Het ontstaan van het
maatschappelijk gezondheidsdebat
rond tabak
(1970-1980)

Een diepte-onderzoek naar de initiatiefnemers van tabakspreventie in Vlaanderen.

Jeroen Ongenae

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2002-2003

Universiteit Gent

Promotor: Prof. Dr. Jan Art

Voorwoord

Inleiding

1. Algemene geschiedenis

1.1. Voorgeschiedenis van roken en preventie

1.1.1. Preventie

1.1.2. Tabak en zijn koppeling aan preventie

1.2. Conclusies

2. De bewustwording van de gevaren van het roken bij het brede publiek in Vlaanderen – een overzicht

2.1. Overzicht

2.2. Tabaksconsumptie

3. Een politieke versnelling (1970)

3.1. Inleiding

3.2. De interpellatie van Fernand Vandamme

3.2.1. Inleiding

3.2.2. De uiteenzetting van Fernand Vandamme

3.2.3. Reactie in de kamer

3.2.4. Persaandacht

3.2.5. Sollidariteit?

3.3. Het eerste wetsvoorstel (1971)

3.4. Conclusies

4. Ontstaan van het particulier initiatief

4.1. Tabakspreventie als onderdeel van grote organisaties

4.1.1. Belgisch werk tegen kanker (B.W.K.)

4.1.1.1. Ontstaan

4.1.1.2. Informatie- en promotiedienst

4.1.1.3. De antitabakbrigade

4.1.1.4. Contacten met het buitenland en met de tabaksindustrie

4.1.1.5. Didactisch materiaal

4.1.1.6. Evaluatie van de acties

4.1.2. Belgische rode kruis

4.1.2.1. Voorbeschouwing

4.1.2.2. Begin acties

4.1.2.3. Acties

4.1.2.4. Evaluatie van de acties

4.1.2.5. Didactisch materiaal

4.1.3. Belgische cardiologische liga

4.1.4. Onderzoeks- en informatiecentrum van de verbruikersorganisatie (O.I.V.O.)

4.1.4.1. Voorgeschiedenis

4.1.4.2. Statuten, doel, structuur en financiering

4.1.4.3. De verbruikersorganisaties

4.1.4.4. Tabak

4.1.5. Wetenschappelijke vereniging van Vlaamse huisartsen (W.V.V.H.)

4.1.6. Belgisch nationaal werk tot bestrijding van de tuberculose en de respiratoire aandoeningen

4.1.7. BRT

4.2. Kleine organisaties met enkel tabakspreventie als thema

4.2.1. Club van actieve niet-rokers (C.A.N.)

4.2.1.1. Ontstaan en werking

4.2.1.2. Didactisch materiaal

4.2.2. Liga leven en gezondheid

4.2.2.1. Ontstaan en werking

4.2.2.2. Evaluatie

4.2.2.3. Didactisch materiaal

4.2.3. Aktie anti-tabak (A.T.A.)

4.3. Commerciële preventie

4.3.1. Nicotinevervangende hulpmiddelen

4.3.2. Anti-tabak propaganda centrum

4.4. Varia

4.5. Conclusies

5. Het Nationaal Koördinatiekomitee Anti-Tabak (N.K.K.A.T.)

5.1. Ontstaan van een samenwerking

5.2. Gemeenschappelijk programma

5.3. Werking van het N.K.K.A.T.

5.4. Andere organisaties sluiten aan

5.5. Acties

5.5.1. Periode voor de subsidies

5.5.2. Campagne van 1 juli 1977 – 31 juni 1978

5.5.3. Campagne van 1 juli 1978 – 31 juni 1979

5.5.4. Campagne van 1 juli 1979 – 31 juni 1980

5.6. Didactisch materiaal

5.7. Evaluatie van de acties van het N.K.K.A.T.

5.8. Indirecte overheidssteun via de medewerking van Inbel

5.9. Bekendheid van de antitabakscampagnes van het N.K.K.A.T.

5.9.1. Kennis van de campagnes

5.9.2. Kennis van de organisatoren

5.9.3. Beoordeling van de campagnes

5.9.4. De gebruikte kanalen

5.9.5. De bekendheid van de nationale dag zonder tabak (25 april 1979)

5.9.6. De bekendheid van de BRT-actie ‘Doe Mee’ in 1978

5.9.7. Voorlichting op school

5.10. Communautarisering

5.11. Koördinatiekomitee Anti-Tabak (K.K.A.T.) – vanaf 1980

5.11.1. De eerste jaren

5.11.2. Activiteiten 1982

5.11.3. Activiteiten 1983

5.11.4. Activiteiten 1984

5.11.5. Activiteiten 1985

5.11.6. Activiteiten 1986 & 1987

5.11.7. Leden van het K.K.A.T.

5.11.8. Conclusies bij de periode 1980-1987

5.12. Conclusies

6. Overheidmaatregelen naast de wet van 3 april 1975

6.1. Wettelijke bepalingen

6.1.1. Wet van 15 juni 1971

6.1.2. Wet van 3 april 1975

6.1.3. Wet van 21 april 1975

6.1.4. Wet van 15 september 1976

6.1.5. Wet van 24 januari 1977

6.1.6. Tussentijdse evaluatie en vooruitblik door Minister van Volksgezondheid Luc Dhoore

6.1.7. Wet van 28 december 1979

6.1.8. Wet van 5 maart 1980

6.1.9. Wet van 20 december 1982

6.2. Opmerkingen

6.3. Fiscale maatregelen

6.4. Didactisch materiaal

6.5. Conclusies

7. De tabaksindustrie

7.1. Algemene geschiedenis

7.2. De Belgische geschiedenis van de tabaksindustrie

7.2.1. Belgisch-Luxemburgse federatie der tabakverwerkende industrieën (Fedetab) (1947)

7.2.2. De jaren vijftig en zestig

7.2.3. De conventie van 10 september 1971

7.2.3.1. Ontstaan

7.2.3.2. Het akkoord

7.2.3.3. Evaluatie van het akkoord

7.3. Conclusies

8. Tabakspreventie in andere landen

8.1. Landen met een vrije markteconomie

8.1.1. Landen waar de tabaksindustrie in privé-handen is

8.1.1.1. Nederland

8.1.1.2. De Verenigde Staten

8.1.1.3. Noorwegen

8.1.1.4. Groot-Brittannië

8.1.1.5. Denemarken

8.1.1.6. West-Duitsland

8.1.2. Landen waar de tabaksindustrie in handen is van de staat

8.1.2.1. Frankrijk

8.1.2.2. Italië

8.2. Landen met een centrale planeconomie

8.2.1. USSR

8.2.2. Bulgarije

8.2.3. Polen

8.3. Schematisch overzicht van de nationale wetgevingen anno 1982

8.3.1. Tabellen

8.3.2. Analyse bij de overzichtstabel (Eindbalans 1970-1980, betreffende wetgeving)

8.4. Conclusies

Besluit

Bibliografie

Lijst van afkortingen