Het ontstaan van het maatschappelijk gezondheidsdebat rond tabak (1970-1980). Een diepte-onderzoek naar de initiatiefnemers van tabakspreventie in Vlaanderen. (Jeroen Ongenae)

Het ontstaan van het maatschappelijk gezondheidsdebat rond tabak (1970-1980). Een diepte-onderzoek naar de initiatiefnemers van tabakspreventie in Vlaanderen. (Jeroen Ongenae)

home

lijst scripties

inhoud

vorige

volgende

Bibliografie

Kranten & periodieken

De Standaard: (Vindplaats: R.U.G.)

- 1 september 1954 t.e.m. 20 februari 1955

- 1962 (voorpagina’s)

- 2 januari 1971-15 februari 1971

Huisarts nu: (Vindplaats: Archief W.V.V.H.)

- 1972-1980

Het roode-kruis: (Vindplaats: documentatiedienst Rode kruis)

- november 1922-1936

Mooier leven: (Vindplaats: documentatiedienst Rode kruis)

- 1937-1941

- 1963-1968

Leidraad: (Vindplaats: documentatiedienst Rode kruis)

- 1947-1968

Interview: (Vindplaats: documentatiedienst Rode kruis)

- 1969-1971

Contact: (Vindplaats: documentatiedienst Rode kruis)

- 1971-1975

Universeel: (Vindplaats: documentatiedienst Rode kruis)

- 1976-1980

Annales Pharmaceutiques Belges: (Vindplaats: documentatiedienst Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen)

- 1950-1975

Geneesmiddelenbulletin: (Vindplaats: documentatiedienst Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen)

- 1967-1975

Pharmaceutisch tijdschrift: (Vindplaats: documentatiedienst Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen)

- 1955-1975

VIVEC: (Vindplaats: R.U.G.)

- 1968-1972

Tabakspost: (Vindplaats: R.U.G.)

- 1950-1953

Primaire bronnen

V.I.G.

Onze eerste stappen bestonden erin om ons te informeren bij Marleen Lambert, expert tabakspreventie van het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (V.I.G.). Zij heeft ons een aantal documenten en publicaties uit haar persoonlijk archief gegeven. Een zeer belangrijk document was het rapport De zin en evaluatie van de antitabakcampagne in België (O.I.V.O., 1978). Dit rapport geeft een uitgebreid overzicht van de campagnes in de jaren zeventig.

Door al deze informatie waren we in staat een eerste globaal beeld samen te stellen van de tabakspreventie in de jaren zeventig.

- Archief K.K.A.T.

Marleen Lambert heeft ons toegang verleend tot het archief van het Koördinatie Komitee Anti-Tabak dat op het V.I.G. bewaard wordt. Hoewel deze vereniging pas ontstond in 1980 leverde het archief (ongeveer 20m) toch een aantal aanknopingspunten op. Zo waren er heel wat vermeldingen van organisaties die actief waren op het vlak van tabakspreventie en die reeds bestonden voor 1980. Maar ook de publicatie Overzicht 10 jaar werking 1977-1987 (K.K.A.T., 1987) bleek zeer waardevol. Daarnaast vonden we er ook achtergrondliteratuur en internationale literatuur. Toch bestond de inhoud van archief vooral uit documenten uit de periode na 1980.

o Contract tussen de Vlaamse gemeenschap en het K.K.A.T., 1981

o De Zutter, Raf (s.d.). Wettelijke reglementering van het roken: een must. S.n., s.l., 5 + 2 p.

o Folder Stichting Volksgezondheid en Roken, s.d., s.p.

o Folder Wereldgezondheidsorganisatie, s.d., s.p.

o K.K.A.T. (1987). Overzicht 10 jaar werking 1977-1987. K.K.A.T., Antwerpen, 10p.

o K.K.A.T. (1990). Documentatiemap roken. K.K.A.T., s.l., s.p.

o KKAT (1984), Hoorzitting: Hoe staat het met tabakspreventie in de Vlaamse Gemeenschap?, 17 november 1984, KKAT, 29 p. Vindplaats: archief K.K.A.T.

o KKAT, werkingsverslagen 1988-1995

- V.I.G. – dienst tabakspreventie

o Lambert, Marleen (2001). In: Veerle Stevens & Stephan Van de Broucke, Gezondheidspromotie 2001 – 10 jaar gezondheidspromotie in Vlaanderen, Garant en VIG, Leuven en Brussel, 309 p. - Dit deel van de tekst is niet verschenen in het boek en bevat geen paginanummering

O.I.V.O.

Het O.I.V.O. bleek een schat aan informatie te bevatten over de tabaksproblematiek. Zo vonden we heel wat literatuur die we konden verwerken in onze verhandeling. In de vele publicaties vonden we ook uitgebreide en bruikbare literatuurlijsten terug.

Ook over de geschiedenis van O.I.V.O. zelf vonden we hier informatie in de vorm van jaarverslagen.

- O.I.V.O. (1986). Activiteitenrapport 1985. Rapport naar aanleiding van het 10-jarig bestaan. O.I.V.O., Brussel, 29 p.

- Joossens, Luk (1995). De wetgeving over tabaksprodukten in België. In: s.n., Handboek verslaving, s.n., s.l., s.p. (enkel het deel over tabakswetgeving uit het handboek is aanwezig)

- O.I.V.O. (1979). Aktiviteitenverslag voor het jaar 1978. O.I.V.O., Brussel, 65 p.

- O.I.V.O. (1979b). Hoe stop je met roken? O.I.V.O., Brussel, 23 p.

- O.I.V.O. (1978b). Aktiviteitenverslag voor het jaar 1977. O.I.V.O., Brussel, 65 p.

- O.I.V.O. (1977). Aktiviteitenverslag dienstjaar 1976. O.I.V.O., Brussel, 70 p.

Private collectie

- Belgische staat & N.K.K.A.T (1977). Contract. 27 mei 1977, 3 + 2 p.

- Belgisch werk tegen kanker (1976). Promotiedienst Antitabakkampagne. Nieuws BWK, 28 januari 1976, themanummer, 7 p.

Tabaksmuseum

Naast diverse interessante literatuur vonden we hier ook het boekje “Pro en contra” van het rooken uit 1908 (Hillen & Bles, 1908). In het tabaksmuseum zit ook een groot deel van het archief van het vroegere Fedetab, maar dat is helaas nog niet toegankelijk.

- Anti-tabak propaganda centrum (s.d.). 28.683 rokers hebben het roken volledig en definitief opgegeven. Anti-tabak propaganda centrum, Antwerpen, s.p.

- Rotary club (s.d.). De harde waarheid over tabak. Rotary club, Ronse, 16p.

- N.K.K.AT. (s.d.). Tabak of gezondheid: kies zelf! N.K.K.AT., Brussel, 50 p.

- Vitapharma (s.d.). Is roken werkelijk gevaarlijk? Vitapharma, s.l., 13 p.

Vesaliusbibliotheek

Het belangrijkste document dat we hier vonden was een toespraak van Minister van Volksgezondheid Namèche over het programma van het ministerie van Volksgezondheid. Men verwees ons ook door naar wat vroeger de Eetwareninspectie was. Daar vonden we weinig van betekenis.

- Namèche, Louis (1970). Conférence faite le 10 janvier 1970 par Louis Namèche Ministre de la Santé publique. Sujet: une politique de santé en Belgique. S.n., s.l., 25 p.

W.V.V.H.

Omdat er over de rol van de W.V.V.H. niet zoveel te vinden was in de literatuur brachten we een bezoek aan het archief van de W.V.V.H. Hier vonden we documenten waardoor we ons een beter beeld konden vormen van de initiatieven van deze vereniging.

- W.V.V.H. (1983). 20. W.V.V.H., s.l., 14 p. + bijlages

- W.V.V.H. (1980). Projekt gezondheidsvoorlichting en opvoeding. 2e verslag: deel 1979. W.V.V.H., Antwerpen, 125 p.

- W.V.V.H. (1979). Projekt gezondheidsvoorlichting en opvoeding. 1e verslag: deel 1978. W.V.V.H., Antwerpen, 46 p + bijlages.

- W.V.V.H. (1978). Projekt gezondheidsvoorlichting en opvoeding. 3e verslag: deel 1980. W.V.V.H., Antwerpen, 102 p.

Rode kruis

Ondanks het feit dat we via diverse literatuur over het Rode kruis al heel wat informatie had, achtten we het toch noodzakelijk een bezoek te brengen aan het Rode kruis, dat tenslotte toch een heel belangrijke rol speelde in de aanvangsfase van de tabakspreventie in België. Naast een aantal artikels over tabak uit de jaren twintig en dertig, vonden we hier ook iets wat ons het meeste is bijgebleven. Van eind 1965 tot eind 1970 stond er reclame voor sigaretten in het tijdschrift van het Rode kruis.

- Brief aan juffrouw Vandenberghe, 22 januari 1976

- Brief aan Wim Gansemans van de BRT, 23 december 1976

- Brief aan Raf De Zutter van het N.K.K.A.T., 14 december 1976

- C.A.N. (1975). Omzendbrief nr. 2. C.A.N., Antwerpen, 1 p.

- Ledenlijst vzw Anti-Tabak Aktie

- Vuylsteek, K. e.a. (s.d.). Onderzoek naar de invloed op de rookgewoonten in een rurale gemeenschap van een via het televisie-medium eenmalig aangeboden informatieprogramma over het roken. R.U.G., Gent, 24 p.

R.U.G. bibliotheek

Op politiek vlak was alles begonnen met de interpellatie van Fernand Vandamme in de kamer. In de Parlementaire handelingen van kamer en senaat vonden we een uitgebreid verslag van de interpellatie. We zochten ook andere verslagen op. Zo vonden we ondermeer een verslag van de commissie Volksgezondheid over het eerste wetsvoorstel van Fernand Vandamme.

Via de catalogus vonden we niet zo heel veel terug over de tabaksproblematiek.

- Parlementaire handelingen van de kamer: 1960-1980

- Parlementaire stukken van de kamer: 1971-72, BZ 1974, 1974-75, 1977-78

- Vragen en antwoorden – kamer: 1960-1980

- Parlemantaire handelingen van de senaat: 1960-1980

- Parlementaire stukken – senaat: 1974-75, 1976-77

- Vragen en antwoorden – senaat: 1960-1980

- Beknopt verslag – senaat: 1960-1980

Beeldarchief van de VRT

Voor het beeldarchief was het zeer moeilijk om uitzendingen terug te vinden voor 1986. Men maakte voor die periode immers gebruik van een oud fichesysteem, waarbij men moeilijk op thema kan zoeken. Toch kwamen we via dit archief een programma uit 1964 op het spoor dat reeds de gevaren van het roken aankaartte. Een andere belangrijkste verdienste van dit archief was dat ze ons in contact brachten met Piet De Valkeneer.

Ik heb geen kopieën op VHS aangevraagd omdat dit € 49,00 per programma kost.

- Panorama, 17 februari 1964

- Verover de aarde, Experiment, 18 september 1973

- Verover de aarde, Eén jaar later..., 24 september 1974

- Journaal, item beperking tabaksreclame, 14 maart 1980

K.A.D.O.C.

Jos De Saeger was Minister van Volksgezondheid midden jaren zeventig. Het persoonlijk archief van De Saeger was zo goed als volledig geïnventariseerd. Het resultaat van onze zoektocht was echter vrij pover. Amper drie kleine documentjes. Vermoedelijk zal er volgens Dr. Godfried Kwanten, afdelingshoofd K.A.D.O.C.-archief, meer opduiken uit het archief van zijn kabinet dat tevens op het K.A.D.O.C. aanwezig is, maar voorlopig nog niet werd geïnventariseerd en dus nog niet toegankelijk is.

- Gemeenschappelijk programma N.K.K.A.T., 20 februari 1976, 4 p. (onvolledig)

- Ontwerp van K.B. houdende de regeling van toekenning van subsidies in verband met de voorlichtingscampagne over de gevaren verbonden aan het gebruik van tabak, s.d., 3 p.

- Begrotingsvooruitzichten 1976, 20 februari 1976, 2 p.

Archief van het koninklijk paleis

We hebben gepoogd om het archief van het paleis te raadplegen. We wilden ons informeren over de interesse voor de tabaksproblematiek van koning Boudewijn en koningin Fabiola. De archivaris liet weten dat enkele documenten ouder dan 50 jaar toegankelijk zijn, terwijl de tabakspreventie in België pas echt start in de jaren zeventig. Het is dus nog wachten tot ten minste 2010. Bovendien liet de archivaris me weten dat je over het engagement daarin weinig zou terug vinden omdat de koning in principe officieel geen mening heeft. Maar hij liet wel doorschemeren dat door de bezoeken aan tabakspreventieorganisaties en –evenementen de koning liet uitschijnen dat hij interesse had voor deze problematiek.

Tabaksindustrie

Oude en recente documenten van de tabaksindustrie zijn onder andere te vinden op diverse websites. Ook documenten over België bevinden zich daartussen. Een rapport uit 1968 over de toestand van de tabaksmaatregelen in Europa was het interessantste document dat we terugvonden (National Clearinghouse for Smoking and Health, 1968), hoewel er onduidelijkheid bestaat over de juistheid van dit document.

Het archief van het vroegere Fedetab is momenteel bevroren en niet toegankelijk, omdat hun informatiecentrum over tabak (I.D.T.) niet meer actief is. Een groot deel ligt onuitgepakt in het tabaksmuseum te Wervick. Verder zijn we doorverwezen naar diverse personen, maar niemand kon me helpen.

Amsab

In Brussel verwees men ons door naar Gent omdat het archief in Brussel niet toegankelijk is voor het publiek en omdat de betreffende documenten zich in Gent zouden bevinden. In Gent liet men ons weten dat de betreffende documenten zich in Brussel bevinden.

Archief Belgisch werk tegen kanker

Bij de Vlaamse liga tegen kanker (V.L.K.) beweerden ze dat dit archief bij de Belgische federatie tegen kanker (B.F.K.) zit. Bij de B.F.K. beweerden ze dat het bij de V.L.K. zit. Vervolgens namen we nogmaals contact op met de V.L.K. Dit maal liet men ons weten dat er van het Belgisch Werk nooit een archief werd bijgehouden.

Universitaire bibliotheek van de K.U.L.

Na ons ontgoochelend bezoek aan het K.A.D.O.C. maakten we van de gelegenheid gebruik om een bezoekje te brengen aan de bibliotheek van de K.U.L. Hier vonden we heel wat studies over de tabaksproblematiek.

Documentatiecentrum van de Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

Dit centrum leverde een aantal interessante artikelen op over geneesmiddelen om te stoppen met roken, zowel in binnen- als buitenland. Toch was de oogst redelijk mager. We hebben heel wat tijdschriften (o.a. Pharmaceutisch Tijdschrift voor België, Geneesmiddelenbulletin en Annales Pharmaceutiques Belges) doorgenomen (zie periodieken), maar veel artikels hebben we niet teruggevonden. Vermoedelijk omdat er niet echt een geneesmiddel bestond om te stoppen met roken.

Mondelinge bronnen

Marleen Lambert (Brussel, 2002)

Marleen is expert tabakspreventie binnen het Vlaams instituut voor gezondheidspromotie (V.I.G.)

Fernand Vandamme (Brugge, 2003)

Om meer te weten te komen over de politieke achtergrond van de zaak interviewden we Fernand Vandamme. Het belangrijkste uit het interview was dat het een volledige éénmansactie betrof. Hij had geen contact met antitabaksorganisaties, noch met andere politici. Helaas had hij niets meer van documentatie over de tabaksproblematiek in zijn bezit.

Luc Joossens (Gent, 2003)

Luc Joossens gaf ons informatie over het O.I.V.O. en over de campagnes in de jaren zeventig.

Raf De Zutter (Brussel, 2003)

Het interview met Raf De Zutter, die voorzitter was van het N.K.K.A.T., heeft ons heel veel achtergrondinformatie opgeleverd waardoor we een beter zicht kregen op de geschiedenis achter de feiten.

Raf De Zutter beschikt over een aantal dozen persoonlijke papieren over de behandelde periode. We konden deze niet inkijken, maar hij heeft me wel een aantal documenten bezorgd, o.a. het contract dat de overheid met het N.K.K.A.T. sloot. En ook het gemeenschappelijk programma van het N.K.K.A.T.

Piet De Valkeneer (Gent, 2003)

Het contact met Piet De Valkeneer was zeer interessant omdat de BRT voor 1986 een onpraktisch fichesysteem heeft waardoor men zeer moeilijk op thema kan zoeken. We hadden ontdekt dat hij een aantal progamma’s rond roken presenteerde en daarom zochten we contact met hem. Hij bezorgde ons waardevolle informatie.

Paul Van Caimere (Gent, 2003)

Hij was één van de stichters van C.A.N. en gaf wat meer uitleg bij de activiteiten van deze organisatie. Hij gaf me ook de coördinaten van de andere medestichters.

Fernand Geyselings (Gent, 2003)

Hij was de eigenlijke stichter van de C.A.N. en hij verschafte me heel wat informatie over het ontstaan en de werking van het C.A.N.

Annie Fally (Gent, 2003)

Annie Fally was bedrijfsleidster van het Anti-tabak propaganda centrum. Zij kon ons heel wat achtergrond informatie geven.

Ilse van Caimere (Gent, 2003)

Zij was de dochter van Paul Van Caimere. Zij hield zich vooral bezig met de grafische kant van de acties. Ook ontwierp zij een aantal antitabaksaffiches voor het Rode kruis. Zij was voor al geëngageerd geraakt omdat zij in ademnood kwam in ruimtes waar intenief gerookt werd.

Jean-Pierre Willaert (Gent, 2003)

Hij was vanaf 1972 actie binnen de Cardiologische liga. Veel nieuwe informatie heeft dit interview niet opgeleverd. Wel kwamen we zo te weten dat de liga reeds vanaf eind jaren zestig antitabaksaffiches verspreidde.

Leo Tindemans (Edegem, 2002)

Secundaire bronnen

Tijdschriftartikelen

- Adriaanse, Hans & van Reek, Jan (1986). Rookgewoonten van leerkrachten in veertien landen. Didaktief, 16^e jrg., maart 1986, nr.3, pp. 6-9 Vindplaats: O.I.V.O.

- Annales Pharmaceutiques Belges (1969). Tabac et cancer. Annales Pharmaceutiques Belges, jrg. 20, nr. 7, pp. 375 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Annales Pharmaceutiques Belges (1967). Tabac et bébés. Annales Pharmaceutiques Belges, jrg. 18, nr. 5, pp. 190 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Artsenkrant (1987). Cow-boys in de Tar-West. Artsenkrant, 17 april 1987, nr. 331 Vindplaats: O.I.V.O.

- Bédat, A. (1965). A peine croyable. Annales Pharmaceutiques Belges, jrg. 16, pp. 47-48 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Belgisch werk tegen kanker (1976). Promotiedienst Antitabakkampagne. Nieuws BWK, 28 januari 1976, themanummer, s.p. Vindplaats: persoonlijk bezit

- Braet, Jan (1991). Opgeruimde boeren. Knack, 22 mei 1991, s.p. Vindplaats: tabaksmuseum

- C.A.N. (1975). Omzendbrief nr. 2. C.A.N., Antwerpen, 1 p. Vindplaats: Archief Rode kruis

- Interview (1970). Ophouden met roken! Interview, november 1970, nr. 11, pp. 11-12 Vindplaats: archief Rode kruis

- Jenard, Hélia (1982). Dossier tabac. Germ, 1982, nr.’s 160/161/162/163 Vindplaats: Vesaliusbibliotheek

- Contact (1973). De laatste sigaret. Contact, sept/okt 1973, s.p. Vindplaats: archief Rode kruis

- Cox, A.G.C. (1962). Smoking deterrents. The Pharmaceutical journal, 21 juli 1962, pp. 65-66 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Deber, Raisa B. (1981). The limits of persuasion: anti-smoking in the USSR. Canadian journal of public health, maart/april 1981, vol. 72, pp. 118-126 Vindplaats: O.I.V.O.

- Decrucq, J., e.a. (1976). Etude sur la consommation de boissons alcoolisées et de drogues dans un échantillon d’écoliers et d’étudiants de la ville de Bruxelles. Arch. Belges Méd. Soc. Hyg., Méd. Trav. et Méd. Lég., (1976), 1, pp. 32-38 Vindplaats: onbekend

- Joossens, Luk (1979). De huisartsen en de anti-tabakkampagne. Huisarts nu, 15 juli 1979, jrg. 8, nr. 8/6, pp. 142-143 Vindplaats: archief W.V.V.H.

- de Kamer, Parlementaire handelingen 1970-1971 Vindplaats: R.U.G., leeszaal centrale bibliotheek

- de Kamer, Parlementaire handelingen 1969-1970 Vindplaats: R.U.G., leeszaal centrale bibliotheek

- Gazet van Antwerpen (1976). Nationaal komitee wil tabak uit de index. Gazet van Antwerpen, 21 mei 1976. Vindplaats: Archief Rode kruis

- Geneesmiddelenbulletin (1975). Middelen tegen roken. Geneesmiddelenbulletin, 3 oktober 1975, jrg. 9, nr. 17, pp. 67 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- L’organe du tabac (1912). Praatjes van Jan. L’organe du tabac, 21 januari 1912, pp. 273-279 Vindplaats: tabaksmuseum

- Pharmaceutisch tijdschrift (1967). Nieuw sigarettenfilter. Pharmaceutisch tijdschrift, jrg. 44, nr. 10, pp. 216 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Pharmaceutisch tijdschrift (1963). Sigarettegif. Pharmaceutisch tijdschrift, jrg. 40, nr. 8, pp. 148 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Provost, George P. (1964). Of doubtful value...drug to corb the tobacco habit. Journal of the American Pharmaceutical association, juli 1964, vol. NS4, nr. 7, pp. 339-343 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Remouchamps (1930). Tabak en nicotine. Het Roode-kruis van België, december 1930, pp. 687-688 Vindplaats: Archief Rode kruis

- Ruys, Manu (1971). Dodende nicotine. De Standaard, 23 & 24 januari 1971, pp. 4 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- Sargijns, F. (1936). Iets over tabak. Rood-kruis der jeugd, maart 1936, jrg. 14, pp. 184-185 Vindplaats: Archief Rode kruis

- Sargijns, F. (1925). Iets over tabak. Rood-kruis der jeugd, maart-april 1925, jrg. 3, nr. 6-7, pp. 342-346 Vindplaats: Archief Rode kruis

- De Standaard (1971). Britse artsen fel tegen roken. De Standaard, 6 januari 1971, pp. 3 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- De Standaard (1971b). Pijp beter dan kanker. De Standaard, 12 januari 1971, pp. 6 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- De Standaard (1971c). Sigaretten, vet en hoge bloeddruk verhogen enorm kans op hartkwalen. De Standaard, 12 januari 1971, pp. 9 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- De Standaard (1971d). Annonce Anti-Tabac Propagandacentrum. De Standaard, 13 januari 1971, pp. 5 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- De Standaard (1971e). Kamerlid Vandamme houdt interpellatie over sigaret. De Standaard, 18 januari 1971, pp. 8 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- De Standaard (1971f). Bewogen interpellatie in kamer tegen sigaret. De Standaard, 20 januari 1971, pp. 2 Vindplaats: R.U.G. tijdschriftenleeszaal

- Tabakspost (1951). De vijanden van tabak kennen nieuwe nederlagen. Tabakspost, , jrg. 4, 1951, nr. 2, pp. 40-41 Vindplaats: R.U.G.

- W.V.V.H. (1978b). Voordracht: Tabakmisbruik. Huisarts nu, juni 1978, pp. 186-190 Vindplaats: Archief W.V.V.H.

- W.V.V.H. (1975). Toonbankprodukten: anti-tabakpillen. Huisarts nu, 15 oktober 1975, jrg. 4, nr. 4/75, pp. 189-190 Vindplaats: Archief W.V.V.H.

- Willems, Lode (1981). De sigaret heeft meer kwaad gedaan dan de brandstapels. Knack, 25 november 1981, pp. 73-82 Vindplaats: tabaksmuseum

Andere

- BFK (1999), Jaarverslag 1998, BFK, Brussel, 16 p. Vindplaats: VIG-bibliotheek

- BFK (2000), Jaarverslag 1999, BFK, Brussel, 20 p. Vindplaats: VIG-bibliotheek VIG

- Belgisch Nationaal Werk tot Bestrijding van de Tuberculose en de Respiratoire Aandoeningen (1986). Houding en gedrag van de Belgische artsen tegenover het roken. Resultaten van een schriftelijke enquête. Belgisch Nationaal Werk tot Bestrijding van de Tuberculose en de Respiratoire Aandoeningen, s.l., 30 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Bjartveit, Kjell (1978). Governmental action on smoking and health. International union against Tuberculosis, Brussel, 11 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Blevi, e.a. (s.d.). Roken: Zelfmoord! Hoger Instituut voor Verpleegkunde Mater Salvatoris, Hasselt, 59 p. Vindplaats: Archief K.K.A.T.

- Boddewyn, J.J. (1983). Tobacco advertising bans and consumption in 16 countries. International advertising association, New York, 32 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Bosch, Marie-Berthe (1978). Roken nooit bij kinderen. K.U.L., Leuven, 46 p. – Eindrapport voorgedragen tot het bekomen van het diploma van Gegradueerde Sociaal Verpleegkundige Vindplaats: O.I.V.O.

- Bouma, Joop (2001). Het rookgordijn. De macht van de Nederlandse tabaksindustrie. L.J. Veen, Amsterdam, 336 p. Vindplaats: Stadsbibliotheek Gent

- Butler, Thomas J. (1994). Principles of health education and health promotion. Morton Publishing Company, Colorado, 265 p. Vindplaats: V.I.G.

- Casselman, J., e.a. (1981). Gebruik van alkohol en andere drugs bij schoolgaande jongeren. R.U.G. & K.U.L., Gent & Leuven, 384 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Commission of the European communities (1981). Actions against smoking in the member states of the European communities. Commission of the European communities, s.l., 74 p. Vindplaats: Vesaliusbibliotheek

- De Maeyer, Jan e.a. (1998), Er is leven voor de dood. Tweehonderd jaar gezondheidszorg in Vlaanderen, Pelckmans, Kapellen, 398p. Vindplaats: VIG-bibliotheek

- De Vlam, Sarah (1999). Roken in het voorgeborchte. Inleidende geschiedenis tot de consumptie van tabak in België na WO II. R.U.G., Gent, 294 p. Vindplaats: R.U.G.

- De Zutter, Raf (s.d.). Wettelijke reglementering van het roken: een must. S.n., s.l., 5 + 2 p. Vindplaats: Archief K.K.A.T.

- Feinhandler, Sherwin (1986). The sociale role of smoking. In: Tollison Robert D., Smoking and society: toward a more balanced assessment, Lexington Books, Lexington/Toronto/Massachussetts, 1986, 368 p. Vindplaats: V.U.B.

- Goodman, Jordan (1991). Tobacco in history: the cultures of dependence. Routledge, Londen, 279 p. Vindplaats: R.U.G., vakgroep nieuwe geschiedenis

- Hillen, A. & Bles, CH. (1908). “Pro en contra” het rooken. Hollandia-drukkerij, Baarn, serie IV, nr. 2, 34 p. Vindplaats: tabaksmuseum

- Informatiecentrum voor gezondheidsopvoeding (1979). Katalogus over roken. Informatiecentrum voor gezondheidsopvoeding, Brussel, 16 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Joossens, Luk (1995). De wetgeving over tabaksprodukten in België. In: s.n., Handboek verslaving, s.n., s.l., s.p. Vindplaats: O.I.V.O. (enkel het deel over tabakswetgeving uit het handboek is aanwezig)

- Joossens, Luk (1987). De evolutie van het rookgedrag in België tot 1 september 1987. O.I.V.O., Brussel

- Joossens, Luk (1980). Het rookstopadvies. Huisarts nu, 15 mei 1980, jrg. 9, nr. 9/4, pp. 126-127 Vindplaats: archief W.V.V.H.

- K.K.A.T. (1990). Documentatiemap roken. K.K.A.T., s.l., s.p. Vindplaats: archief K.K.A.T.

- K.K.A.T. (1987). Overzicht 10 jaar werking 1977-1987. K.K.A.T., Antwerpen, 10p. Vindplaats: V.I.G., archief K.K.A.T.

- KKAT (1984), Hoorzitting: Hoe staat het met tabakspreventie in de Vlaamse Gemeenschap?, 17 november 1984, KKAT, 29 p. Vindplaats: archief K.K.A.T.

- Klinge, Margret (1991). David Teniers de Jonge. Ministerie van de Vlaamse gemeenschap & Kredietbank, Gent, 335 p. Vindplaats: Antiquair Ignace Van Canneyt

- Kornitzer, M. (1973). Tabac et tabagisme. G.E.R.M. – Lettre d’information, oktober 1973, nr. 71, 16p Vindplaats: O.I.V.O.

- Lambert, Marleen (2001). In: Veerle Stevens & Stephan Van de Broucke, Gezondheidspromotie 2001 – 10 jaar gezondheidspromotie in Vlaanderen, Garant en VIG, Leuven en Brussel, 309 p. - Dit deel van de tekst is niet verschenen in het boek en bevat geen paginanummering Vindplaats: V.I.G., Marleen Lambert

- Lorenz, Chris (1994). De constructie van het verleden. Een inleiding op de theorie van de geschiedenis. Boom, Amsterdam/Meppel, 410 p. Vindplaats: Persoonlijk bezit

- Mesuere, Ludo (1979). Reclame en verkoopbevordering in de tabaksector. R.U.G., Faculteit Economische wetenschappen, Gent, 148 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Namèche, Louis (1970). Conférence faite le 10 janvier 1970 par Louis Namèche Ministre de la Santé publique. Sujet: une politique de santé en Belgique. S.n., s.l., 25 p. Vindplaats: Vesaliusbibliotheek

- National Clearinghouse for Smoking and Health (1968). Smoking and Health Programs in other Countries. National Clearinghouse for Smoking and Health, Arlington (Virginia), 13 p., Vindplaats: www.pmdocs.com , doc. Nr. PM 2016003319

- N.K.K.AT. (s.d.). Tabak of gezondheid: kies zelf! N.K.K.AT., Brussel, 50 p. Vindplaats: tabaksmuseum

- Nutbeam, Don (2001). Voorwoord. In: Veerle Stevens & Stephan Van de Broucke, Gezondheidspromotie 2001 – 10 jaar gezondheidspromotie in Vlaanderen, Garant en VIG, Leuven en Brussel, 309 p. Vindplaats: V.I.G.

- O.I.V.O. (1986). Activiteitenrapport 1985. Rapport naar aanleiding van het 10-jarig bestaan. O.I.V.O., Brussel, 29 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- O.I.V.O. (1979). Aktiviteitenverslag voor het jaar 1978. O.I.V.O., Brussel, 65 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- O.I.V.O. (1979b). Hoe stop je met roken? O.I.V.O., Brussel, 23 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- O.I.V.O. (1978). De zin en de evaluatie van de anti-tabakcampagne in België. O.I.V.O., Sociologisch departement, Brussel, 71p. Vindplaats: V.I.G., Marleen Lambert

- O.I.V.O. (1978b). Aktiviteitenverslag voor het jaar 1977. O.I.V.O., Brussel, 65 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- O.I.V.O. (1977). Aktiviteitenverslag dienstjaar 1976. O.I.V.O., Brussel, 70 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Oplichtenbergh, Rik (1987). Tabaksconsumptie in België 1960-1986. V.U.B., Brussel, 69 p. – Proefschrift Bijzondere Licentie Menselijke Ecologie, V.U.B. Vindplaats: O.I.V.O.

- Organisation mondiale de la santé (1976). Mesures législatives d’action anti-tabac dans le monde. Organisation mondiale de la santé, Genève, 29 p. Vindplaats: tabaksmuseum

- Rival, Ned (1981). Tabac, miroir du temps – histoire des moeurs et des fumeurs. Librairie Académique Perrin, Parijs, 281 p. Vindplaats: Persoonlijk bezit

- Rode Kruis (1978b). Waarom? Rode Kruis, Brussel, s.p. Vindplaats: Rode kruis

- Rode Kruis (1978). Rook niet! Rode Kruis, Brussel, s.p. Vindplaats: Rode kruis

- Rode Kruis (1977). Wees nu eens in. Rook niet. Rode Kruis, Brussel, s.p. Vindplaats: Rode kruis

- Rombouts, Katrien & Veldeman, Kristien (1987). Jong geleerd is oud gedaan. Een onderzoek naar de invloed van tabaksreclame op jongeren. K.U.L., Leuven, 279 p. Vindplaats: Bibliotheek K.U.L.

- Rotary club (s.d.). De harde waarheid over tabak. Rotary club, Ronse, 16p. Vindplaats: tabaksmuseum

- Stevens, V. & Van den Broucke, S (2001), Gezondheidspromotie 2001. 10 jaar gezondheidspromotie in Vlaanderen, Garant & VIG, Leuven & Brussel, 309 p. Vindplaats: persoonlijk bezit

- U.N.I.O.P. (1980). De gedragingen en de houdingen van de Vlaamse bevolking in verband met het tabaksverbruik. U.N.I.O.P., Brussel, 128 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Van Canneyt, Nele (1996). In de ban van de mormonen. Hoger instituut voor bedrijfsopleiding, Gent, 101 p. – Eindwerk voorgedragen tot het bekomen van het diploma gegradueerde in Communicatiemanagement Vindplaats: persoonlijk bezit

- Van den Eeckhout, P. en Vanthemsche, G. (1999), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19^e-20^e eeuw, VUB Press, Brussel, 1439 p. Vindplaats: RUG, vakgroep Nieuwste Geschiedenis

- Vanhaute, E. (2002). Economische en sociale geschiedenis van de nieuwste tijden. RUG & Academia Press, Gent, 166 p. Vindplaats: persoonlijk bezit

- Vanhecke, A. (1990), Gezondheidsvoorlichting in Vlaanderen: case-study: de anti-takbakskampagne, R.U.G., Gent, VIII + 212 p. Vindplaats: VIG-bibliotheek

- V.I.G. (2002). Niet roken mijn vrijheid. Cd-rom. Vindplaats: V.I.G.

- Vindevogel, Laurence (1980). Roken benaderd als een probleem in onze maatschappij: de historiek, zin en evaluatie van de anti-tabakcampagne in België. Provinciaal instituut voor voedingsindustrieën en toerisme, Brussel, 92 p. Vindplaats: VIG-bibliotheek

- Vitapharma (s.d.). Is roken werkelijk gevaarlijk? Vitapharma, s.l., 13 p. Vindplaats: tabaksmuseum

- V.L.K. (1999), Jaarverslag 1998, VLK, Brussel, 18p. Vindplaats: VIG-bibliotheek

- V.L.K. (2002), website, www.vlk.be

- V.R.G.T. (2002). Website, www.vrgt.be

- Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding (VRGT) (1997), Tabakspreventie: ervaringen en realisaties 1994-1997, VRGT, Brussel, 19p. Vindplaats: VIG-bibliotheek 65421 VRGT

- Vrouw en wereld (1978). Tabak en zout. Teveel is echt teveel. Vrouw en wereld, maart 1978, nr. 3, pp. 3

- Vuylsteek, K. (1981). Rookgewoonten bij Vlaamstalige rekruten van de Belgische krijgsmacht. R.U.G., Gent, 51 + 36 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Vuylsteek, K. (1979). Rookgewoonten bij Vlaamstalige rekruten van de Belgische krijgsmacht. R.U.G., Gent, 39 + 51 p. Vindplaats: O.I.V.O.

- Vuylsteek, K. (1979b). Education pour la santé. Tabagisme, alcoolisme et drogues. Bureau régional de l’ Europe, Kopenhagen Vindplaats: Vesalius bibliotheek

- W.V.V.H. (1983). 20. W.V.V.H., s.l., 14 p. + bijlages Vindplaats: Archief W.V.V.H.

- W.V.V.H. (1980). Projekt gezondheidsvoorlichting en opvoeding. 2e verslag: deel 1979. W.V.V.H., Antwerpen, 125 p. Vindplaats: Archief W.V.V.H.

- W.V.V.H. (1979). Projekt gezondheidsvoorlichting en opvoeding. 1e verslag: deel 1978. W.V.V.H., Antwerpen, 46 p + bijlages. Vindplaats: Archief W.V.V.H.

- W.V.V.H. (1978). Projekt gezondheidsvoorlichting en opvoeding. 3e verslag: deel 1980. W.V.V.H., Antwerpen, 102 p. Vindplaats: Archief W.V.V.H.

Volledige literatuurlijst

- Adriaanse, Hans & van Reek, Jan (1986). Rookgewoonten van leerkrachten in veertien landen. Didaktief, 16^e jrg., maart 1986, nr.3, pp. 6-9 Vindplaats: O.I.V.O.

- Annales Pharmaceutiques Belges (1969). Tabac et cancer. Annales Pharmaceutiques Belges, jrg. 20, nr. 7, pp. 375 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Annales Pharmaceutiques Belges (1967). Tabac et bébés. Annales Pharmaceutiques Belges, jrg. 18, nr. 5, pp. 190 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Anti-tabak propaganda centrum (s.d.). 28.683 rokers hebben het roken volledig en definitief opgegeven. Anti-tabak propaganda centrum, Antwerpen, s.p. Vindplaats: tabaksmuseum

- Artsenkrant (1987). Cow-boys in de Tar-West. Artsenkrant, 17 april 1987, nr. 331 Vindplaats: O.I.V.O.

- Bédat, A. (1965). A peine croyable. Annales Pharmaceutiques Belges, jrg. 16, pp. 47-48 Vindplaats: Nationale Federatie van Belgische Apothekersberoepsverenigingen

- Beknopt verslag van de senaat (1974-1975) Vindplaats: R.U.G., leeszaal centrale bibliotheek

- BFK (1999), Jaarverslag 1998, BFK, Brussel, 16 p. Vindplaats: VIG-bibliotheek

- BFK (2000), Jaarverslag 1999, BFK, Brussel, 20 p. Vindplaats: VIG-bibliotheek VIG

- Belgische staat & N.K.K.A.T (1977). Contract. 27 mei 1977, 3 + 2 p. Vindplaats: persoonlijk bezit

- Belgisch werk tegen kanker (1976). Promotiedienst Antitabakkampagne. Nieuws BWK, 28 januari 1976, themanummer, s.p. Vindplaats: persoonlijk bezit

- Belgisch Staatsblad, 4 november 1971, pp. 13164-13165 Vindplaats: R.U.G.

- Belgisch Staatsblad, 8 april 1977, pp. 4501-4508 Vindplaats: R.U.G.