Met de moedermelk ingezogen
of met de paplepel ingegeven

Een onderzoek naar de houding tegenover borstvoeding in België tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw.

Anneleen Jachowicz

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2001-2002

Universiteit Gent

Promotor: Prof. Dr. G. Deneckere

WOORD VOORAF

INLEIDING

Deel I. Een korte historische schets. Borstvoeding in het verleden: niet zo vanzelfsprekend als het lijkt

    1. Egypte en Babylonië

    2. De Griekse beschaving

    3. Het oude Rome

    4. De Middeleeuwen

    5. De Renaissance

    6. De negentiende eeuw

Deel II. Een terreinverkenning

    Hoofdstuk 1. Borstvoeding versus kunstmatige voeding

        1. Borstvoeding of moedermelk

            1.1.Samenstelling en gewoonten

            1.2.Cijfermateriaal

            1.3.Beeldvorming rond borstvoeding in de 20ste eeuw

                1.3.1. Kunst

                1.3.2. Afbeeldingen voor commerciële doeleinden

                1.3.3. Afbeeldingen met een politieke connotatie

        2. Kunstmatige of artificiële voeding

            2.1. Hygiëne en bewaring

            2.2. Industriële productie van moedermelkvervangers

            2.3. De derde wereld en de kunstmatige zuigelingenvoeding

            2.4. Commercialisering van de verkoop

    Hoofdstuk 2. De moeders

        1. Vrouwen uit de burgerij, arbeidsters en landbouwsters als moeders

            1.1. De burgerij

            1.2. De arbeidsters

            1.3. De landbouwsters

    Hoofdstuk 3. Volksgewoonten en vooroordelen versus de medische wereld

        1. Algemeen

        2. De volkse vooroordelen, gewoonten en remedies

        3. De acties van de medische wereld in samenwerking met de overheid

        4. Thuisbevalling versus bevalling in het ziekenhuis

Deel III. Overheidsactiviteiten inzake kinderzorg

    Hoofdstuk 1. Instellingen en verenigingen actief rond zuigelingenbescherming vóór de oprichting van het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn

        1. Inleiding: het wettelijk en sociaal-economisch kader van de zuigelingenzorg

        2. Initiatieven ter bescherming van de eerste kindsheid in België vóór de eerste wereldoorlog

        3. Initiatieven voor zuigelingenbescherming tijdens de eerste wereldoorlog

    Hoofdstuk 2. Instellingen voor kinderwelzijn vanaf het interbellum: het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn

        1. Algemeen

        2. De verschillende initiatieven van het NWK

            2.1. De zuigelingenconsultaties

                2.1.1. Wettelijke bepalingen en doelstellingen

                2.1.2. De werking

            2.2. Gouttes de lait of Melkdruppels

            2.3. De aankoopcentrale

            2.4. De moedermelkcentrales of lactaria

            2.5. De kinderkribben

            2.6. De prenatale raadplegingen

            2.7. De kantine voor zwangere en zogende moeders

            2.8. Propagandamiddelen van het NWK

                2.8.1. Vlugschriften

                2.8.2. Uitstalramen en plakbrieven

                2.8.3. Tijdschrift van het NWK later ‘ Het Kind’

                2.8.4. Voordrachten en filmuitzendingen

                2.8.5. Radio-uitzendingen

    Hoofdstuk 3. Historisch verloop van het NWK vanaf het interbellum tot 1950

        1. Het interbellum

            1.1. De groei

            1.2. Afschaffing van de stoffelijke voordelen

            1.3. De strijd om de wiegen

            1.4. Het lactarium en de verkoopscentrale

            1.5. De ambulante zuigelingenraadplegingen

        2. Wereldoorlog II

            2.1. De oorlogssituatie en de problematiek van de melkbevoorrading

            2.2. Acties van het NWK ter bevordering van borstvoeding

                2.2.1. Ten strijde voor borstvoeding

                2.2.2. Is zogen verantwoord in oorlogstijden?

            2.3. Het lactarium

        3. 1945-1950: de naoorlogse periode

            3.1. De NWK-wetgeving

            3.2. Het NWK en de borstvoeding: de zoogpremie

            3.3. De consultatiecentra

            3.4. Het lactarium

    Hoofdstuk 4. De zuilgebonden initiatieven

        1. Algemeen kader

        2. De liberale zuil

        3. De katholieke zuil

            3.1. Algemeen

            3.2. De katholieke raadplegingen voor zuigelingen

        4. De socialistische zuil

            4.1. Algemeen

            4.2. De socialistische zuigelingenraadpleging

        5. Samenwerking tussen de zuilen betreffende de organisatie van de zuigelingenraadplegingen

Deel IV. Initiatieven op lokaal vlak: casus Gent

    Hoofdstuk 1. De vooroorlogse periode

        1. Vaststellingen van de commissie ter bestrijding van de kindersterfte

        2. Initiatieven ter bestrijding van de kindersterfte genomen door de Gentse autoriteiten

            2.1. Raadplegingen voor zuigelingen

            2.2. Het werk der moederlijke liefdadigheid en het werk tot onderstand van arme maar zogende vrouwen

            2.3. De strijd tegen de zuigfles met de lange darm

            2.4. De moedersbond

            2.5. “Vermoederde Melk”

            2.6. Toezicht op de droge minnen

            2.7. Een opleiding voor toekomstige moeders en droge minnen

    Hoofdstuk 2. Wereldoorlog I

    Hoofdstuk 3. Het interbellum tot 1950

        1. Het interbellum

        2. 1945-1950

    Hoofdstuk 4. Zuigelingenraadplegingen – melkdruppels

BESLUIT

LIJST VAN AFKORTINGEN

BIBLIOGRAFIE