REYNIERS' OVERTREFFELIJCKE REIJSE

Alhier begint de overtreffelijcke reijse gedaen door Reynier  Adriaensen in jaer 1680 den 14 januarij naer Oostindien, soo te scheep als te lande, sijn wedervaeren. [14]

Voorreden.

De jonckheijt en isser noijnt te vreden ofte en laet sijn selven niet bewegen door de redenen ofte wilt het selve besien. Al ist dat hij soude vervallen inde aldergrootste perijckelen. Het welcke ick aen U:l:[15] verthoone. Soo wanneer sijlieden hun op soodanige wijse naer den Oosten begeven, ten sij dat sijlieden het hebben geproeft. Ende qualijck sijn sijlieden op zee ofte souden het geirne abandonneren, maer neen, moeten daerdoor, door duijsende moijelijckheden van honger ende dorst, storm ende brant daer wij lichtelijck op de schepen onderworpen sijn. Dan als wij commen op Batavia worden daer niet minder als honden geestimeert, worden van d’een plaetse op d’ander versonden. Het sij daer waer ievers wat te doen en valt om tegen de indiaenen te vechten. Den cost die wij moeten eten isser seer slecht, rijs is ons broot ende waeter ist onsen dranck. Soodat ick het niemant soude connen raeden om daer naer toe te vaeren voor soldaet ofte matroos, maer die daer comen voor coopman ofte onder coopman, assistent oft het sij onder de militie van capiteijn ofte lieutenant die hebben daer goede saecken, connen daer daer goede proffijten doen. Daeromme sullen wij ons beste moeten doen om voor een vandese quaeliteijt te vaeren.

Eenen index van dese reijse:

Capittel 1 : Mijne ongeluckige wedercomste vanuijt Engelant.

Eerw:^e[16] liefhebbers, om int licht te brengen een soo danige reijse de welcke al vrij eene vande perijckeleuste is geweest dier in lange jaeren is gedaen door duijsende swaericheden ende perijckelen, daerom ben ick van eenige liefhebbers seer sterck versocht om soodanige wijse int licht te brengen ende de curieuse liefhebbers mede te deelen om die de welcken souden den sin crijgen om naer Ostindien te vaeren ende om haer te beter van alles te onderrichten wat men moet uijt staen ende verdraegen. Daerom soo sal ick eerst beginnen van mijne wedercomste uijt Englant. Int jaer 1679 den derden november als wanneer binnen Londen een seker verraet was het welcke de Engelsche selver bestoken hadde ende gaeven de Roomsche gesinde de schult. Waeromme datter al eenige moesten sterven, dewelcke onnooselijck[17] ter doodt sijn gebrocht.[18] Daarom moesten wij, al die catolick waeren, uijt den landen van Engelant begeven. Daerom begaf ick mij op een schip dat naer de eerelijcke stadt Amborcht[19] gedestineert was, sijnde den derden november scheep gegaen op de fluijt genaemt den Eenhoren. Maer het schene dat wij de fortune aldaer naer Duijslandt niet hebben en wouden want comende uijt de riviere van Londen inde Noort zee soo is ons den wint contrarie gevallen soo dat wij genootsaeckt waeren om een vaste have te kiesen ende sochten reeden te loopen inde riviere van Londen. Maer alsoo wij te leegh vervallen waeren, moesten onsen cours naer Erweten nennen, liggende op den noort oogh van Engelant.[20] Onder tusschen steckt het weder hant over handt op ende quam tot eenen generaelen storm eer dat wij de walle conden crijgen. Wanneer wij tot onsen groote droefheijt liepen op een clip omtrent den thien uren inden morgenstont. Hier was het deirelijck[21] sien, keken malcanderen aen, wij saeten van het landt vast ontrent drij mijlen. Alhier onstont een algemeen gecrijt alsoo wij veel vrouw persoonen op hadden. Mede hadden wij eenige kinderen scheep die soo hitterlijck lammenteerde dat het te verwonder was. Ondertusschen slaende zee over en t’over ons schip ende door de herte stooten aen den gront valt onsen voormast over boort. Wij dan siende dat het allemael verloren arbeijt soude wesen al wat wij deden ende mede sloegh het schip van onder in stucken soo dat het waeter daer al over de vijff voeten in stont wanneer wij den moed verloren gaeven. Wij hadden gemeent dat wij vande clip souden afgedraeijt hebben, daerom moesten wij de cleijne schuijt die achter aen het schip vast was aenhalen ende stelde daer eenige vande cloecxste vrouwen in die liever hadden het te avonturen om met een soo cleijne vaerttuijght in zee te steken dan dat sij souden op soo een gebroken schip gebleven hebben. Dan ick sprongh met mijn seven mannen daer inde schuijt, naemen de riemen inde handt, stieten ons van het gebroken schip ende begaeven ons op de genaede vanden alderhoochsten in zee door de woeste baeren. Hier op crijgen wij onsen schuijt bij naer vol waeters, begeven wij aen hoochste om het waeter daer uijt te crijgen. Ick en hadde mijn leven noijt gedacht met dese schuijt aen het landt te comen, maer den goeden god die het al bewaert ende regeert heeft ons ontrent den avont aen het landt laeten commen. Ondertusschen en lieten wij onse beste niet te doen om de andere menschen van het gebroken schip te laeten haelen. Wanneer wij aldaer eenen visscher bij de handt cregen den welcken terstont in zee liep met zijn visschers vaertuijgh naer ons gebrocken schip. Wanneer hij daerbij quaem cost het selve niet vinden door de donckerheijt des nachts, hier op beginnen sij van het gebroken schip met vier stucken canon om hulpe te schieten alsoo sijlieden het niet langer meer en conden houden. Continueerde gedurich met het schieten, hier op comt den visscher aen het boort haelt daer noch negen vrouwen ende elf mans uijt, weijnich goedt conde daer uijt gebrocht worden om dat het schip van onder gebroken was. Wij bleven te saemen op den hoever vande zee tot dat den dach aen quaem, wanneer wij niet medallen van ons schip meer ensaegen ofte de plaetse daer het gelegen hadde. Soo was dat in stucken gesmeten, hadden sij daer moeten den geheelen nacht op gebleven, sij hadden sekerlijck verloren gewesen. Wij gongen dan ’s morgens met ons heel scheep volck naer den noorden hoeck van Herwes[22] daer wij noch wel vier mijlen aff waeren. Wanneer wij daer quamen vondt ick een schip gereet dat s’anderen daechs voer naer Rotterdam daer ick mijn selve op begaff, soodaenich quam ick uijt Engelant. Ick liet mijn ander volck op de Engelsche custen naer dat ick mijn eerelijck[23] affscheijt hadde genomen.

Capittel 2: Mijne comste binnen Rotterdam.

Naer dat ick hadde geseijlt ofte onder wegen geweest sonder iet merckelijcx te overcomen op de zee, soo ben ick gaen logeren binnen Rotterdam. Ende gevraecht hebbende aen mijnen weert oft alhier binnen dese stadt geen treffelijcke vaert en was ‘t sij naer d’een oft d’ander plaetse, alsoo het mij niet en schilde oft ick naer Spagnien ofte naer Vranckrijck ofte naer Italien voer. Dan daer toens geen vaert wesende raeijde mij om naer Amsterdam te willen gaen ende dat ik daer wel claer soude geraecken om scheep te gaen. Hier op hebbe ick mij op den mars begeven naer Amsterdam wanneer ick den vierden dach aldaer ben gearriveert ende hoorende dat men volck aen nam om naer Oostindien te vaeren hebbe mij terstont daer toe geresolveert om mede te vaeren dat over treffelijcke vaert waeter naer den Oosten. Hier hebbe ick mij laeten aennemen voor soldaet ende wou thien guldens par maendt, maer het gelt isser veel suer verdient. Wij crijgen soo wanneer wij aengenomen sijn twee maenden op de handt,[24] voor dat gelt moeten wij ons selve uijt reeden ende versien van alles dat wij van doen hebben op de reijse soo van toeback, brandewijn als mede lijnwaete cleeden, want wanneer wij onder de son comen daer ist vreeselijck eedt, soo dat men onder onse laeckene cleederen souden versmachten, daer om nemt men den lijnwaete cleederen.[25]

Capittel 3: Mijne reijse naer Oostindien.

Den vierthienste januarij 1680 hebben wij onsen eet van getrouwicheijt op de caemer van Amsterdam moeten doen dat men de Oostinsche compagnie getrouw sullen blijven tot de leste druppel bloet toe. Dit gesworen hebbende crijgen ons geweir vanden deigen musquet ende bandelier.[26] Hier op begint de trommel te slaen, wierden in goede ordre gestelt. Het is altijt de manier dat de Oostinnie vaeders van Amsterdam scheep gaen, maer wij moesten naer Herlom[27] te voet gaen door duijsende van menschen die dat noijnt gesien en hadden dat wij soo verre van Amsterdam scheep gingen. Dan tot Herlom comende moesten noch twee mijlen voorder marcheren tot aenden zee strant in een dorp genaemt Santvoort.[28] Alhier werden wij in een kerck geleijt als honden op een. Wij waeren over de seven hondert sterck[29] ende dat sij ons in dese kercke sloten was om dat men niet en souden wechloopen. Het was in dien tijt seer kout, daerom wiert in dese kercke groote violatie gedaan van alle de bancken ende gestoelte te verbranden. Jae selver den preckstoel ginck niet vrij vanden brandt, maer dit wiert geblust. Alle de gelaesen vande kercke wierden uijt geworpen om den roock uijt te trecken. Alle dese schaede hebben wij moeten vergoeden ende is voor onsen neuse afgetrockken wanneer wij op Batavia sijn gecomen, dan naer acht daegen daer te Santvoort gelegen hebbende soo sijn daer vijff schepen gecomen van Zeelant om ons te brengen naer Vlissinge in Zeelant daer onse twee Oostindiensche schepen lagen, het eene genaemt het schip Mascaster ende het ander het Huijs de Merve. Waer op ick ben geweest op het huijs de Merve met mijn drij hondert ende seventich coppen.[30]

Hier op comen wij bij onse groote schepen daer men daetelijck moesten op gaen. Ieder op het sijn daer hij bescheijden was. Alhier moesten wij wachten naer den oosten wint al eer wij conde in see lopen. Dan den eersten van februarij begint den eersten oostenwint te waeijen. Wanneer de heeren vande Oostindiensche compagnie ons aen boort comen, moesten allemael monster[31] passeren om te sien wie daer te cort was ende oft daer niemanden wech geloopen was. Dat gedaen sijnde wert het teecken gegeven om het ancker op te winden, het welck met een het gedaen wiert. Loopen onder het los brandende van het groff canon door een vloot van sestich schepen die altemael voor Vlissinge laegen. De welcke ons mede begrooten met hun canon. Hier op beginnen ons volck te roepen: “adieu adieu het vaderlandt.”[32]

Wierden gevolcht van onse mede maet het schip Mascaster, settende onse cours naer Engelant. Den vierden ende vijfden ditto loopen voorbij de Engelsche wal. Comen den sevensten ditto int Canal de welcke wij den 14.^en geluckelijck passeren.[33] Comen inde Spaensche zee.[34] Den 22^sten februarij commen wij onder de Canarische Eijlanden crijgen eenen storm de welcke heeft geduert tot den 27^sten. Crijgen den grooten berch die men seijt den aldergrootste te wesen die daer is.[35] Den eersten meert crijgen wederom eenen grooten storm soo dat hij den vierden en den vijffden op sijn hoochste was, waer mede wij onsen mede maet het schip Mascaster verloren, de welcke van ons affgeraechte door den storm. Wij hadde gemeijnt dat hij vergaen was, maer is God loff noch ten rechten op Batavia gecomen.[36]

Den achtsten ditto wort ter op ons schip geroepen. Ick sien twee schepen naer ons toe comen de welcke voor Turcken werden aengesien, gelijck het oock inderdaet waer was maer bleven dien selven dach buyten ons canon. Onder tusschen maecken wij ons op het spoedichste ons claer. Dat sij ons soo daetelijck niet en hebben aengevallen is de reden geweest dat sij niet sterck genoech en waeren voor ons, maer verwachte noch eenige van hun schepen die sij inden voorgaenden storm hadden verloren. Dan op eenen sondach s’morgens liggen sij ons in en wachten voor met losse sijlen. Wij dat siende doen daetelijck het gebedt. Hier op loopt een ieder naer sijn bestemde plaetse daer hij geordonneert was ende de matrosen bij het canon ende de soldaeten boven het schip met hun musquetten alsoo stont ieder op sijnen post claer om te vechten. Ondertusschen en vaeren wij niet eenen voet uijt onsen wech om dat wij clouck genoech waeren voor de twee Turcken ende alsoo het onsen cappiteijn eersten keer niet en was dat hij doende hadde geweest tegen de Turcken. Daerom en vreesde hij de vijanden niet. Ondertusschen commen wij bij de Turcken die noch al stil laegen als wanneer wij tusschen beijde de vijanden haer scepen in liepen. Hier op laeten sijlieden de vlach met de halve maene met een sweert daer in van achter aenvallen, haelen halve seijlen wederom, ondertusschen geven sij ons een volle laege met hun groff canon van twee canten. Hier op laeten wij mede onse bloet vlagh vallen sijnde een teecken dat wij geen quartier begeirden.[37] Ondertusschen lossen wij mede ons groff canon op hun. Comen buijten hunne schepen op onse sijde wanneer onse matroosen hun clouckelijck weirden met ons canon soo dat wij dese twee Turcken genouch te doen gaeven. Hier op comen de vijanden op ons los ende sochten ons te clampen, soo dat wij gedwongen waeren om ons canon met dubbel scherp te laeden ter wijlen wij doende waeren met ons musquetterijen vier te geven. Ondertusschen loopt onsen cappiteijn met den blooten sabel inde handt onder het volck om aan te moedigen. Daer bij wiert voor den grooten mast een vat met brandewijn geset soo dat een ieder soo vele coste drincken als hij wou. Wij en conden malcanderen niet meer verstaen, soo doof waeren wij van het schieten. Ondertusschen comt daer eenen canon bal onder ons gevlogen daer ick op de compani[38] achter op geset was met mijn dertich soldaeten, soo dat hij daer mede nam vijff mannen, sijnde meest vande splinters, gebleven. Hier op schieten wij eenen Turck sijnen voor mast van boven neder met eenen draet cogel[39] soo dat hij gedwongen was van ons aff te wijcken ende liep weder in zee. Terstont begaff hem den anderen mede op de vlucht, sijnde wel van ons onthaelt. Dan wij hadden mede ons paert, alsoo wij meer dan dertich scheuten in ons schip hadden. Danckten den alderhoochsten dat wij de Turksche honden quijt waeren. Wij hadden op ons schip derthien doden ende seventhien gewonde ende het gevecht hadde geduert ontrent vier uren, wij versaegen ons schip van onder tot boven.[40]

Den 12^sten meert ontstaet daer wederom eenen geweldigen storm die ons soo hert aen quam dat wij onsen grooten mast verloren, sijnde bij den nacht het welcke aende onse een groot ontsteltenis maeckte. Dan den dach aencommende, herstelde ons soo wel als wij conde veranderen onsen cours ende liepen naer Sint Jago, een Portugische plaetse,[41] om onse schaede aen den grooten mast te hermaecken ende met eenen dat daer schoone vervarssinge van alderhande vruchten sijn, wij waeren wanneer wij naer St. Jago liepen noch wel twee hondert mijlen daervan. Hier op worter wederom geroepen uijt den voormast “ick sien vijf schepen.” Wij deden onse best om die te ontloopen, hebbende naer der hande verstaen dat het West Indiensche vaeders waeren.

Capittel 4: Beschrijvinge van het Eijlant S. Jago.

Den 24^sten meert commen wij voor het landt St. Jago, schieten met ons canon drij scheuten om te thoonen dat wij vrinden waeren, wanneer die Portugische uijt hun casteel wederom beantwoorden met het canon. Setten het dicht onder het castel ten ancker. Het en is aldaer niet heel veijlich te liggen alsoo de Turcken met de Portugische in verbont[42] sijn, soo dat sij daer lichtelijck connen comen. Dan onsen cappiteijn is met twelff mannen aen het landt gegaen om te sien naer eenen anderen mast ende met eenen den gouverneur de handen te kussen. Wij wierden wel ontfangen, vereerden den gouverneur eenige Hollansche kaesen met eenighe stock vissen[43] ende brandenwijn, soo dat sijlieden wel voldaen waeren. Daer en tegen stuerden ons den gouverneur heel veel fruijt van limoenen ende andere soorten van vruchten,[44] mede sont hij naer ons schip ses vette schaepen.

Ondertusschen was ick mede aen het landt. De inwoonders sijn heel swert ende worden vande Portugiesen heel cort gehouden. Moeten als perden wercken ofte worden als honden geslaegen. Sijn seer genegen tot het stelen[45] het sij wat het maer en is, soo dat wij moesten toesien. Wij hadden maer eenige lege vaeten aen het landt gebrocht om die te vullen met waeter ende bij den nacht, die niet gewaecht hebbende, waeren sij altemael opgedaen, bestonden in twelff groote waeter vaeten. Waerom onsen capiteyn sijn beclagh is gaen doen aenden gouverneur, maer en creegh anders geen bescheet dat het alhier daegelijcx is te doen ende dat het wilt om soecken was, daer[46] dat hij sijn beste soude doen om die op te soecken. Middelertijt wij waeren onse vaeten quijt. Ondertusschen gongen wij het landt besien, daer leijt eene schoone stadt twee mijlen vande zee dieper in het landt daer wij naer toe gingen. In dese stadt bevonden wij eenige cloosters al Jesuiten, Predicheeren[47] ende andere. ‘t Was toen ter tijt de grootejaer merckt, soo dat een verwonderingh was van het goet dat daer te merckt gebrocht wiert, het suijcker conden sij niet quijt geworden tot den prijs van eenen halven stuijver. Wij cochten daer wat suijcker dat wij scheep deden, wij gongen int predicheerenclooster sijnde een eerelijck[48] gebouw. Ick sliep in het clooster ende gaeven ons costelijcken wijn te drincken ende mij om daer te blijven, sij souden mij int clooster versteken hebben, maer alsoo ick sij het weijgerde ende hun lieden bedanckende over hunne presentatie soo lieten mij gerust.[49] Dan daer was eenen paeter die goede Nederduijst[50] conde spreecken, hadde in sijnen jongen tijt inde Nederlanden gereijst ende was verblijt dat hij noch iemandt vont daer hij tegen mocht spreecken. Daerom liet hij mij de heele stadt sien daer niemant en mochte commen. Dese stadt leijt tusschen de bergen, daer leijt een sterck casteel[51] op eenen bergh daer den inganck soo smal is dat daer maer eenen voor een in can. Dit casteel is uijt eenen marbelen bergh gehouwen. Ses mijlen vandaer leijt eenen brandenden bergh[52] die een ijselijcke vlamme uijtworpt, soo dat hij bij tijden soo veel steenen uijtworpt dat het een verwondingh is, want ter wijlen wij doende waeren om onsen mast scheep te doen soo vielen op ons schip met menichte van die drijft steenen ende quamen met groote hoopen aen ons schip gedreven dat aen ons eene groote verwonder gaft dat wij sulx saegen alsoo die steenen door de winden worden uijt den brandenden berch gedreven naer om hooch ende wort genaemt van ons den seijl steen.[53]

Alhier crege ick lust om den brandende berch te gaen besien hoe wel den predicheer het mij ontraede. Dan ick mijn aftscheet genomen hebbende, begaff mij opden wech met mijn twee. Hebbende niet anders voor geweir dan ons sij geweir.[54] Gongen ontrent de ses uren inden morgen naer dat wij mis hadden gehoort ende cregen de benedictie van onsen pater, quaemen door eenen moeijelijcken wech aen een riviere daer wij moesten voor staen blijven omdat sij soo snel afliep. Daeromme moesten wij een ure ommegaen om te vraegen aen eenige swerten hoe wij het best over de riviere soude comen. Wijsen ons een plaetse aen daer het ondiep was, hier op begeve ick mij inde snelle loopende riviere met eenen stock die ick al voor mij hiel om tegen te rusten. Soo dede mijner compagnon oock. Aldus quaemen wij over de riviere aen de ander sijde daer men niet eenen swerten mensch meer en vonden om dat men te naer bij den brandenden berch quaemen ende oock en vont men niet eenen boom ofte eenich groente soo wiert dat altemael aff verbrant door het geduerich vier vallen. Hier op comen wij aenden voet vanden berch, wanneer wij ons daer op begeven naer boven. Alhier overviel ons den nacht soo dat wij moesten daer in een gat vanden berch cruijpen, sijnde seer diep. Hier bleven wij tot dat den daegen raet soude aen commen, wanneer ons inden middernacht een geschreew in het hol hoorden daer wij in saeten. Sijnde seer verbaest over dit schrickelijck geraes het welcke al naerderde op ons aen quaem, wij dan op malcanderen siende, loopen uijt het hol. Het was aldaer seer licht vanden brandt des berchs. Stonden op ende het hol aensaegen wanneer daer uijt quaemen geloopen ses wilde verckens die hun bij den dach voor den hitte van de son in dat gat loopen ende gaen bij den nacht om hun eten te soecken ende mede is het daer seer warm in het gat door den brant van binnen. Hierop begeven wij ons naer boven alsoo het seer licht was, quaemen tegen den dach bij de cloof vanden berch daer de vlem uijt quam. Alhier was sulcken geraes dat wij malcanderen niet en conden aen spreecken, sulcken slaegen quaemen daer uijt. Het was toen ter tijt als wij daer boven waeren een seer wintachtig weder soo dat de vlamme op d’een sijde sloegh. Hier op rollen wij eenen grooten steen naer het gat de welcke wij van boven neder daer in smeten, hierop onstaet inden berch sulcke herte slaegen dat wij meenden dat den berch soude gescheurt hebben. Hier op volghde sulcke groote vlam met een groote menichte van colen ofte verbrande steenen dat wij waerelijck opde andere sijde hadden gestaan, wij souden daer verbrant moeten hebben. Dan wij hielen ons voldaen voor desen keer ende diersten sulcken steenen daer niet meer in worpen want den berch door sijn slaegen stont gelijck en beefde soo dat wij blijde waeren dat wij affquaemen. Het is ontrent desen berch bij tijde sulcken aerbevinck dat daer geen menschen comen bij woonen. Jae, ick hebbe met mijn oogen gesien dat het aerbevinck tot inde hooft stadt van St.-Jago quam.[55] Soo dan quaemen weder tot onse riviere daer wij door moesten ende moesten naer onse ondiepte gaen soecken die wij eijndelijck vonden. Dese riviere loopt voor bij desen berch soo dat het waeter bij tijde heel eet is. Dan begaff ick mijn selve daer in ende alsoo wij onse stocken hadden achtergelaeten soo hadde ick het quaelijck genoech om daer door te geraecken, alsoo ben ick over de riviere geraeckt. Wanneer mijnen mede maet sijn selve mede int waeter begaft niet sonder vreese omdat hij niet en conde swemmen ende omdat hij geenen stock meer en hadde daer hij en conde op steunen is int midden vande riviere door den snellen loop des waeters omgevallen ende roepende om hulp is inden gront geraeckt. Ick soude hem seer geirne geholpen hebben, maer alsoo ick hem quijt was hebbe hem noijnt meer gesien, sijnde ten uijtersten seer bedroeft. Dan ick ginck mijnen wech voorts naer de stadt daer ick inquam, gonck naer mijn clooster vande predicheeren daer ick wel onthaelt wiert van mijnen pater daer ick verhaelde alwat ick gesien hadde ende van mijnen mede maet hoe ick hem verlore hadde. Daer hij groote droefheijt over maeckte ende dede s’anderen daechs eene misse van requiem[56] over sijne siele. Ondertusschen begint de trommel te slaen door de stadt van St. Jago dat hem een iegelijck soude naer scheep boort begeven tusschen dit en vierentwintich uren. Hier op naer dat ick met de pater het scheijt hadde geeeten,[57] hebbe ick eerelijck mijn aftscheet genomen. Aldus quam ick wederom scheep ende onsen grooten mast was wederom claer tusschen den tijt dat ick aen het landt hadde geweest. Aldus haelden wij de seijlen wederom op ende wonden ons ancker uijt den gront, losten wederom thien stucken canon tot danckbaerheijt, liepen in zee naer het eijlant St.-Vincent, meijnden daer onsen mede maet het schip Mascaster te vinden, liepen het eijlant rom tom ende hem niet vindende vervolghde onse reijse.[58]

Den sevensten april loopen onder de son ofte linie,[59] alhier was het vreeselijck eet alsoo de son boven ons hooft staet soo dat wij schier smolten. Alhier connen wij lichtelijck vijff ofte sesse weecken stil liggen sonder eenen voet van onse plaetse te gaen. Dan de heere was met ons want den vijffden dach cregen wij een donder vlaege met eenen herten wint soo dat wij de son passeerden.[60]

Den derthiensten april sijnder twee persoonen die met malcanderen hadden gespelt met de caert ende eenich verschil te saemen crijgende, berispen malcanderen in het onderste van het schip met het mes daer sij malcanderen soodaenich hebben onthaelt dat den eenen daer doodt gebleven is ende den andere sijnde mede seer gewont. Quam bij den barbier om vermaeckt te worden dan wiert voor den cappiteijn gebrocht, beleet het alles waerom dat het is toegecommen. Hij soude moeten hangen hebben, maer omdat hij soo gewont was stierf den derden dach.[61]

Den 14^sten april loopen voorbij de clip Ambrosi,[62] die clip leijt onder het waeter ende heeft eertijts boven ende toe hooch uijt gesteken, dan is met eenen storm te neder geslagen soo dat sij nu onder het waeter leijt ende en can niet gesien worden dan aen het branden.[63] Daer sijn alhier vergaen veel schepen ende als wij die gepasseert waeren deden wij een generael gebedt aen Godt ende schoten drijmael ons canon aff tot danckbaerheijt.

Den 16^sten april worter twee persoonen voor den scheepsraet gebrocht ende wierden beticht dat sij de sonden van soddomit hadden begaen. Den eenen was onsen tamboer sijnde maer eenen cleijnen jongen van vijfthien jaeren ende den andere was een Italiaen sijnde geboren tot Roomen. Sij waeren op de daet betrapt soo dat het den cleijnen tamboer bekende ende dat hij was omgecocht voor vijff schellingen aen gelt. Hier op worden sij alle beijden inde boeijen gesloten den eenen boven den anderen op de campannie, saeten daer tot den vijffden dach wanneer hun proces gemaeckt wierd om alle beijden levende rugh aen rugh gebonden te worden ende dan in eenen sack gesteken te worden om soo levende in zee gesmeten te worden. Dit vonnis moest dan uijtgevoert worden. Wanneer ick met mijn acht mannen inde caut voor den scheepsvaer[64] quam om te spreken voor den cleijnen tamboer dat het noch maer een kint en was ende dat hij niet en hadde geweten wat quaet dat hij dede. Hier op antwoorden den cappiteijn dat wij souden buijten gaen ende dat hij den tamboer eens soude ondervraegen. Men moet weten dat desen jongen tamboer eer hij naer Oostindien voer een reijse hadde gedaen naer Muscobien[65] ende aldaer wortter onder de Muscoviters veel gedaen, soo dat den scheeps vaer aen hem vraeghden oft dat hij dat wel geweten heeft dat dat quaet is geweest, waer op hij heeft geantwoort van jae ende dat hij dat noch veel hadde gesien. Hadt hij onnooselijck geantwoort ick en hebbe het niet geweten, hij soude geen noodt gehadt hebben van te sterven. Hier op wiert ons versoeck plat affgeslaegen ende wierden alle beijden voor den grooten mast gebrocht daer hun sententie wiert voorgelesen. Dit gedaen sijnde wiert het gebedt gedaen. Wij hadden op ons schip eenen geusen predicant die den Italiaen wat woude voorlesen. Dan en woude naer niet hooren, maer versocht aenden cappiteijn om van eenige van het scheepsvolck de welcke catolick waeren, om een gebedt over hem te mogen lesen, het welck den cappiteijn toeliet. Soo dat wij die catolick waeren de litanie van onse Lieve Vrouwe ende den profundis[66] leesden over den patient. Hij bethoonde groot berouw ende seijde dat hij de doot al over lanck hadde verdient. Hier op den sack daer sij in moesten, wierden aen malcanderen gebonden ende gongen inde sack staen naer dat sij hadden adieu genomen. Men gaff hun inden sack over de hondert pont ijser omdat sij te gouwer souden sincken. Hier op wort den sack boven hun hooft toe gebonden ende wierden op twee plancken, aen malcanderen genaegelt, daer op geleijt ende men spelde een twee drij in Godts naeme ende in zee gesmeten ende al hun goet van kisten ende slaepgoet wiert mede in zee geworpen.[67]

Den 23^sten april saegen een groote partije vliggende vissen die met menichte op ons schip quaemen gevlogen dese vissen hebben vleugels ende vligen met hondert duijsent seffens, jae quaemen met groot getal op ons schip soo dat sij tegen ons seijlen quaemen gevlogen. Sij sijn seer goet om te braeden, dese vissen wanneer sijn worden opgeiaeght van andere groote vissen behelpen hun met hunne vleugels om te loopen ende te vliegen.[68]

Den 29^sten april crijgen eenen storm waer van ons schip een groot gat van onder cregh. Cregen alhier veel waeters in, wij holpen malcanderen dach en nacht tot dat wij ons leech vonden ende maeckte dat dicht met sacken die vol gort[69] gevult waeren tot dat den storm ophiel. Wanneer wij ons schip toens dichtmaeckten naemen onsen cours naer de custen van Africa ofte de Cabo de bonne Esperanse.[70]

Den 3^den cregen vogelen in sicht die wij in langen niet gesien en hadden ende daerbij lieten hun de wallevisschen sien die soo stout waeren dat sij voor ende op seij van ons schip quaemen. Wij smeten hun een leegh vat dat heel dicht was gemaeckt daer sij heel schoon mede spelde, wierpen dat selve vat schier weder in ons schip. Soo bleven sij twee volle daegen bij ons. Wij vermoeden dat wij niet verre van het landt waeren om dat wij de vogelen ende wallevisschen saegen die hun niet weijt in zee en begeven, maer houden hun dicht aen ‘t landt. Soo doen de vogelen mede omdat sij hun eijeren ende hun jongenen te beter souden bewaeren.

Den 10^sten meij wort op ons schip ontdeckt een seker jonge dochter die haer selve hadde in mans cleederen laeten aennemen voor soldaet. Sij hadde haere cleederen in haer kist ende soo wanneer sij op Batavia hadde gecommen soo soude sij die aengedaen hebben. Sij hadde dese reijse om eenen jonghman aengenomen die haere ouders niet en heeft willen dat sij daer mede soude trouwen ende daeromme was sij van disperatie naer Oostindien getrocken. Sij wiert vanden cappiteijn seer wel gedaen[71] ende en mocht niet meer onder het volck commen. Sij was een appotekers dochter van Amsterdam ende naerderhandt commende op Batavia is hij, om wiens wille dat sij soo verre uijt haer vaederlant was gecomen, gestorven twee maenden van te vooren.[72]

Den 17^den meij wortter lant van ons schip gesien, setten het daer naer toe al soo meijnde dat het de cap de Bonne Esperanse was, maer waeren bedrogen. Alhier worden veel Oostindiensche vaeders bedrogen ende is de reden datter al eenige vergaen sijn, dese caep vertoont hem gelijck de rechte caep de Bonne Esperanse, wij wenden ons schip van het lant aff ende staecken het weder om in zee.[73]

Den 20^sten meij cregen een groote stille op de zee soo dat ons schip daer stil lagh ende de zee en voerde haer niet. Alhier was het deirelijck om sien om dat ons waeter bij naer uijt was, soo en cregen wij maer een half pint[74] waeter tusschen vierentwintich uren. Voorwaer weijnich genoech alsoo wij daegelijcx niet anders als gesouten vlees ende speck dat heel sout voor de onse was.[75] Dese stilte heeft geduert  vanden 20^sten tot den 13^sten junij. Alhier onstont een groote sieckte op ons schip door dat wij soo weijnich vers waeter cregen. Voorwaer hadden wij daer noch een acht daegen moeten liggen wij hadden altemael daer aen vast geweest, maer den heere voorsagh het wanneer het den 13^sten junij begon heel moeij te waeijen. Daer waeren op ons schip soo lange als wij daer gelegen hadden over de twintich persoonen gestorven.

Den 24^sten ontdeckt hem de cust van Africa, heel berchachtich die wij den sesden julij binnen liepen aen de cap de Bonne Esperanse. Danckende den grooten Godt van sijn genade dat wij al over de tweeduijsent mijlen uijt Europa waeren naer Oostindien.

Capittel 5: Beschrijvinge van de cust van Africa.

Den 7^sten julij commen wij in het lant van Africa.[76] Alhier voorsien wij ons schip van onder tot boven, maecken het wederom cant en claer, vervarsschen ons hier van degh. Wij haelen wederom aen het lant vers waeter. Alhier leijt een sterck casteel dat de Hollanders aldaer gemaeckt hebben, daer leijt een gouverneur[77] die altoos goet garnisoen heeft soo tegen de wilden als tegen eenige andere vijanden. Gelijck bij tijden als het oorlogh met Engelant is geweest hebben sij dickwils aen ‘t slot gehadt, het is eene goede plaetse voor onse schepen.[78] Alle dingen is daer goeden coop, daer wast heel veel terff [79]ende mede maecken sij goeden wijn soo dat wij daer een costelijcke maeltijt connen doen voor ses stuijvers daer van alles op dan comt.

Het is een wilt lant, de wilde menschen gaen daer heel naect dan hebben een vel van een schaep om hun lijff. De vrouwen gaen mede heel naeckt dan hebben oock een schaepe vel om hun lijff ende de beenen ende armen hangen vol dermen van gestorven beesten. Sij en hebben geen wetten ofte en labeuren geen lant soo dat het de Hollanders moeten doen van het genen dat daer gewonnen ende gesaeijt wort. Sij hebben eenen coninck onder hun die sij eer bewijsen, sij hebben niet grooten overvloet. Wel beesten als coeijen ende ossen ende schaepen met meer anderen slach dat altemael int gemeijn is. Sij en hebben geen verblijff plaetse, woonende met hoopen van een drij mael ofte viermael hondert duijsent man soo mans als vrouwen ende kinderen te saemen. Maecken cleijne hutten die niet hooger en sijn als tot mijnen buijck, daer cruijpen sij onder om vanden douw bevrijt te wesen. Sij en hebben geen religie ofte geen goedts dienst dan aen roepen de son soo wanneer die s’morgens opcomt met een seker geschreeuw. Soo dat wij connen sien dat sij die eer bewijsen. Het selve doen sij met de maen. Ende soo wanneer sijlieden aldaer het hebben opgeeten soo verhuijsen sij met hun vee naer een ander plaetse. Sij hebben somtijts veel oorlogh tegen een ende die den stercksten is ende de battalie wint, die behouden de dooden ende die worden omgedeelt ende dan worden die opgeeten. Sij sijn gelijck dol om witte menschen te eten soo dat wij ons veel mochte wachten van alleen te gaen onder die wilden. Sij en hebben geen steden dan woonen tusschen de bergen ende inde valijen. Sijn heel swert ende sij en dooden geen beesten, maer soo die comen te sterven van selffs, soo eten sij die. Sij houden seer van het ingewant ende eten dat met dreck ende om het vlees en geve sij niet veel. Sij melcken hunne beesten op een vremde maniere; alsoo die beesten vande natuere de macht hebben om hun melck op te houden soo blaesen sij met den mont inde coeij aen ‘t gat ende dan moeten sij hun melck laeten loopen. Ende nu dat melck hebbende, soo nemen sij dat vuijl vel, ’t welck stinckt vande vuijlicheijt, daer doen sij hun melck in ende winden dat vel toe. Beginnen dat bij een te schutten tot dat het boter wort ende die brengen sij te coop bij het garnisoen op de Caep van Bonne Esperanse ende brengen mede beesten te coop als schaepen ende ossen daer men geen gelt voor en geeft dan toeback. Men can voor een eijnt toeback van een halff el vier vette schaepen oft eenen os coopen, soo dat het aldaer voor het garnisoen seer goet is om te liggen.[80]

Wij cregen verlof om seven oft acht mijlen het lant waert in te gaen met mijn 12 mannen. Naemen ieder ons musquetten mede soo dat wij sterck genouch waeren al was voor een duijsent ofte twee wilden. Gongen naer de drij groote bergen waer den eenen is genaemt den Duijvels berch, den anderen den Taefel berch ende den derden de Leeuwen berch.[81] Waer op wij de twee, den Duijvels berch met den Leeuwen berch, lieten liggen ende begaeven ons op den Taefel berch. Een ieder versagh hem van eten soo dat wij wel ses daegen moesten onder wegen sijn. Het is op desen berch seer perijckeleus om te gaen omdat aldaer seer veel leeuwen loopen, hielen ons dicht bij een ende waeren gedurich claer om te schieten soo wij maer wat en saegen. Ondertusschen comt den eersten nacht aen wanneer wij noch maer halff wegen en waeren. Begaeven ons op een steile clip die gelijck een forme was van een piramide, maer daer waeren houcken en canten als om in te sitten, daer gingen wij ieder een plaetse in soecken om te gaen slaepen, maer ick en sliep dien nacht niet om redenen te vooren geseijt.

Wanneer den dach aenquam begaeven wij ons op den wech, daer was ons geseijt dat inden berch een seker stil staende waeter was ende alsoo wij schier bersten vanden dorst en conden het water niet vinden. Dan met het opclimmen vonden het, wij moesten in een gat cruijpen om bij het waeter te comen. Het was eenen lust om aen te sien soo coel ende soo plaisant was het daer. De holte daer het waeter in stont was groot soo dat ick met geenen steen conde overwerpen. Alhier ginck ick met mijn vieren in swemmen ende was int midden soo diep dat ick geenen gront conde crijgen. Alhier waeren verscheijde gaeten die tot vensters van het hol verstercken soo dat het aldaer seer licht was. Wanneer ick met mijn vieren ieder doende waeren om te cleeden soo comt aldaer naer hat waeter een groot ende vreeselijcke slangh oft een serpent. Wanneer daer wort geroepen laet ons ons selve in postuer stellen, wanneer ick noch maer halff gecleet sijnde. Neme mijn musquet inde handt soo deden die andere mede. Hier op schieten wij vier en vier op de flanck ende haer getroft hebbende begon heel vreeselijck met haeren stert te slaen. Jae, quam soo naer op de onse dat wij gedwongen waeren ons seij geweir te gebruijcken waer mede wij haer den stert aff capten, sijnde haere meeste macht gebroken. Sij was geschoten met seven cogels waer van een in het hooft was ende de anderen in het lijft. Alsoo brochten wij dat serpen om den hals, is lanck geweest 27 voeten. Het ingewant smeten wij wech, teirden haer het vel aff ende hebben dat naer de handt den gouverneur op de Caep vereert, soo daenich cregen wij dien beest.

Wij gongen dan verder om naer boven om om hooch te commen daer wij ten lesten op den tob vanden berch quaemen de welcke van boven heel plat is, soo dat het op den berch gelijck een velt is. Daer staet schoon gars op ende naer onse gissinge is hij wel acht bunderen[82] lanck, wij keken naer om leegh inde zee naer onse schepen, maer en conde die niet sien door de vreeselijcke hoochte. Alhier bleven wij twee daegen, bij den nacht gongen wij naer om leegh. Ontrent een hol sijnde gelijck een groote caemer, alhier liep een cleijn waeter valleken het welck van boven aff quam. Dit waeter was gelijck cristal om te drincken ende den dach aen comende gongen naer boven. Sijnde den derden dach wanneer ontrent den thien uren s’morgens soo trock de son heel veel waeter uijt de zee soo dat wij dat saegen dat het naer den berch quam gedreven, was vermenght met donder soo dat wij ons wederom inde speloncke begaeven. Ondertusschen comt het hert weder al aen, begint tegen den berch te comen, sloegh heel vreeselijcke donder slaegen soo dat wij vreesden dat het gat daer wij in saeten soude in gevallen hebben. Wij begaeven ons daer uijt weder naer omhooch inde vlachte ende omdat wij hooger als het onweder waeren soo en conde het aen de onse geen quaet doen. Dan den blicxen saegen wij soo wel naer boven als die hem beneden op het landt saegen. Het was aen ons een groote verwonderinge hoe dat het mogelijck conde wesen, daer wij op de berch waeren ende dat het onweder onder onse voeten was ende daer wij soo schoone sonneschijn hadde ende daer en tegen hadden die van omleegh sulckenen storm van winden, regen ende donder slaegen gehadt dat sij hadden gemeent dat het den lesten dach soude geweest hebben soo doncker was dat op de Caep de Bonne Esperanse. Wij hadden het wel gesien van boven ende het weder was noch wel een ure gaens beneden onder onse voeten.[83] Soodanich is dat onweder voor bij gedreven ende cregh de Caep weder schoon sonneschijn. Dan wij raemde te saemen om naer beneden te gaen, begaeven wij ons op den mars op den wech die wij gecomen waeren, soo dat men dien dach niet veel wechs aff en leijden door dat men quaemen daer den donder met den stercken regen hadde gevallen ende dat het waeter met meniche tegen ons lijff liep. Verhinderde ons soo dat men wel een ure voor den avont moesten post grijpen onder den blouwen hemel, omdat wij niet en conde vinden om onder te schuijlen. Dan den dach aen commende begaeven wij ons op eenen anderen wech, lieten de plaetse daer wij het serpent hadden gevangen liggen. Alsoo quamen wij aen een bos daer wij ons niet in en dorste begeven uijt vreese van eenige leeuwen, dan het was den naesten wech. Vonden goet om te schieten gelijck wij deden met onze musquetten, waermede dat wij daer hebben sien loopen drij leeuwen die hun om den berch begaeven. Aldus sijn wij door het bos gecomen sonder iet meer te sien. Dan ontrent twee mijlen van ‘t bos wesende, geraeckten wij op een steijlen clip die soo steijl affliep dat wij eenen schrom hadde om naer beneden te sien. Dan clommen wij wederom een halff ur gaens om hooch naer den noorden. Alhier begonde men de leeuwen wederom te sien die wij hadden uijt den bos veriaeght, gaeven op ons een ijselijck geuijl, stonden al oft sij ons wouden inwachten. Maer wanneer begonden vier te geven, stelden sij het op een loopen. Ondertusschen vervoorderen wi onse reijse naer omleegh daer wij Godt sij gelooft altemael sijn gesont gecomen op de Caep de Bonne Esperanse in ons logiment daer wij waeren uijtgetrocken.[84]

Ondertusschen dat wij den berch waeren affgecomen, soo wasser op de Caep bij den gouverneur gelt gevonden om eene generaele jacht te maecken op de leeuwen, alsoo sij daegelijcx veel quaet deden aen menschen als aen beesten. Jae, waeren soo stout dat sij bij den dach op de Caepe quaemen, haelden daer de menschen wech soo dat wij geprest wierden ons ter jacht te gaen op de leeuwen. Wij naemen door de last vanden gouverneur ontrent de 400 wilden die meest op de Caep woonen ende sijn alle daegen onder de Nederlanders. Dese wilden maeckten groote blijschap mette dansen ende te springen ende voor uijt te loopen. Ondertusschen van alles voorsien sijnde, marchieren met onse sestich Nederlanders ende wilden naer een groot bos. Beginnen onse netten uijt te spannen tegen het bos aen, stellen onse wilden in drij deelen. Een partije hadden wij gestelt achter de netten, ende de tweede een halff ure voor de netten in het bos bij een gat tegen den voet van den berch aen, daer men eertijts hadden gaen mineren om silver te vinden. Bij dit gat  stelden wij de twee partijen wilden om dat daer geen leeuwen in en soude begeven. Den derden hoop wilden naemen wij bij ons. Soodanich begaeven wij ons in het bos, trocken wel vier uren om in het bos. Dan begaeven onse daer in, trocken wel twee uren van malcanderen, maeckten een groot geleuijt van trompetten ende eenige trompen. Mede schoten wij dikmael onse roers aff, hadden mede vele honden bij ons. Begaeven ons naer de netten. Ondertusschen jaegen wij eenen grooten leeuw op die het niet seer op het loopen en stelde. Dan onse honden besetten hem ende waeren hem aen het lijff, hij creegh een van onse honden bij het lijff die sij verscheurde. Maer daerom en lieten de andere niet aff, soo dat sij hem soo vast hadden dat het te verwonderen was. Dan wij quaemen de honden te hulpe. Schooten den leeuw met ses scheuten dat hij daer doodt neder viel. Desen leeuw lieten wij daer liggen ende vervolgde onse jacht soo dat wij daer op een ure gaens naer de netten quaemen. Ondertusschen houden onse honden een vreeselijck gewelt van te bassen ende tieren soo dat wij uijt conde mercken datter noch meer leeuwen moesten voor uijt sijn. Dan den tijt heeft het laeten blijcken. In cort dan, onse wilden die wij hadden gestelt bij den voet vanden berch ofte het gat die waeren naer de netten bij de andere wilden gegaen omdat wij soo lange wech hadden gebleven ende omdat sij eenige leeuwen hadden gesien daerom en diersten sij niet staen. Dan eer sij bij de netten quaemen, quam onse jacht aengeloopen. Hierop begeven hun de wilden aen het loopen naer de netten, want sij saegen datter eenige leeuwen achter hun waeren. Hier op verdubbelen sij hunnen loop, loopen plat tot inde netten ende en hadden de wetenschap niet van daer onder te cruijpen door de netten, maer bleven daer in hangen. Hier op loopen de leeuwen mede inde netten, de wilden op het lijff soo dat het een deiren was om te sien. Alhier wierden vande wilden 15 mannen verscheurt ende hadden sij op hunnen post gebleven sij en hadde geen noodt gehadt om verscheurt te worden vande leeuwen. Dan wij deden ons best om hun soo veel te helpen als wij conden met die leeuwen te dooden. Daer waeren negen leeuwen inde netten ende daer waeren ons noch drij onsprongen met dat de wilden die op een coppel waeren inde netten geloopen, hadden de netten afgetrocken. Dan dese negen leeuwen gedoodt sijnde brochten die op de Caep aen den gouverneur, dit was het eijnde van dese jacht die soo quaelijck was voor onse wilden uijtgevallen. Ick en woude om geen gelt ofte ick hadde die groote jacht gesien, door de groote speculatie die ick daer in hadde.[85]

Ondertusschen waeren onse sieckenen wat tot hunne gesontheijt gecomen met dat sij altijt aen het lant hadden geweest ende hadden goede cost geeten soo dat sij waeren tot hun selven gecomen. Hier op moesten wij altemael naer boort toe comen naer dat wij aen de Caepe gelegen ontrent de drij wecken soo dat wij ten uijttersten wel voldaen waeren. Hier op nam onsen cappiteijn sijn affscheet vanden gouverneur van het casteel met het los branden van het canon ende wij sijn te scheep gegaen. Naemen ons afscheet vande cust van Africa.

Den 22^sten julij setten onsen cours naer de cust van Ermedica[86] ende naer den zuijden niet sonder storm.

Den 27^sten julij loopen wij door de Eijlanden St.-Bastiaen[87] alwaer wij aldaer vonden eenen Engelsman die daer bij den nacht met den storm vergaen was. Alhier vonden wij noch vijff Engelsche in het leven, de rest waeren al door gebreck gestorven, sij sijn sterck geweest over de 318 mannen. Dese vijff mannen verhaelde aen de onse datter dertich mannen waeren het Eylant ingetrocken om fortun te soecken ende om eenige uijtcomste te vinden. Wij gongen dan met eenige mannen met musquetten door het Eijlant Sebastiaen, commen tot aen de zee strant aen de andere seijde van het Eijlant, vonden aldaer seventhien mannen die daer doodt laegen, altemael van gebreck gestorven ende wij begroeven hun ende noch wat voorder vonden noch seven mannen die men mede begraefden. Aldus quaemen wij weder scheep ende naemen dese vijff Engelsche mede om te brengen naer Batavia.

Capittel 6: Beschrijvinge van eenen brant in ons schip.

Den 30^sten julij passerende de landen van Mourisse[88] bij den nacht alwaer aen de onse een vreeselijck comeet aende loecht verthoonde. Van eenen brant sijnde een vlam viers die neder waerts hinck ende branden wel bij de cleijn ure wanneer het begon uijt te mineren ende op het eijnde van sijn vlam gaff het eenen vreeselijcken donderslach over ons schip soo dat wij meenden of ‘t was om ons schip gedaen. Dat licht nu uijt sijnde soo was het soo ijselijck doncker dat wij geen handt voor ons oogen en saegen. Hier op hoormende van alle canten, uijt alle gewesten des weirelt seer blicxemen ende donderen. Hier op wiert goede ordre onder het scheepsvolck gestelt om cloeckelijck desen storm te wederstaen die wij van alle canten saegen op ons aen commen. De zeijlen wierden vermindert, de touwen wierden vast gemaeckt. Ondertusschen groeijt den wint meer ende meer ende quam tot eenen generaelen storm. Jae, quam soo hert aen dat onsen cappiteijn verclaerde noijnt sijn leven sulcken herten storm uijt gestaen te hebben, al hoe wel hij 24 jaeren bij de zee gevaeren hadde. Dan eer den dach noch aen quam moesten wij ons groot schoover[89] seijl met beijlen de touwen aff cappen ende lieten het in zee loopen. ‘t Was ons leet genoech dat wij dat moesten doen, want het was om dat wij te beter met de fock[90] souden loopen. Ondertusschen comt den daegen raet aen, sijnde wat verblijt dat wij malcanderen toens costen sien ende vertrooste malcanderen. Hier mede vligh ons schoover seijl in stucken soo dat men dat van het selve moesten doen gelijck men oock ons groot zeijl afcappen ende lieten oock in zee vligen. Toens moesten wij ons voor blinden bij setten.[91] Ondertusschen slaet de zee over en ‘t over ende crijgen ons schip op een seij, omdat wij d’wers in zee laegen soo ten onder dat wij niet en meenden ofte men soude alhier gebleven hebben. Soo dat dat waeter op ons schip was ende soo lagh dat schip op d’een seij met dit overvloedich waeter dat op ons schip stont. Ende soo het hem quam te rechten waeren daer drij persoonen mede uijt het schip geslaegen met de baeren vande zee. Daer stont voor op de schans een verckens cot met elff verckens, wierden mede in zee geslaegen ende sijn altemael verdroncken. Hier mede was het noch niet gedaen, maer en begon noch maer eerst. Wij wierden door de baeren gedreven hemels hooch soo dat onsen cock niet en conde coken oft wij en hadden den tijt niet om een stuck uijt de handt te mogen eten. Dan wij hadden dese dach met groot verdriet door gestaen ende den nacht quam wederom aen, die aen de onse soo beswaerden dat wij ons selve wel doodt wenste. Dan moesten gedult hebben ende gaeven het Godt op, alsoo wij daer geen uijt comste en saegen dan onse beste te doen van wel op te passen ende luijsteren naer den cappiteijns commande. Wij cregen alle uren een tennemaetken met brandewijn[92] ende die een stuck bischuijt in sijnen sack hadde, conde wat schaffen uijt de handt. Dat was ons eten. Hier op ontrent de middernacht groijden den wint noch herter ende begon wederom te blicxeme ende te donderen uijt de vier deelen soo dat wij geen compas conden houden, alhier was het deirelijck om sien. Ondertusschen comt ofte vallen de winden soo hert van boven op ons schip dat ons schip moeste sincken ende sonck tot aen de spie gaetens de welcke staen boven van het schip om het waeter door aff te loopen. Hier verthoonde ons een selsaem licht die langen tijt om ons schip hadde geloopen ende soo wanneer ons schip soo diep door de winden in zee was gedreven ofte gesmeten, quam dat licht door onse spie gaetens ingelopen ende lagh al langen tijt over het waeter dat op ons schip lagh en liep. Hier op reijst ons schip wederom naer om hooch op sijne behoorelijcke plaetse wanneer hem dat licht naer om hooch ende liep op de noppen van de zee. Daer stont het en branden, ondertusschen valt ende begint het eenen stercken regen te overvallen, die soo overvloedich over ons schip quam. Hier op loopt onse licht dat boven op de see sat noch hooger naer om hooch tot dat het quam tot onder het vaencke dat op den grooten mast stont ende is gebleven tot dat den dach is aen gecomen,[93] als wanneer daer wiert geroepen heel schrickelijck: “Wij sincken, wij sincken.” Hier op onstaet onder het volck een groote alteratie[94] soo dat wij meenden dat het schip van onder geborsten was. Hier op wiert ordre gegeven van eenige kisten buijten het schip te smijten, het welck met een set gedaen wiert ende bevonden in ons schip over de ses voeten waeters. Alhier begonnen wij met alle man naer het leck te soecken ende begaeven ons aen ‘t pompen ende met hant heemers te hoosen om het leck van ons schip te crijgen. Maer door den gedurigen storm wierden wij verhindert dat wij ons werck niet van dege en costen doen. Hier op wierpen wij het schip op eenen bij ligger,[95] dat is den uijtersten noot dat conden doen ende gaeven het Godt op. Hier op wiert een gebedt gedaen met alle man dat Godt ons wilde bewaeren ende naedemael dat wij bij eenen bijligger moesten vaeren, waeren inden uijttersten noot. Men moet weten dat eenen bij ligger, soo ons Godt niet merckelijck en hadde bewaert, moesten naer menschen schijn vergaen omdat men op den genaede vande woeste zee moesten vaeren ende ons roer van achter wiert vast geborden[96] ende en hadden anders geen zijlen bij dan ons besaen[97] van achter ende lieten het soo loopen daer het Godt beliefde. Ondertusschen vielen wij wederom aen ‘t pompen met drij pompen soo dat begonden te winnen twee voeten waeters ende ons schip en hiel maer vier voeten waeters in. Soo hebben wij gevaeren met desen bijligger tot den derden dach wanneer het weder begonst aff te nemen, sijnde met alle man ten uijterste verblijt. Begonden onse zeijlen wederom bij te setten, sloegen aen den grooten mast wederom het schooverzeijl aen. Soo deden wij oock aen den focke mast ende deden een nieuw fock zeijl aen. Het hert weder ofte den storm hiel heel moeij op.

Wij waeren ter wijlen dat men desen storm hadden gehadt wel 270 mijlen uijt onser passagie geloopen ende daer op wiert een algemeijn gebedt gedaen ende schoten altemael ons grof canon aff tot danckbaerheijt ende begonden wij ons schip ‘t erstellen van alles dat het van noode hadde. Mede begondt men te soecken naer ons groot leck dat men in ons schip hadden ende bevonden het te wesen inde constabels[98] caemer, wanneer wij inde aldergrootste perijckelen des weirelts quaemen. Want quaelijck en hadden wij drij daegen gerust ofte de fortune was ons afgunstich ende en conde niet en geleijden dat wij dese swaere reijse naer den oosten souden gedaen hebben. Gelijck onsen mede maet die met ons uijt Europa was geloopen en hadde geen de minste swaericheijt geleden ende was noch daer en boven twee maenden eerder op Batavia dan wij.[99]

Dan om te beginnen onse ongeluckige wedervaeren. Soo moet men weten, naer dat wij den storm quijt waeren geweest, vijff volle daegen en moest men noch met alle man pompen. Soo is onsen opperstierman met den oppertimmerman inde constabels caemer gegaen den 11^sten augusti omdat leck dat daer was dicht te maecken ende alsoo hij de kerse[100] uijt de lanteire nam ende die houdende tusschen eenige packen soo is de vlam aen sijn handen gecommen ende daer mede liet hij de hers vallen tusschen de packen alwaer daer eenige packen waeren met hemp ende die sacken niet dicht sijnde is den brant daer in geraeckt. Hier om roept hij om waeter aenden constabel die boven sijn hooft was, het welck hij soo gouw niet en conde crijgen oft de vlam verheft haer door de heele caemer. Hier op begint men te roepen: “Het brant, het brant in ons schip.” Alhier ontstont onder het volck sulcken alteratie dat men niet een wisten wat men soude doen ende noch meer wanneer men hoorde dat het inde caut was ofte cruijt camer. Hier op loopen wij met alle man daer naer toe, hier op wiert ordre gegeven om het poeijer ofte cruijt overboort te worpen. Het welck in vaeten gecuijpt was ende ieder tonneken was gevult met 100 pont cruijt. Dit is geluckelijck volbrocht sonder daer vier aen te comen, want hadde daer in maer een geinster geweest wij hadden altemael inde loecht gevlogen. Ondertusschen dat wij doende waeren om den brant te blussen, soo sijnder eenige van het scheepsvolck besich om de cleijne schuijt uijt het schip te setten om daer mede te gaen vluchten van het schip, vreesende soo den brant in het cruijt hadde gecomen dat sij mede opgevlogen soude hebben, maer den cappiteijn sulcx gewaer wordende, loopt met den blooden sabel inde handt, slaet daer onder die doende waeren om de schuijt uijt te setten soo dat hij twee den cop d’wers door slough dat sij daer doodt te neder vielen, sijnde eenen schrick voor de anderen. Hier op drijft hij hun naer den brant wanneer wij al doende waeren met waeter te gieten het welck soo abondant aenquam dat men souden gelooft hebben oft wij souden ons schip vol waeters geworpen hebben ende soo nam den brant aff. Ondertusschen dampte het noch al even seer in het schip soo datmen tegen malcanderen seijden dat daer ievers noch moest vier wesen, wanneer bij den nacht wederom wiert brant brant geroepen, bevonden het te wesen inde smis colen die dicht tegen de cruijt camer waeren dese colen nemen wij voor ballast mede. Alhier saegen wij den doot voor ogen. Deden eerst een generael gebedt tot Godt dat hij beliefde ons te bewaeren ende ons schip mede, alsoo voor de onse geen vluchten en was, alsoo wij wel twelff hondert mijlen van het naeste lant waeren ende souden en moeten in onsen boot ofte schuijt gesalueert hebben daer wij altemael niet in en soude gecost hebben. Hier op het gebedt gedaen sijnde, wort de clock geluijt, den tamboer slaet den trommel, den trompetter aent blaaesen, vielen als leeuwen aen den brant, gaeven malcanderen moet, niet sonder reden want het noot dede, daerom dede een ieder sijn best. Wij smeten over de vijftich soo vaederlantsche abs wijn vaeten inde zee omdat sij in onsen wech laegen. Hier op nemt eenen matroos de bijl inde handt ende capt een gat ter sijden in het schip, soo dat daer soo veel waeter over den brant liep dat desen persoon die de behoudenisse van ons is geweest, daer met sijn drijen in gestickt is vanden ijselijcken damp van die colen. Al de rest die daer noch in waeren liepen naer boven, terwijlen quam door dat gat soo weel waeter in dat men moesten middel soecken om het selve te stoppen ofte soude gesoncken hebben. Wij naemen alle de luijcken te saemen op om dat soo te beter den roock soude uijtvliegen. Ondertusschen worden onse timmerlieden naer omleegh gesonden om dat gat te stoppen. Het welck sij aldaer met een plaetloot op te leggen dicht voor eenen tijt cregen soo dat men nu noch moeste waecken ofte daer noch eenigen brant in het schip waere ende geen vier meer siende waeren verblijt. Aldus hadden wij daer weijnich voordeel gedaen in het vaeren om dat wij soo veel te doen hadden gehadt, dan wij deden ons best om ons schip dicht te maecken ende schoten tot danckbaerheijt drij mael ons canon aff hoe wel wij weijnich cruijt ofte poeijer hadden. Alsoo het wij inden eersten brant in zee hadden geworpen ende wij cregen den vijffentwintichste augusti heel gesuijvert van het waeter ende dit was het eijndt vanden brant.[101]

Den 29^ste augusti nemen onsen cours naer het Eijlant St.-Helena om vars waeter ende ander eetwaer dat wij van doen hadden, maer en conde het niet bezeijlen van den contrarien wint die wij hadden, setten onsen cours naer de westen.[102]

Den 2^den september overvalt aen ons wederom een groote stilte soo dat wij aldaer niet eenen voet van onse plaetse en gongen ende laegen over de drij weeken en dreven. Het was alhier seer eet bij den dach soo datter eenige van het volck hun verstoute om in zee te springen ende om te swemmen. Ondertusschen comt dar aen geswommen eenen sekeren vis die men noemt den Eij.[103] Desen vis heeft eenen gaependen mont die seer groot is, comt onder het volck. Oft hij alleen oft dat hij stercker is geweest is Godt bekent, maer heeft daer altijt drij mannen die dicht bij het schip swommen wech gehaelt soo dat die andere die noch int waeter doende waeren, moesten op den staende voet daer uijt comen. Aldus wierden wij drij van ons beste mannen van ons schip quijt ende daer bij hadden wij veel sieckenen door dat ons waeter opgeraeckte soo dat men bij tijden qualijck onse zeijlen conde gebruijcken om dat wij soo swach van volck waeren.

Den drijentwintichsten september crijgen de wint goet, lossen wederom eenige stucken canon, loopen naer de cust van Sumater[104] als wanneer wij int gesicht cregen drij cloucke schepen die naer ons toe wenden, wanneer wij moesten van cours veranderen. Want wij en diersten tegen dese schepen niet staen om redenen dat wij geen cruijt meer en hadden om ons te verweren. Dan wij saegen dat sij groote moeijte deden om bij ons te commen, sonder dat men heeft connen weten wat voor schepen hebben geweest. Wij presumeerden dat het roovers sijn geweest omdat sij geen vlaggen en lieten waeijen, daer wij in tegendeel oranie[105] lieten vligen. Wij staecken dan wederom op naer den westen soo dat men dese drij schepen uijt het gesicht liepen. Dat alhier op dese gewesten des weirels roovers commen en is geen wonder want sij weten precis wanneer dat de Indiaenen met hunne schepen vande eene plaetse tot de andere vaeren ende dan sijn sij als grijpende wolven, haelen groote rijckdommen uijt hunne schepen.

Capittel 7: Alair ontdeckt een schroomelijck verraet op ons schip.

Men moet weten als dat men eertijts hebben gelegen aen het Eijlant St.-Bastiaen om vers waeter aldaer te haelen ende het is den curieusen liefhebber genoech bekent, die het voorige van mijn voijagie hebben gelesen, dat wij daer aen dat eijlant mede hebben genomen vijff Engelsche om die te brengen naer Batavia om dat hun schip aen het eijlant on stucken geloopen. Ende wanneer sij saegen als swert vanden honger die waeren nu als gemeste verckens. Jae, cregen meer ende wierden beter als iemant anders gedaen. Dese vijff gasten hebben de welde niet langer connen uijtstaen, hebben gaen pratiseren om hun meester te gaen maecken van het schip ende om dan een ander lantschap te gaen soecken, het sij daer het maer en conde wesen. Dese Engelsche hebben noch een casteel in Oostindien sijnde genaemt Madras ende leijt op de cust van Carmodel in het lant vanden grooten Mogol tegen de zee aen.[106] Daer souden sij met ons schip naer toe geloopen hebben, hadde sij maer tot hun voornemen connen comen, maer den grooten Godt die het al regeeren en heeft sulcx niet willen laeten geschieden dat daer soo veel onnoosel bloet soude vergoten geweest hebben. Dese vijff gasten hadden veele te weege gebrocht datse inden brant van het schip als wanneer men moeste het poeijer over boort in zee smijten, hadden sij hun kisten met cruijt gevult soodanich dat men naerderhandt daer uijt gehaelt over de vier hondert ponden aen cruijt ende hadde mede al eenich geweir bij tijden uijt de constabels caemer gecregen soo van pistolen als cromme sabels ende ander geweir soo dat men daer niet hadde mogen twijfelen ofte soude tot hunder voornemen gecommen hebben, een groot schelms stuck souden sij begaen hebben. Alsoo wij hun door compassie in ons schip hadden genomen, maer sij hadden die deucht van ons genoten seer haest vergeten. Sij waeren soo listich dat sij met pratijck wisten de herten te winnen gelijck sij al reede hadden gedaen aan 23 persoonen die sij sulcken schoone beloften hadden gedaen vanden eenen cappiteijn ende de anderen lieutenant, sergant ende soo voorts. Mede souden sij als sij lieden ter plaetse soude commen het schip vercoopen ende souden dat gelt onder een deelen, maer die sij hadden gedwongen om mede te vaeren en souden sij nimendallen gegeven hebben. O schroomelijck verraet, sij hadden mede voor hun genomen om eerst den cappiteijn te vermoorden als hij soude slaepen ende dan de andere officieren naevenant soo dat daer niet eenen vanden scheeps raet souden mogen geleeft hebben. Dit gedaen sijnde soude met de gemeijne mannen wel wech geweten hebben ende die niet goetwillich onder hun jock hadden begeven die souden sij mede ter doodt gebrocht ebben. Aldus was dit vervloeckt ende vermaeledijt werck den 18^den van october op den nacht van St.-Lucas bestemt in de eerste wacht ontrent den thienen inden avont.[107] Maer Godt die voorsagh het ende liet het uijtcomen door een vande opperhoofden oft eenen van de vijff Engelsche den welcken seer genegen was om brandewijn te drincken ende quam meer als op een ander tijt bij den bottelier die den dranck in sijn bewaerenis hadde ende mede waeren sij goede maets om dat den bottelier langen tijt met de Engelsche hadde gevaeren naer de Westindien soo dat hij hem de Engelsche taele wel verstont. Hier op hadde hij den Engelsman eens droncken gemaeckt ende als hij droncken was dan was hij moeijelijck tegen ieder een, soo dat den bottelier daer over vanden cappiteijn bekeven wiert, wat dat hij d’een Engels man soo veel brandewijn te geven hadde, die soo moeijlijck over en t’over het schip liep als eenen dollen. Hierop comt hij wederom bij den bottelier geloopen om noch meer brandewijn te hebben. Maeckt daer groot geweer soo dat den bottelier moeste seggen dat hij hem geenen dranck meer een woude geven. Hier op begint den Engelsman te vloecken ende te sweiren in sijn tael ende laet uijt sijnen mont vallen dat den tijt aen staende was dat hij haest van alles meester soude wesen ende sijn handen wassen in het bloet vande principaelste. Dit vloecken en sweiren was vanden bottelier ende noch twee anderen gehoort, die op den staenden voet het selve soo sij gehoort hadden, hebben aen den cappiteijn bekent gemaeckt, die daetlijck liet den commandeur vande soldaeten bij hem commen om te belasten dat men souden over ende achter tot voor soldaeten met geweir stellen om op te passen. Dit wiert soo eijndelingh bestelt dat men selver niet en conde weten wat daer gaende was. Hier op crijge ick mede een musquet ende een seij geweir, hier op begint den trommel te slaen al even eens ofte de vijanden daer waeren. Ondertusschen was den scheeps raet aldaer vergaedert bij een inde cant, wanneer daer voor den  dach wiert boven gebrocht eenen van die Engelsche die dat hadde sijn selven vermeten te doen, was noch al droncken. Hier op beginnen sij hem voor te houden wat hij daer mede voor hadde van sulcken woorden te spreecken die van drij persoonen was gehoort. Hier op ontkent alles van stuck tot stuck ende verclaert sulcx noijnt geseijt te hebben, maer de rechtveerdicheijt van Godt brocht het uijt alsoo daer twee vande andere Engelsche waeren ende siende datter eenen van hun compagnons gevangen was ende dachten van beclapt te worden, sijn van disperatie in zee gesprongen. Het schip voer ten dier tijt heel sterck door de zee soo dat men niet mendallen aen hun en conde doen. Dan sijn alle beijde verdroncken, hier op hij overtuijgende, als hij sach door de venster sijn twee cameraden in zee liggen, bekende het alles van stuck tot stuck ende bekende selver dat hij de doodt verdient hadde. Men taste daetelijck de twee andere Engelsche aen. Hier hadde ende bekende hij het al ende wie daer mede aen vast waeren, hadde altemael hun handteecken daer voor geset ende daer altemael hunnen eedt op gedaen. Sij waeren 23, souden met de Engelsmans te saemen 28 sterck geweest hebben. Men hiel al even sterck seer goede wacht ofte aldaer noch eenige van die saemen gesworen gasten hadden geweest, maer sij waeren inde banden gesloten alte saemen, maer de drij Engelschen saeten apaert. Ondertusschen hadden wij heel schoon weder ende waeren sulcken schoone daegen als den hemel aen ons conde geven, ter wijlen worden onse drij Engelschen ter doot verwesen om levendich gearchibuseert[108] te worden, het welck op den craen balck[109] die voor uijt steckt, wiert uijt gevoert een voor een ende geschoten sijnde vielen met eenen inde zee. Soo sijn de vijff Engelschen tot hun doodt gecommen ende de 23 anderen sijn bewaert tot dat men op Batavia sijn gecommen. Dit was het eijnde van dit verraet.[110]

Den 8^sten november vervolgen wij onse reijse naer den westen, diersten onsen cours niet nemen naer Batavia om dat wij niet en wisten ofte aldaer geenen oorlogh en was tusschen eenige Indiaensche coningen, gelijck daer somtijts gebeurt.[111] Ende dat was de reden dat wij niet door en diersten soo stout naer Batavia vaeren, al wast dat de vier hondert ponden poeijer wederom gevonden hadde, die de Engelschen in hun kisten hielden. Het was te weijnich om ons daer mede te defenderen, daerom loopen wij naer den westen het welck wij Godt lof het lant van Pollesincken[112] saegen tot onse groote blijschap. Ick hadde gedacht datter geen lant inde weirelt meer en soude geweest hebben, soo verdroot dat mij, dan quaemen tot voor het lant, smeten het ten ancker.

Den 23^sten november commen aen het lant van de west cust. Alhier leijt eenen Hollantschen gouverneur met een tamelijck garnisoen om die gout mijnen te bewaeren.[113] Wij liepen naer de gout mijnen om die te besien. Het is aldaer seer ongesont in te wesen ende noch meer die aldaer moeten in wercken, daerom en leven sij niet lanck. Dese mijnen sijn hooge bergen altemael van herten steen, noch herter dan den marberen steen. Soecken naer een aeder van goudt ende die gevonden hebbende cappen die maer soo diep als sij connen ende een holte hebbende setten daer poeijer onder ende laeten dat opvligen ende soo soecken sij dat gout daer uijt. Men seijt dat het aldaer seer bij den nacht spoock is ende toovrije, mede commen daer in den dach cleijne mannekens ende helpen voor een cleijne winst mede wercken. Sijn heel swert van vel dan hebben bij tijden dat men hun niet en sien, sij en hebben geen spraeck dan wijsen aen malcanderen wat sij van doen hebben. Sij en mogen niet geslaegen worden ofte souden altemael wech loopen. Het is een groot wonder dat men hunne wooninge noijnt connen weten. Sommige vande indiaenen seggen dat sij onder de aerde woonen, maer de hollen en can men niet achterloopen, daer om worden sij seer gevreest vande indiaenen die de selve veel voor goden souden aen bidden omdat sij bij tijden inde huijsen vande indiaenen commen ende loopen tot inde balcken van hunne wooninge, daer sij met behendicheijt weten te verdwijnen. Aldus door liepen wij de de goude mijne. Ondertusschen wiert ons schip van onder wel voorsien ende cregen vanden gouverneur weder over de ses duijsent pont cruijt. Versaegen ons van alles dat wij vandoen hadden, quaemen wederom scheep, naemen eerelijck van Pollesincken ons affscheijt met het lossen van alle ons canon, liepen wederom in zee vervolghde onse reijse naer den Oosten, naer dat wij vernomen hadde dat daer nievers geenen oorlogh en was.

Den 2^den december loopen naer de cust van Sumater die wij den 7^den in het gesicht cregen, alhier onstont onder het volck een over groote blijschap al soo het vast  lant is van daer Batavia op leijt.[114] Al hier loopen wij door duijsende eijlanden alsoo genaemt om datter soo veel eijlanden liggen. Ten is alhier niet goet om met storm door te loopen, dan was toens der tijt seer stil soo dat men maer en dreven met den stroom. Somtijts quaemen wij soo dicht op een eijlandeken gedreven dat onsen commandeur vande soldaeten met een roer ofte snappaen[115] van het schip af schoot op het landt een wilt vercken, soo naer waeren wij bij het landt. Terstont setten wij onse cleijne schuijt in zee, gingen ons geschoten wilt haelen, liepen door het eijlant ende schoten noch twee verckens. Op deze eijlandekens en woonen geen menschen dan op sommige die grooter vallen. Wij sonden onse drij wilde verckens naer het schip ende naer dat wij aldaer naer de schuijt wachten, soo comt aldaer een schol pouwen aangevlogen die mede wilt sijn, vallen op het eijlandeken daer wij op waeren, op eenen grooten boom. Wij dat siende gaeven daer vier met ons ses mannen op soo datter vier van vielen, dese pouwen sijn seer goet om eten ende sijn seer vet. Hier mede quaemen wij aen ons schip die men aen den cappiteijn vereerden, de wilde verckens wierden onder het schipvolck omgedeelt, ondertusschen comt aldaer een windeken soo dat men begonde uijt de eijlanden te commen.

Den 12^den december crijgen in het gesicht het prince eijlant het welck leijt op den hoeck vande Straet Sunda,[116] wanneer wij die den 14^den ditto in loopen. Alhier crijgen wij wederom een stilte soo dat men tegen het hooch lant aendreven, jae soo dicht dat ons schip aenden gront stiet. Crijgen een gat van voor waer door men veel waeter in cregen ende de boomen hingen op ons schip soo dat men tacken van die boomen aff braecken omdat men soude connen seggen dat men vruchten op ons schip hebben gepluckt, maer dit plucken souden ons wel connen quaelijck becommen hebben, want hadde het aldaer maer eenen storm uijt de zee ontstaen, sij soude het quaelijck te seggen gehadt hebben. Dan den wint quam goet soo dat men wederom begonnen te zijlen.[117]

Den 16^den december loopen dicht onder het lant, beginnen alhier huijsen te sien ende indiaenen die aende zee strant vis vangen, wierden van onsen cappiteijn toe geroepen op de Molische taele alsoo hij voor derde reijse naer Oostindien voer ende de taele wel conde. Vraeghde de indiaenen ofte hunnen coninck op Bamtam noch al in goede gesontheijt was, waer op sij ons toe riepen van jae. Ondertusschen passeren de reviere van Tanaren[118] de welcke uijt het hooch lant ofte vande berge af comt ende valt soo snel in zee, soo sommige schrijven, soude wel veertich mijl in zee vallen sonder dat sij hun selve soude met het zee waeter vermengen. Aen dese sijde vande riviere woonen veel indiaenen die lant labeuren ende schoone vruchten winnen, daerom dede onsen cappiteijn thien stucken canon lossen omdat de indiaenen souden met hunne vruchten aen ons schip commen tot ververssinge van ons schipsvolck ende voor de sieckenen die niet anders en riepen dan om wat versicheijt alsoo sijlieden den souten cost niet meer en conden eten, waerom wij al veel dooden hebben gehadt. Ende daer waeren der noch veel sieck soo dat wij bij tijde niet sterck genoech en waeren om ons ancker uijt den gront te winden, het welck aen de onse inde straet sijnde veel te doen valt, want alhier eenen stercken stroom loopt ende die verloopen sijnde laeten ons ancker dan wederom vallen soo dat men op eenen dach wel thien mael ons ancker hebben moeten winden. Het viel aen ons heel swaer dan wat wouden wij doen, wij moesten daer in gedult sijn. Onsen cappiteijn vertroosten ons noch met te seggen als wij op Batavia souden commen en soude niet laeten aen den generael een woordt voor onsen getrouwen dienst te spreecken. Ondertusschen commen de indiaenen van alle canten van het landt aff met hun vruchten aen ons schip het welck sijlieden niet en souden gedaen hebben en hadden wij niet geschoten. Dese indiaenen ofte soo sij eeten Javanen dat is hunnen rechten naem, en sijn niet swert maer heel geel van vel, hebben een musken[119] op hun hooft al oft het van pampier waere, maer ick nam het in mijn handt ende siende was het heel fijn lijnwaet. Sijlieden en naemen geen gelt voor hunne vruchten dan wouden niet anders dan messen, cleijne cannekens ofte cleijne spigels daer sij als dol naer sijn. Wij cregen voor een mes tweeen sestich eijeren ende daer bij quaemen sij soo sterck op ons schip van alle canten dat men moeste toesien wat ons te doen stont. Daer laegen meer als over de 24 vaert tuygen rondom ons schip soo dat men wel vijftich indiaenen mochten op ons schip hebben ende daer en was niet eenen van hun alles ofte hadde sijn sij geweir op sij. Sij stonden lancxt het schip met hun fruijt soo dat den cappiteijn die voorder siende was als wij, dede hun altemael van’t schip gaen. Want het aldaer wel gebeurt is dat sij met hun vruchten quaemen op de schepen ende de indiaenen dan siende datter veel sieckenen waeren, over vielen het schip ende vermoorden het alles dat daer op was. Naemen daer uijt dat hun aen stont ende dan boorden sij een schip inden gront. Sij en mogen niet betrouwt worden, daer om desen cappiteijn seer wel dede want men conde de selve quaelijck quijt worden. Soo stout waeren sij ofte men moesten eenige stucken canon inden brant steken (van het hert schieten sijn sij seer vervaert), baeden aen den cappiteijn dat hij den constabel soude verbieden dat hij niet meer en soude schiten, sij wouden daetelijck van het schip gaen, hier mede moesten wij noch eens laggen met de onnooselijck vande Javanen. Hier op vertrocken sij met duijsent vreese in hun vaertuijgh die heel cleijn waeren ende sijnde gemaeckt uijt eenen hollen boom die sij soo cappen ende daer sitten sij in. Commen daer mede een goet deel in zee gevaeren tot ons groot wonder. Dan dese indiaenen bij naer van ons schip sijnde soo schrijft den cappiteijn eenen brief naer Batavia, die hij geeft aen eenen Javaen die seer gouw ter been was, om aenden gouverneur ofte generael[120] te draegen ende den brief daer brengende soo crijght hij daer voor thien ricxdaelders. In dese brief was om hulpe geschreven ende dat wij soo swack van volck waeren dat sij ons een schip souden toe stueren om door de straet te brengen. Wij commen den 23^sten december voor de hooft stadt van het coninckrijck van Java sijnde Bamtem.[121] Alhier smijten wij het ten ancker, gaen met een partije volck onder het commanden van onsen lieutenant aen landt, wij wierden wel onthaelt op Bamtem, hebben eenen consul maer heeft daer weijnich te seggen alsoo de Engelschen daer meester sijn ende sijn altijt bij den coninck soo dat den coninck nievers gaet oft een staet ofte is altijt beset vande Engelschen. Hier op commen de Engelschen bij onsen lieutenant, hussen malcanderen de handen, vraegen naer den toestant van Eropa ende ofte wij geen Engelsche schepen onderwegen en hadden gesien ofte vernomen. Hier op vertelden onsen lieutenant hoe wij aen het Eijlant St.-Bastiaen sijn gevaeren ende hoe het schip de kin sariles[122] genaemt aldaer is vergaen ende hoe wij daer noch vijff mannen in het leven vonden, die men naederhandt om een seker verraet hebben tot de justicie gebrocht, daer men de Engelschen op Bamtem schriftelijck het vonnis hebben gegeven om te thoonen hoe rechtveerdich dat sij sijn ter doodt gebrocht. Somtijts souden sij gelooft hebben dat wij het uijt eenen aet ofte nijt die de Engelschen ende Engelschen op de Hollanders op malcanderen hebben, hadden gedaen.[123] Maer neen, sij sulcx bevindende sijn wel te vreden geweest. Hier op comt het schip van Batavia om ons te helpen met vele borgers ende inwoonders om ons te sien alsoo de spraecke op Batavia was gegaen dat wij door storm vergaen waeren ende daer wisten sij redenen van te geven, alsoo aldaer op Batavia was aengecommen onsen mede maet het schip Mascaster die met ons uijt Europa was geloopen ende hadde in zee sien drijven een gebroken schip dat van een was geslaegen door den storm, daer om hadden sij gedacht dat wij het waeren ende om dat sijlieden bij de drij maenden eerder hadden op Batavia geweest ende om dat wij niet eerder voor den dach en quaemen, daerom waeren wij seker verdroncken. Maer als den brief op Batavia door den indiaen gebrocht wiert ende inde volle vergaederinge gelesen, ontstond er groote blijschap alsoo aen dit schip al wel hingh. Wij hadden gelaeden over de 40 kisten met ducatons om in het lant te gebruijcken, mede waeren der eenige costelijckheijt in daer veel aen gelegen was.

Den 30^sten december lichten ons ancker met de hulpe van die wij van Batavia gecregen hadden om redenen dat wij te swack waeren ende dien selven dach dat wij vaeren gingen naer Batavia stierven daer noch onsen coporael ende eenen soldaet soo dat men vande geheele reijse hebben gehadt 76 dooden die hun eijgen doodt sijn gestorven, sonder die tot de justicie sijn gecomen, ende daer bij laegen over de 60 sieckenen ende men hielen daer bij noch 23 mannen gevangen die dat verraet mede hadden willen doen, soo dat men hooch tijt te Batavia quaemen.[124] Hierop loopen wij om eenen hoeck van het lant, crijgen Batavia in het gesicht, hier op lossen wij drij mael rom tom ons canon tot teecken dat wij daer waeren.

Capittel 8: Onse comste binnen Batavia.

Den 3^den januarij commen voor de heerelijck stadt van Batavia sijnde de hooft stadt van het eijlant Java. Den selven dach commen wij aen het landt waer om wij verblijt waeren dat wij daer soo vele perijckelen noch ten rechten waeren gecomen aldaer men moesten wesen. Wij trocken dan met ons negentich soldaeten met vligende vendel ende tamboer slaende in het casteel voor het huijs vanden generael al waer men moesten stil staen. Hier op comt den generael uijt sijn huijs met sijn hellebaerdiers rondom sijn lijff spreckt ons aen in dese maniere: “Ick eete ulieden altemael uijt ter herten alhier willecom ende het is mij leet dat ulieden altesaemen soo veel hebt moeten uijtstaen op soo een langduerige reijse die over elff maenden heeft geduert, daerom belove ick ulieden altesaemen daer voor te loonen.” Ende voorts commandeerden hij dat men ons op de beste plaetse soude doen leggen, hier op namp hij sijn aff scheet van ons ende gongh naer binnen. Aldus wierden wij verdeelt van malcanderen aen de poorten van Batavia ende alle die gevangenen van ons schip wierden naer de gevanchenisse gebrocht daer sij soo lanck hebben geseten tot dat hun proces is gemaeckt om inde ketin twee en twee gebonden te worden ende moeten slaevelijck werck doen voor den tijt van ses jaeren eer sij sullen vrij sijn. Dan wij sullen hun inde ketin laeten gaen ende wij sullen voorts gaen met ons beschrijvinge.

Dese stadt is met eenen muer beset inden ronden ende heeft veel bolwercken ende canten die malcanderen connen beschieten. Daer tegen isser mede een casteel maer en is niet seer sterck daerom soude het licht vande Europeanen connen genomen worden, maer is sterck genoech voor indiaenen al soo sij geen beleijt en hebben om iet te beleigeren ofte vanden oorlogh, gelijck wij daer naer sullen schrijven. In dese stadt van Batavia blijft altijt goet garnisoen om die indiaenen inden toom te houden ende alsoo sij lichtelijck saegen datter geen garnisoen soude wesen, souden het lichtelijck overvallen.[125] Daer staet int midden van stadt eenen punct op de maniere van een rondoet, daer leijt op acht stucken canon ende soldaeten ende soo wanneer daer maniere te doen en is soo geeft hij daer onder vier. Dese rondoet can mede schieten tot op de ree daer de schepen liggen, alhier is een groote zeevaert van alle de gewesten des weirelt als uijt Engelant, Vranckrijck, Denemarcken, Portugal, Spagnien ende andere, sij moeten altemael den anckergront betaelen aen de Hollanders. Daer commen mede veel schepen uijt Sina, uijt Arrabien als mooren, mede uijt Armedien comen daer schepen.[126] Het is niet beschrijvelijck de ongeloovicheijt ende commissie ofte coophandel die daer is. De Sinesen die aldaer sijn, drijven soo stercken handel als selver de compagnie. Jae, hebben selver schepen die meer last[127] connen laeden als onse schepen door dat sij soo veel grooter sijn ende dat sij mogen op Sina vaeren ende wij niet. Dit volck het welck men noemt Sinesen, is een seer gouw volck ende verstandich.[128] Sij hebben seer geiren met de Eropiaenen te doen ende sijn seer geiren bij de onse ende sijn seer subtiel. Ick hebbe met mijn oogen gesien datter eenen Sinees een sack orlogie maeckte dat soo cleijn was als eenen grooten marbel daer de kinderen in onse landen mede spelen. Dit was raer alst gemaeckt was om dat het soo clein was ende was heel coreckt. Mede sijnder onder hun die fraeij connen schilderen, maer en comen de prospectif niet vatten ofte houdinge van achter een te staen figuren, maer liggen al op malcanderen. De teeckeninge is goet dan hebben dese fouten, maer sullen het metter tijt noch wel vinden. Sij hebben een disperaet geloof ende gelooven aen den duijvel ende seggen dat men aen den duijvel moeten gelooven ende dat men den selven moet aenbidden maer Godt niet om dat Godt van sijn selve seer goet is, maer den duijvel is quaet daer om moeten sij hem te vriendt houden. Sij doen groote affgoderije met te offeren ende sij hebben kercken op de maniere als onse kercken, daer staet eenen autaer in alwaer eenige belden op staen met menige cleijne beldekens te sijden met blompotten ende ander siraet. Daer hanght nacht ende dach inde kerck ende aenden hoogen autaer lampen die altijt branden, mede staet op den autaer eene metaele open vat ende daer leijt altijt vier in ende soo wie inden tempel comt, werpt daer een wel rieckende balleken in op de maniere van wiroock. Ende als ick inden tempel quam, brochten sij mij mede een balleken wiroock, maer ick refuseerde te ontfangen om voor den affgodt offeranden te doen, maer die bij mij waeren deden het ende dese wierden wel onthaelt, moesten met die den tempel bedienden vrolijck sijn ende ick in tegendeel moeste den tempel ruijmen. Ende buijten de kerck wesende soo oft sij het al willens ofte sonder wete is geschiet van hun soo sijnder twee groote honden op mij los gecommen ende ick daer maer alleen staende buijten den tempel schieten mij de honden op het lijff. Ondertusschen springht den eenen boven met sijn twee vorste pooten op mijn schouderen ende beet mij van boven inden hoet, wanneer mij den anderen inde sij vast heeft ende ick geen ander hulpe siende dan mijnen degen. Treckt hem uijt, steke den eenen die mij op het lijff stont van onder den buijck d’wers door, desen liet mij los ende den ander mede van mijn lijff keerende. Soo commen op het geuijl van dien die soo gewont was de Sineeschen met stocken uijt, alhier soude ick wel geirne ver van daer geweest hebben ende en hadde mijn cameraeden op het geluijt vande Sineeschen niet gecommen sij souden mij doodt geslaegen hebben, dan vielen daer tusschen ende soo waeren sij overmant. Ick hadde eenen Sineesche die mij eenen slagh op de schouderen hadde gegeven eenen steeck onder den arm gebrocht, maer het en was niet veel van bedieden. Dit is de eerste rencontre die ick op Batavia hebbe gehadt. Desen tempel staet een cleijn ure vande stadt, maer noijnt en ben ick meer naer dien tempel gegaen. Hier op gongen wij altesaemen naer de stadt, om dan voorder te beschrijven het leven vande Sineeschen. Sijn voor eerst heel costelijck van eten, moeten hoe arm hij is altijt hebben thien oft twelff gerechten ende en et noijnt met sijn vrouw ofte en soude met sijn handen niet aen de cost commen, dan heeft twee dunne stocxkens tusschen sijn vingeren ende nemt den cost daer mede op om t’eten. Men can hunne vrouwen noijnt int gesicht sien crijgen ofte hebben sij cleijne meijsens die sluijten sij mede op, maer de jongers loopen op de straet, spelen veel comedien ter eeren van hunnen afgodt ende offeren alle dagen den selven. Sij setten hem alle gebraden ende gesoden[129] cost voor, branden nacht ende dach lampen daervoor, sij doen bedevaerden ende prosessien met hunne affgoden dat heel belacchelijck is. Danssen daervoor ende staen somtijts met hun twee en worstelen om malcanderen onder den voet te smijten al ter eere van hem ende doen noch meer sotticheden die mij te lanck soude vallen om te beschrijven. Dan sal hunne begraeffenisse noch eens beschrijven.

Capittel 9: Beschrijvinge van een Sineesche begraefenisse.

Dese Sineesen doen een schoon ende wel gemanierde begraefenis hoe cleijn van quaeliteijt sij wesen mogen, al ist maer eenen die schier vande andere Sineesen moet onderhouden worden ende moeten al een begraefenis hebben ende die wat grooter van rijckdommen sijn hebben het treffelijcker, daer om sal ick maer een begraefenisse van eenen coopman beschrijven. De meeste paert van de Sineesen doen hunne doodt kisten thien oft twelff jaeren min oft meer voor hun doodt maecken ende dese kisten sijn soo swaer dat men met sijn ses mannen genoech aen te draegen hebben. Dese doodt kisten staen altijt op hunne slaepcamers omdat sij op de doot altijt souden peijsen ende wanneer sij dan comen te sterven soo wort daer eenen grooten rouw gemaeckt van hunne vrouwen ende kinderen. Sijn lichaem wort open gesneden ende dan gebalsemt. Den selven dach ofte nacht dat hij is overleden comt voor de deur een over groot geluijt van instrumenten op clocken ofte metaele becxkens daer sij op cloppen ende slaen. Mede hebben sij groote trommels gelijck tonnen soo groot waer op sij een overgroot geraes maecken ende dat duert acht daegen lanck ende soo wanneer daer ievers eenen Nederlander inde straet woont daer eenen Sinees comt te sterven moet schier van het groot geraes voor dien tijt uijt de straet gaen woonen omdat men daer soo lammenteert ende de vrouwen en roepen niet anders: “Waerom sijt gij gestorven ende en hebt gij geen goet genoech gehadt ofte en sijn u vrouwen niet schoon genoech geweest. Waerom niet gesproken oft heeft u iemandt te cort gedaen, men soude het revengeren. Maer neen, van alle dese dingen en heeft geen noodt. Spreckt, spreckt toch noch eensofte doet u oogen eens open.” Ende soo brengen sij den tijt over met uijlen tot dat den tijt vervult is om te begraeven in deser maniere. Ten eersten commen daer voor uijt ses mannen met instrumenten die daer op blasen, hier volgen acht Sineesen hebbende ieder een eenen standaert daer sij genoech aen te draegen hadden, al paer aen paer in goede ordre. Daer op quaemen sessendertich paer cleijn jongers ofte kinderen droegen ieder eenen pampieren lanteiren seer constich gemaeckt. Hier op volghde acht Sineesen te peerdt sijnde met lange swetter tabbaerden[130] gecleet, ieder peert wiert van twee Sineesen over ieder sijde van ‘t peerdt geleijt. Hier op quaemen achter de peerden sesthien Sineesen wederom met standaerden, daer tusschen liepen eenige met instrumenten. Hier opvolghde naer de standaerden twelff mannen met gedichten soo gemaekt op den dooden als op sijnen afgodt, ten eijnde van de gedichten soo quam daer aengedraegen eenen touweliaen waer onder sijnen afgodt wiert van twee Sineesen gedraegen, waer voor gongen twee die met schrijmijen[131] speelden. Hierop volghde eenen jongelingh hebbende een goude schotel in sijn twee handen daer de muijlen[132] in laegen die den dooden het leste hadde aen gehadt. Daer achter quam noch eene goude schotel daer in lagh een stuck juweel dat hij van sijn vrouwe hadde gecregen wanneer hij trouwde. Daer naer quam den derden met een schotel ende daer laegen de pampieren in om te thoonen dat hij in sijn leven altijt hadde goet boeck gehouden ende niemandt en hadde bedrogen oft te cort gedaen. Hier achter quaemen thien vrouwen die liepen door een, hebbende ieder een eenen lijwaeten sack om hun hooft soo dat men hun int aensicht niet en conde sien. Dese creten ende weenden seer. Jae, sijn somtijts datter wel eenige van die vrouwe hun selve met vergif vergeven om dat sij hem in sijn leven seer lief hebben gehadt, want sij hebben soo veel vrouwen als hij can de cost geven. Hier op comt het lijck aen sijnde heel schoon met een root flauweel cleet waer over leijt eenen fijnen floers doeck ende hier op leijden blommen gestroijt. Dit lijck wiert van 48 Sineesen gedraegen die altemael in het root waeren gecleet. Hier achter quaemen de vrienden ende meer dan 4000 Sineesen die altemael door malcanderen liepen. Sij draegen sommige geweir mede omdat sij hunnen dooden ontrent een ure gaens buijten Batavia moeten begraeven aldaer sij een kerckhof hebben dat over de drij mijlen groot is. Dit is noch maer een gemeijne Sineese begraefenisse.

Capittel 10: Beschrijvinge vande amockspelders op Batavia.

Dit moordaedich volck eet men Amockspelders om die reden dat sij dat werck al spelende doen ende sien niet aen wie sij voor de veust hebben, maer vermoorden die sij maer en connen crijgen, maer hunne vrouwen ende kinderen die moeten eersten aen houden. Dit gebreck hebben de Mackesaer[133] het meeste om amock te spelen ende de Bocken[134] sijnde een natie die men soo noemt, mede sijder wel andere natie die amock spelen, maer niet meer als dese Mackesaren ende die men noemt Bocken. Sij doen dese dingen om een overstroeij. Jae, somtijts omdat sij moe geleeft sijn, maer het meeste dat de oorsaeck is van dit vervloeckt werck is ende comt uijt een jalousie van sijn vrouw, denckende dat daer een ander bij comt ofte en moet maer iet daer van sien soo sal hi amock spelen ende sal het eerste op sijn vrouw verhaelen ende die vermoort hebbende sijn kinderen loopen op straet ende spelt aldaer den amock met te vermoorden die hij maer en can crijgen. Loopt als eenen dullen mensch lancx de straeten van Batavia ende en liet niet aen. Loopt altijt int midden vande straeten al oft hij vlogen, als daer amock wirt geroepen dan vligen de winckels toe door de geheele stadt, want men weet niet hoe veel amock spelders datter sijn. Daer sijder eens geweest over de twintich die amock spelden soo dat het garnisoen op de been moest om die omden hals te brengen. Sij worden weijnich levendich gecregen omdat sij onversaegt sijn. Ick ben eens op eenen tijt door de straeten vande stadt gegaen met mijn twee ende daer quam een geroep van “amock, amock” wanneer ick om siende was hij ons op het lijff. Dan ick sprongh noch ter sijden maer mijnen mede maet creegh den steeck in sijnen rugh dat hij doot daer nederviel. Den amock spelder liep sijnen wech soo gouw als eenen hert. Ick bleve bij mijnen dooden die ick dede opnemen door twee indiaenen ende droegen hem naer het casteel. Desen amockspelder heeft naeder handt veel quaet gedaen ende heeft over de achttien persoonen soo vrouwen als mans omden hals gebrocht eer sij hem hebben connen dooden. Het is naederhandt eens gebeurt op Batavia dat ick met mijn vijff persoonen om ons selve wat te gaen vermaecken, quaemen in een huijs daer men gongen sitten drincken ende aldaer ontrent een ure geweest hebbende soo wortter amock geroepen op de straet. Wij lieten het drincken staen, commen voor de deur wanneer het te doen was naest de deur daer wij saten en droncken. Hierop en dierste niet eenen indiaen in ‘t huijs gaen om den amockspelder te vangen. Hier op vallen wij met ons vijfven met den degen inde handt int huijs wanneer daer uijt den hoeck comt gecropen de moeder vanden amockspelder, de welcke met eenen steke in haer borst was gesteken. Sij seijde aen ons dat hij doende was om sijn vrouwe, die achter was, omden hals te brengen. Wij liepen naer achter toe, vonden daer twee van sijne kinderen vermoort. Hier wort ick hem siende, wenden ons daer naer toe. Wanneer hij ons siende, comt op ons los. Eenen van ons brenght hem eenen steeck op sijn borst dat sijnen degen in twee springht, parreert den amockspelder sijnen steeck aff met het stuck van sijnen degen wanneer wij hem vier steken gelijck gaeven. Hier op loopt hij door een af scheijsel van stroij gemaeckt dat het een huijs van d’ander scheijt, met die vier steken inde huijt, wanneer wij hem naer setten door het selve gat. Vonden hem staen tegen eenen boom met sijn armen en rusten. Hij ons wederom siende keerde hem om met een vreeselijck gesicht, doet eenen sprongh naer ons dat hij mij bij naer op het lijff sprongh. Dan ick onweeght den steeck ende gaeven hem de rest soo dat hij daer doodt ter aerden viel. Sijn huijsvrouwe hadde wij noch ontset soo dat die noch ongeschonden was, maer sijne twee kinderen waeren vermoort ende sijn eijge moeder hadde hij seer gewont. Men sleep hem met de beenen op straet alwaer men hem liet liggen tot dat den fiscael[135] met sijn dienaers quam. Dan wiert hij naer het galgevelt geslept ende die levendich gecregen worden, commen tot een swaer gerecht.[136]

Capittel 11: Waer van de meeste Nederlanders sterven op Batavia.

Batavia, een plesante plaetse van bij naer den heelen oosten,[137] is dicht aen de zee gebouwt gelijck als ick noch geschreven hebbe ende is een goede loecht omdat sij aenden zee cant staet ende heeft twee vaste winden die altijt waeijen. ‘s Morgens comt den wint uijt de zee ende naer den middach comt hij van het landt aff, dat en mancqueert noijnt soodat die winden altijt hunnen streeck houden ende dat men die winden aldaer niet en hadden het soude vreeselijck eet sijn. Daerom vercoelt dat noch wat aende indiaenen ende ons ende alst daer niet en waeijt soo smilten wij schier. Dit landt geeft heel veel vruchten ende fruijt die met menichte ter merct commen. Het is daer alle daegen naer den middach merct van alle dingen. Het fruijt is heel goeden coop ende waervan datter vele ongesonden onder loopen die voor onse natuere niet goet en sijn om te eten. Dan de soldaeten die tot snoepen genegen sijn en connen aldaer niet lanck leven om redenen dat sij hunnen buijck vullen met fruijt ende drincken daer dan op den furrij ofte sageweir, dit is eenen dranck dat uijt den boomen comt ende is seer goet ende soet om drincken, maer niet te veel ofte sult daer eenen dicken buijck af crijgen ende soo wanneer dat men sijn selven begint aen desen dranck te vervallen alsoo hij ‘s morgens soo hij vande boomen comt is hij soet ende tegen den avont is hij asijn. Hoe can dat goet sijn? Ende daer onder fruijt te eten, commen tot eenen affganck die niet en can gestopt worden, dan moet men van selffs stoppen. Van desen affganck sterven de meeste paert vande Eropiaenen om dat sij hun selve daer niet voor en meijden. Mede maeck men van desen dranck eenen sekeren  brandewijn die heel sterck is om te drincken, maer oock ongesont. De meeste paert vande Nederlanders sijn daer mede besmet soo dat sij lieden heele daegen droncken loopen van desen arack, alsoo is hij genaemt. Ende daer bij droncken sijnde, gaen dan liggen bij den nacht slaepen inden douw op het open velt in hun hemden ende dese en connen niet mede lanck leven omdat daer bij den nacht eenen stercken douw valt, sijnde vermenght met eenen solverachtigen mist.[138]

Alsoo niet ver van Batavia is eenen bergh die men noemt den blouwen bergh[139] die heel vreeselijck roock uijt worpt ende bij tijde sijn vier. Hij heeft eens op eenen sondach s’morgens soo veel asschen op Batavia geworpen dat die op de straeten gongen wit wierden als mede die huijsen, waer onder wierden groote slaegen gehoort soo dat het aldaer ongesont is bij den nacht op straet, laet staen dat men aldaer sal naeckt liggen ende dese geraecken al mede om een loochtien.[140] Men moet aldaer sulcken corswijl niet doen om sijn selven omden hals te brengen alsoo daer occasien genoech sijn. Al ist dat men sijn selven soodaenich niet om den halsz brenght soo comt het noch quaelijck genoech door dat men aldaer slechten cost eet voor de soldaeten ende matroosen. Men eet alhier geen broot oft alhier en wast geen graen ofte terf,[141] maer daer groijt reijs in overvloet ende dat crijgen wij voor ons ransoen om te eten. Den anderen cost moeten wij coopen om gelt ende den dranck die wij daer moeten drincken is schoon waeter, maer is bij tijde soo solverachtich[142] omdat het vandien bergh aff comt daer men van geschreven hebben, soo dat men daer een corte borst ofte een kingh op sijn herte van crijgen dat wij de moort daer af steken.[143] Maer die alle daegen connen goet vaederlandts bier drincken die connen hun selven daer wel houden, maer cost voor den gemeijnen al te veel alsoo het bier tot den tot eenen ricxdaelder ende den wijn twee ricxdaelder gelt.[144]

Capittel 12: Beschrijvinge vanden Javansche orloga de welcke begonnen is op Bamtem den 10^den februwarij 1682.

Desen grooten ende bloedigen oorlogh die is eerst begonnen op Bamtem tusschen den vaeder ende den sone. Alsoo den vaeder begon een ouder man te worden, heeft met toestemminge van sijn rijckste ondersaeten sijnen oudste sone coninck gemaeckt ende is selver vanden troon getreden ende is gaen woonen op een casteel met sijne andere kinderen.[145] De reden dat desen ouden coninck sijn croon heeft afgeleijt is geweest om datter alle daegen tusschen de gebroeders crackeel was ende malcanderen vervolghde. De twee jonsten hadden het op den outsten soo dat sij eens hadden aen een geweest met ieder hun volck gelijck een batallie soo dat den jonsten broeder doodt bleef ende dese vervolginge gingh al om de croon omdat sij wel wisten dat hem de croon toequam, daerom en mochten sij hem niet wel setten. Dan den ouden coninck siende den onderganck van sijne kinderen, heeft den oudtsten coninck gemaeckt mits dat hij op sijn broeders niet meer van het gepasseerde soude dencken. Waerop hij heeft bij den propheet Magomet gesworen om alles te vergeven ende te vergeten. Hij en was niet goet Engels gesint, het welcke onsen consul wel mochte lijden die daer op Bamten lagh.[146] Dan de Engelschen sochten ende hadden eenen anderen voet bij den ouden coninck. Ondertusschen commen daer al heijmelijcke conspiratien ende murmureringe onder de Jaevanen van openbaere clachten ende seijden dat hij sijn rijck niet wel en regeerden, dat hij de ondersaeten soo veel dede geven, dat hij alle dingen soo belasten, dat hij de zee over al liet overloopen, dat het lant vol roovers ende schelmen waeren, dat hij de amockspelders de handt boven het hooft hiel. Ten cortsten geseijt; sij schelden hem uijt voor eenen tiran om dat hij den pagador[147] van sijn broeders hadde doen levendich stampen in eenen mortier[148] ende mede dat hij hem altijt in sijn hof hiel bij sijn vrouwen die hij meer als hondert bij een hadde. Al dese dingen quam den ouden coninck ter ooren ende daer bij quaemen de Engelschen die den ouden coninck de ooren vol blaesden soo dat den vaeder hem daer van vermaenden. Maer de indiaenen en deden niet anders als te roepen: “Set hem af ende geeft ons een anderen coninck.” Soo dat den vaeder gedwongen was om hem aff te setten. Alhier waeren daer al eenige tegen die het met den jongen coninck hilden soo dat het aldaer moest tot eenen swaeren oorlogh commen ende den anderen broeder die noch bij den vaeder was en dede niet anders als om den oorlogh voors te setten soo datter van twee canten groote preparatie gemaeckt wiert. Naer dat den sone oft den jongen coninck vier jaeren hadde gereet gehouden tot dit raeden van desen oorlogh, de Engelschen hadden de meeste schult om dat sij saegen soo wanneer hij noch langer coninck op Bamten gebleven hadde dat sij den handel aldaer metter tijt souden quijt geworden hebben ende soo de Hollanders souden aldaer den voet gecregen hebben. Daerom raeden sij den ouden coninck dat hij soude te velt commen, sij wouden hem helpen met hun goet ende bloet ende geven hem al wat hij van doen hadde om inden oorlogh te gebruijcken. Hier naer hoorden den coninck naer sijn bederf ende onderganck van sijn heel huijs. Hier op soo comt den ouden coninck te velde om sijnen sone te verdrijven ende hadden sij hem connen crijgen sij soude hem mede in eenen mortier gestampt hebben. Dan hij wist dat wel, vergaederde mede sijne macht, maer hij was aen het quaetste endt omdat den vaeder was versterckt met de Engelschen die den ouden coninck poeijer ende canon mede hantgarnaeten ende alles wat hij van doen hadden, hadden gegeven, tegen alle trouwe geloften van de andere Eropiaenen van dat men dese heijdenen niet en soude iet bekent maecken. Maer hadde den jongen coninck den raet gedaen van onsen consul die aen hem presenteerden van Batavia hem hulp te crijgen, hij en soude misschin desen slach niet verloren hebben.

Naer desen oorlogh hebben de Hollanders op Batavia over de veertich jaeren naer gewacht ende altijt getracht om soo eenen oorlogh. Dan hielden hun noch stil tot dat het soude tijt worden. Hier op naedert den ouden coninck naer Bantem, comt aen de riviere van Tanara, wanneer hem de jongen coninck aldaer stut. De riviere loopt bij tijde heel hert ende meest als het geregent heeft. Den jongen coninck hadde slechten raet bij hem, dan daer waeren twee Hollanders[149] bij hem int leger, waer van den eenen is geweest eenen sergant op Batavia ende omdat hij sijnen cappiteijn in een duwel hadde omver geschoten soo was hij naer Bamtem de vlucht genomen bij den jongen coninck int leger, raeden hem dat hij mede eenige velt stucken bij hem soude nemen. Al soo den ouden coninck die hadde ende quelde het leger van sijnen sone seer van over de riviere, daer om moesten sij de riviere verlaeten. Ondertusschen maecken de vijanden bruggen, loopen daer over, commen op het lant van Bamtem. Desen sergant daer men van geschreven hebben, raeden den jongen coninck om in het bos te retireren ende sijn selven al daer sterck te maecken ende al soo het noch tijt genoech was om canon te ombieden, soude sulcx doen. Maer den raedt en was in hun ooren niet goet. Hij raede hem wederom soo wanneer de vijanden souden soo naer commen, waer mede wij ons selve souden defenderen alsoo wij geen goet geweir en hadden ende daer bij dat de Engelschen met een taemelijcke macht de vijanden assisteerden ende dat den vaeder wel twee mannen tegen eenen hadde, raeden den jongen coninck om den slagh niet te waegen, maer dat hij hem soude begeven naer het casteel ende om hulpe naer Batavia te schrijven. Dit leste en verwierp hij niet, maer het was te laet, al soo de vijanden hem te dicht op het lijff waeren, wanneer sij Mackasaeren vanden jongen coninck aende vijanden quaemen. Dese Mackasaeren sijn een strijtbaer volck, drongen dicht onder de vijanden -men sullen den ouden coninck de vijanden noemen al soo men naeder handt de Hollanders den jongen coninck sijn te hulpe gecomen-. Dese Mackasaeren dat sijn daer men van geschreven hebben meesten deel amock spelders, dese dan siende dat sij het soude te quaet crijen, spelen dan onder de vijanden amock. Hier op hadde den jonge coninck noch een troup uijt gelese mannen ende dese noemt men Baliers, voeren niet anders dan lange spisien. Dese sijn mede goede crijslieden, drongen mede achter de Mackasaeren onder de vijanden, wanneer den jongen coninck oock mede comt op eenen olifant inden slach, maer onse Mackasaeren waeren te stout ende hadden sij bij hunnen coninck gebleven soude beter geweest hebben, want de vijanden hadden hun laeten indringen ende soo den pas dan affgesneden soo dat Baliers daer niet bij en conde commen. Ondertusschen schoten de vijanden hert met hun canon onder die Baliers, soo dat die niet en conde eenen voet avanceren. Ter wijlen brenght den jongen coninck sijn Javaenen aen den slach, maer dit is heel slecht volck soo dat het alhier geschaepen stont om te vluchten. Wanneer den olifant daer den coninck op sat om over sijn leger te sien, wiert sijn voorste beenen aff geschoten soo dat  de beeste moest vallen, hier op drongen de vijanden soo naer dat sij hem bij naer souden gecregen hebben. Dan den sergant setten hem op een peerdt ende daer mede vluchten hij. Hij en is den eersten niet geweest die gaen loopen is, maer sijn eijgen volck de Javaenen hadden de schult. Ondertusschen saegen de Baliers naer een schoon eene commen, maer de Mackasaeren vochten hun doodt, men nempt alhier niet gevangen. Men gaft de Engelschen alhier de schult van dese victorie aenden vaeder. Daer waeren in desen slach gebeleven over de 7000 vanden jongen coninck ende van de vijanden wel 3000 ende die waeren meest van de Mackasaeren om den hals gebrocht. Desen slach wiert geslaegen tusschen de riviere ende Bamtem ontrent derthien mijlen van Batavia int jaer 1682 den 12^sten meert. De vijanden vervolghde de Baliers tot voor Bamtem waer op de vijanden daetelijck Bamtem in naemen al soo het niet seer sterck en is ende den jongen coninck was met sijn overgebleven volck gevlucht op het casteel[150] het welck dicht tegen de stadt aenlijt. Alhier begonde de vijanden een belegh te maecken, waeren al ree meester van Bamtem.[151]

Capittel 13: Ons logi wort van de vijanden op Bamtem ingenomen.

Aldus is Bamtem wederom ingenomen van den vaeder, maer sij en sullen daer niet lanck meester van blijven. Dan de vijanden maeckten twee batterijen daer de Engelschen lustich hun best in deden om het casteel te quellen. Dan desen sergant die in het casteel was, wiert vanden coninck oppermacht gegeven om te doen ende laeten. Hij schoot dapper met het canon van het casteel, hadde sijnen medemaet een batterije gegeven die daer lustich mede spelde onder de vijanden. Ondertusschen wist men alle dese dingen op Batavia soo wel al ofte men op Bamtem hadde geweest, alsoo het maer 12 mijlen van Batavia is. Alhier maecken ende raeden de Engelschen den ouden coninck dat hij moeste den Hollantschen consul die aldaer op Bamtem sijn wooningh hadde ende niet anders en dede dan naer Batavia te schrijven wat al daer om gingh, soo laegen en sij en raesden om sijn ooren.

Hier op sendt hij een hoop vijanden naer onsen consul, die vijandelijck aen vallen, vermoorden inden inganck twee Nederlanders, wanneer de andere ondertusschen door de caemers beginnen te loopen. Hier op treckt den heere consul sijn volck bij een, smet een poort toe daer de vijanden stonden voor en keken. Ondertusschen maecken sij hun sterck van binnen. Wij ofte onsen consul hadde noch bij een 48 mannen altemael Nederlanders ende 15 slaeven die wel voorsien waeren van geweir. Hier op brocht hij noch twee cleijne stucken canon die ieder vier pont ijser schoten, stelden die op de poort wanneer de vijanden vast doende waren om de poort in te loopen. De poort openvligende meijnden de vijanden in te vallen, wanneer dese twee stucken die men[152] schroot gelaeden waeren onder de vijanden afgingen. Deden een groote moort onder de vijanden, wanneer oock de musquetteriije begonnen mede aff te gaen. Soo moesten de vijanden wijcken ende het hof verlaeten van den consul. Hier op verdubbelen de vijanden hun getal, breken van achter mede in. Alhier vocht men sterck ende weirde de onse cloeckelijck, maer sij waeren te swach. Hier op doet onsen consul de twee metaelen stucken vernaegelen, retireerden al vechtende tot aen de riviere die achter sijn huijs lagh, al waer een  schip van de vijanden met proviant lagh, dat overmeesterde sij ende naemen dat in, sloegen die doot die daer op waeren. Hier mede staecken sij aen den over sijde vande riviere, in dit retireren bleef onse heere consul doot, ondertusschen wiert sijn hof dat vol alle costelijckheijt was geplundert. Aldus is onse logi[153] ingenomen ende geplundert ende onsen heere consul gebleven met noch vijfthien Nederlanders ende vijff slaeven. Dit is het eerste beginsel tusschen de Nederlanders ende indiaenen geweest, waer van den oorlogh begonnen is. Alle dit spel hadde de jongen coninck uijt sijn casteel connen sien, die sijn gelegentheijt waer nam op hulpe te soecken te Batavia, sendt eenen van sijn volck met eenen brief naer Batavia ende versoeckt oodtmoedelijck aende Nederlanders om hulpe ende wanneer sij noch te meer hoorden dat onse logi ende den heere consul doodt was, maeckte noch meerder verbitterheijt. Hier op lieten sij aen den coninck weten met eenen brief, als dat sij sullen op het spoedichste met eene taemelijcke macht tot assistentie commen ende dat den heere coninck sijn selven maer cloeckelijck en soude defenderen ende om geen overgeven peijsen. Met dit aldus quam den brenger geluckelijck door den leger der vijanden in het casteel, gaft den coninck desen brief, den welcken hem gelesen wiert door den sergant die daer om verbleijt was, jae selffs den coninck. Aldus verwachten sij den Nederlanders wanneer de Engelschen saegen waer toe sij den ouden coninck hadden geraeden om de Nederlanders hunne logi te doen plunderen.

Capittel 14: Wat men op Batavia al doet om den jongen coninck te hulpe te commen.

Alhier sagh men den grooten gewenste dach aen commen daer de Nederlanders ofte Hollanders soo lange hadden naer getracht (over de veertich jaeren) om te mogen hebben eenen oorlogh tegen het coninckrijck van Bamtem, op hope van hun selve daer in te dringen ende met eenen hun selve meester te maecken van het selve. Want aldaer de Hollanders maer den vinger en conden crijgen soo cregen sij daer de heele handt ende noch niet genoech sijnde en hielen niet op ofte hebben het heel landt van Jave in gecregen tot spijt vande Engelschen die daer moesten op staen ende verhuijsen hoe wel sij hun beste genoech hebben gedaen, maer ten heeft hun niet connen helpen, al deden sij de vijanden onderstant. Ondertusschen treck men op Batavia alle het garnisoen bij een, ontbieden het van andere plaetsen. Daer ontrent sijnde eenen cappiteijn genaemt mijn heer Tijt met twee compagnien soldaeten de onse te hulp gecommen, die noch inde riviere al doende waeren om hun selve te defenderen, sijnde de onse uijt de logi met den consul waeren geslaegen, wanneer mijn heer Tijt hun te hulpe comt met twee compagnien. Ondertusschen heeft men het garnisoen dat op Batavia lagh ontboden, alle onse indiaenen die rondom Batavia woonden mede bij een doen commen, als wanneer dese indiaenen uijt ter maeten seer blijde hebben geweest om dat sij moesten gaen vechten tegen het coninckrijck van Bamtem ende quaemen met soo een macht bij een dat men de helft moesten naer huijs senden met gelofte dat sij souden ontboden worden, gelijck het inder daet oock  waer is geweest, want men niet gemeent en souden hebben dat den oorlogh soo lanck soude hebben geduert. Men versagh aen ons twelff cloeck oorloghs schepen, om ons leger over zee te brengen naer Bamtem, sijnde van alles wel voorsien soo van victalie als anderssints. Onse macht bestont in een duijsent soldaeten ende ses hondert matroosen ende daer bij hadden wij over de acht duijsent indiaenen sijnde mede brave volckeren ende die goede diensten voor de Eropiaenen doen om den rijckelijcken buet die daer is, alsoo ons indiaenen meer voor deel hebben als wij want sij mogen plunderen ende wij en mogen ons niet roeren. Ondertusschen comt daer noch eenen expressen uijt het casteel als dat sij het niet lanck en conden meer tegen houden om het groot gewelt dat de vijanden daer op deden ende dat sij geen victalie[154] bij naer meer en hadden, soo dat het hooch tijt wiert om te commen ontsetten. Ondertusschen hadden de vijanden al weete gecregen van eenich ontset dat van Batavia soude commen daer om maeckten sij een herter wal aen de zee strant om aen de onse te beletten dat sij metten eersten soo niet en souden landen. Wanneer wij met alle onse macht sijn scheep gegaen, bestaende in twelff cloecke schepen ende sesthien hondert Eropiaenen ende acht duijsent indiaenen, sijnde van alles wel voorsien.

Capittel 15: Hoe men voor Bamtam commen ende van een zee batallie.

Aldus waeren wij van Batavia naer Bamtam met ons twelff schepen, sijnde op Batavia eenen algemeijnen bid dach om dat wij mochten geluck hebben in desen oorlogh ende voorspoet. Wanneer wij inden nacht arriveren voor Bamtam onder het commando van den maior St. Martin[155] doen een teecken van drij, vier pijlen die wij lieten opvliegen waer aen die int belegert casteel conden weten dat het secours daer was. Hier op beginnen die van het casteel hun schiten te verdobbelen, wanneer den dach comt, sien de vijanden ons in zee liggen met twelff schepen, waer onder noch al quaemen eenige cleijne schepen van eenigen vrije borgers van Batavia om alles te aen schouwen ende mede quaemen sij om te sootelen soo met bier, brandewijn ende andere waeren. Ondertusschen poogen wij met alle onse macht eenen aenval te doen op de wercken vande vijanden, maer vonden die soo sterck beset dat wij gedwongen waeren om met verlies van eenige dooden wederom te keeren. Wij hadden gemeent dat soo wanneer men op Bamtem gecommen om soo daetelijck de vijanden aen te vallen maer wij waeren bedrogen om dat de vijanden de zee strant soo sterck hadden beset. Ondertusschen schieten de vijanden sterck op onse vloot soo dat sij door de caemer van onsen generael branden, soo dat sij de slaef die besich was met eenen roomer[156] wijn te schencken daer doot bleef. Hier op doet onsen generael een teecken met het canon om ons altemael verdich te maecken om het ancker te winden. Wanneer wij sien dat hij dicht onder Bamtam gaet liggen, het welck wij terstont naer deden. Den generael quam op sij, laegen in een halff maene, begonden uijt alle onse schepen inde stadt vreeselijck te schiten ende op de wercken der vijanden. Sij hadden een batterije gemaeckt opden cant vande riviere de welcke heel hoogh lagh ende dese quelden ons seer. Wij hadden met gloeijende cogels inde stadt geschoten soodat men den brandt op vier plaetsen daer inde stadt schoten, hier meden hielen wij ons voldaen, trocken wederom naer ons oude plaetse daer men eerst gelegen hadden. Ondertusschen soecken wij gelegentheijt om de vijanden afbreuck te doen ende het casteel te ontsetten, daer al in noodt stont van over te geven. Maer van dien tijt aff dat wij voor de stadt gelegen hebben en deden den vijanden geen stormen meer op het casteel, maer sij hongerde het uijt. Het was ons leet genoech dat wij dat belegh saegen ende en conden het niet naer onsen sin crijgen om dat de zee strant soo sterck was beset. Alhier laegen wij sonder iet uijt te rechten dan naemen op alle dinge goede hacht in.

Ondertusschen comt ter een vloot der vijanden uijt den westen op ons aen geseijlt, waer onder waeren vier cloecke Engelsche schepen. Dese vloot der vijanden in het gesicht crijgende, lichten wij ons ancker, begeven ons wat meer in zee. Hier op saegen de vijanden dat wij mede aen het vaeren waeren, liepen met hunne vloot om eenen hoeck van een eijlant. Maer den derden dach quaemen sij daer van daen, wij deden wederom als vooren, wonden ons ancker uijt den gront, leijden ons in een halff maene ende alsoo verwachten wij de vijanden wanneer sij begonnen te naederen. Quaemen mede liggen op de forme van een halve maene, aldus laegen wij malcanderen aen en saegen. Den wint woeij al redelijck ende wij sochten ons daer van te dienen, soo deden de vijanden oock. Tot naer den middach waeren soo naer bij een gecomen dat wij begonden vier te geven op de vijanden en de op de Engelsche schepen die ons niet schuldich en bleven. Dit schieten duerde wel een ure sonder dat iemanden van weer canten uijt sijn range ginck, dan de vijanden quaemen op de onse los, geraecken onder een. Alhier was geen ordre meer, dan ieder schip moeste sijn beste doen. Dese vier Engelsche schepen gaeven ons genoech te doen wanneer wij vande vijanden van alle canten beset wierden. Men moet weten dat de schepen der vijanden soo groot niet en sijn als de Engelsche schepen, maer sijn heel leegh bij de zee gebouwt soo dat men met sijn handt can over boort waeter scheppen. Voeren maer een zijl, dan hebben niet anders voor hun canon als bassen[157] die maer een pont ijser en schieten ende soo heefter ieder wel 15 oft 20 naer advenant[158] hun schepen ende dese schepen eet men patsallins ende op ieder is wel 70 oft 80 mannen ende soo hadden de vijanden wel over de 90 schepen, sonder de vier groote Engelsche schepen. Dese cleijne schepen loopen ons wel drijmael rondom om dat sij seer loecht sijn, wij dan deden ons best dat men de indiaenen vande schepen maer aff en hielden. Ondertusschen geraeckte onsen admirael met de Engelsche doende die gesecondeert[159] wiert bij nachte vanden schout[160] ende dit gevecht was seer hert omdat den Engelsman vast inden admirael geraeckte. Dit siende onsen vice admirael went sijn selven daer naer toe. Ondertusschen commen sij los naer dat den eenen den andere hadden soecken te omringelen. Alhier waeren op dese twee schepen veel dooden ende den Engelsman was het meeste beschaedich om dat wij, als wanneer hij ons aen boort dreef de volle laegh creeg van 40 canonballen ende daer bij brant, soo dat hij genoech te doen hadde om het selve te blussen. Wij hadden gemeent toens hij die volle laegh creegh dat hij den brandt in het poeijer soude gesteken hebben. Dan onsen schout was noch al even doende tegen twee Engelschen, wanneer daer bij comt het schip genaemt de Fourtuijn om onsen schout bij nacht te helpen. Loopt tusschen de twee Engelschen door, het schiten van weder canten met gloeijende cogels soo dat hij den brant inden eenen Engelsman crijght. Hier op nemt den brant hant over hant aen, steckt een witte vlagge op, sijnde een teecken om geholpen te worden. Onder tusschen springht het volck van alle canten in zee. Wij met onze schepen en diersten daer niet bij commen, maer souden onse schuijte daer keren die noch al veel visten soo vande principaelste. Ondertusschen vlight het brandende schip inde loecht, terwijlen wasser eenen Engelsman vande onse genomen, maer met die cleijne vijande schepen gaeven de onse veel te doen omdat sij soo leegh bij de zee gebouwt sijn ende dat wij daer over schoten. Sij hadden het schip Europa genaemt van ons ingenomen alsoo sij veel handt garnaeten bij hun hadden. Dan den vice admirael daer ick op was, de weet crijgende, setten het schip Europa op sij. Ten was noch niet t’eenemael gewonnen vande vijanden, maer sij hadden het boven al in ende ons volck was noch met menichte inde cavet ende onder het schip soo dat daer noch sterck gevochten wiert. Dan wij quaemen door de vijanden aen onsen mede maet dicht aen t’schip, wierpen veel handt garnaeten op het schip Europa ende daer op sprongen veel van ons schip over met den sabel inde handt, dreven de vijanden daer uijt. Alhier bleven veel indiaenen ende alsoo de vijanden heel dicht om Europa laegen soo conden sij soo gouw niet wech geraecken ofte ons matroosen met die uijt Europa vallen mede over inde vijandens schepen. Dit was een vreeselijck gevecht, man tegen man. Ondertusschen schieten wij met alle man met onse musquetterije, soo dat de vijanden moesten het waeter kiesen ende verlieten negen van hunne schepen met alles dat daer in was. Aldus cregen wij het schip Europa dat bij naer gewonnen was wederom. Met dese negen vijande schepen deden groot quaet, want wij bemanden die, voeren daer mede onder de vijanden soo dat de vijanden siende van hunne genomen schepen ende daer bij twee Engelschen het eene verbrant ende het ander ingenomen, soo dat de Engelschen die vrij al onstucken geschoten waeren, begonde het te ontwijcken. Soo deden het de andere mede ende oock dat den avont soo sterck begon te vallen, anders wij souden de vijanden meer op de hielen geseten hebben. Dan wij moesten ons te vreden houden. Daer waeren drij van onse schepen die seer beschaedich waeren ende moesten naer Batavia loopen om aldaer hermaeckt te worden. Wij bevonden onder onse 273 dooden altemael Nederlanders ende 421 van onse indiaenen. Vande vijanden waeren der al vrij wat meer dooden ende wij hadden 19 schepen genomen ende 13 inde gront geboort, met verlis van twee Engelsche schepen. Alsoo nam dat zee gevecht een eijnde, wij liepen wederom naer onsen ouden post wachtende naer onse drij schepen oft eenich ander secours om de stadt aen te vallen. Dese nederlaegh gaf aen de vijandt op Bamtam een groote onsteltenisse soo dat den ouden coninck siende dat sijn vloot int gesicht van Bamtam geslaegen was vande Hollanders, sondt eenen affgesant naer de Lampolders[161] om hulpe. Dese Lampolders, daer men noch meerder sullen van schrijven, is een landt op sijn selven ende staen onder geenen coninck. Dan stelen ende rooven waer sij connen. Bij de zee slachten de Turcken in Europa ofte die van Alsiers.[162] Sij en hebben met niemant geen verbont. Dan naemen het met den coninck ofte de vijanden aen, maer mede tot hun bederf alsoo sij daer naer den oorlogh op den hals hebben gehaelt, moeten buijgen onder het jok ofte gehoorsaemheijt der Nederlanders.[163] Alle dese dingen sullen wij daer laeten ende commen tot ons belegh. Wanneer sij op het casteel niet langer conden houden, wij schreven het naer Batavia die ons terstont wederom sonden vier schepen met 500 Nederlanders ende 2000 indiaenen met last dat men soude de stadt op het eene maniere oft op het ander souden aen vallen.