2. INDUSTRIEELARCHEOLOGISCHE INVENTARIS

2.1. AALST

1) Bonneterie Bosteels – De Smeth (Erembodegemstraat)

Aard:              breigoedfabriek

Ligging:         Erembodegemstraat 25

Kadaster:      sectie B, perceelnummer 551

Datering:       1923

Actueel:        nagenoeg ongewijzigd, momenteel nog in het bezit van N.V. ‘Bosteels Group’ (faillissement op 1 maart 2001)

Het verhaal van de N.V. ‘Bonneterie Bosteels – De Smeth’ begint in 1880. In dat jaar richtte Gustaaf Bosteels – De Smeth de gelijknamige persoonlijke onderneming ‘G. Bosteels – De Smeth’ op. De eenmanszaak in de Zonnestraat 1-3 groeide op nauwelijks enkele jaren tijd uit tot een heus bedrijf met 62 personeelsleden. Aanvankelijk werden enkel gebreide handschoenen vervaardigd, maar het productengamma zou stelselmatig worden uitgebreid naarmate het bedrijf groter werd.

In 1922 werd een fabriek gebouwd aan de Erembodegemstraat 25 en in 1933 werd de breigoedfabriek ‘Labor’ aan de Bergemeersestraat 108 aangekocht. Intussen was de onderneming op 4 februari 1927 omgedoopt tot de N.V. ‘Bonneterie Bosteels – De Smeth’. In het bestuur zetelden onder meer Marie-Cécile De Smeth, weduwe van Gustaaf Bosteels, Leopold Bosteels en Rachel Eeman. De firma met hoofdzetel aan de  Erembodegemstraat produceerde in de drie fabrieken gebreide handschoenen, dameskousen in rayonne en kasjmier en standaardkousen voor kinderen, dames en heren. De gebruikte grondstoffen waren gemerceriseerde garens uit rayonne, kasjmier, katoen en soms ook wol.

Na de Tweede Wereldoorlog ging de expansie verder. In 1953 lanceerde de vennootschap de merknaam ‘Du Parc’ voor haar dameskousen. De merknaam verwees vermoedelijk naar de ligging van de fabriek, naast het Aalsterse stadspark. Het succes van deze productenlijn, die enkel te verkrijgen was in de zogenaamde speciaalzaken, maakte dat het familiebedrijf uitgroeide tot één van de belangrijkste werkgevers in Aalst. Tijdens de jaren ’60 stelde het bedrijf ruim 600 mensen tewerk en was het de Belgische marktleider op het gebied van panty’s, kousen en sokken. In 1970 breidde de onderneming haar productiepallet uit met damesslips. Bovendien werd de merknaam ‘Minouche’ gecreëerd voor panty’s en kousen bestemd voor de grootdistributie. Rond dezelfde tijd werd de productie in de weinig gunstig gelegen fabriek in de Zonnestraat 3 stopgezet. In deze periode bezat het bedrijf ook een filiaal te Tienen.

Vanaf de jaren ’80 ging het bergaf met het bedrijf. Oorzaken waren onder meer de veranderende mode, waarbij panty’s niet meer zo gegeerd waren, de hoge loonkosten en de druk van de grote winkelketens die de winstmarges uitholde. Maatregelen zoals de verkoop van de fabriek aan de Bergemeersestraat, waardoor de productie werd gecentraliseerd in de Erembodegemstraat, en een geactualiseerde marketingstrategie konden het tij niet keren.

Twee jaar geleden stond de familie - inmiddels aan de vierde generatie toe - voor de beslissende keuze: de handdoek in de ring gooien of een internationalisatie. Men koos voor de tweede optie. De vennootschap werd omgevormd tot de ‘Bosteels Group’, waarbij de vestiging in Aalst werd gereduceerd tot een distributiecentrum. Eerst werd geïnvesteerd in de overname van de Roemeense fabriek ‘Adesgo’. Nadien volgde de overname van het Poolse breigoedproducent ‘Syntex’ en de eveneens in Roemenië gevestigde onderneming ‘Elca’. Het familiebedrijf hoopte dat in de breigoedsector een internationale consolidatie zou plaatsvinden, waarbij enkel grote groepen nog in staat zouden zijn om rendabel te produceren en te voldoen aan de eisen van de internationale klanten.

De hoop om zelf uit te groeien tot één van die internationale groepen bleek echter ijdel. De afzet op de lokale Belgische markt bleek te klein te zijn om de noodzakelijke investeringen te financieren. De bankschulden liepen uiteindelijk op tot 700 miljoen frank, waardoor het bedrijf zich genoodzaakt zag om op 1 maart 2001 de boeken neer te leggen.

In 1922 liet de persoonlijke onderneming ‘G. Bosteels – De Smeth’ een nieuwe elektrisch aangedreven breigoedfabriek optrekken in de Erembodegemstraat, naast het Aalsterse stadspark. Het perceel, kadastraal geregistreerd onder sectie B, perceelnummer 5511, had toen een oppervlakte van 76a60ca. Van de bouwactiviteiten uit 1922 is geen bouwaanvraag bewaard gebleven, maar dit is wel het geval voor de vergroting die vijf jaar later plaatshad.

Het grondplan van architect Filip Peynsaert geeft jammer genoeg geen duidelijk onderscheid aan tussen de bestaande en de nieuwe delen van het gebouw. Verdere plannen zijn niet bewaard gebleven. De plattegrond geeft wel een goed beeld van de situatie na de verbouwingen, althans voor het gedeelte aan de Erembodegemstraat. Aan de straatzijde bevonden zich een elektriciteitscabine, een verdeelcabine, een kleedkamer voor vrouwen en een voor mannen, de ingangspoort met de erachter gelegen doorgang en het magazijn waar de producten werden gestockeerd die klaar waren voor transport. Daarachter lagen de magazijnen voor de grondstoffen en verpakkingen, en de zaal waar de afwerking plaatsvond. 

Gedeeltelijke plattegrond van de fabriek na de vergroting in 1927 (schaal: 1/250)

(Bouwaanvraag Bosteels – De Smedt. Bouwaanvragen, 1927, doos 59, nr. 150)

De eigenlijke productie had plaats op de eerste verdieping. Uit de aanwezigheid van betonnen steunpijlers en liggers valt af te leiden dat deze tweede bouwlaag zich beperkte tot de ruimte boven elektriciteitscabines, kleedkamers en grondstoffenmagazijnen. De tweede bouwlaag op het resterende gedeelte, zoals te zien is op de foto’s, kwam waarschijnlijk pas later tot stand.

Eveneens in 1927 werd de fabriek ingebracht in de nieuwe N.V. ‘Bonneterie Bosteels – De Smeth’. Bovendien werd het fabrieksareaal uitgebreid tot 1ha21a90ca. Een volgende perceelsvergroting had plaats in 1939, waarbij de oppervlakte aangroeide tot 1ha44a64ca. In datzelfde jaar werd de fabriek in de Erembodegemstraat 25 andermaal vergroot. Mogelijk werd toen ook boven de andere fabrieksdelen een tweede bouwlaag opgetrokken. Zekerheid hierover bestaat echter niet, aangezien hiervan geen bouwaanvraag werd teruggevonden.

Na de Tweede Wereldoorlog werden de fabrieksgebouwen nog herhaalde malen uitgebreid, onder meer met een texturenafdeling in 1957. Het fabrieksareaal had eind de jaren ’70 een oppervlakte van 1ha63a4ca. Twee jaar terug werd de productie stopgezet. De gebouwen, overgedragen aan de nieuwe N.V. ‘Bosteels Group’, fungeerden sindsdien als distributiecentrum tot het bedrijf op 1 maart van dit jaar het faillissement aanvroeg. Momenteel staat de voormalige breigoedfabriek leeg.

Zijgevel langs het stadspark (2001)

(eigen foto)

Bij de prospectie bleek dat het deel van de fabriek aan de straatzijde nog steeds een sterke gelijkenis vertoont met de situatie op de plattegrond uit 1927. Wel werd de poort in de voorgevel dichtgemetst. In de eerste travee werd bovendien een loopbrug aangebracht die de oudere delen van de breigoedfabriek verbindt met de recentere gebouwen aan de overzijde van de straat.

De gebouwen uit het interbellum werden opgetrokken uit baksteen. De gevels zijn versterkt met uitspringende gemetste zuilen. De vensters zijn voorzien van betonnen lateien. Beton werd ook aangewend voor de inwendige dragende structuren en voor de dragende structuren van de tweede bouwlaag. Terwijl de vensters in de gebouwen uit 1922 en 1927 een doorsnee formaat hebben, valt de verhoging uit (wellicht) 1939 op door de glaspartijen die haast de volledige geveloppervlakte vullen. Een dergelijke constructie was enkel mogelijk dankzij het gericht gebruik van gewapend beton.

Achter en naast deze gebouwen bevinden zich latere uitbreidingen. Het recentste deel van de fabriek bevindt zich aan de overzijde van de straat. De vraag rijst wat met de gebouwen gaat gebeuren nu het bedrijf definitief de deuren heeft gesloten.

Gevel langs de Erembodegemstraat (2001)

(eigen foto)

Zijgevel in de richting van Erembodegem (2001)

(eigen foto)