DE GRONDSLAGEN VAN HET BESTUUR

De grondslag van het bestuur over Belgisch-Kongo is de Koloniale Keure[131], vastgesteld bij de wet van 18 oktober 1908. Zij blijft praktisch ongewijzigd functioneren tot in 1959. De gewone wetgevende en uitvoerende macht in de kolonie berust bij de koning, onder verantwoordelijkheid van de Belgische minister van koloniën. De koning benoemt de magistraten. Hij wordt in de kolonie vertegenwoordigd door een gouverneur-generaal, die het hoogste gezag ter plaatse uitoefent. Er is in Kongo geen strenge scheiding tussen de drie machten, die de soevereiniteit uitoefenen. In de Koning vinden zij haar gemeenschappelijk hoofd[132].

DE WETGEVENDE MACHT [133].

De koning

De koning heeft, krachtens een algemene machtsdelegatie, de bevoegdheid verkregen de wetgevende macht bij decreten uit te oefenen, uitgezonderd bepaalde materies uitdrukkelijk voorbehouden aan het parlement (zie verder). De Belgische wet mag op soevereine wijze tussenkomen in alle zaken, maar uit bepalingen van de Koloniale Keure blijkt, dat wetgeving door de Kroon regel is en medewerking van de kamers uitzondering.

De koloniale raad [134].

De koning wordt bijgestaan door de koloniale raad, een adviserend lichaam, met zeer groot prestige, bestaande uit 14 ervaren kolonialen, onder wie 8 benoemd door de koning, 3 door de senaat en 3 door de kamer (2 uit elke traditionele partij). De raad zetelt te Brussel. Hij wordt voorgezeten door de minister van koloniën. Alle wetgevende bescheiden met betrekking tot de kolonie dienen aan deze raden te worden voorgelegd, maar de raad zelf kan geen wetgevende initiatieven nemen en het principe van een decreet nooit in vraag stellen.

In maart 1959 wordt de koloniale raad vervangen door de raad van wetgeving. Hij bestaat uit 18 blanken en 8 zwarten (14 leden van de vroegere koloniale raad en 12 leden gekozen door de 6 Kongolese provincieraden). De bevoegdheden blijven dezelfde. De raad wordt eveneens voorgezeten door de minister van Belgisch-Kongo en Ruanda-Urundi.

Het parlement

De Belgische koloniale wetgeving bestaat bijna geheel uit decreten ; de door het parlement gestemde wetten, geldend voor Kongo, vormen een zeer kleine uitzondering. Het parlement moet echter tussenkomen in zekere materies die het uitdrukkelijk voorbehouden zijn, nl. De begroting en rekeningwetten en de wetten bevattende waarborgen van kapitalen of interesten.

De gouverneur-generaal.

Benevens de kroon zijn de gouverneur-generaal en de vice-gouverneur-generaal bevoegd in dringende gevallen ordonnanties uit te vaardigen, maar zij houden op bindend te zijn na een tijdsverloop van 6 maanden, indien zij ondertussen niet bij decreet zijn goedgekeurd. Vanaf maart 1960 krijgt een uitvoerend college deze bevoegdheid.

DE UITVOERENDE MACHT [135].

De koning[136].

De uitvoerende macht berust bij de koning, die hij uitoefent door koninklijke reglementen en besluiten

De administratie in België[137]

Luidens artikel 17 van de Keure oefenen de ambtenaren van het openbaar ministerie hun ambt uit onder het gezag van de minister van Koloniën. Hij wordt bijgestaan door een kabinetschef, benoemd door de koning, en een secretaris-generaal, die zorgt voor de coördinatie van de administraties in België en Belgisch-Kongo.

Het ministerie van Koloniën onderscheidt zich van de andere Belgische ministeries door de aard van de bevoegdheden : terwijl de laatst genoemde ontwerp-, controle-en uitvoeringsorganen uitmaken, is de taak van het ministerie van Koloniën beperkt tot het ontwerpen en controleren, terwijl de uitvoeringsmaatregelen geschieden onder het toezicht van de Belgische administratie in Afrika.

Parlementaire controle

De minister van Koloniën is verantwoordelijk voor de koloniale politiek tegenover het Belgische parlement, dat een permanente controle op deze politiek uitoefent, hetzij ter gelegenheid van de besprekingen over de begrotingsontwerpen voor het moederland en de kolonie, hetzij naar aanleiding van de wetsontwerpen ter goedkeuring van de overschrijvingen of de bijkomstige uitgaven. Ten einde deze controle te vergemakkelijken wordt elk jaar voor eind oktober aan de kamers een volledig verslag aangeboden over het beheer van Kongo. Luidens art. 37 van de Keure bevat dit verslag alle inlichtingen die geschikt zijn om de volksvertegenwoordiging op de hoogte te stellen van de politieke economische, financiële en morele toestand van de kolonie. In de praktijk toont het parlement echter weinig interesse voor haar kolonie[138].

De administratie in de kolonie.

In de kolonie zelf wordt de uitvoerende macht uitgeoefend door de gouverneur-generaal en door de provincie-gouverneurs, door middel van administratieve verordeningen en besluiten. Ze worden bijgestaan door de ambtenaren van het openbaar ministerie en door de territoriale ambtenaren, die in het bijzonder belast zijn met de bescherming van de inlanders[139]. De gouverneur-generaal en de provincie-gouverneurs hebben een algemene delegatie van de uitvoerende macht, door middel van ordonnanties.Telkens als het nodig blijkt mogen zij handelend optreden, doch in de hiërarchische ondergeschiktheid aan de koning en de minister van Koloniën, die verantwoordelijk is voor het parlement. Zij treden niet op in zaken, waarin de Koning zelf heeft beslist en zij dienen zich te onderwerpen aan de algemene aanwijzingen die hun worden gegeven.

Dat betekende geenszins dat de administratie in de kolonie, en meer bepaald de gouverneur-generaal, een onbeduidende rol speelt. Zijn invloed varieert gedurende het koloniaal bewind, maar is over het algemeen vrij groot omdat hij door zijn functie goed op de hoogte is van de toestand in de kolonie en daarom frequent geraadpleegd wordt door de minister van Koloniën. Indirect kan hij dus wel invloed uitoefenen op het beleid : hij alleen bezit het recht een briefwisseling te voeren met de regering in de metropool. De gouverneur-generaal heeft de hoge leiding over alle administratieve en militaire diensten, in de kolonie gevestigd. Hij stelt het ontwerp van budget van de kolonie op, verzekert de uitvoering ervan en int de belastingen in Kongo[140].

De gouverneur-generaal heeft echter geen politieke macht en kan rechtstreeks geen enkel initiatief nemen. Hij en zijn administratie kunnen enkel uitvoeren wat in Brussel wordt beslist. Vanaf 1947 dienen zelfs al zijn toespraken vooraf de goedkeuring te krijgen van de minister van Koloniën[141].

Het spreekt vanzelf dat dit een gespannen verhouding kan veroorzaken tussen de administratie in België en de administratie in de kolonie.[142] Bijvoorbeeld in de strijd van Gouverneur-generaal Pétillon voor een decentralisatie van de besluitvorming: “N’est il pas fatal aussi que, nécessairement distraits des réalités africaines-surtout des réalités politiques-certains n’apercoivent pas toujours assez vite les problèmes nouveaux qui surgissent. (...) On sait, (...) que les méthodes générales d’administration que je compte pratiquer s’inspireront d’une souci de décentralisation. (...) En rératissant mieux les attributions et les devoirs, on allège le fonctionnement de la machine administrative, on eccélère la liquidation des affaires[143].”

Naar aanleiding van het bezoek van de werkgroep van Pétillon merkt ook M. WILLAERT op : “Une remarque fut faite, d’une opportunité douteuse à mon gré : Tous le monde pense ici que le problème le la décentralisation réclame une solution urgente[144].”

De administratieve inrichting van de kolonie is vastgelegd bij een regentsbesluit van 1 juli 1947. De Gouverneur-generaal wordt bijgestaan door een staf van hogere ambtenaren, die aan het hoofd staan van verschillende diensten, welke belast zijn met het onderzoek der zaken en het toezicht over het bestuur van de provincies.Voor de verdere onderverdeling van de administratie wil ik verwijzen naar het volgende hoofdstuk.

DE RECHTERLIJKE MACHT [145]

De inboorlingen blijven in hun onderlinge betrekkingen aan het gewoonterecht onderworpen. Dat recht is hun werk, zonder tussenkomst van het bestuur ; het wijzigt en ontwikkelt zich naar hun believen, onder dit voorbehoud, dat het niet indruist tegen de bestaande wetten en de openbare orde.

Door “bestaande wetten” wordt hier enkel de geschreven wetgeving bedoeld, welke uitdrukkelijk bepaalt dat ze bindend is voor al de inwoners van Kongo, de niet ingeschreven inboorlingen inbegrepen.

Onder “openbare orde” wordt hier verstaan, de koloniale openbare orde, verschillend van die geldend voor beschaafden, daar anders de meeste bepalingen van het gewoonterecht, bv. De bepalingen betreffende de familie en de goederen welke op inlandse begrippen berusten, zouden vervallen. De koloniale openbare orde moet dus ruimer worden opgevat op zekere voorlopige toestanden, zodat kleine veelwijverij en huiselijke slavernij, nog tijdelijk te kunnen laten voortbestaan.

Er bestaan hoofdijrechtbanken, sectorrechtbanken of centrumrechtbanken in de inlandse ambtsgebieden. Zij passen de plaatselijke gebruiken toe. De inlandse rechtbank neemt kennis van de burgerlijke zaken mits de betwisting “niet moet worden berecht door de toepassing van de regelen van het burgerlijk recht”. In strafzaken kan zij vrijheidsstraffen met opgelegde arbeid uitspreken, waarvan de duur één maand niet mag overschrijden.

Beroep tegen de door haar gevelde vonissen kan aangetekend worden bij de gewestrechtbank, voorgezeten door de gewestbeheerder of door één van diens assistenten en bijgestaan door hen aangestelde inlandse rechters. De uitspraak wordt bij meerderheid van stemmen genomen, waarbij de stem van de voorzitter doorslaggevend is. In elk gewest bestaat er een politierechtbank die in strafzaken voor de inlanders bevoegd is. De gewestbeheerder is daarvan rechter-titularis en de bijzitters worden onder zijn assistenten gekozen. Haar bevoegdheid is beperkt tot vergrijpen die strafbaar zijn gesteld met 2 maanden vrijheidsstraf met opgelegde arbeid en 2000 Fr. geldboete en tot vergrijpen die strafbaar zijn gesteld met ten hoogste 5 jaar, zo de uit te spreken straf de 2 maand niet overschrijdt.

De strafrechterlijke bevoegdheid van de districtrechtbank, voorgezeten door de districtcommissaris strekt zich uit tot alle door de inlanders begane overtredingen.

Op Burgerlijk vlak en in eerste instantie bestaat de rechtbank van Eerste Aanleg. In Kongo bestaan er zo zes, één per provincie-hoofdplaats. Rekening houdende met de uitgebreidheid van het rechtsgebied, kunnen deze rechtbanken volgens de noodzakelijkheid zetelen in alle lokaliteiten van het rechtsgebied.

Op strafrechtelijk gebied bestaat de hiervoor vermelde rechtbanken van eerste aanleg. Tenslotte bestaan er twee Beroepshoven, het eerste te Leopoldstad met rechtsbevoegdheid voor drie provincies, en het tweede te Elisabethstad voor de drie overige.

In Belgisch-Kongo is de rol van het openbaar Ministerie niet enkel beperkt tot het vervolgen van wetsovertreders, het leiden van de gerechtelijke politie, het toezicht houden over de politie-rechtbanken en de burgerlijke aspecten van de gewoonterechterlijke rechtbanken, maar omvat ze tevens de algemene bescherming van de Kongolezen. Het is juist voor deze laatste opdracht dat parket-rechtbanken worden opgericht.

Terwijl de jurisdicties van eerste aanleg en van beroep zich in Afrika bevinden wordt het hoger beroep enkel door het Hof van Verbreking in België uitgeoefend. De gerechtelijke orde telt voor gans Belgisch-Kongo, 188 magistraten en 151 ambtenaren en agenten.

DE VERDEDIGING VAN HET GRONDGEBIED[146]

De verdediging van Belgisch-Kongo wordt uitgevoerd door de weermacht. Belast met het bezetten van het territorium van de kolonie (en het behouden of eventueel het herstellen van de openbare orde) en het verdedigen van de grenzen, is de weermacht opgedeeld in troepen in kampen en troepen in gewestdienst. Deze laatste dragen alle karakteristieken van een gendarmerie. Verdeeld tot op het niveau van de districten en gewesten, maximaal beschikbaar door de gewestdienst voor opdrachten met gerechtelijk karakter. De troepen die bestemd zijn voor de interventies vertonen alle karakteristieken van een klassieke militaire macht. De omkadering door Europese officieren en onderofficieren omvat in 1960 974 eenheden op een totaal van 25.000.