Vanaf 1853 kwam er geleidelijk aan verandering in het Belgische spoorwegnet. De staat zelf legde geen nieuwe spoorwegen aan, op de aanleg van de verbinding Leuven-Brussel na. Wel kende de lengte van het spoorwegnet geëxploiteerd door de staat een uitbreiding. Vanaf 1853 werden geleidelijk aan de lijnen van de S.A. des chemins de fer de Dendre-et-Waes et de Bruxelles à Gand par Alost in gebruik genomen [1]. In 1857 nam de staat de exploitatie van de spoorlijn Doornik-Jurbise op zich [2]; vanaf hetzelfde jaar werd ook de lijn Bergen-Manage gehuurd [3]. De eerste twee lijnen maak­ten deel uit van de ligne de lOuest, de laatste van de ligne du Midi. Later kwam ook de exploitatie van de lijnen Doornik-Rijsel en Gent-Braine, respectievelijk in 1866 en 1867, in handen van de overheid [4].

Het spoorwegnet in België kende in deze periode echter de grootste toename door de verschillende spoorwegmaatschappijen die zowel voor de aanleg als voor de exploita­tie van de spoorlijn zorgden. De uitbreiding van het spoorwegnet door de spoorweg­maatschappijen zorgde ongetwijfeld ook voor een toename van de transporten op de staatsspoorwegen. Omdat de meeste spoorwegmaatschappijen één of meer stations gemeenschappelijk hadden met de staatsspoorwegen, ging een groot deel van het verkeer verder langs de staatsspoorwegen. De staatsspoorwegen verbonden immers de belangrijkste steden van het land, die het meest reizigers en goederen aantrokken [5].

In deze periode kwam de doorbraak van het goederenvervoer. Het aandeel van de inkomsten uit het goederentransport zou vanaf nu hoger liggen dan de inkomsten uit het reizigersvervoer. Voor de periode 1853-1869 bleef het aandeel van het goederen­vervoer in de totale inkomsten op de staatsspoorwegen rond de 50 % schommelen, terwijl het reizigersvervoer zorgde voor 36 tot 38 % van de totale inkomsten.

Deze daling van het aandeel van het reizigersvervoer in de totale inkomsten was niet te wijten aan een daling van de opbrengsten uit het vervoer van reizigers. Zonder reke­ning te houden met de lengte van de door de staat geëxploiteerde spoorlijnen, verdrie­voudigde het aantal reizigers voor de periode 1852-1869. Wanneer wel rekening gehouden wordt met de uitbreiding van het spoorwegnet, steeg het aantal reizigers met 124 % voor dezelfde periode. Door de verschillende wijzigingen in de tarieven stegen de opbrengsten van het reizigersvervoer niet even snel. Tussen 1852 en 1869 steeg de opbrengst met slechts 79 %, een gevolg van het goedkoper worden van het treinver­keer, o.a. door de invoer van abonnementen [6].

 

 

 

 

Het was de snellere stijging van het goederenvervoer langs de Belgische staatsspoor­wegen die zorgden voor de daling van het aandeel van het reizigersvervoer in de totale inkomsten.

 

 

 

 

De totale tonnenmaat kende voor de periode 1853-1869 bijna een verviervoudiging. Rekening houdende met de uitbreiding van de spoorwegen geëxploiteerd door de staat, steeg het volume van het goederenvervoer met 245 %. Ook voor het goederenvervoer verliep de stijging van de inkomsten niet even snel. In 1852 ontving de staat 6 623 200 frank voor het transport van goederen; dat bedrag was in 1869 opgelopen tot net geen 19 miljoen frank. 

 

2.2. Ontwikkeling per lijn

 

2.2.1. De Ligne de lEst

 

In 1850 overtroffen de inkomsten voor het transport van zware goederen voor de eerste maal de inkomsten van het reizigersvervoer. De opmars van het goederenverkeer werd voor deze lijn echter niet voortgezet. Tot 1861 bleef het aandeel van de inkomsten uit het goederenvervoer rond de 52-55 % van de totale inkomsten van de lijn schommelen. Daarna werd het reizigersvervoer opnieuw de belangrijkste bron van inkomsten voor de stations op de ligne de lEst. Oorzaak hiervan was de zeer trage groei van het goederenverkeer op de lijn. In 1853 werd 430 375 ton getransporteerd vanuit de stati­ons; in 1869 was dit volume gegroeid tot 532 187 ton. Terwijl voor de staatsspoorwe­gen in zijn geheel het volume van het goederentransport verviervoudigd was, bedroeg de stijging voor de stations op de ligne de lEst slechts 20 %.

Het reizigersvervoer steeg sneller. In 1853 vertrokken 895 072 reizigers vanuit één van de stations. Dat aantal groeide aan tot 2 387 243 in 1869, een stijging van 166 %.

Deze tragere groei van de ligne de lEst is mede te verklaren door de lijnen van spoorwegmaatschappijen die in deze periode werkzaam werden. Een aantal van de private lijnen concurreerde met de staatsspoorlijnen, waardoor het vervoer op deze lijnen minder snel groeide dan op de andere [7].

Door de trage groei zakte het aandeel van de lijn in het totale vervoer op de Belgische staatslijnen sterk. In het reizigersvervoer was het aandeel van de lijn al voor 1852 het kleinst; nu verloor ook het goederenvervoer snel terrein.