Hoofdstuk 7. Belang

Het uiteindelijke belang van Dolle Mina is moeilijk te meten, maar daarom niet te onderschatten. “Dolle Mina heeft niets concreets gerealiseerd! Maar Dolle Mina heeft wel een aantal dingen in werking gesteld. In dat opzicht vind ik het belang zeer groot. Indirect heeft het een zeer groot belang gehad, maar direct niet”[1086]. Dolle Mina betekende in Vlaanderen de start van de hele radicale, socialistische vleugel van de tweede feministische golf[1087].

Het is moeilijk concrete resultaten van Dolle Mina aan te duiden. Dit geldt echter voor de vrouwenbeweging in het algemeen. Bovendien schreef Renée van Mechelen reeds: “Het succes van een beweging als het feminisme mag niet eenzijdig gemeten worden aan het aantal pasklare oplossingen dat ze realiseert, maar eerder aan de mate waarin het inzicht in de problemen groeit en de manier waarop dit geformuleerd wordt”[1088].

Wetswijzigingen zouden kunnen aangewend worden om het succes van het feminisme te meten. Enkele voorbeelden hiervan: het huwelijksgoederenrecht werd in 1976 gewijzigd, propaganda voor voorbehoedsmiddelen werd in 1973 uit het strafrecht gehaald, vrouwen verkregen wettelijke toegang tot alle (inclusief de traditionele mannelijke) beroepen, maar ook het toenemende aantal vrouwelijke parlementairen, of het gemengd onderwijs.

Hierbij moeten toch enkele opmerkingen gemaakt worden. Het was opvallend dat nieuwe wetten die een grotere gelijkheid voor vrouwen beoogden, in praktijk zelden een gelijkaardig resultaat verkregen. Lonen werden bijvoorbeeld gelijk voor man en vrouw, maar de vrouw kwam terecht in beroepscategorieën die minder betaald werden of geringere promotiekansen boden. Aangepaste wetgeving was noodzakelijk voor het bereiken van gelijkheid tussen man en vrouw, maar geen voldoende voorwaarde voor sociale veranderingen. Bovendien wordt de vraag soms gesteld in hoeverre wettelijke veranderingen het resultaat waren van de vrouwenbeweging of in hoeverre zij teweeg werden gebracht door sociale en economische veranderingen, onafhankelijk van feministische activiteiten[1089]. Dit impliceert nochtans niet dat de vrouwenbeweging geen effect zou gehad hebben: de druk die verschillende vrouwenorganisaties, onder andere Dolle Mina, uitoefenden om het huwelijksgoederenrecht te laten wijzigen illustreert het tegendeel. Toch verdedigden feministen de opvatting dat het succes van de vrouwenbeweging niet gemeten mocht worden aan wettelijke veranderingen, maar eerder aan de mate waarin er verandering werd gebracht in waarden en attitudes van mannen en vrouwen.

De vrouwenbeweging heeft immers veranderingen teweeg gebracht in de aard van relaties tussen vrouwen onderling en tussen mannen en vrouwen. Ze speelde een belangrijke rol in de individuele bewustwording van vrouwen over hun specifieke situatie en in de groeiende solidariteit tussen de vrouwen onderling. Het collectieve bewustzijn werd gestimuleerd. Vrouwen kregen de mogelijkheid openlijk te discussiëren over de ongelijkheden die ze ondervonden. Het maatschappelijke patroon en de daarmee overeenstemmende mentaliteit waren echter moeizaam te wijzigen, en een mentaliteitswijziging was van groot belang voor het emanciperen van vrouwen. Zonder zouden mannen en vrouwen nooit als gelijkwaardig beschouwd worden.

Niet in het minst zijn tal van onderwerpen door feministen uit de taboesfeer gehaald, denk maar aan abortus, vrouwenmishandeling, verkrachting, lesbianisme en dergelijke. Zeker de Dolle Mina’s vonden het zeer belangrijk onderwerpen als deze bespreekbaar te maken, wat deels dankzij hen dan ook gebeurd is.

Dolle Mina is waarschijnlijk dé groep waarmee de gehele feministische golf van de jaren zeventig geassocieerd wordt. Het intense maar korte (uitgezonderd Gent) leven van de Dolle Mina-kernen zorgde voor de mobilisatie van de media en dus voor het bereiken en bewustmaken van brede lagen van de bevolking[1090]. Marina Hoornaert situeert het belang van Dolle Mina dan ook in het feit dat ze de vrouwenproblematiek op een duidelijke manier in de actualiteit gebracht heeft: “Heel veel vrouwenbewegingen hadden vormingsnamiddagen, maar Dolle Mina is goed in de pers gekomen. Hun radicalere uiting van een aantal ideeën vind ik belangrijk”[1091].

Dolle Mina is echter, althans structureel, niet zo’n belangrijke organisatie geweest. Maar ze is een harde, een doeltreffende en een noodzakelijke zweepslag geweest[1092]. “Voor mij heeft Dolle Mina niet lang bestaan, maar dat moest ook niet lang bestaan. Het was gewoon een soort reactie, een soort schop tegen iets. Het heeft een aantal dingen op de agenda gezet. Dat is voor mij de betekenis van Dolle Mina geweest”[1093]. Dit kwam vooral omdat ze de vele mistoestanden op een creatieve, ludieke en provocerende wijze aanpakte. “Dolle Mina heeft zaken in beweging gezet, vrouwen (en mannen) doen denken. Verstarde structuren door mekaar geschud. Nieuwe organisaties in haar kielzog doen ontstaan, de kloof tussen vrouwen van verschillende gezindte gedempt en aldus mee aan de basis gelegen van het VOK. Mee de mythische eerste Vrouwendag in de Passage 44 te Brussel georganiseerd. Aan de wieg gestaan van acties rond dokter Peers en de ganse abortusproblematiek. Kortom, het vrouwenvraagstuk centraal op de agenda geplaatst”[1094]. Dolle Mina heeft begin jaren zeventig de vrouwenproblematiek ontdooid.

De tweede feministische golf is voor een groot deel te danken aan autonome groepen, waaronder Dolle Mina. Er was binnen de politiek weinig interesse voor vrouwen. De autonome organisaties waren nodig om die wereld wakker te schudden. Toch wijst Marc Hooghe op het relatieve gebrek aan politieke invloed van de vrouwenbeweging, wat volgens hem onder andere te verklaren is door de veelzijdigheid van thema’s. Dolle Mina was wel belangrijk om partijen van de plaatselijke politiek bewust te maken ‘dat er meer met vrouwen rekening gehouden moest worden’[1095].

Een beweging als Dolle Mina was ook belangrijk voor de vrouwenbeweging zelf. Vóór het Dolle Mina-tijdperk was vrouwenemancipatie voornamelijk een binnenskamers te behandelen onderwerp, een discussiethema voor enkelen[1096]. Dolle Mina reageerde dus tegen een toestand van laksheid en totale desinteresse bij de meeste vrouwen, tegen brave vrouwenorganisaties, tegen weinig of geen belangstelling vanuit de politiek, noch de pers. Kortom, ze reageerde tegen een sfeer van bijna volmaakte onverschilligheid. Het is de verdienste van Dolle Mina geweest hier doorheen te hebben geprikt[1097]. Ze heeft de stilte doorbroken en voor latere feministische groepen een weg gebaand naar het publiek. Dolle Mina oefende bovendien invloed uit op reeds bestaande vrouwenorganisaties, die uit hun winterslaap gewekt moesten worden. De traditionele (katholieke en socialistische) vrouwenorganisaties bereikten namelijk ontzettend veel vrouwen, maar bevestigden hen vooral in hun klassieke gezinsrol. Door Dolle Mina werd hen een feministische injectie toegediend[1098]. Dit is een van de belangrijkste verwezenlijkingen geweest van Dolle Mina: louter door haar bestaan heeft ze andere organisaties geradicaliseerd, aangezien deze bepaalde eisen van Dolle Mina overgenomen hebben. Deze groepen zijn daardoor actiever moeten worden.

Dankzij Dolle Mina zijn er ook talrijke andere feministische initiatieven mogelijk geworden[1099]. De vonk is immers overgeslagen en heeft voeding gegeven aan allerlei feministische activiteiten van vrouwenhuizen en vluchthuizen, tot Vrouwen tegen Verkrachting, tot meerdere Fem-Soc-groepen tot...[1100].

Dolle Mina als vereniging is belangrijk geweest voor de persoonlijke ontplooiing en bewustwording van individuen. Sommige vroegere Dolle Mina’s vinden het ook een belang van Dolle Mina dat enkele leden nu belangrijk functies uitoefenen in het maatschappelijk leven. Een aantal van hen hebben een job waarin ze hun idealen kunnen doorvoeren. Bijvoorbeeld de huidige voorzitster van het OCMW Antwerpen of een inspectrice zedenleer. Sommigen zijn vrij hoog opgeklommen in de politieke wereld. Anne Apostel is een vrouwenwerking begonnen in de onderwijsvakbond en Greta Craeymeersch is altijd blijven werken in het Gentse abortuscentrum. “Als ik het zo nu bekijk denk ik dat Dolle Mina toch wel een rol heeft gespeeld in de Vlaamse maatschappij”[1101].

Binnen Dolle Mina was de bewustwording naar andere vrouwen toe heel belangrijk. Sommigen vinden deze bewustwording het belangrijkste resultaat van Dolle Mina[1102]. Bewustwording is een eerste stap naar mentaliteitsverandering.

Dolle Mina zag altijd in dat de totale mentaliteitsverandering, vereist om haar doelstellingen te verwezenlijken maar ook een doelstelling op zich, een werk was van generaties. Vooral omdat er op zoveel vlakken tegelijk gewerkt moest worden: onderwijs, seksualiteit, arbeid,... Dolle Mina voerde een strijd van zeer lange adem, al was het maar omdat het om een omwenteling ging in wat de meesten als vanzelfsprekend ervoeren. Dolle Mina heeft echter stappen gezet en vanzelfsprekendheden doorboord. “Je verandert natuurlijk geen maatschappij op een mensenleven, maar ik denk wel dat de maatschappelijke impact van Dolle Mina veel groter geweest is dan het lidmaatschap -het aantal leden dat er ooit deel van was- zou hebben kunnen doen vermoeden”[1103].

De invloed van de vrouwenbeweging is enorm geweest. Denk maar aan de toename van het aantal vrouwen in het onderwijs, de beroepsopleiding, de tewerkstelling, aan de veranderingen in het burgerlijk recht en strafrecht, de belangstelling van de wetenschappelijke wereld voor de problematiek, de vrouw op verantwoordelijke posten in het sociaal, economisch en politiek leven[1104]. Dit is het resultaat van een mentaliteitsverschuiving die moeilijk meetbaar, maar toch heel erg reëel is. Dolle Mina heeft meegewerkt dit te verwezenlijken. De veranderingen zijn niet enkel aan Dolle Mina toe te schrijven, maar Dolle Mina was een belangrijk radertje in het hele raderwerk. “Dolle Mina heeft echt een impact gehad, daar ben ik van overtuigd, maar samen met wat er toen allemaal aan de gang was”[1105]. Moniek Darge verwoordde het als volgt: “DM was een stuk van een maatschappelijk gebeuren. Maar Dolle Mina heeft eigenlijk een rode lap uitgehaald om de stier wakker te schudden: ‘zeg, er zijn vrouwen die niet meer akkoord zijn met hun rol’. Ik denk dat daarin onze belangrijkste activiteit gelegen heeft”[1106].

Dolle Mina heeft op korte termijn haar eisen niet kunnen verwezenlijken, maar ze hebben ingang gevonden bij een breed publiek. Op langere termijn is kinderopvang beter en efficiënter geworden, is de abortuswet goedgekeurd, krijgt men gelijk loon voor gelijk werk, de echtscheidingsprocedure heeft meer oog voor de kant van de vrouw, is er meer openheid rond seksualiteit en aanvaardt men een andere visie betreffende het rollenpatroon.

Een van de voornaamste strijdpunten van Dolle Mina was abortus, waardoor ze vrij belangrijk geweest is ter ondersteuning van de abortusbeweging. Het is niet zeker of abortus uit het strafrecht zou zijn gehaald moest de abortusbeweging er niet geweest zijn. Op dit vlak heeft Dolle Mina haar rol als drukkingsgroep vervuld.

“Ik denk dat het voordeel was van Dolle Mina, dat wij echt de drukkingsgroep aan de basis waren, waardoor de noodzakelijke voorwaarde is geschapen om veranderingen door te voeren. Ik denk dat dit het belang was (...) Als je niet de problemen aantoont en je gaat niet de straat op om te zeggen dat je niet akkoord bent zo behandelt te worden, dan verandert er niets. Heel wat zaken die we nu als heel normaal ervaren zouden er niet geweest zijn”[1107].

“Door onze acties heen en door wat we in beweging gezet hebben is de samenleving een stukje veranderd. Niet in het minst omdat vrouwen in structuren, zich gesteund wetend, eindelijk vrouweneisen op de politieke agenda hebben geplaatst. Veel werd hierdoor bereikt en de situatie van vrouwen is ondertussen ontzettend veel, althans wettelijk, verbeterd. Al is het, als we rondom ons kijken, nog steeds niet zoals het zou moeten zijn”[1108].