 2 ; “Amnestiekruistocht TAK en VVB”, Gazet van Antwerpen (02/04/94) 40 ; “Stille amnestie-optocht te Gent”, De Taktivist (09-10/94) 10-11 ; “TAK laat advokaten herziening proces-Vindevogel besturderen”, Het Nieuwsblad (22/09/94) 5 ; “Di Rupo wijst amnestie kordaat af”, De Standaard (12/09/94) 3 ; “TAK-actie voor amnestie bij PS”, Gazet van Antwerpen (12/09/94) 4 en “TAK doet het – oordeel zelf”, De Taktivist (07-08/94) 3.

[413] “Di Rupo wijst amnestie kordaat af”, De Standaard (12/09/94) 3.

[415] HUYSE, LUC. “Amnestie”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, I (1998) 287.

[416] Zie WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Aktie STOP EURO-BRUSSEL, map 1.

[419] “Affiche-campagne tegen Martens in Brussel”, Gazet van Antwerpen (14/11/91) 2.

[420] “’Stop Euro-Brussel’ verkoopt symbolisch woning Chabert”, Het Nieuwsblad (13/05/92) 2.

[421] Moet er nog beton zijn in Brussel?”, Gazet van Antwerpen (06/02/92) 7 en “TAK tegen BAC”, Gazet van Antwerpen (11/04/92) 2.

[422] “Tak-leden voorgeleid”, Het Volk (13/01/94) 11 ; “TAK-actie tegen ‘Exploration du Monde’”, Gazet van Antwerpen (10/03/94) 5 en “Tak verstoort filmvoorstelling”, Het Nieuwsblad (16/03/94) B1.

[423] WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Brief van T.A.K. aan burgemeester van Aalst, map 1 en “TAK eist Nederlands in restaurants in Overijse”, Het Nieuwsblad (29/09/91) B2.

[424] “TAK voert actie In Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (16/01/92) 2.

[425] LINDEMANS, RENARD, VANDEVELDE, VANDEZANDE. De taalwetgeving in België. Leuven, 1981, 238-239.

[426] De Roover was voorzitter van de V.V.B. sedert 1989. Hij zou dat blijven tot 1996.

[427] “Onze Lijn – TAK en VVB: samen de hand aan de ploeg slaan”, De Taktivist (03/91) 2.

[429] “Onze Lijn – TAK en VVB: samen de hand aan de ploeg slaan”, De Taktivist (03/91) 2.

[430] DE WEVER, BART. “Taal Aktiekomitee”. Nieuw Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 2946-2948.

[431] “Het Grote Eric Crommelynck – interview”, De Taktivist (11-12/95) 14.

[432] Deze groep bestaat uit acties die niet in bepaalde categorie konden onderverdeeld worden. Ze worden dat ook niet verder behandeld.

[433] “TAK voert actie tegen faciliteiten”, Gazet van Antwerpen (02/10/95) 4.

[434] “Jan Decorte bezoekt TAK-aktie”, De Standaard (19/10/95) 5 en “Toon uw tanden”, Gazet van Antwerpen (11/01/96) 4 en “TAK pleit voor aankoop ULB-VUB gronden in Rode”, De Standaard (29/09/97) 3.

[435] “Le TAK devant le siège du FDF” in Le Peuple, 14/12/96, p.3 en “Voorzitter Portier eist actie in Rand” in Gazet van Antwerpen, 28/04/97, p.2.

[436] “Stap in de goede richting”, Gazet van Antwerpen (06/08/97) 4.

[437] Alleen in Drogenbos bleef de situatie gelijk (13 zetels voor de lijst van de burgemeester en 2 voor de Vlaamse lijst), maar aangezien in deze gemeente er nooit problemen zijn geweest, worden die hier dan ook niet besproken.

[438] Zie Vrije Universitieit Brussel. 2002. http://www.vub.ac.be/belgianelections.

[439] “Tumult tijdens installatie”, Het Laatste Nieuws (18/01/95) 17.

[440] “Veldwachter moet sloten van eigen gemeentehuis openbreken”, Gazet van Antwerpen (16/02/95) 4.

[441] “Incidenten op gemeenteraad Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (04/10/95) 5.

[442] “Van Eycken: Integratie, nooit jamais”, Het Laatste Nieuws (04/10/95) 18.

[443] “TAK-manifestanten bestrijden gevaar voor besmetting in Linkebeek”, Het Nieuwsblad (16/02/96) 7.

[444] “TAK voert nachtelijke actie in Linkebeek”, Het Nieuwsblad (29/11/96) 7 ; “Rake klappen voor burgemeester Van Eycken”, Het Laatste Nieuws (09/05/97) 25 ; WEMMEL, Persoonlijk Archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 9 ; “Onkelinx heft glas champagne”, Gazet van Antwerpen (8-9/11/97) 4 en “Rijkswacht belet bezetting Linkebeeks gemeentehuis”, Gazet van Antwerpen (18/04/96) 3.

[445] Actie voor splitsing Brussel – Halle – Vilvoorde”, Gazet van Antwerpen (06/02/95) 4 ; “Franse straatborden overplakt in Rode en Linkebeek”, Het Nieuwsblad (16/02/95) 2 ; “TAK wil Vlaamse antenne in Rode”, Gazet van Antwerpen (26/06/95) 4 ; “Judoclub wordt door de gemeente op straat gezet”, Het Laatste Nieuws (10/06/96) 15 ; “De Gordel verliest secretariaat in Rode”, Het Nieuwsblad (12/06/96) 13 en “Protest tegen gemeenteraadsbeslissing”, Het Laatste Nieuws (24/06/96) 14 en WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 7.

[446] “Rijkswachter gewond bij TAK-betoging”, Gazet van Antwerpen (01/02/96) 15.

[447] “Ook TAK in actie tegen Franse feesten Kraainem”, Het Volk (16/09/96) 11 ; “TAK geeft gemeenteraad zangles”, Het Nieuwsblad (25/09/96) 18 ; “Mest na Septemberfeesten”, Het Nieuwsblad (14/10/96) 12.

[448] “GE speelt het hard in Wezembeek – Oppem”, Het Nieuwsblad (13/01/95) 12 en “Sint en TAK op raad Wezembeek – Oppem”, Het Nieuwsblad (22/11/97) 16.

[449] “Start van Vlaams-Brabant is communautair geladen”, De Standaard (03/01/95) 3.

[450] WEMMEL, Persoonlijk Archief van Bart De Valck. Vlaamse jongeren betogen, map 4 ; “Toon uw tanden”, Gazet van Antwerpen (11/01/96) 4 ; WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 8 ; WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 10 ; “TAK met zelfklevers en affiches”, Het Nieuwsblad (08/09/97) 12 en WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Speldeprikken voor Brussel en Vlaams-Brabant, map 9.

[451] “400 betogers voor splitsing B-H-V”, De Standaard (02/10/950 4 ; “Incidenten op gemeenteraad Linkebeek”, Gazet van Antwerpen (04/10/95) 5 ; “Jan Decorte bezoekt TAK-aktie”, De Standaard (19/10/95) 5 ; “TAK voert nachtelijke actie in Linkebeek”, Het Nieuwsblad (29/11/96) 7 ; “Rijkswacht belet bezetting Linkebeeks gemeentehuis”, Gazet van Antwerpen (18/04/96) 3 en WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 9.

[452] WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 4 en “Tak voert actie in Kraainem”, Het Nieuwsblad (08/05/96) 12.

[453] “Betogers TAK-VVB spelen kat en muis met Gentse rijkswacht”, Het Nieuwsblad (22/03/95) 14 ; “Burgemeester Frank Beke zeer geschokt door straatterreur”, Het Nieuwsblad (23/03/95) 15 ; WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 5 ; “Wevelgemse rijkswacht pakt dozijn betogers op”, Het Volk (26/01/96) 13 ; “Weer kat en muisspel”, Het Nieuwsblad (24/02/96) 12 en “Bitsige contestatie tegen Wereldkamera”, Het Volk (29/03/96) 13

[454] Een gedetailleerde beschrijving van alle acties tegen Exploration du Monde in de periode 1972 – 1982 valt te lezen in het ‘Kijk- en Leesboek. 10 jaar T.A.K.’ van Cuypers en Verachtert. Voor een overzicht van de acties in de periode 1982-1997 kan een beroep gedaan worden op de verschillende tabellen met acties die in dit hoofdstuk kunnen geraadpleegd worden.

[455] Het Paleis van Schone Kunsten in Brussel werd immers door federale subsidies, dus ook Vlaams geld, gefinancierd.

[456] “Aktie te Gent”, De Taktivist (01-02/94) 11-13 ; “Aktie te Gent”, De Taktivist (03-04/94) 4-5.

[457] “Exploration du Monde blijft weg uit Gent”, De Standaard (24/08/95) 2 ; “TAK-manifestanten bestrijden gevaar voor besmetting in Linkebeek”, Het Nieuwsblad (16/02/96) 7

[458] “Exploration du Monde capituleert”, De Taktivist (07-08-09-10/95) 5.

[460] WEMMEL, Persoonlijk archief Bart De Valck. TAK Kustacties, map 7 ; “TAK voert actie in Ledercomfort in Rode”, Nieuwsblad (07/11/96) 9 ; “TAK-actie tegen Franstalig bal”, Gazet van Antwerpen (10/03/97) 12 ; WEMMEL, Persoonlijk archief Bart De Valck. Persmededeling, map 8 ; “TAK tegen verfransende groothandelszaken”, Het Nieuwsblad (24/04/97) 6 ; “Franstalige GB-klanten op de vuist met TAK-manifestanten”, De Standaard (28/05/97) 3 ; WEMMEL, Persoonlijk archief Bart De Valck. Persmededeling, map 10 ; “TAK pleit voor aankoop ULB-VUB gronden te Rode”, De Standaard (29/09/97) 3 en “TAK-actie tegen Delhaize in de Rand”, Het nieuwsblad (29/12/97) 10.

[461] “TAK plakt tegen imperialisme”, Het Nieuwsblad (20/03/95) 7 ; “Pak minder Vlamingen vieren op Grote Markt”, Het Nieuwsblad (12/07/96) 15 ; WEMMEL, Persoonlijk archief Bart De Valck. Persmededeling, map 5 ; “Zelfklevers Allerhande”, Het Nieuwsblad (02/09/96) 3 en “Tak verschalkt paleiswacht”, De Standaard (16/01/97) 2.

[462] “TAK naar de Mont-Blanc”, Aankondiger Overijse (14/08/97) 2.

[463] “Splits de sociale zekerheid”, Gazet van Antwerpen (12/07/96) 4.

[464] Het Aktiekomitee Vlaamse Sociale Zekerheid werd opgericht vanuit de schoot van het O.V.V. in december van 1995. Voorzitter werd arts en VU-politicus Walter Peeters; ondervoorzitters werden V.V.B-voorzitter Peter de Roover en Lionel Vandenberghe, voorzitter van het IJzerbedevaartcomité. Zie SEBERECHTS, FRANK. “Aktiekomitee Vlaamse sociale zekerheid”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, I (1998) 231-232.

[465] “TAK en VVB vragen herziening proces Vindevogel”, De Standaard (25/09/95) 2 ; “TAK wil herziening repressie-proces Leo Vindevogel”, Gazet van Antwerpen (13/11/95) 4 ; “Blitzactie van Tak en VVB”, De Gentenaar (12/11/96) 7.

[466] “Goede-Vrijdagoptocht voor amnestie”, Gazet van Antwerpen (02/04/96) 4 ; WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Amnestieoptocht Roeselare 16 december 1995, map 5 ; WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Persmededeling, map 6 en “TAK positief over repressievoorstel”, De Standaard (12/11/97) 4.

[467] “Dehaene wringt er zich door”, Het Volk (12/01/95) 1 ; “Dehaenes verdediging maakt indruk”, Het Volk (12/01/95) 3 en “Jan Decorte bezoekt TAK-aktie”, Het Nieuwsblad (19/10/95) 5.

[469] “TAK zet CVP-gebouw in de verf”, Gazet van Antwerpen (23/06/97) 4 ; “Ongewenst bezoek”, Het Nieuwsblad (23/06/97) 4 en WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Stemrecht voor Euroburgers doet Vlaamse Beweging steigeren, map 9.

[470] “Vlaamse Beweging mobiliseert”, Gazet van Antwerpen (19/06/97) 4 en “Hier onze verf…”, De Standaard (26/06/97) 3.

[471] Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen.

[472] Algemeen Nederlands Zangverbond.

[473] Vlaams Geneesheren Verbond.

[474] WEMMEL, Persoonlijk archief van Bart De Valck. Stemrecht voor Euroburgers doet Vlaamse Beweging steigeren, map 9.

[475] DEDEURWAERDER, JORIS. “Maton, Jef”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, II (1998) 2012-2013..

[476] “Editoriaal – Het communautair akkoord”, De Taktivist (06/77) 74-75.

[477] “Editoriaal – Beweging tegenover partij, wij tegenover de partij”, De Taktivist (07-08-09/77) 98-99.

[478] “Lezersbrieven”, De Taktivist (07-08-09/77) 116.

[479] “Lezersbrieven”, De Taktivist (10-11-12/77) 140.

[481] RUYS, MANU. “Claes, Lode”, Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, (1998) 730-731.

[482] “Enkele nuchtere kanttekeningen bij de bollekeskermis van 17 december”, De Taktivist (11-12/78) 84.

[483] Zie ook vrije tribune van Paul Maes in de laatste Taktivist van 1979 en het wederwoord van een Vlaams Blok politicus uit Turnhout in de eerste Taktivist van 1980. “Open deur”, De Taktivist (11-12/79) 32 en “Lezersbrieven”, De Taktivist (01-02/80) 7.

[484] “Parlementsverkiezingen”, De Standaard (18/12/78) 1.

[485] “Links-rechts-paranoia en Vlaamse Beweging” , De Taktivist (11-12/80) 10

[486] DE WEVER, BART. “Vlaamse Militanten Orde – Vlaamse Militanten Organisatie”. Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, III (1998) 3465-3467.

[487] “Niet iedere flamingant is ’n fascist”, De Morgen (29/11/80) 7.

[488] “Links-rechts-paranoia en Vlaamse Beweging”, De Taktivist (11-12/80) 12.

[489] “Lezersbrieven”, De Taktivist ( 03-04/82) 16.

[491] “TAK distantieert zich van extreme reacties”, De Taktivist (03-04/82) 24

[492] “Lezers schrijven… brieven”, De Taktivist (05-06/82) 10.

[493] Hier worden enkele kleine conflictjes met het Vlaams Blok buiten beschouwing gelaten. Zo was het Vlaams Blok eind ‘82 niet te spreken over het feit dat de Volksunie beschouwd werd als ‘dè Vlaams-nationale partij’ en in het begin van 1983 was het Vlaams Blok ontstemd over een artikel in de Taktivist waarin de reporter zich negatief uitliet over het Vlaams Blok. Zie “Onze Lijn”, De Taktivist (12/82) 2 ; “Happart, burgemeester van Voeren?”, De Taktivist (01-02/83) 9 en “Lezers schrijven… brieven”, De Taktivist (03-04/83) 5-6.

[494] Brentjens werd overigens niet verkozen.

[495] “Onze Lijn”, De Taktivist (01-02/86) 2-3.

[496] “Reactie van Erwin Brentjens”, De Taktivist (01-02/86) 2.

[497] “Onze Lijn”, De Taktivist (12/82) 2.

[498] “Afspraken zijn afspraken”, De Taktivist (07-08/92) 5.

[499] “L’union fait la farce”, De Taktivist (07-08/92) 19.

[500] “Nog maar eens: afspraken zijn afspraken!!!”, De Taktivist (09-10/92) 13.

[501] “20 jaar TAK”, De Taktivist (01/92) 3.

[502] Zie Het cordon sanitaire rondom het Vlaams Blok, een vloek of een zegen?. 2003. http://users.pandora.be/amarcord/selys/cordon01.html.

[503] “Guido Moons verlaat na 15 jaar werking TAK”, De Taktivist (07-08-09-10/95) 14.