Deel 4: Stripverhalen in de Belgische dagbladpers 1945-1950, Het onderzoek.

II. De kranten

1. Het Laatste Nieuws

1.1. Historiek en Situering

Aan de basis van Het Laatste Nieuws ligt Julius Hoste, een Tieltenaar die in 1857 naar Brussel verhuisde en zich daar in Vlaamse initiatieven engageerde. Hij wilde ook een Vlaamse volkskrant oprichten, en deze kwam er met Het Laatste Nieuws in 1888. Het werd een Vlaamse, liberale, vrijzinnige en volkse krant, en het succes bleef niet uit. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de publicatie stopgezet.

Tijdens het interbellum bleef Julius Hoste directeur terwijl hij de post van hoofdredacteur overliet aan zijn zoon Julius Hoste jr. Bij het overlijden van Vader Hoste in 1933, nam Julius jr. de leiding van het bedrijf over, terwijl Marcel Stijns hoofdredacteur werd. Deze ploeg zorgde ervoor dat Het Laatste Nieuws naar een algemene informatiekrant met veel aandacht voor sport evolueerde. Een enorme stijging van de oplage was het gevolg. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verscheen de krant na een korte onderbreking eerst onder Duitse censuur, later als gestolen krant van VNV-strekking.

Maar na de bevrijding is het oude Laatste Nieuws er terug, en dat vanaf 9 september 1944. Met, net als voor de oorlog, Julius Hoste jr. aan de leiding en Marcel Stijns aan de hoofdredactie. De krant stelt zich onafhankelijk van de liberale partij op en tijdens de naoorlogse periode verdwijnt het antiklerikalisme naar de achtergrond. Tijdens de koningskwestie neemt de krant een voorzichtig standpunt in.[301]

Het Laatste Nieuws zelf vermeldt voor 1947 en 1949 een oplage van respectievelijk 289.741 en 302.000 exemplaren.[302] De krant verschijnt zeven keer per week en evolueert van 6 à 8 pagina's in de beginperiode tot 12 à 16 pagina's in 1950. Strips verschijnen vijf of zes keer per week, afhankelijk van de reeks. Het formaat bedraagt 37 op 53 cm.

1.2. Strips uit Nederland, de VS en Scandinavië

1.2.1. Rikske en De Schepter

De eerste stripfiguur die in Het Laatste Nieuws zijn opwachting mag maken, is "Rikske" van Carl Anderson[303]. Vanaf 13 november 1945 kan de lezer dagelijks de fratsen en belevenissen van dit klein kaal ventje volgen. Deze gagstroken verschijnen meestal zonder tekst en worden verdeeld door Opera Mundi. De reeks loopt op het einde van 1950 nog door.

Op een tweede reeks is het wachten tot mei 1946, wanneer "De gestolen schepter" van start gaat. Deze anonieme[304] ondertekststrip wordt verteld op humoristische toon en wordt uitsluitend geïllustreerd met zwarte schaduwvlakken. Het verhaal begint op de dag dat de scepter van de Middeleeuwse Koning Karel Drakenkop van Drakenburgia gestolen wordt door een neef van hem, de Hertog van Gaapmaar. Een Robin Hood-achtige ridder, Rudolf van Rammelburg, krijgt van de koning de opdracht om de scepter te recupereren. Deze Rudolf is niet erg geliefd bij zijn mederidders en edellieden, omdat hij regelmatig de buit van roofridders afneemt om ze onder het volk te verdelen. Met behulp van een list – hij verkleedt zich als geest – slaagt ridder Rudolf erin de scepter aan de koning terug te bezorgen, waarna de verraderlijke hertog uit zijn kasteel gezet wordt en Rudolf gehuldigd wordt.

1.2.2. Hans G. Kresse en Eric de Noorman

Op 4 juli 1946 eindigt de "Schepter", een dag later kan de lezer al kennis maken met de opvolging: Eric den Noorman. Onderaan de tekeningen prijkt de handtekening van een dan nog onbekende Nederlandse tekenaar, H.G. Kresse.  Twintig verhalen worden er in de periode 1946-1950 gepubliceerd, en eind 1950 loopt de reeks nog altijd door.

De Nederlander Hans G. Kresse werd in 1921 geboren en ging vanaf 1943-1944 in de Marten Toonder-Studio's werken. Na een aantal strips getekend te hebben, ontwierp hij na de oorlog het personage Eric de Noorman, die via deze Toonder-Studio's in Het Laatste Nieuws terecht kwam. Daarnaast zou hij ook nog aan andere reeksen werken, zoals Xander en Matho Tonga.[305]

"Heel lang geleden", zo begint het eerste verhaal van Eric de Noorman, "De Steen van Atlantis". Eric, zoon van Koning Wogram van de Noormannen, vertrekt per schip naar Franconia op zoek naar een bruid. Maar hij komt in een futuristisch Atlantis terecht waar vliegtuigen, atoomwagens en atoomwapens de normaalste zaken van de wereld zijn. Hij komt er terecht in een machtsstrijd, waarbij "luipaardmannen" de macht overnemen.

In Atlantis leert hij onder andere de dwerg Pum Pum, die hem geregeld op zijn tochten zou vergezellen en de hoogpriesteres Winonah kennen, die later zijn vrouw zou worden. Uit dit huwelijk komt later de kleine Erwin voort. In een later verhaal zouden ze nog terugkeren naar Atlantis, in de hoop de situatie daar te redden, maar het loopt verkeerd, en Atlantis wordt volledig vernietigd.

Hoe hopeloos de situatie waarin hij terechtkomt ook is, Eric zet altijd door en weet zich altijd te redden. Hij is een soort "Middeleeuwse superheld" die geen opdracht of avontuur uit de weg gaat en die met zijn boog nooit een schot mist. Hij maakt ook geen misbruik van zijn afkomt: hoewel hij op een bepaald moment koning wordt, begeeft hij zich tussen gewone (en minder gewone) mensen en blijft voor hen meestal anoniem. De mensen komen meestal pas achteraf te weten wie hij eigenlijk is.  Zijn aanleg om in de meest onmogelijke situaties terecht te komen, is natuurlijk niet zo bevorderlijk voor het familieleven. Maar de opdrachten gaan voor, Winonah en Erwin moeten maar wachten … ook al duurt het soms jaren voor Eric weer eens thuis verschijnt. Het volstaat dat hij nog maar denkt aan naar huis gaan, of er komt weer iets tussen.

Als het geen tovenares is die hem ontvoert, zorgen zeerovers daar wel voor. Of hij komt als slaaf in Rome terecht, waar hij, na Keizer Commodus in een tweegevecht verslagen te hebben, het aanbod krijgt om zelf keizer te worden. Of hij krijgt van een tovenaar de opdracht naar "Goudland" te varen en voor hem een scheepslading goud mee te brengen, waarna een verrader daar natuurlijk mee vandoor gaat. Eric komt zelfs aan het hof van de Chinese Keizer terecht, waar de Keizerin allerlei sombere intriges smeedt. Verder gaat hij onder andere op zoek naar een levenselixir en bestrijdt hij vloeken. En soms blijft het eenvoudig en probeert Eric gewoon een prachtig paard te vangen.

De science-fiction-elementen blijven beperkt tot Atlantis. Maar dat neemt niet weg dat veel magische en fantastische elementen een rol spelen in de reeks: dwergvolkeren, "water des levens", vloeken, een giftige nevel, magiërs en tovenaars, mythologische figuren, en ga zo maar door. En hoewel harde avonturen de hoofdaandacht opeisen, laten personages zich soms van hun gevoelige kant zien : zo zijn er scènes waar Eric en Winonah zich laten gaan, of nog een Chinese prinses die verliefd wordt op Eric.

Mannen moeten echter meestal sterk en stoer zijn, en de waarden die het meest naar voor komen, kunnen omschreven worden als moed, lafheid, trouw, verraad, dapperheid, … Eric komt ook meer dan eens terecht in situaties waarbij verzetsgroepen of samenzweerders de machthebbers willen omverwerpen. Hij kiest dan de kant van het recht, tegen het onrecht, zoals hij ook wraak wilt nemen op de moordenaar van zijn vader.

Eric wordt meer dan eens voorgesteld als "de goede" in de strijd tegen "het kwade". Zo werd na de dood van zijn vader, Koning Wogram, de macht overgenomen door een bloedige neef van hem, die alleen geïnteresseerd leek in rooftochten. Eric doet er dan ook alles aan om de macht terug in handen te krijgen en slaagt daar ook in.

Zoals al gezegd, is "Eric de Noorman" een Nederlandse reeks. Toch kreeg het Belgische Het Laatste Nieuws de eerste publicatie ervan.[306] En blijkbaar is Het Laatste Nieuws de enige krant die de verhalen in de oorspronkelijke vorm gepubliceerd heeft. Andere kranten gingen telkens over tot het inkorten van de (soms zeer lange) teksten.[307]

Tot slot moet nog vermeld worden dat Albert Maertens, die in 1954 directeur-generaal van Het Laatste Nieuws zou worden, over zeer goede contacten beschikte met Anton de Zwaan en de Toonder-Studio's.[308]

1.2.3. Steve Canyon en Walt Disney

Op 12 april 1947 verschijnt er een derde stripreeks in Het Laatste Nieuwe. Deze keer een realistische ballonstrip: "Steve Canyon" van de "bekenden Amerikaanschen kunstenaar"[309] Milton Caniff[310]. Caniff brengt hiermee een typisch Amerikaans avonturenverhaal waarbij misdaadintriges, complotten, liefdesgeschiedenissen en andere gebeurtenissen in elkaar overlopen. Canyon heeft een eigen luchtvaartbedrijfje en komt door zijn klanten in de meest bizarre situaties terecht. Op 15 oktober 1947 stopt de publicatie echter bruusk, zonder dat het verhaal echt ten einde is …

Hierna zal de rol van derde stripreeks soms overgenomen worden door verstrippingen van Disney-tekenfilms. Deze verhalen verschijnen in de krant rond het moment dat de tekenfilms in de bioscoop uitkomen[311]. Pinocchio is de eerste die aan de beurt komt, gevolgd door Bambi, Dumbo, Melodie van het Zuiden, Pieter en de Wolf en Assepoester.

In tegenstelling tot wat men van een product van de Disney-studio's zou verwachten, zien sommige van deze verhalen er ronduit slordig uit. Ook zijn de verhalen meestal vrij kort gebracht. Aan aandacht ontbreekt het echter zeker niet: aankondigingen voor deze verhalen worden bij hopen gepubliceerd. Sommige verhalen zijn ballonstrips, andere ondertekststrips, en nog andere een combinatie van die twee.

1.2.4. Marten Toonder en zijn Panda

In februari 1948 duikt dan Panda van Marten Toonder[312] op. Zoals gewoonlijk in de strips van Toonder, spelen dieren er de rollen van mensen, en wordt er gebruik gemaakt van onderteksten. Panda, een kleine panda (natuurlijk), trekt rond op zoek naar iemand die hem een vak kan leren. Maar ongelukkig genoeg voor hem komt hij telkens terecht bij zonderlinge figuren en bedriegers. Zo wordt hij regelmatig geconfronteerd met de sluwe vos Joris Goedbloed, een dief en bedrieger, die erin slaagt iedereen (inclusief Panda) altijd rond zijn vinger te draaien. Hij en Panda zijn blijkbaar gedoemd om met elkaar om te gaan, want hoezeer Panda ook probeert Joris af te schepen en met hem te breken, het lukt hem niet. Goedbloed, die allerlei beroepen "uitoefent", blijft hem dan ook gebruiken voor zijn snode plannen, en laat niet na de schuld op Panda te schuiven om zelf te ontkomen.

In de loop van de verhalen[313] gaan ze samen op zoek naar de verloren schat van koning Emeric, gaat Panda in de leer bij een detective en lost daarbij een diamantendiefstal op, leert hij vliegen bij een lichtjes gestoorde uil die ook wel piloot is, belandt hij samen met Joris Goedbloed (nu als goochelaar) bij een sultan in Dagbad, probeert hij de diefstal van een smaragd te vermijden, neemt hij met een mechanisch paard deel aan een wedstrijd en belandt hij als leeuwentemmer in een circus.

Deze Toonder-reeks die vooral op jongere lezers gericht is, heeft het nadeel nogal in herhaling te vallen. Een hele hoop personages heeft moeilijkheden om de naam van Panda te onthouden, of spreekt die verkeerd uit. En ook een hele hoop personages (waaronder Joris Goedbloed) zijn eigenwijze types die alles beter weten, de verdiensten naar zich toeschuiven als iets lukt, en de schuld op anderen steken als iets mislukt.

Ook typisch Toonder, zoals uit zijn andere reeksen zal blijken, is het feit dat politieagenten meestal redelijk dom en heel procedure-achtig zijn. Ze vragen een hoop papieren op, maar denken niet verder, houden de achtervolgers aan, en luisteren niet naar wat hen gezegd wordt.

Enkele politieke items komen aan bod, hoewel ze niet veel voorkomend zijn. In "Panda en de meester-vlieger" komt opeens een deurwaarder eisen dat vlieger Oehoe zijn belastingen betaalt. Hij kan echter onmogelijk betalen. Hij besluit dan samen met Panda deel te nemen aan een "reis-rond-de-wereld-wedstrijd", die ze ook winnen. Maar net als ze hun prijs gekregen hebben, staat de deurwaarder al daar. Oehoe moet een pak belastingen betalen, en na ook zijn rekeningen betaald te hebben, blijft er niets meer over om met Panda te verdelen.

Ook uitvindingen spelen een politieke rol. In "Panda en de professor" draait alles rond de diefstal ven een versteningstoestel, dat toelaat mensen volledig te laten verstenen. Op het einde van het verhaal stelt een man van de regering voor om het toestel te kopen. Maar aangezien het zou gebruikt worden voor oorlogsdoeleinden, vindt Panda het zijn plicht de uitvinding te vernietigen. Panda heeft blijkbaar geen vertrouwen in de plannen van zijn regering.

De uitvinding in "Panda en de Meester-geleerde" is dan veel braver. In dit verhaal maakt Panda kennis met professor Kalker, een enorm verstrooide en vergeetachtige geleerde. Twee boeven proberen één van zijn uitvindingen te stelen, maar door hun onhandigheid worden ze door een toestel van de professor gegrepen. Ze komen er mooi ingepakt, in cellofaanpapier en met een strikje rond, terug uit, en worden daarna ingerekend door de politie. En Panda heeft onmiddellijk het nut van de uitvinding ingezien : "Het is een prachtige uitvinding – luister maar goed! Als ge de krant goed leest, dan leest ge, dat ons land moet uitvoeren. Maar in het buitenland willen ze onze dingen niet kopen omdat ze niet mooi genoeg zijn ingepakt. En wat de professor heeft uitgevonden is nu een verpakkingsmachine voor de uitvoer!"[314] De uitvinding is dus een succes, want zelfs de "Minister van Uitvoer en Verpakkingsaangelegenheden komt professor Kalker bedanken. Of hoe Marten Toonder aan de Nederlandse uitvoerproblemen een humoristische draai geeft, en een oplossing brengt door het aanbieden van mooie verpakkingen.

In hetzelfde verhaal blijkt het syndicalisme ook bij misdadigers te hebben toegeslagen. Een handlanger zit bij zijn baas constant aan te dringen over de regels van de "Boevenbond" die moeten gerespecteerd worden: middagpauze, extra betaling bij risico's, enzovoort.

1.2.5. Optimist, Adamson en Het hoekje voor de jeugd

Twee Scandinavische gagreeksen komen vanaf oktober 1948 het plaatje nog vervolledigen. Dagelijks verschijnt een verticale strook van "Optimist", van de hand van de Deen Ostrup. En elke woensdag wordt deze vervangen door een aflevering van Adamson[315]. Beide reeksen worden verdeeld door PIB.

Nog meer strips zijn er in Het Laatste Nieuws te vinden op de jeugdpagina, die vanaf 1 juli 1948 in de krant opgenomen wordt. Wekelijks worden er meestal twee reeksen gepubliceerd. Naast het meer documentaire "Stanley en Livingstone", een nogal moraliserende biografie van de ontdekkingsreizigers, worden vooral gagstroken en -platen uit de Toonderstudio's gepubliceerd: "De Apenstreken van Sim en Pans" van Wim Lensen[316], "Avonturen van Bas en Van Der Pluim", een olifant en een eekhoorn en "Wat gebeurt er, Baron Bluff?" van Marten Toonder, waarin een baron zich van zijn domste kant laat zien. Verder ook nog "O'Gust, de dierenoppasser" van een zekere Philipsen.

1.3. Besluit

Het Laatste Nieuws begint strips op te nemen vanaf november 1945, en bevindt zich daarmee in de middengroep van Belgische kranten. Al snel worden dagelijks drie tot vier reeksen gepubliceerd, die in enkele groepen te verdelen zijn. Als eerste groep heeft men de Nederlandse ondertekststrips van de Marten Toonder Studio's (Eric en Panda), daarnaast de Amerikaanse ballonstrips van Opera Mundi (Rikske, Disney, Steve Canyon) en tenslotte de Scandinavische gagstroken Optimist en Adamson.

Het Laatste Nieuws is een krant die ongelooflijk veel aankondigingen publiceert, met aandacht voor de auteurs en de inhoud van de verhalen. Per verhaal publiceert de krant meestal twee/drie, soms tot acht van die aankondigingen. Op de periode 1946-1950 zijn het er 135 in totaal. Geen enkele krant doet hen dat na, en het bewijst dat Het Laatste Nieuws wel degelijk haar strips uitspeelt tegenover de lezers. Bij de strips zelf worden de namen van de auteurs soms in de titel, soms als handtekening vermeld.

Wat politieke inhoud betreft, zijn de gepubliceerde verhalen heel mager. Uitzondering zijn enkele situaties en opmerkingen in Panda. Wel politiek interessant is de volgende opmerking van Henri Christiaen in zijn artikel over Albert Maertens en strips: "Te onthouden valt dat onmiddellijk na de oorlog de directie van de krant – conform haar politiek en filosofisch gedachtegoed – ook een consequent correcte houding hanteerde bij het al dan niet accepteren van stripwerk. Zo werd Willy Vandersteen wandelen gestuurd toen hij zijn tekeningen presenteerde bij de redactie."[317]

2. Gazet van Antwerpen

2.1. Historiek en Situering

Het eerste nummer van de Gazet van Antwerpen verscheen op 3 november 1891 en werd uitgegeven door Napolitaan van Os. Twee jaar later werd de NV De Vlijt gesticht, die de krant zou uitgeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de publicatie stopgezet, maar de krant verscheen wel als gestolen krant als een orgaan van DeVlag.

Na de oorlog komt Gazet van Antwerpen terug op 6 september 1944. Om de krant te typeren worden wel eens de volgende vier woorden gebruikt: "Vlaams, sociaal, christelijk, conservatief". De krant leunt aan bij de CVP en verdedigt in verkiezingstijd dus het katholieke programma. In de repressiekwestie pleit de Gazet van Antwerpen voor gematigdheid en in de koningskwestie neemt ze, zoals de andere katholieke bladen, een koningsgezinde houding aan.

Vooroorlogs hoofdredacteur Louis Kiebooms neemt na de bevrijding zijn functie terug op, tot hij 1 januari 1947 moet aftreden omdat hij tegelijk een politiek mandaat vervult. Corneel Staes zorgt voor de interim tot Louis Meerts in 1949 tot hoofdredacteur benoemd wordt. Staes blijft wel adjunct-hoofdredacteur. De oplages liggen in die periode tussen de 125.000 en de 130.000 exemplaren.[318]

Gazet van Antwerpen verschijnt zes keer per week, zaterdag en zondag moeten genoegen nemen met één krant. Op alle publicatiedagen worden strips opgenomen. Tijdens de beginperiode telt de krant 10 à 12 pagina's, in 1950 worden er dat 12 tot 16. Het formaat bedraagt 42 op 59,5 cm.

2.2. Walt Disney, Mik, Marten Toonder en Maz

2.2.1. De overijverige medewerkers

De eerste strip die in Gazet van Antwerpen opduikt, is Donald Duck[319], verdeeld door Opera Mundi. Op 9 maart 1946 verschijnt de eerste gagstrook van deze Disney-eend, die samen met zijn drie neefjes Lowie, Jan en Jefke in allerlei vreemde en grappige situaties terechtkomt. Zeer merkwaardig is het gecombineerd gebruik van tekstballonnen en ondertekst: terwijl alles door de tekeningen en ballonnen meer dan duidelijk is, worden de grappen in ondertekst nog eens uitgelegd.

Deze teksten zijn meer dan waarschijnlijk aangebracht door een overijverige medewerker (misschien de vertaler), die naar goede oude gewoonte vond dat de mensen ballonstrips niet kunnen begrijpen zonder bijkomende uitleg. Het wordt zelfs grappig als er op een bepaald moment "zoals uit de tekening blijkt"[320] staat. Deze opmerking wijst er nog eens op dat deze onderteksten totaal overbodig zijn. Vanaf eind juni wordt Donald soms vervangen door Ferd'nand, om eind augustus volledig uit de krant te verdwijnen.

"Hallo! Hier Ferdinand! Een groet aan al mijn oude en jonge vrienden! Ik ben terug en blij U weer te zien."[321], zegt Ferd'nand in de aankondiging van de reeks: hij stond voor de oorlog namelijk al vanaf mei 1937 in de Gazet van Antwerpen[322]. Deze tekstloze gagstrip van de Deen Mik[323], zou - vooral in oktober 1946 - hetzelfde lot ondergaan als Donald: titels worden aangebracht om de grappen uit te leggen. Inge Gijs schrijft in haar boek over de Gazet van Antwerpen het volgende over het personage: "Door zijn eenvoud gespeend van elke vorm van pretentie of ambitie, veroverde Ferd'nand stormenderhand de harten van de lezers. Het succes ligt waarschijnlijk in de herkenbaarheid van het personage. Ferd'nand is een doodgewoon mannetje, dat zich alle pech van de wereld op de hals haalt. Mikkelsen presenteerde de lezers een spiegel waarin éénieder wel iets van zichzelf kan terugvinden."[324] De reeks wordt verdeeld door P.I.B. en loopt op het einde van 1950 nog altijd door.

2.2.2. Kappie, de betweterige kapitein

Om haar medewerkers werk te besparen, plaatst Gazet van Antwerpen dan maar een echte ondertekststrip.  De reeks "Kappie", geleverd door de Nederlandse Marten Toonder Studio's, gaat op 28 juni 1946 van start op de voorpagina[325]. Tot einde 1950 zouden 26 verhalen volgen, weliswaar in de binnenpagina's.

Marten Toonder creëerde Kappie voor de Nederlandse kranten Het Vaderland en Het Algemeen Dagblad, die de verhalen vanaf 27 december 1945 publiceerden.[326] Gazet van Antwerpen start de publicatie bij het derde verhaal, waarna ook nog de verhalen 5 tot en met 17 en 21 tot en met 32 opgenomen worden.

Kappie is - zoals zijn naam al laat uitwijzen – kapitein. Kapitein van de sleepboot Kraak dan nog wel, waar hij geen klein beetje fier op is. Vanuit zijn thuishaven Lutjewier vaart hij de wereldzeeën rond, meestal op zoek naar een lading, en ook wel om ladingen te leveren. Hij wordt op zijn tochten vergezeld door "de Maat", een niet al te intelligent heerschap, dat enorm snel bang is en eigenlijk alleen geïnteresseerd is in zijn collectie prentbriefkaarten. Verder maken ook "de Meester" (machinist) en de Chinees Ah Sing (kok met een "splaakgeblek") deel uit van de bemanning. Een zeer verdraagzame bemanning, want Kappie is geen gemakkelijk mens. Hij weet graag alles beter en scheldt zijn bemanning regelmatig uit voor "klonten". Een reeks nevenpersonages komt zich in de loop van de verhalen bij deze kern voegen.

De verhalen zijn sterk uiteenlopend: zo worden Kappie en zijn ploeg geconfronteerd met opiumsmokkelaars, gaan ze op zoek naar een gezonken goudschip, proberen ze diefstallen te vermijden, ontdekken ze in Afrika een olifantenkerkhof, komen ze een "spookschip" tegen, varen ze onder water, komen ze daar een onderzeese stad en zeemeermannen tegen, nemen ze het op tegen een bende zeerovers, vervoeren ze een Afrikaanse keizer en worden ze ontvoerd door een vliegende schotel.

En als de situatie niet vanzelf uit de hand loopt, dan zorgt één van de personages daar wel voor. Signor Rivaldi is zo'n onheilsbrenger: deze overenthousiaste Italiaan doet gegarandeerd alles verkeerd lopen wat hij maar kan doen verkeerd lopen. En met één van zijn spraakverwarringen geeft hij zelfs een politieke knipoog: in "Kappie en de gouden hamer" roept hij opeens "hulplening" in plaats van "hulp"[327]. Het Marshallplan is niet ver weg …

Voor de rest is Kappie qua politiek een zeer brave reeks. Enkele keren wordt er gewezen op de economische noodzaak van werken, en op de moeilijkheden die soms gepaard gaan met het vinden van werk. Zo zit Kappie aan het begin van "De wonderlijke schelp" al drie weken zonder lading. Een andere keer kan hij er echt niet om lachen dat het zo lang duurt om een lading te vinden, want "Iedere dag dat we wachten, kost geld."[328] In het begin van "Kappie en de kolen-lading" ligt de Kraak in de haven uit te rusten, "maar omdat je met uitrusten geen geld verdient"[329], kan dat zo niet blijven duren. Ook moet Kappie de Maat soms zeggen dat ze moeten varen om geld te verdienen.[330]

De wetenschap en haar belang (of gevaar) voor de mensheid komen soms ook aan bod. In "Het geheim van de aardlaag" helpen Kappie en co een zekere Professor Larifix om op een Zuid-Amerikaans eiland een aardlaag "pampiet" te vinden. De ontdekking daarvan zou namelijk zeer belangrijk zijn voor de mensheid.[331] In "Het eiland Koeterwaal" is het dan weer een bende die door de ontginning van een magnetisch erts de macht in handen wilt krijgen.

"Kappie en de vreemde klok" draait zelfs volledig rond een uitvinding van Professor Larifix en Signor Rivaldi. Ze hebben namelijk een speciale klok ontworpen die de tijd kan verzetten. Doordat de Maat zijn handen er niet kan afhouden, belandt het gezelschap onder andere in de Middeleeuwen en bij de Romeinen. Als ze dan uiteindelijk hun eigen tijd terugvinden, vernietigt Kappie de klok: "De gevaarlijkste uitvinding van de wereld! Die altijd verkeerd gebruikt zou worden ! Dit ding moet vernietigd worden, en ik ben blij, dat ik het gedaan heb. Het was het enige dat ik kon doen. De wereld is nog niet rijp voor dergelijke uitvindingen."[332]

Verder kunnen nog de niet al te snuggere politieagenten vermeld worden die in enkele verhalen voorkomen. Daarbij denken ze ook nog dat ze zich alles mogen permitteren omdat ze "ambtenaren van het recht" zijn, en zijn ze enorm procedure-achtig (in de zin van aan iemand zijn naam vragen, ook al kennen ze die goed).[333] Zowel de domme agenten als het tegendraads doen zijn echter typisch voor de verhalen van Toonder, zodat er niets meer moet achter gezocht worden dan een verhaalelement.

2.2.3. Dick Bos, Nederlandse pulp

Tenslotte moet nog het "detective beeldverhaal" vermeld worden, dat van 13 augustus tot 23 oktober 1948 gepubliceerd wordt. "Hela Cowboy" is een aflevering van de in Nederland zeer bekende "Dick Bos-serie" van Alfred Mazure[334], of "Maz". In dit verhaal doet een alleenstaande vrouw een beroep op deze detective om haar en haar ranch te beschermen. Haar buurman Wild Bill Buster doet er namelijk alles aan om haar tot verkopen te drijven. Dick Bos verklaart "de oorlog aan de onrechtvaardigheid", wordt door de sheriff tot marshall benoemd en gaat in de tegenaanval. Na een ganse reeks schietpartijen en achtervolgingen stort Wild Bill in een ravijn, zodat de rust wederkeert.

Van hoog niveau kan men het verhaal moeilijk noemen. Een ganse hoop clichés worden aangevuld met zeer schetsmatige tekeningen en een getypte tekst in ballonvorm. Misschien is het gebrek aan waardering wel de reden waardoor het bij dat ene verhaal bleef?

2.3. Besluit

Gazet van Antwerpen blijkt een krant van blijvende stripreeksen te zijn. Zowel Ferd'nand als Kappie starten in 1946 en lopen in 1950 nog altijd door. Enkel Donald Duck (6 maanden) en Dick Bos (2 maanden) maken maar een kortstondig optreden. Op deze manier worden constant twee reeksen gepubliceerd, maar behalve door de publicatie van de stripstroken zelf, wordt er geen aandacht aan besteed. Alleen de start van Ferd'nand heeft recht op een aankondiging. De auteur wordt bij elke gepubliceerde reeks vermeld, hetzij in de titel, hetzij in de tekeningen onder de vorm van een handtekening of copyright. Er komen dus geen anonieme verhalen voor.

De oorsprong van de verhalen is zeer divers (Opera Mundi, PIB, Toonder-Studio's, Ten Hagen) zodat geen enkel agentschap een geprivilegieerde positie blijkt in te nemen. Wel blijkt er een voorkeur voor ondertekststrips te bestaan. Belgische producties komen helemaal niet aan bod, terwijl een krant met zulke oplagecijfers zich dat zeker had kunnen permitteren. En ook qua politieke inhoud vallen de verhalen zeer mager uit.

Met haar reeksen schijnt Gazet van Antwerpen op een dubbel publiek te willen mikken: terwijl men Kappie kan typeren als een reeks die vooral op kinderen gericht is, richt Ferd'nand zich meer tot een volwassen publiek.

3. Le Matin

3.1. Historiek en Situering

Het eerste nummer van Le Matin verscheen in 1894. Het werd een Franstalig Antwerps liberaal blad dat de strijd zou aangaan met het katholieke "La Métropole". Paul de Cauwer, zoon van de stichter, leidde het blad tot in 1949. Hij werd opgevolgd door Georges Desguin. Tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog werd de publicatie onderbroken.

Na de bevrijding is Le Matin er terug vanaf 5 september 1944; Willy Koninckx wordt hoofdredacteur. Het publiek van de krant is vooral te vinden bij de liberale (en Franstalige) burgerij van Antwerpen. Campé vermeldt voor 1949 een oplage van 35.000 exemplaren.[335]

Le Matin, die zich voorstelt als een "Quotidien d'union nationale" verschijnt zes keer per week (zaterdag en zondag vormen samen één krant). De strips zijn elke dag dat de krant verschijnt op post. Begin 1950 wordt de prijs van de krant op 1,50 frank gebracht. Het aantal pagina's evolueert van 4 à 10 in de beginperiode tot 10 à 18 in 1950.

3.2.Strips voor Franstalig Vlaanderen

3.2.1. Gagstroken bij de vleet

De eerste strip in Le Matin duikt op in juni 1945, en daarmee is deze krant bij de eersten om na de oorlog terug strips te publiceren. Drie maanden lang, tot 29 september, brengt een zekere Tenivar, gagstroken over "Monsieur Durant". Waarschijnlijk gaat het hier om een originele productie. Het copyright vermeldt "Inédit, tous droits réservés", en de teksten in het decor zijn in het Frans opgesteld. Neem daarbij dat Tenivar voor de rest onbekend is, en de kans is groot dat "Monsieur Durant" speciaal voor Le Matin getekend is.

Na een strippauze van een maand, gaat op 6 november 1945 de opvolger van start: "Narcisse, le petit livreur" door een zekere Eddy. Ook hier gaat het waarschijnlijk om origineel materiaal, om dezelfde redenen[336] als "Monsieur Durant". Deze reeks over de winkeljongen Narcisse en zijn "triporteur" zou bijna een jaar in Le Matin lopen, tot op 21 september 1946 het einde aangekondigd wordt: "Nous publions aujourd'hui la dernière bande de la première série des aventures de Narcisse, le petit livreur, dont les péripéties ont été accueillies avec sympathie par nos lecteurs. D'ici quelques mois, nous reprendrons la deuxième série de ses aventures, qui, nous n'en doutons pas, obtiendront le même succes. A partir de lundi, nous présenterons à nos lecteurs les "Aventures de Pitche", pleines d'humour et d'à-propos."[337]

Die tweede reeks van Narcisse zou er nooit komen, de beloofde avonturen van Pitche echter wel. Deze gagstroken van Aleksas Stonkus, een tekenaar van Litouwse oorsprong[338], bereiken Le Matin via het Franse "Presse-Services". Een hele reeks andere gagstroken zouden elkaar opvolgen of naast elkaar verschijnen: "Les aventures de Félix le chat"[339], "Les aventures de Saladin"[340], "L'Optimiste" van Ostrup, "Ferdinand"[341] van Mik, "Les tribulations du Père Lafraise"[342], "Henry"[343] van Carl Anderson en tenslotte "Oscar" van Jean Leo. Deze stroken worden verdeeld door Opera Mundi, P.I.B. en Presse-Services.

L'Optimiste wordt in de aankondiging beschreven als "un petit bonhomme au chapeau incliné sur l'œil, et qui porte toujours une fleur à la boutonnière. Il ne se prend du reste jamais au sérieux, car il croit que sa mission quotidienne consiste à encourager la bonne humeur et à créer l'optimisme dans ce monde devenu morose."[344]

Oscar is merkwaardig omdat het hier gaat om een reeks van de Belgische tekenaar Jean Leo, die via het Franse Opera Mundi België terug bereikt. De reeks verschijnt onder andere ook in een achttal Franse kranten.[345]

Deze reeksen houden het tussen de 3 maanden en de twee jaar uit, om dan vervangen te worden door andere.Tot het einde van 1947 zou men het bij één strip per dag houden, maar vanaf begin 1948 krijgt men dagelijks vier, en vanaf begin 1949 zelfs dagelijks vijf strips in Le Matin.

3.2.2. De Marsianen vallen aan

Le Matin publiceert niet alleen gagstroken, ook vervolgverhalen komen – zij het in mindere mate – aan bod. Zoals de ondertitel "Un grand roman d'anticipation" al laat vermoeden is "Fred Sander" een futuristisch verhaal, waarbij de aardbewoners het opnemen tegen de Marsbewoners. Dit verhaal van de Zweedse auteur Lennart Ek, wordt verdeeld door het Stockholmse agentschap Alga[346] en staat in Le Matin van december 1947 tot december 1948. Ek brengt zijn verhaal in een realistische stijl, die in de loop van het verhaal altijd maar slordiger wordt. Met de teksten gaat hij op een speciale manier om: soms duikt er een tekstballon op, maar meestal worden de dialogen en beschrijvende teksten gewoon los in de tekeningen geplaatst.

Het verhaal nu … De aarde bevindt zich in het jaar 2000 en Dokter Tide vangt signalen van Mars op. Even later heeft de invasie plaats: de Marsianen landen in Noord-Afrika. De aardbewoners komen snel samen in Wenen voor een militaire conferentie, en het hoofdkwartier van de geallieerde aardbewoners wordt ingesteld in Stockholm. Het verdere verhaal draait vooral rond Fred Sander en Borg, twee medewerkers van dr. Tide die zich engageren in het leger.

De Marsbewoners beschikken over een krachtige straal als wapen en over een groot aantal troepen die aangevoerd worden door Dinaro, de zoon van hun Keizer. Een harde strijd tussen de Marsianen en de "Verenigde legers" van de aardbewoners komt tot ontwikkeling, tot Dinaro een wapenstilstand voorstelt. Zijn vader, de Keizer, is net overleden en hij wilt verder bloedvergieten vermijden. Hij engageert zich al de schade terug te betalen en de aarde te verlaten. En hij stelt ook nog de Marsiaanse ruimtetechnologie ter beschikking van de aardbewoners. De vijanden worden ineens vrienden die gaan samenwerken.

In het tweede deel van het verhaal reizen Sander, Borg, Tide en zijn dochter Ylwa mee naar Mars. Daar worden ze geconfronteerd met generaal Sarto, die de vrede met de aardbewoners niet pikt en een staatsgreep pleegt. Waarna Dinaro en de aardbewoners proberen bondgenoten te vinden in naburige gebieden en planeten, om het bewind van Sarto omver te werpen. Na een lange strijd slagen ze daarin: Sarto verdrinkt tijdens een achtervolging. "Nos amis" de aardbewoners worden ontvangen het op Keizerlijk paleis en keren terug naar de aarde.

Lennart Ek zet hier een science-fictionverhaal neer, waar het niet op een ongeloofwaardigheid meer of minder aankomt. Allerlei planeten worden bewoond door gewone mensen, om nog maar te zwijgen van de dinosaurussen. Ook de Marsianen worden voorgesteld als gewone mensen, het enige verschil is dat er gekleed lopen als Romeinen. Ook maakt hij gebruik van futuristische architectuur en moderne technologie (zoals vliegtuigen op atoomaandrijving, vliegtuigen voor interplanetaire vluchten, een hypnotische straal). Het verhaal is ook opgebouwd volgens een echt feuilletonkarakter, getuige de onheilsberichten en "spannende vragen" in het laatste vakje van een strook.  "L'inventeur ignore encore le malheur qui l'attend", "Mais la chance ne dure pas", "Retrouvera-t-on Ylma?"[347], zijn daar enkele voorbeelden van.

Men kan in het verhaal de boodschap lezen dat het beter is samen te werken dan oorlog te voeren. Als de aardbewoners aangevallen worden door de Marsianen, bewijzen ze met hun "Verenigde legers" dat samenwerken heel goed mogelijk is. En ook Dinaro ziet het nut van samenwerken in: hij vindt het veel nuttiger met de aardbewoners samen te werken en de ontwikkelde technologie te delen, dan verder oorlog te voeren.

3.2.3. Radio Patrol: de politie, uw vriend

Eind juni 1948 gaat een tweede vervolgverhaal van start, die iets meer dan twee jaar zou duren: Radio Patrol[348]. Deze Amerikaanse reeks van Charlie Schmidt heeft als centrale figuren de jongen Pinky en zijn voogd, de politieman Pat. Daarnaast spelen ook Pat's "verloofde" Molly, zijn dikke medewerker, de hond Irish en het buurmeisje Frisette belangrijke rollen.

Zoals men van een politiereeks kan verwachten, worden de personages geconfronteerd met allerlei misdrijven en misdadigers. Ze worden zelfs geregeld door boeven bedreigd, ontvoerd en opgesloten. Gelukkig werkt de politie hier op een iets efficiëntere manier dan bij Marten Toonder. Alle zaken worden vroeg of laat opgelost, de politie overwint altijd, zoals ook een opgepakte moordenaar mag horen: "Votre erreur a été de vous croire plus malin que la police."[349]

Maar tegelijkertijd probeert de auteur ook een heel menselijk beeld van de politie naar voor te brengen. De politie is er om de misdaad te bestrijden, niet om gewone mensen lastig te vallen, én ze zijn redelijk: "Les policiers font leur métier ce qui ne les empêche pas d'avoir du coeur."[350]

Weer komt technologie in een politieke context aan bod. Een misdadiger die alles kwijt is, beklaagt zichzelf: "Il y a peu de temps, j'avais le monde entier à mes pieds … la formule atomique … les bijoux … j'étais riche … maintenant je suis fichu … balafré. Je ne puis trouver la formule atomique."[351] Ook zo op het einde van "Le plastique début".  In dit verhaal draait alles rond de uitvinding van een soort plastiek dat aan alles weerstaat. Een bende onder leiding van een zekere Aulgold probeert de uitvinding te gebruiken om bankovervallen te plegen. Maar Pat en zijn medewerker dringen in hun schuilplaats binnen en ontdekken er een geleerde, Dr. Mota.

Deze Dr. Mota ontvoert Molly en vlucht ermee naar een grot in de bergen. Hij vertelt dat dit de schuilplaats was waar tijdens de oorlog aan uitvindingen gewerkt werd. Een ongelukkig gasexperiment maakte van hem de enige overlevende: "Je tenais entre mes mains cette formidable puissance et j'étais maître du monde si je voulais."[352] Hij ging dan samenwerken met Aulgold en zijn criminele organisatie.

Terwijl hij Molly een rondleiding geeft in de grotten vol met plastieken meubels, plastieken kogelvrije platen, enz., vertelt hij verder. En hij voegt eraan toe: "Et je suis le seul au monde à posséder ce secret." Molly kan het niet langer aanhoren en gaat de patriottische toer op: "Mais ce secret ne vous appartient pas! Il est la propriété de l'état … du pays … de nous tous. C'est un devoir pour vous de livrer ces secrets."[353] Even later wordt Molly bevrijd en Mota opgepakt: hij komt tot inkeer en zal zacht behandeld worden als hij zijn formules afstaat aan de staat.

3.3. Besluit

Het valt op dat een krant als Le Matin, die toch een redelijk beperkte oplage heeft, zoveel strips publiceert. Tot het einde van 1947 blijft het bij één reeks tegelijk, een situatie die snel zou evolueren naar vier, en later zelfs vijf reeksen per dag. Dat brengt Le Matin ook bij de kopgroep wat het aantal samen gepubliceerde reeksen betreft. Opvallend is wel het grote verloop van de reeksen: Radio Patrol, de reeks die het langst verschijnt, houdt het ook amper iets meer dan twee jaar uit, zodat geen enkele reeks echt kan verbonden worden met Le Matin.

De krant schijnt zich bij haar keuze van de gepubliceerde strips wel te richten op een meer volwassen publiek. De oorsprong van de verhalen is zeer verscheiden: zowel eigen als buitenlandse producties worden gepubliceerd. Scandinavische, Amerikaanse en Franse reeksen worden verdeeld door zowel Alga, P.I.B., Opera Mundi en Presse-Services. Ook zijn de meeste gepubliceerde verhalen voorzien van tekstballonnen.

De meeste verhalen die gepubliceerd worden, krijgen een aankondiging. Soms wordt daarbij de auteur vermeld, en één keer zelfs de verkeerde: "un feuilleton dessiné intitulé "Radio Patrol" du au dessinateur américain A.W. Spencer."[354] Bij de publicatie van de reeksen zelf, wordt de lezer op drie uitzonderingen[355] na aangewezen op de handtekening. Als die er niet is, blijft het verhaal anoniem.

In de twee vervolgverhalen komen enkele politieke elementen aan bod, echter zonder uitschieters. Uit Fred Sander blijkt vooral een oproep tot vrede en samenwerking tussen de volkeren. Radio Patrol probeert dan weer een positief beeld te schetsen van de politie, als een efficiënte maar menselijke instelling. Het vermelde patriottisme is, zoals we verder nog zullen zien, typisch aan bepaalde Amerikaanse stripreeksen.

4. Volksgazet

4.1. Historiek en situering

Het socialistische dagblad Volksgazet rolde voor het eerst van de persen op 3 juni 1914. Het kwam voort uit de fusie van twee bestaande arbeidersbladen en het groeide na de Eerste Wereldoorlog uit tot hét blad van de socialistische beweging in Antwerpen. Tijdens het interbellum werd de oorspronkelijke uitgever, de coöperatie "Het Goede Zaad", vervangen door de "CV Ontwikkeling". Ook werd een akkoord gesloten met de Gentse socialistische krant Vooruit: Vooruit zou zich richten op Oost- en West-Vlaanderen, Volksgazet kreeg vrij spel in Antwerpen, Brabant en Limburg. Op deze manier werd concurrentie tussen de twee socialistische kranten vermeden. Tijdens WO II werd de publicatie van Volksgazet stopgezet, op de persen werd toen het collaborerende "Volk en Staat" gedrukt.

Maar op 4 september 1944 verschijnt de Volksgazet terug. Wel, wegens de papierschaarste, op een klein formaat, dat de krant zou blijven behouden. Een nieuwe directeur, Adolf Molter, en een nieuwe hoofdredacteur, Jos Van Eynde, verschijnen op het toneel. Deze laatste zou het blad uitbouwen tot een populaire en algemene informatiekrant, door meer aandacht te besteden aan degelijke reportages, sport en regionaal nieuws en door een lossere band ten opzichte van de BSP aan te nemen. Met succes : voor 1946 en 1949 worden oplages van 136.000 en 142.000 exemplaren vermeld.[356]

De krant verschijnt op een formaat van +/- 42,5 op 28 cm. Het aantal pagina's ligt in 1946 tussen 8 en 12, in 1950 tussen 16 en 20. Er verschijnen zes kranten per week: voor zaterdag en zondag verschijnt slechts één krant. Strips zijn er elke dag dat de krant verschijnt.

4.2. Mickey Mouse en Soldaat Fa Sido

4.2.1. Verhalen uit de jaren 1930

De eerste naoorlogse stripstrook duikt in Volksgazet op in januari 1946. Op 16 januari begint namelijk de publicatie van "Mickey Mouse in de Far West". Het begin van een lange reeks vervolgverhalen: eind 1950 gaat de publicatie van Mickey Mouse nog altijd ononderbroken voort met het veertiende verhaal "Mickey Mouse tegen het IJzeren Masker". Deze ballonstrip, vervaardigd in de Amerikaanse Disney-studio's, bereikt Volksgazet via het Franse agentschap Opera Mundi.

Het Mickey Mouse-personage werd ontworpen door Walt Disney en Ub Iwerks en zag in 1927 het levenslicht als tekenfilmfiguur. Op de stripversie was het wachten tot 13 januari 1930, waarvoor Floyd Gottfredson[357] vanaf mei 1930 het tekenwerk in handen zou nemen. Aan de scenario's werkten een hele hoop mensen mee, terwijl de handtekening van Walt Disney op de stroken mocht prijken.[358]

De verhalen die in Volksgazet gepubliceerd worden, zijn afkomstig uit verschillende periodes. De eerste twaalf verhalen werden voor het eerst gepubliceerd in de jaren 1935-1939 en zijn het werk van Gottfredson aan de tekeningen en Ted Osborne, gevolgd door Merrill De Maris aan de scenario's. Het dertiende verhaal, Mickey en Zorro, stamt uit 1948-1949 en is volledig het werk van Gottfredson. Mickey Mouse tegen het IJzeren Masker werd dan weer oorspronkelijk gepubliceerd van juli tot september 1950, zodat de publicatie in Volksgazet maar enkele maanden meer achterloopt. Het verhaal is geschreven door Bill Walsh en getekend door Gottfredson.[359]

In de Volksgazet beleeft Mickey Mouse samen met een hoop nevenpersonages, waaronder Minnie Mouse, Stoppel, zijn hond Pluto en de slechteriken Jack Pikkel en Klapoor een hoop avonturen. Het oplossen van misdaden, het zoeken naar schatten, het draaien van een film en het experimenteren met nieuwe uitvindingen wisselen elkaar af, met telkens de nodige misverstanden, achtervolgingen en situatiehumor.

Maatschappelijke en politieke onderwerpen worden daarbij niet uit de weg gegaan. De atoombom, spionage, oorlog, economische problemen, ze komen allemaal aan bod, zoals hieronder zal blijken uit enkele voorbeelden. Hoewel de meeste verhalen uit de jaren 1930 stammen, lijken ze in de jaren 1940 nog zeer actueel. Het is echter zeer moeilijk na te gaan of sommige elementen zich al in de oorspronkelijke versie bevonden: aanpassingen tijdens de vertaling zijn namelijk altijd mogelijk.

In "Mickey de speuragent"[360] werkt de held samen met de politie om de diefstal van fototoestellen op te lossen. Uiteindelijk blijkt dat de dief op zoek was naar één bepaald toestel waar een briefje in verborgen zat. Op dat briefje staat een scheikundige formule, ontwikkeld in een laboratorium "hier te lande" – de VS dus -, voor de ontwikkeling van een product dat uranium kan vervangen. Er wordt bijverteld dat men met uranium een atoombom kan maken. De dief blijkt dan ook een agent van een "vreemd syndicaat" te zijn.

Personages komen ook wel eens in geldnood: zo moet Mickey op een bepaald moment van de rechter een schadevergoeding betalen voor de vernielingen die zijn struisvogel aangericht heeft, maar daar heeft hij het geld niet voor.[361] Of nog: een loodgieter vraagt aan een vrouw die geen water meer doorkrijgt of ze haar rekeningen wel betaald heeft.[362] En in "Mickey op walvisvangst"[363] wordt de bemanning van een schip al maanden niet meer betaald omdat ze niets meer kunnen vangen.

Nog meer geldproblemen komen aan bod in "Mickey leert een vak"[364]: als hij terugkomt van een reis merkt Mickey dat hij geld verloren heeft op de beurs. Hij is alles kwijt en moet dus noodgedwongen op zoek naar werk. Dat blijkt niet van een leien dakje te gaan, want de meeste werkgevers stellen dwaze eisen en betalen slecht, als ze al werk aanbieden. Uiteindelijk kan Mickey als leerjongen beginnen bij een loodgieter, en zo komt hij in een diefstalaffaire terecht, die hij, in samenwerking met de politie, natuurlijk oplost. De inbrekers blijken toneelspelers te zijn, die, omdat ze geen werk vonden, geen andere oplossing zagen dan te gaan inbreken. Al deze economische en financiële problemen zijn niet zo verwonderlijk als men bedenkt dat deze verhalen uit de jaren 1930 stammen.

Geldnood is ook meer dan eens de reden om iets te ondernemen: de personages gaan werk zoeken, nemen deel aan een wedstrijd of gaan op zoek naar een schat. Zo bijvoorbeeld in "Mickey als schattenspeurder"[365]: Carmen, een vriendin van Mickey, moet binnen de twee maanden de schulden van haar huis afbetalen en weet totaal niet waar ze het geld vandaan moet halen. Maar op zolder ligt een dagboek van haar grootvader, met een plan naar een schat. Mickey besluit dan maar om de schat te gaan opsporen en zorgt ervoor dat Carmen haar schulden kan afbetalen.

Ook de moderne technologie komt goed aan bod: een "maanraket" waarmee Mickey en het wezentje Zorro naar de planeet Junior vliegen[366] en de "Submarplan": een toestel dat zowel kan vliegen, varen als duiken[367] zijn er maar twee voorbeelden van.

In "Mickey en het atoomgeheim"[368] speelt die technologie zelfs de centrale rol. Mickey en Stoppel komen, terwijl ze een vliegtochtje maken, een vliegende auto tegen. Ze maken een foto en tonen de afbeelding aan de kapitein van de vliegbasis. Deze besluit de zaak samen met Mickey verder te onderzoeken. Volgens de kapitein heeft de man met de vliegende auto de atoomenergie ontdekt, en in dat geval, zegt hij, kent zijn macht geen grenzen en moet hij gestopt worden.

Mickey en Stoppel slagen erin de man, Dokter Cosinus, terug te vinden: ze worden door hem ontvangen in zijn huis boven de wolken, en krijgen zijn installatie te zien. Mickey biedt 100 miljoen vanwege zijn regering. Cosinus wil er echter niets van horen. Volgens hem kan hij van vreemdelingen miljarden krijgen voor zijn uitvinding, maar het is geenszins zijn bedoeling ze te verkopen. Hij wilt ze zelfs niet bekendmaken, omdat ze dan zou gebruikt worden voor oorlogsdoeleinden in plaats van de mensen te helpen. Mickey probeert de man te overtuigen door te zeggen dat als zijn land de uitvinding zou krijgen, er geen oorlog meer zou komen, maar dat gelooft Cosinus niet. Dan komt plots de buitenlandse spion Jack Pikkel zich in het verhaal mengen. Hij wint het vertrouwen van Mickey en Cosinus en probeert zo de formule in handen te krijgen, maar Mickey slaagt er net op tijd in om zijn plannen te verhinderen én zo de wereld te redden. Cosinus is echter niet van gedacht veranderd: hij wilt de formule niet afstaan, omdat de wereld er volgens hem nog niet klaar voor is. Hij besluit dan ook naar een andere planeet te verhuizen, en Mickey en de kapitein kunnen niets anders doen dan hem gelijk geven. Net als in de verhalen van X-9[369] wordt Amerika hier voorgesteld als vredelievende natie die uitvindingen in handen wilt krijgen om de vrede te bewaren en wilt een buitenlandse spion de uitvinding op een verkeerde manier gebruiken. De professor heeft echter genoeg mensenkennis om de uitvinding aan geen van beiden af te staan.

De wereldvrede komt ook in gevaar in "Mickey en de dictator"[370], waarin onze muis het opneemt tegen een zekere Dokter Vulterman. Niet toevallig een Duitse naam. Er gebeuren rare dingen op zee, schepen worden aangevallen door een zekere "U". Bij toeval is Mickey getuige van zo'n aanval, waarna hij ingelijfd wordt bij de luchtpolitie en een plan opzet om de aanvallers in de val te lokken. Het lukt: het schip waarop hij meevaart, wordt door de bende met een reuzemagneet lamgelegd, waarna een duikboot opduikt. Dokter Vulterman laat alle passagiers in de duikboot overstappen en brengt ze naar een eiland, waar ze worden opgesloten. Blijkt dat Vulterman, of "de dictator", van plan is om de wereld te veroveren. Zijn gevangenen wil hij gebruiken als soldaten. Maar natuurlijk steekt Mickey daar allemaal een stokje voor.

Ook maatschappelijke opmerkingen komen in de Mickey-verhalen aan bod, hoewel niet zo vaak. Twee voorbeelden uit "Mickey en Zorro", waarin de twee titelpersonages met hun maanraket op de planeet Junior belanden. Als Mickey daar twee beren ziet vechten, concludeert hij: "Wel! Wel! … Het ziet er net als bij ons uit …"[371]. Bij de terugreis naar de aarde wordt de radio opgezet: "En nu de nieuwsberichten! Strijd gaat verder in het Verre Oosten … Scherp conflict in de UNO … Golf van misdadigheid over Chicago …", waarop Zorro reageert: "Komt in orde … we bereiken de beschaafde wereld."[372]

Het verhaal met de meest politieke inhoud is zonder twijfel "Mickey Mouse tegen het IJzeren Masker", dat hierna uitgebreid zal besproken worden. In dit verhaal probeert Mickey het land Muizepotamia van haar dictator te verlossen en eerlijke verkiezingen in te richten.

4.2.2. Het IJzeren Masker, Mickey Mouse als redder van de democratie

Het verhaal begint als Mickey wakker wordt in een vliegtuigje. Hij droomde dat hij koning werd, maar het blijkt totaal geen droom te zijn. De twee muizen, Johnny en Gustje, die hem vergezellen spreken hem aan met "Majesteit". Zelf zijn ze blijkbaar eerste minister en hoofd van de spionagedienst. Het vliegtuigje landt in Muizepotamia en het gezelschap wordt ontvangen door "het erecomité": een trommelaar en een vlag, met daarop "Welkom Koning Mickey."

Waarop ze hun koning in een "koninklijke karos" naar zijn "paleis" brengen. Maar de echte situatie zou snel duidelijk worden. De "karos" is niets anders dan een oude kar, het paleis is een krotachtig huis. Het echte paleis is namelijk bezet. "Een vreemde kerel heeft ons land overrompeld", vertelt Johnny, "en we krijgen hem niet weg!"[373] Het blijkt om het IJzeren Masker te gaan, een "slechte kerel", die in het land een dictatuur gevestigd heeft, en van wie een verkiezingsaffiche aan de muur hangt. Als Mickey opmerkt dat ze toch vrij mogen stemmen, laten ze hem de affiche volledig lezen: "Stem voor het IJzeren Masker. Onversaagd – eerlijk – vriendelijk.", en in kleine letters: "P.S. Diegene die niet voor het IJzeren Masker stemt, zal onthoofd worden."[374] Verkiezingen zijn er dus wel degelijk, maar erg democratisch is het verloop ervan niet te noemen.

En geen wonder dat het Masker de muizen angst bezorgt: hij is twee keer zo groot als hen en ziet er met zijn zwarte masker niet al te vriendelijk uit. Ook Mickey krijgt schrik, en denkt er sterk aan om terug naar huis te gaan. Johnny probeert hem nog te overtuigen: "Blijf toch, majesteit … vecht voor je troon … wij zullen kampen!"[375] Maar net dan vallen twee wachten van het IJzeren Masker binnen, het zijn grote muizen, gehuld in musketierkleding. Ze besluiten Mickey aan het IJzeren Masker aan te bieden als hofnar.

Hij krijgt een narrenpak aan, maar daar blijken gaten in te zitten. Als hij bij een paleiswacht klaagt dat "de mot" erin zit, krijgt hij als antwoord: "Zijn geen motgaten … werd met een degen doorstoken! De vroegere nar stak zijn neus teveel in politieke zaken!"[376] Hofnar blijkt dus geen al te veilige job te zijn én het Masker blijkt dan nog een enorm arrogant heerschap te zijn: hij geeft zijn nar alleen eten als hij aan het lachen wordt gebracht.

Ondertussen slagen Johnny en Gustje erin terug contact te leggen met Mickey. Via een geheime tunnel onder de troon nemen ze Mickey mee naar een geheime ruimte, waar plannen tegen het IJzeren Masker gesmeed worden. Ze stellen hem aan tot leider van "de lustige muisjes", maar Mickey stelt wel zijn voorwaarden: "In orde … zal je helpen die schurk er onder te krijgen … onder een voorwaarde … ik ben geen koning meer. Zullen een vrije verkiezing houden … Het volk moet de baas van Muizepotamia zelf kiezen. Weg met het IJzeren Masker."[377] Waarop alle aanwezige "lustige muisjes" hun leider toejuichen.

Het verzet organiseert zich dus. De lustige muisjes laten onder de naam "de groenkappen" overal berichten achter; "Bericht! De "Groenkappen" maken bekend dat ze het "IJzeren Masker" zullen aanvallen en uitroeien."[378] Zelfs op de koets van de eerste minister en op het hoofdkussen van het IJzeren Masker. En ze laten de eerste minister aanvallen door valken. Het masker voelt zich echter niet bedreigd.

Mickey speelt nu dus een dubbelrol als nar en als verzetsleider. Als plots Johnny en Gustje betrapt worden en opgepakt als spionnen, probeert hij dan ook door allerlei middelen hun executie te doen uitstellen. Zo probeert hij bijvoorbeeld het Masker te overtuigen hen een laatste eetmaal te geven, "Beschaafde staatslieden gunnen iedere terdoorveroordeelde een laatste ontbijt."[379] En aangezien het Masker een beschaafde leider wil zijn, gaat hij op het voorstel in.

En tijdens de executie slaagt Mickey erin om de twee "spionnen" te doen ontsnappen. Achternagezeten door een bende wachters, springt hij door een venster van het paleis en komt terecht in de kamer van een kleine bange muis. In een hoek ligt de uitrusting van het IJzeren Masker: het masker zelf, maar ook een steltenstructuur en vulsel. Mickey's hersenen draaien op volle toeren en komen op het besluit dat het IJzeren Masker eigenlijk een "klein ventje" moet zijn … het klein bang ventje in de kamer dat hem om medelijden en vergiffenis smeekt.

Mickey krijgt hem aan de praat : "Ik was een klein mannetje. Zwak, onbeduidend. Iedereen kon me tergen. En dan liet ik dat afschuwelijk pak maken. Ik voelde me sterk en onvervaard … ze zijn er allen in gelopen. En ik werd de leider … het gevreesde IJzeren Masker … Nu kan ik de anderen beduivelen …".[380]

Waarop Mickey hem vastbindt en zelf in de uitrusting kruipt. Het ex-IJzeren Masker probeert nog te bevelen hem los te maken, maar "het bevelen is afgelopen"[381]. En verkleed als het IJzeren Masker voert Mickey hervormingen door: de gevangenen van het "concentratiekamp" worden bevrijd, het leger wordt ontbonden, wapens moeten weggegooid worden en de eerste minister wordt afgezet (hij wordt terug visverkoper).

Daarna krijgt het Masker zijn uitrusting terug, maar Mickey maakt duidelijk dat hij alles bekend maakt bij de kleinste misstap. En hij vervolgt: "En nu zullen we een vrije en eerlijke verkiezingen inrichten voor de nieuwe baas van Muizepotamia …"[382] Hij stelt Johnny en Gustje voor als kandidaten voor het president- en vice-presidentschap en zet een campagne op: manifesten, affiches, meetings, … Gustje wordt aangeprezen als "eerlijk" en "onvervaard", voor Johnny komt daar "verstandig" bij. Maar ook het IJzeren Masker voert propaganda: hij loopt de straten af met een vlag waarop "Candidaat President. Het IJzeren Masker. Half eerlijk."[383] staat.

Uiteindelijk komen de uitslagen van de verkiezingen binnen. Johnny en Gustje halen 86 000 stemmen, het IJzeren Masker één stem. Mickey wenst de overwinnaars veel succes, neemt afscheid en vliegt weg met een luchtballon.

Met dit verhaal krijgt de lezer een les in democratie en pacifisme. Muizepotamia leeft in terreur, geregeerd door het vreselijke IJzeren Masker. Verkiezingen bestaan wel, maar de terreur zorgt ervoor dat men alleen op de dictator kan stemmen. Mickey, die aan het hoofd van het verzet komt, toont hoe het wel moet: geen koning, geen concentratiekampen, geen wapens of leger én vrije verkiezingen. Op die manier keert de rust weer in Muizepotamia, zonder zijn terreur stelt het IJzeren Masker namelijk niet veel voor.

De medewerkers van de Disney-studio's wisten heel goed dat de verhalen die ze produceerden, verspreid werden over de wereld. Het verhaal kan dan ook gezien worden als het over de wereld verspreiden van een democratisch gedachtegoed: de regeerders moeten vrij verkozen worden en in geen geval mag er gebruik gemaakt worden van druk of terreur.

Een duidelijk signaal in deze jaren van Koude Oorlog waarin het herstel van de democratie een belangrijk punt was. Al zeer lang stelden de Verenigde Staten zich op als de verdedigers van de vrijheid en de parlementaire democratie. En na de Tweede Wereldoorlog stond het herstel van die parlementaire democratie in Europa centraal, samen met het verspreiden van de hele "American way of life". Deze ingesteldheid werd nog versterkt door de toenemende impact van het communisme, die veel Oost-Europese landen in de armen van de Sovjetunie dreef.[384] Het "IJzeren Masker" kan zo trouwens ook gezien worden als een inspeling op het "IJzeren Gordijn".

In deze strip wordt dus aan de lezers getoond dat een democratisch systeem met eerlijke en vrije verkiezingen het enige goede is. Het belang van die boodschap kan één van de redenen zijn waarom het verhaal zeer snel na de originele publicatie in de Volksgazet (en in de rest van de Europese pers?) verscheen.

4.2.3. Fa Sido, de domste soldaat van het Belgisch leger

Vanaf woensdag 15 oktober 1947 publiceert Volksgazet een wekelijks stripje, Soldaat Fa Sido. Elke week krijgt de lezer een gag van drie strookjes voorgeschoteld. Fa Sido is, zachtjes uitgedrukt, een zeer domme soldaat. Alles wat hij maar verkeerd (of net letterlijk) kan begrijpen, begrijpt hij ook zo. Zijn oversten zijn, wat geestelijke gaven betreft, niet beter voorzien. Het leger wordt in deze strip dus amper belachelijk gemaakt. Voeg daarbij dat Fa Sido ook nog een vrouwenzot is, en de voorraad grappen lijkt onuitputtelijk.

Auteur van dienst is Wally Delsey. Delsey is één van die, blijkbaar Belgische, tekenaars waar bijna niets van geweten is. In 1948 heeft hij een verhaal getekend voor het socialistische weekblad ABC[385], en in 1948 en 1949 publiceert telkens een verhaal in respectievelijk Het Volk en Vooruit.

4.3. Besluit

Het stripbeleid van de Volksgazet is zeer consequent. Begin 1946 start de publicatie van Mickey Mouse, en die reeks blijft gewoon onafgebroken doorlopen. De enige verandering is dat Mickey vanaf oktober 1947 één keer per week het gezelschap krijgt van Soldaat Fa Sido. Op die manier toont de krant dat ze ook in staat is eigen materiaal aan te bieden (al is het maar wekelijks) naast de Mickey Mouse-stroken van Opera Mundi.

De Volksgazet vernoemt telkens de auteurs van de verhalen in de titel, terwijl het werk ook getekend is. Enkele verhalen krijgen een aankondiging, maar lang niet allemaal. Wel wordt Mickey Mouse quasi altijd onderaan pagina 2 gepubliceerd, zodat het voor de lezer een gewoonte wordt zijn dagelijkse strip daar te zoeken. Volksgazet besteed dus wel aandacht aan haar strips, maar zonder te overdrijven.

Politieke elementen komen in de Mickey Mouse-verhalen zeker aan bod. Al is het moeilijk om ze aan de context te verbinden: de eerste verhalen dateren uit de jaren 1930, maar er kunnen altijd, met het oog op de herpublicatie, elementen aangepast zijn tijdens de vertaling. Deze "oude" verhalen blijken alleszins zeer actueel: economische problemen, de mogelijkheden van atoomenergie, een dictator die de wereld wilt veroveren … en Mickey Mouse die het mag oplossen. Maar het meest politiek geladen verhaal is het democratischgezinde "Mickey Mouse en het IJzeren Masker.", waarin vrije verkiezingen het belangrijkste thema zijn.

5. Het Belang van Limburg

5.1. Historiek en situering

Het Belang van Limburg zag in 1933 het levenslicht als de samensmelting van een reeks weekbladen, die opgericht waren door Nicolas Theelen, en later door zijn zoon Frans. In 1926 verhuisde het bedrijf van Tongeren naar Hasselt en nam het de naam "Concentra" aan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de publicatie stopgezet en werd een VNV-publicatie op de persen gedrukt.

Maar na de bevrijding is de krant er weer op 12 september 1944. En zoals de meeste andere kranten, krijgt ook Het Belang van Limburg te maken met personeels- en papiertekort. Hubert Leynen, tijdens het interbellum al hoofdredacteur, keert op zijn positie terug. Aangezien Leynen vanaf 1949 parlementslid wordt voor de CVP, leunt de krant sterk bij deze partij aan. Ook is de krant sterk verbonden met Limburg en wordt ze vooral in deze provincie verspreid. Voor 1945 en 1949 vermeldt Campé oplages van 40.000 en 45.000 exemplaren.[386]

De krant bevat tussen de 8 en de 12 pagina's en begint op een formaat van 29 op 42 cm[387].  Het Belang van Limburg verschijnt zeven keer per week, strips kunnen alle dagen verschijnen, maar dat gebeurt niet noodzakelijk.

5.2. "Limburgsche vervolgverhalen"

5.2.1. Nantje en Jetje

Op 16 september 1945 kondigt Het Belang van Limburg haar eerste naoorlogse strip aan met de volgende tekst: "Mej. Anne-Marie Prijs van Sint Truiden, dochter van den letterkundige Hendrik Prijs, tekende voor ons dagblad een Limburgsch vervolgverhaal: " De avonturen van Nantje en Jetje Pek en van hun hondje Zip". De teekeningen, waaraan groot en klein veel genoegen zullen beleven, vangen aan in ons nummer van morgen. Hierboven ziet u de drie helden uit dit geïllustreerd verhaal."[388]

Tekenares Anne-Marie Prijs werd in 1925 geboren als de dochter van schrijver Hendrik Prijs. Ze volgde les aan de Academie van Sint-Truiden en privé-les bij de schilder Ri Coëm. Naast haar werk voor Het Belang van Limburg, leverde ze ook illustraties voor novellen van haar vader en voor eigen teksten van sprookjes die verschenen in Zonneland en Libelle. Vanaf 20 februari 1948 zou ze ook een strip in Zonneland publiceren, "Tjieke en Jaak".[389]

Anne-Marie Prijs vertelt dat ze bij het zien van de Amerikaanse strips die ons land bereikten, ook zin kreeg om zulke "tekenbanden" te gaan maken. Jeugdverhalen schreef ze op dat moment al. Door de activiteiten van haar vader[390] kwamen veel schrijvers en schilders bij de familie Prijs over de vloer, en daardoor had de familie ook veel contacten met de uitgeverswereld. Anne-Marie ging haar strips dan blijkbaar op eigen initiatief aanbieden bij de hoofdredacteur van Het Belang van Limburg, die ze voor publicatie aangenomen heeft.[391] Het feit dat de tekenares haar werk op de krant is gaan aanbieden, is waarschijnlijk de reden waarom Het Belang van Limburg er zo vroeg bij is met het publiceren van strips.[392]

Annie Gay geeft in haar licentieverhandeling een korte bespreking van Nantje en Jetje. Voor haar is de oneerlijkheid, belichaamd door "Slangmensch" het centraal thema van het verhaal. Ze beschrijft de tekeningen als vrij eenvoudig (wat ook zo is): "Aan de uitwerking van de gezichten is weinig aandacht besteed. De bewegingen zijn houterig. Ook de omgeving wordt in enkele trekjes voorgesteld. Er wordt wel gebruik gemaakt van tekstballonnetjes."[393]

Het verhaal loopt van 17 september 1945 tot 21 januari 1946, en begint op een eerder droevige manier: "Terwijl de natuur herleeft, sterft de moeder van Nantje en Jetje."[394] De twee kinderen besluiten dan maar de wijde wereld in te trekken. Ze zoeken werk, maar dat loopt slecht af. Ze helpen dieven in te rekenen, en dat levert hen een beloning van 10.000 frank op. Nantje wordt zelfs ontvoerd door bandieten, maar Jetje en enkele rakkers slagen erin hem te bevrijden.

De twee bengels komen terecht in een circus, waar Pipo de clown zich over hen ontfermt en hen kunstjes leert. Maar één van de andere circusartiesten, een zekere Slangmensch, die beschreven wordt als "lief maar (…) valsch en sluw"[395], wordt al snel jaloers op het succes van Nantje en Jetje. Hij zet een "misdadig plan" op en zaagt de koord waarop ze hun kunsten vertonen, door. Tijdens de volgende voorstelling breekt de koord dan ook door en valt Jetje naar beneden.

Jetje herstelt langzaam en Slangmensch wordt uit het circus gezet. Hij belooft echter zich te wreken. Maar momenteel zijn er andere zorgen. De kalender geeft 10 mei aan, "Duitsche vliegtuigen bombardeerden heden morgen Evere, zonder oorlogsverklaring…"[396] De algemene mobilisatie wordt uitgeroepen, "het vaderland roept", zodat ook Pipo de clown moet vertrekken. Pipo is echter zeer optimistisch: "Och Jetje, 't zal niet lang duren, de Moffen raken nooit over het Albertkanaal."[397]

Iets te optimistisch, zoals later blijkt. Enkele dagen later lezen Nantje en Jetje in de krant dat België na 18 dagen "dapper maar vruchteloos verzet"[398] bezet is. Duitse troepen trekken langs, al zingend van "und wir fahren gegen Engeland". "Daarvoor moet ge goed kunnen zwemmen stoefers …"[399], merkt Nantje op, maar Jetje zet hem aan tot voorzichtigheid.

Het hele verdere verhaal speelt zich af tijdens de oorlog, en stopt op het moment dat de geallieerden binnentrekken. Doorheen het verhaal worden de harde oorlogsomstandigheden duidelijk gemaakt. De twee kinderen moeten aanschuiven bij het rantsoeneringsbureel en de rantsoenen volstaan niet voor het circus, zodat ze "op smokkeltocht" moeten naar de boer. "De Moffen pakken alles", "Alles wordt zoo duur"[400], en door het gebrek aan voedsel moet de circusleeuw Sultan geslacht worden. "Alles de schuld van die vuile Pruisen"[401], zegt Nantje.

Slangmensch verschijnt zelfs terug op het toneel, deze keer als collaborateur. Hij zit zonder werk en gaat zijn diensten aanbieden bij de Gestapo. Hij wordt aangenomen, krijgt geld en een revolver en gaat nu op zoek naar slachtoffers. En dat slachtoffer is al snel gevonden: hij gaat Sis, die een varken vetmest in zijn tuin, aangeven bij "Willy den feldgendarm".[402] Maar Nantje en Jetje redden de situatie door Sis te gaan waarschuwen en Willy in de riool te laten vallen.

Slangmensch als collaborateur? Wel, Nantje en Jetje gaan in het verzet en proberen op hun manier de Duitsers tegen te werken. Ze verven een zitbank waar elke avond een Pruis komt vrijen, zodat na afloop zowel de Duitser als het meisje vol verf hangen. En als de soldaat "ich liebe dich schatz"[403] zegt, voegt de verteller toe dat de liefde blind is … Of Nantje dringt de Feldgendarmerie binnen en tekent naast het portret van Hitler twee varkenskoppen met het onderschrift "dit zijn drie varkens"[404]. Tijdens een wandeling in de bossen komen ze zelfs in aanraking met een bende echte weerstanders. Nantje zweert "trouw aan vorst en België"[405] en wordt opgenomen in het verzet. Als eerste opdracht moet hij een bom leggen op de sporen waar een SS-trein moet doorkomen. De aanslag lukt, maar daar is Slangmensch weer: hij heeft alles gezien. Hij neemt Nantje gevangen en "hopende op een goede beloning draagt de verrader zijn slachtoffer naar de feldgendarmen."[406]

Maar Nantje ontsnapt en slaat samen met zijn zusje op de vlucht. Weer in een bos gekomen, maken ze kennis met een net gelande parachutist. Het blijkt een Franstalige Belg te zijn die ingelijfd is bij de R.A.F., en de twee kinderen brengen hem bij de verzetsstrijders.

Bij hun verdere tocht komen Nantje en Jetje terecht in een dorp dat net gebombardeerd wordt door R.A.F.-vliegtuigen. Enfin, de vliegtuigen bombarderen één bepaald doelwit, maar enkele bommen missen hun doel en vernielen een drietal huizen. Nantje redt een kind uit één van die huizen en valt dan gewond neer, zodat hij voor verzorging naar het ziekenhuis moet. De twee kinderen komen dus als echte helden uit deze gebeurtenissen.

En dan komt tenslotte de lang verwachte bevrijding. Na de winter is het opeens enorm druk op straat, zodat Nantje en Jetje zich afvragen wat al die motors en tanks die voorbijrijden toch wel betekenen. In een dorp horen ze dan wat er aan de hand is: "De geallieerden zijn nog een 20tal km. van hier!"[407] De bevolking laat haar vreugde dan ook duidelijk blijken: "We zijn bijna verlost van de Pruis!!", "Hoera", "de Pruisen die lopen gaan … terug naar hun "Heimat" Haha!", "Bravo".[408]

In het huishouden waar ze opgevangen worden (en waarvan de Opa in de weerstand zit), horen de kinderen op de radio dat de troepen op 30 kilometer van Sint-Truiden zitten. En Nantje kan het niet laten de wegtrekkende Duitsers een laatste hak te zetten. "Ik moet de Duitsers verschalken eer ze weg zijn"[409], denkt hij en die nacht gaat hij de banden van de opgeëiste fietsen platsteken.

En de volgende morgen is het dan zover: ze zijn bevrijd. Nantje en Jetje gaan de straat op en zien aan alle vensters Belgische vlaggen hangen: "Overal … de vlaggen uit. We zullen de eerste zijn om onze bevrijders te groeten ! Dáár … komen ze … geloof ik! … Hemel! Jááá! Hoera! Welkom!"[410]

Een jeep met drie geallieerde soldaten komt aanrijden, en terwijl Nantje en Jetje erbij gaan zitten, worden de soldaten door de bevolking toegejuicht: "Leve de geallieerden", "Will you love cognac?", "Bravo", "Welkom".[411] En met deze woorden eindigt het oorlogsverhaal van Nantje en Jetje Pek.

Het verhaal blijft tot het uitbreken van de oorlog redelijk onschuldig en draait dan vooral rond de concurrentie tussen Nantje en Jetje en Slangmensch. Na het uitbreken van de oorlog wordt die tweedeling verdergezet: de jaloerse, valse en verraderlijke Slangmensch gaat samenwerken met de Gestapo en zoekt naar slachtoffers, terwijl de twee kinderen enorm te lijden hebben onder de oorlogsomstandigheden. En toch gedragen Nantje en Jetje zich als "helden": ze werken de Duitsers tegen zoals ze kunnen, maken hen belachelijk, helpen een geallieerde parachutist, … Nantje gaat zelfs in de weerstand en redt een kind uit een gebombardeerd huis.

Op twee momenten in het verhaal is er sprake van het B.N.B.: de weerstanders waarbij Nantje zich aansluit zijn dus leden van de "Belgische Nationale Beweging"[412]. Nantje is trouwens niet de enige die zich bij het verzet aansluit, ook de "Opa" op het einde van het verhaal is actief in de weerstand.

En zoals men bij zo'n verhaal kan verwachten, worden allerlei scheve opmerkingen en grappen gemaakt over de "Moffen" en "vuile Pruisen"[413], terwijl de geallieerde helden in een ongelooflijke patriottische sfeer onthaald worden. Er wordt echter ook gewezen op de fouten van de geallieerden, als hun bommen neerkomen op enkele huizen.

Tot slot moeten nog enkele katholieke elementen vermeld worden, die in het verhaal opvallen. Op een bepaald moment bidden Nantje en Jetje voor een kapelletje tot Maria en als Jetje in het circus gewond raakt, zegt Pipo "Arm Jetje. God geve dat zij geneze!".[414]

Als het verhaal gepubliceerd wordt, is de oorlog sinds enkele maanden definitief gedaan. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat "Nantje en Jetje" in een sterke patriottische sfeer baadt. Het kan dan ook gezien worden als een in herinnering houden van de daden van de Duitsers en van de inspanningen van de geallieerden en het verzet. Ook wordt zo een tweede keer met de Duitsers afgerekend.

5.2.2. De Stradivarius en de Jood

Na een korte onderbreking publiceert Het Belang van Limburg van februari tot mei 1946 een tweede verhaal van Anne-Marie Prijs, met totaal verschillende personages. "De Stradivarius van Prof. Polsky" vertelt het verhaal van de "Bende Grijp" die deze Stradivarius-viool wilt stelen. De bende vlucht met de viool naar de Verenigde Staten, en ondertussen schakelt Polsky een detective in om zijn instrument terug te vinden. Door een efficiënte samenwerking tussen de Belgische en de Amerikaanse politie worden de dieven uiteindelijk opgepakt of gedood. Polsky heeft zijn viool echter niet terug, tijdens een gevecht werd ze volledig vernield.

Merkwaardig in dit verhaal is de rol die een joodse handelaar erin speelt. Eén van de dieven probeert de viool namelijk te verkopen in de joodse muziekwinkel "Abrams". De winkelier koopt de viool, goed wetende dat het om de gestolen Stradivarius gaat. Hij wordt ook erg karikaturaal voorgesteld: een kaalkop, een klein brilletje en een haakneus annex haakkin. En als later de politie en de detective bij hem op bezoek komen, noemen ze hem "dat joodje" en "den jood".[415] Zo kort na de oorlog zulke "jodengrappen" in een verhaal zetten, lijkt nu op z'n minst misplaatst. Blijkbaar was het type van de jood als oneerlijke handelaar en misprezen medemens diep ingeworteld bij een deel van de bevolking.

In zijn antisemitisme-artikel in de NEVB vermeldt Lieven Saerens dat de joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in de onmiddellijke naoorlogse Belgische pers niet op veel belangstelling konden rekenen. In deze omstandigheden is het dan ook niet verwonderlijk dat men joden blijft doortyperen als oneerlijke handelaars en blijft voorstellen met haakneuzen en dergelijke.[416]

5.2.3. Agentschappen

Met Professor Polsky komt blijkbaar ook meteen een einde aan de "Limburgsche" vervolgverhalen. Nadien zou de lezer van "Het Belang" alleen nog buitenlandse gagstroken voorgeschoteld krijgen. Van mei tot oktober 1946 verschijnt Professor Biskott van Steve Donogan[417], waarna een gagreeks zonder titel of auteur[418] tot januari 1947 in de krant verschijnt. Vanaf dan trakteert de krant haar lezers dagelijks op de grappen van Ferd'nand van Mik[419], die eind 1950 nog altijd doorlopen. En tot slot komen daar vanaf juni 1949 de Adamson-gags van O. Jacobson[420] bij. Deze twee laatste worden verdeeld door PIB.

5.3. Besluit

Het Belang van Limburg is door de publicatie van Nantje en Jetje vanaf september 1945 bij de vroege kranten die strips publiceren. Twee originele verhalen worden geleverd door tekenares Anne-Marie Prijs, waarna de krant overstapt naar de publicatie van agentschapstrips. Deze agentschapstrips zijn allemaal gagstrips en worden verdeeld door "Studio Vox", "Ranch" en PIB. Tot juni 1949 zou er dagelijks maar één strip verschijnen, vanaf dan worden het er dagelijks twee. Door de publicatie van die gagstroken kan men ook zeggen dat de krant haar strips meer op volwassenen gaat richten.

Vijf van de zes verhalen/reeksen hebben recht op een aankondiging. Wat de auteurs betreft wordt er vooral aandacht besteed aan Anne-Marie Prijs, die in de aankondiging van Nantje en Jetje aan de lezers voorgesteld wordt. Ook wordt haar naam naast de titel van het verhaal vermeld. Jacobson, auteur van Adamson, wordt in de aankondiging vermeld als een "beroemde tekenaar"[421], en daaronder wordt zelfs zijn foto gepubliceerd. De overige auteurs moeten het doen met hun handtekening in de stroken.

En wat de politiek betreft, vooral het eerste verhaal van Anne-Marie Prijs is sterk politiek geladen. Enkele maanden na het einde van de oorlog wordt deze in het verhaal nog eens overgedaan, waarbij, zoals in werkelijkheid, de slechte Duisters door de geallieerde helden verdreven worden.

6. Le Soir

6.1. Historiek en Situering

Le Soir werd in 1887 als neutrale krant opgericht door Emile Rossel. Oorspronkelijk gratis verdeeld, werd het blad in 1898 betalend. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de publicatie onderbroken, en tijdens de Tweede Wereldoorlog verscheen Le Soir als gestolen krant. Vanuit het verzet werd in 1943 de eenmalige uitgave van de "faux Soir" gerealiseerd.

In 1935 werd de overleden directeur Victor Rossel vervangen door Lucien Fuss, die na zijn dood in 1946 opgevolgd werd door Marie-Thérèse Rossel. Charles Breisdorff werd in 1937 hoofdredacteur en zou dat (uitgezonderd tijdens de oorlog) blijven tot 1968.

Na de bevrijding wordt de publicatie hernomen vanaf 6 september 1944. Le Soir kenmerkt zich door een neutrale opstelling, los van de zuilen, maar in verband met bepaalde thema's kan de krant zich wel degelijk engageren. Voor 1951 vermeldt Campé een oplage van 320.000 exemplaren.[422]

Le Soir stijgt van 6 à 8 pagina's in de beginperiode tot 6 à 18 pagina's in 1950, en dit op groot formaat. De krant verschijnt eerst zes keer per week (niet op maandag), vanaf 1949 komt er wel een editie op maandag. Strips blijven dan gewoon verschijnen van dinsdag tot zondag.

6.2. De strips van Le Soir

6.2.1. De eerste strips

""L'homme masqué" et "Les aventures de Mr Subito". Le Soir commence aujourd'hui la publication de deux dessins qui divertiront désormais, au jour le jour, nos lecteurs, petits et grands. L'homme masqué, de Bob Green, plaira aux amateurs de drames mouvementés du Far-West, tandis que Les Aventures de M. Subito décriront les tribulations comiques d'un original personnage."

Met deze woorden zet Le Soir op 30 oktober 1945 de naoorlog op stripgebied in. In "L'homme masqué" zorgt een gemaskerde ervoor dat de gerechtigheid in een Far West-streek gerespecteerd wordt. Zo zorgt hij er bijvoorbeeld voor dat een bende veedieven door de mand valt of dat een gevaarlijke bende opgepakt wordt. De publicatie stopt echter bruusk in september 1946 zonder dat het verhaal afgelopen is.

"Les aventures de Mr Subito" van Bozz[423] zou in december 1950 nog altijd in de krant staan. Deze tekstloze gagstroken vertellen de belevenissen van een raar mannetje dat altijd rondloopt met vlinderdas, bolhoed en monocle. De twee reeksen worden verdeeld door Opera Mundi, net als de meeste andere reeksen in Le Soir.

In september 1946 wordt "L'homme masqué" opgevolgd door Rip Kirby van Alex Raymond[424]. Niet voor lang, want deze net gedemobiliseerde amateur-detective blijft maar iets minder dan twee maanden in de krant.[425] In dit verhaal moet hij een moordzaak oplossen, wat hem na allerlei moeilijkheden natuurlijk ook lukt.

6.2.2. Cappi

Vanaf november 1946 publiceert Le Soir "Cappi" van de Marten Toonder-Studio's. De reeks wordt op 29 oktober 1946 aangekondigd met een artikeltje op de voorpagina, vergezeld door een foto van Marten Toonder, die "le célèbre dessinateur hollandais Martin Toonder"[426] wordt genoemd en wiens reputatie vergeleken wordt met die van Walt Disney. Kappie werd al besproken in het deel over de Gazet van Antwerpen, maar Le Soir publiceert enkele verhalen extra[427], waaronder "Cappi et les drôles de pirates"[428].

In dat verhaal ontdekt Kappie een eiland in de Stille Oceaan, waar inderdaad een merkwaardige soort piraten zijn intrek genomen heeft. Duitse soldaten, die blijkbaar niet goed beseffen dat de oorlog voorbij is, zetten van daaruit de strijd op hun eigen manier voort. Door gebruik te maken van de modernste apparatuur, slagen ze erin voorbijvarende schepen lam te leggen en de bemanningen gevangen te nemen. Deze worden dan als gevangenen op het eiland aan het werk gezet, onder toezicht van Duitse soldaten. Gelukkig kunnen Kappie en zijn bemanning roet in het eten strooien en ervoor zorgen dat de Duitsers opgepakt worden.

De Duitsers hebben het eiland trouwens gepersonaliseerd. Op verschillende plaatsen zijn gebeeldhouwde adelaars te zien. En natuurlijk verwijst Toonder verschillende keren naar de voorbije oorlog. De eerste keer dat Kappie een adelaar opmerkt, laat hij hem zeggen: "Ce n'est pas la première fois que je vois ça (…) Nom d'une pipe! C'est l'aigle allemand!"[429] En bij het zien van een colonne gevangenen, merkt de Maat op: "Ce n'est pas la première fois que je vois ça, mais c'était l'année dernière et maintenant ces choses-là ne sont plus permises!"[430] Of nog: "Tu vois que Cappi réussit et tu vois aussi pourquoi Cappi était étonné. C'est que c'était un soldat allemand qui montait la garde, tu sais bien, un de ces hommes qui portent des bottes; peut-être en as-tu déjà vu."[431] Deze soldaat wordt afgebeeld met een grote helm, een geweer op zijn schouder en een serieus smoelwerk.

Zoals men al kan verwachten, worden de Duitsers voorgesteld als arrogant, dom, oorlogszuchtig en onsympathiek. De Duitsers roepen nog regelmatig "Heil Hitler" en spreken ofwel Duits, ofwel Frans met een verschrikkelijk Duits accent, genre "Ach so, bromener un peu, hein?"[432] Orders worden strikt opgevolgd, maar als ze de keuze hebben tussen twee zaken, twijfelen ze zo sterk dat ze uiteindelijk niets doen.

En blijkbaar is de tijd voor deze mensen echt een paar jaar stil blijven staan. Op het eiland is namelijk ook een geleerde aanwezig die een zogezegd totaal nieuw wapen aan het ontwikkelen is : "Dout à fait nouveau. Je fabrique une pombe d'atomes. Je l'appelle pombe atomique."[433]

Kort na het einde van de oorlog laat Toonder dus een nieuwe overwinning op de Duitsers plaatshebben. Maar tegelijk blijkt uit het verhaal dat er ergens ter wereld misschien nog Duitsers zijn die de oorlog verderzetten. Men kan nooit weten …

6.2.3. Steve Canyon en de oorlog

Ook in Steve Canyon[434], dat Le Soir van april 1947 tot maart 1948 publiceert, zijn verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog terug te vinden. Op een bepaald moment wordt een bemanningslid van Canyon er stil van: "Mais je ne peux m'empêcher de penser à mes bons copains qui auraient (…) et que les Japonais ont envoyés dans l'autre monde."[435]

Op een ander moment heeft de oude man Happy Easter een gesprek met Steve Canyon:

• Easter: "Steve, tous vos hommes se mettent à plaisanter quand je leur demande ce qu'ils ont fait à la guerre."

• Canyon: "Ils n'aiment pas jouer aux héros, Happy. La guerre est une chose affreuse. Ils préfèrent n'en plus parler."

• E: "Croyez-vous qu'il y aura une autre guerre?"

• C: "Non Happy … … Je pensais seulement à la nuit de Pearl Harbor le 6 décembre 1941 …"[436]

En tijdens een gesprek met een jong bemanningslid, die tijdens de oorlog nog te jong was om mee te strijden, zegt Easter: "Je sais. Steve m'a parlé de tout cela … Moi non plus je n'ai pas fait cette guerre. Mais si j'avais su, je me serais engagé dans l'aviation pour flanquer une bonne correction à ces Japonais de malheur et leur faire payer cher leur attaque de Pearl-Harbor!"[437]

De oorlog wordt dus voorgesteld als iets vreselijks, waarvan zelfs de stoerste mannen stil worden, en dat vooral door het feit dat veel jonge Amerikaanse soldaten gesneuveld zijn. De Japanners worden daar trouwens verantwoordelijk voor gesteld, Pearl Harbor zit nog altijd heel diep.

Verder in het verhaal vertelt Easter tegen twee mannen die hem ontvoeren het laatste nieuws over de atoombom: "Nos savants viennent d'en constituer une qui ne tuera que les gens ne parlant pas Anglais."[438]

6.2.4. Disney-verstrippingen

Net als Het Laatste Nieuws, publiceert Le Soir bij het verschijnen van Disney-tekenfilms een stripversie in de krant. Pinocchio, Bambi, Dumbo, José Carioca, "Oncle Remus raconte"[439], Pierre et le loup en Cendrillon komen zo aan bod. En ook zoals in Het Laatste Nieuws kunnen deze verhalen op een grote aandacht rekenen, door de publicatie van een groot aantal aankondigingen.

José Carioca vertelt het verhaal van een Braziliaanse papegaai die zich graag voordoet als een man van de wereld en die allerlei truukjes verzint om die schijn op te houden. Oncle Remus bestaat uit een reeks kortverhalen met telkens dezelfde personages, "Boer Konijn", "Broer Beer" en "Broer Vos", die elkaar altijd te slim af willen zijn. Elk verhaaltje wordt besloten met een kleine moraal zoals "La paix est belle … si elle est respectée par les deux partis … en même temps !"[440] of nog "Les choses iraient bien mieux si chacun ne s'occupait que de ce qui le regarde."[441]

6.2.5. Eric, l'homme du Nord, Le petit roi, Rasmus en Roy Rogers

Ook Eric de Noorman van Hans G. Kresse duikt op in Le Soir. Met "Prisonniers de Rome" beginnen in februari 1948 de avonturen van deze Viking. Dit verhaal, eigenlijk het zesde uit de reeks, werd speciaal gemaakt om als nieuwe start te kunnen dienen in kranten en tijdschriften die later aan de publicatie van Eric de Noorman begonnen.[442]

Van juni tot oktober 1948 krijgt Eric ook het gezelschap van "Le petit Roi". Met dit personage zou Otto Soglow[443] de lezer dagelijks trakteren op drie stroken met de grappige voorvallen van deze kleine en atypische koning.

En het moeten niet altijd Opera Mundi en de Toonder-Studio's zijn, Le Soir haalt ook strips bij de Denen van PIB. Van juli tot oktober 1949 duikt Rasmus van Jorgen Clevin[444] op. Le Soir stelt de reeks als volgt voor: "Lundi prochain l'autruche Rasmus aura l'honneur de se présenter à vous dans les colonnes du "Soir". L'autruche est omnivore. Rasmus n'hésite jamais un moment, elle dévore tout ce qui lui paraît nouveau et intéressant, tant comme elle se jette à corps perdu dans toutes sortes d'aventures même les plus hasardeuses. Nos lecteurs, petits et grands, s'amuseront des aventures extraordinaires que Rasmus aura en compagnie des deux petits nègres Sim et Sam, et de tous les animaux d'Afrique."[445]

En tenslotte moet nog "Roy Rogers, roi des cowboys" vermeld worden. Le Soir publiceert deze reeks van "Al Mckinson"[446] vanaf eind januari 1950. Roy Rogers is zo'n typische cowboy die ter hulp snelt waar men hem nodig heeft. In één van de verhalen zorgt hij voor het vrijpleiten van een Indianenstam. Een groepje ongure types probeerde deze Indianen te valselijk te beschuldigen van diefstal, om zo de regering te overtuigen ze van hun grond te verdrijven. Er zit namelijk petroleum onder de grond.

6.2.6. Pour les enfants

Op zaterdag 11 december 1948 gaat de jeugdrubriek "Pour les enfants" van start. Wekelijks zou een halve pagina gewijd worden aan de jongste lezers van Le Soir. Medewerker Paul Caso stelt in een korte tekst de nieuwe rubriek voor: "Le "Soir" est heureux d'apporter une heure de joie à tous ses petits amis, en leur offrant une page qui réunira des histoires amusantes, des études consacrées à la vaillance de l'homme, des notes sur les mystères de la nature et des jeux divers."[447]

Ook strips worden in deze rubriek opgenomen. De meeste "strips" zijn echter niet meer dan bewerkte sprookjes of geïllustreerde geschiedenislessen, waarbij gebruik wordt gemaakt van onderteksten. Auteurs hiervan zijn onder andere Jean-Leon Huens[448], Claude Lyr[449], Robert Liard[450] en Leon Van Roy[451].

Maar ook meer moderne strips komen aan bod. Peyo[452] publiceert enkele gagstroken van Poussy, Patrick O'Sheridan[453] levert twee kortverhalen van "Annik en Dikky" en uit Frankrijk komen de gagstroken van Pif le chien, door Arnal[454].

6.3. Besluit

Met het begin van de strippublicaties in oktober 1945 is Le Soir er redelijk vroeg bij. Het begint met twee reeksen per dag, maar na verloop van tijd zouden dat er vier, en soms zelfs vijf worden.

De strips in de krant zelf worden allemaal uit het buitenland gehaald, meer bepaalde bij de agentschappen Opera Mundi, Marten Toonder-Studio's en PIB. Eigen auteurs komen dan weer aan bod in de jeugdrubriek, maar in vergelijking met de dagelijkse reeksen is dit ongeveer verwaarloosbaar.

De opgenomen strips zijn wel zeer gevarieerd: strips met ondertekst of met tekstballonnen, Amerikaanse avonturenstrips, Disney-verhalen, het "historische" Eric de Noorman of gagstroken. Daarmee wordt waarschijnlijk geprobeerd met de strips een zo groot mogelijk publiek te bereiken. Merkwaardig is ook dat er qua gepubliceerde strips grote overeenkomsten bestaan met Het Laatste Nieuws.

Aankondigingen verschijnen regelmatig: bij het begin van een nieuwe reeks worden er één of meerdere geplaatst, maar niet bij de start van elk verhaal. Daarbij worden de auteurs soms uitgespeeld. Auteurs die trouwens meestal netjes in de titel vermeld worden.

De politieke inhoud van de verhalen is vrij mager. Behalve het Kappie-verhaal over de Duitse piraten en enkele oorlogsopmerkingen in Steve Canyon, valt er niet echt veel op te merken.

7. De Nieuwe Standaard / Het Nieuwsblad

7.1. Historiek en situering

Voor de Eerste Wereldoorlog werden de eerste stappen gezet die naar de oprichting van De Standaard zouden leiden. Door de vijandelijkheden moest de publicatie echter uitgesteld worden tot 4 december 1918. Vanaf het einde van de jaren 1920 ging de krant een sterk flamingantische koers varen en in 1929 zag de volkseditie Het Nieuwsblad het licht. Deze zou een breed publiek aanspreken en zo de financiële basis van de krant versterken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stopte de publicatie van De Standaard, en gaf het bedrijf Het Algemeen Nieuws uit, wel onder Duitse controle. Dit zorgde ervoor dat de krant na de bevrijding onder sekwester geplaatst werd en dus niet meer mocht verschijnen.[455]

Al tijdens de Tweede Wereldoorlog voorzagen enkele mensen dat de NV De Standaard na de bevrijding in de problemen zou komen. Deze mensen, afkomstig uit de kringen rond de West-Vlaamse industriëlen Tony Herbert en Léon Bekaert "wilden een poging wagen om de onderneming te redden en haar dienstbaar te maken aan de door hen in Vlaanderen en België nagestreefde vernieuwingen". Nog tijdens de oorlog benaderden ze de familie Sap, eigenaar van de krant, die inzag dat met deze mensen samenwerken de enige oplossing was. En zo werd een huurovereenkomst gesloten voor de gebouwen, de drukkerij en de titels, die zou lopen tot begin 1947.

En zo komt het dat op 5 oktober 1944 De Standaard terug verschijnt. Camille Van Deyck wordt directeur, Betsy Hollants hoofdredacteur. Maar Tony Herbert is en blijft het "brein" achter de hele onderneming, terwijl zijn collega Bekaert vooral voor de financiële kant zorgt. Om de krant uit te geven wordt op 8 november 1944 de NV De Gids opgericht.

Twee dagen later verandert de titel in De Nieuwe Standaard, terwijl de ondertitel uitgebreid wordt tot "Dagblad voor staatkundige, cultureele, sociale en economische belangen". Een terechte wijziging, want het gaat inderdaad om een nieuwe krant, die afstand neemt van het Vlaams-nationalisme van haar vooroorlogse voorganger. Tegenover de oude Standaard is De Nieuwe Standaard nogal Belgicistisch te noemen: er wordt gepleit voor Belgische solidariteit en voor de ontvoogding van Vlaanderen binnen België via taalwetten. Verder wordt er onder andere gepleit voor een humane bestraffing van de collaboratie, voor trouw aan Leopold III, voor sociale rechtvaardigheid en solidariteit, voor economische samenwerking, enz. De eigenzinnige standpunten zorgen natuurlijk voor kritiek, zowel uit linkse als uit Vlaams-nationalistische hoek.

Zoals al gezegd, wordt de geest van de krant vooral bepaald door de industrieel Tony Herbert, hij speelt op zijn manier ook een beetje hoofdredacteur. En het minste wat over hen kan gezegd worden, is dat hij heel ambitieus is. Hij ziet alles heel groot, zijn droom is om een soort "Vlaamse Times" te maken. En daarvoor neemt hij een hoop mensen in dienst zonder te veel na te denken over het prijskaartje van al die aanwervingen.

De aanwerfpolitiek van Herbert zorgt ervoor dat allerlei mensen op De Nieuwe Standaard terechtkomen: oud-VNV'ers, verzetlslieden, staatskatholieken, linksen, vrijzinnigen, … Maar toch is er een zeer sterke band met de CVP: "Door de nauwe binding met een belangrijke groep in de nieuwe partij, was de krant vanzelfsprekend CVP-conformistisch. "Er bestond inderdaad een interactie tussen partij en krant", getuigde Jan De Spot. "Zolang hij leefde, was De Nieuwe Standaard, op enkele nuances na, eigenlijk een partijblad.""[456]

In mei 1945 wordt Betsy Hollants vervangen door Maurice Roelants, maar deze blijft ook niet zo lang aan. Als dan ook nog Camille Van Deyck zijn directeurspost verlaat, gaan de functies van hoofdredacteur en directeur samen uitgeoefend worden door Jan De Spot.

Maar het Nieuwe Standaard-avontuur zou niet blijven duren. In oktober 1946 wordt het sekwester op De Standaard opgeheven, en rond diezelfde tijd loopt ook de overeenkomst tussen de NV's De Standaard en De Gids af. De mensen van De Gids willen echter hun verworven positie behouden, zodat ze proberen de overeenkomst te verlengen of te vernieuwen. Spijtig genoeg voor hen lukt dat niet en na een conflictueuze periode stopt op 11 april 1947 de publicatie van De Nieuwe Standaard.

De NV De Gids zou niet alleen De Standaard nieuw leven inblazen. Naast dat "blad voor de bovenlaag" is ook de volkseditie Het Nieuwsblad van de partij. De oplage en het drukken van de kosten zijn daarbij de voornaamste redenen: "Om een goede Standaard te kunnen maken, was een sterk Nieuwsblad nodig. Het dure blad voor intellectuelen moest worden gedragen door de populaire editie waarmee men een breed publiek kon bereiken."[457] Er wordt dan ook veel aandacht besteed aan deze volkseditie. En om het grote publiek te bereiken, wordt er veel belang gehecht aan sport. Hoofdredacteur van dienst is Paul De Ryck. De "De Gids-versie" van het Nieuwsblad stopt op 31 maart 1947.[458]

Op het hoogtepunt bereiken de oplages 60.000 voor De Nieuwe Standaard en 140.000 voor Het Nieuwsblad.[459] In de beginperiode verschijnt de krant zes keer per week, vanaf mei 1946 wordt dat zeven keer. De strips verschijnen (meestal) van maandag tot zaterdag. De Nieuwe Standaard bevat tussen de 4 en de 8 pagina's op groot (40/60) formaat, terwijl Het Nieuwsblad, dat op een kleiner formaat (30/43) verschijnt, tot 12 pagina's telt.

7.2. De doorbraak van Vandersteen

7.2.1. Rikki, Wiske, Suske en de Snoeks

Dat De Nieuwe Standaard ambitieus is, blijkt ook uit de strips. Al op 30 maart 1945 verschijnen de eerste twee stroken van "De avonturen van Rikki en Wiske" van Willy Vandersteen, en daarmee is De Nieuwe Standaard één van de eerste[460] kranten om na de bevrijding strips op te nemen. Een dag voordien werd in een kadertje op pagina 4 het verhaal aangekondigd: "Ter Verpoozing. In ons nummer van morgen begint in "De Nieuwe Standaard" een spannend vervolgverhaal in prentenvorm. Wij zijn er van overtuigd dat jong en oud aan: "De Avonturen van Rikki en Wiske veel genoegen zal beleven. Het loont werkelijk de moeite dit onverschrokken paar op zijn avontuurlijke wegen van nabij te volgen."[461] Het verhaal zou, redelijk onregelmatig, tot december van dat jaar lopen.

De opvolgers van Rikki en Wiske worden … Suske en Wiske, nog altijd door Vandersteen. "Op het eiland Amoras" gaat op 20 december 1945 van start, en twee dagen later start een tweede reeks van Vandersteen: De Familie Snoek[462]. De lotgevallen van deze familie worden vanaf dan verhaald door middel van een wekelijkse gagplaat, die gepubliceerd wordt op zaterdag, zondag of maandag.

Na "Op het eiland Amoras" volgen in De Nieuwe Standaard nog twee volledige verhalen van Suske en Wiske: De Sprietatoom en De Vliegende Aap. Het vierde Sus- en Wisverhaal, De Zwarte Madam, wordt gestart in De Nieuwe Standaard en loopt door in De Nieuwe Gids.

7.2.2. Willy Vandersteen

Willy Vandersteen werd op 15 februari 1913 geboren in Antwerpen als zoon van een houtbewerker. Hij groeide op in de Seefhoek, de Antwerpse arbeiderswijk. Hij volgde zijn lagere school aan het Sint-Eligiusinstituut, waarna hij, in de voetsporen van zijn vader, het vak van beeldhouwer en ornamenteur leerde. Eerst als avondcursus aan de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten, later in het bedrijf waar zijn vader werkte. Vanaf 1928 was hij actief in de katholieke scoutsbeweging[463], waar hij aangemoedigd werd zijn tekentalent verder uit te werken.[464]

Aangezien de vraag naar ornamentkunst er in de jaren dertig op achteruitging, werd Vandersteen verplicht zijn kost te verdienen met andere karweitjes. Zo werd hij in 1936 etaleur bij de "Innovation", waar hij in het personeelsblad "Entre Nous" in 1940 zijn eerste tekeningen zou publiceren.[465]

Vanaf 1939 was hij namelijk begonnen op een serieuzere manier strips te tekenen, met de bedoeling ze gepubliceerd te krijgen. De oorlog kon daarbij blijkbaar geen al te grote rem zijn. Hij werd wel gemobiliseerd, maar keerde in september 1940 al terug naar bezet België en bood zijn diensten aan als tekenaar.[466]

Biograaf Peter Van Hooydonck vertelt: "In de oorlogsperiode hadden de weinige kranten die aan het publicatieverbod van de Duitse bezetter konden ontsnappen, een nijpend gebrek aan tekenstrips. De Amerikaanse strips die vóór de oorlog Europa overspoeld hadden, konden het continent niet meer bereiken. Naarstig keek men uit naar plaatselijke tekentalenten om de dagbladen wat op te frissen met illustraties. Vandersteen liet deze kans uiteraard niet voorbijgaan."[467]

Zo tekende hij tijdens de oorlog onder andere "Tor de holbewoner" voor "De Dag", illustreerde hij het blad van de Landbouw- en Voedingscorporatie en publiceerde hij vanaf 1943 in het jeugdblad Bravo de strips "Tori", "Simbad de zeerover" en "Lancelot". Een groot deel van de publicaties waarvoor hij tijdens de oorlog werkte, stopten bij de bevrijding. Alleen Bravo overleefde, en Vandersteen bleef ervoor werken tot in 1946.[468]

Maar Vandersteen zou wel meer uitgespookt hebben tijdens de oorlog. Hij wordt namelijk wel eens geassocieerd met de tekenaar Kaproen, die in de collaboratiepers (Volk en Staat, De Nationaalsocialist) anti-joodse en anti-geallieerde cartoons en strips tekende. De associatie blijkt alleszins erg waarschijnlijk te zijn, onder meer door de contacten tussen Vandersteen en VNV-er Bert Peleman, die hij leerde kennen op de Landbouw- en Voedingscorporatie.[469]

Na de oorlog zou Vandersteen terug in een reeks tijdschriften publiceren, waaronder Franc Jeu, Perce-Neige, Le Petit Monde, Ons Volk en Ons Volkske, 't Kapoentje, Kuifje/Tintin, …[470]

7.2.3. Suske en Wiske bij De Nieuwe Standaard

Begin 1944 liep Vandersteen zijn jeugdvriend Stan Govaerts tegen het lijf. Via diens broer Jan kwam hij in contact met de N.V. Standaard-Boekhandel. Op het einde van 1944 maakte de directie (directeur Maurits de Meyer en onderdirecteur Wim Goderis) een afspraak met de tekenaar, met als plan het uitgeven van een reeks kinderboekjes. Vandersteen kwam dan ook met zijn eigen plannen naar voor: een verhaal in een krant voorpubliceren en het na afloop uitgeven onder de vorm van een album. De directie zag er blijkbaar wel wat in en zocht contacten om het verhaal in een krant te publiceren: "Een dagelijkse publicatie van twee stroken in een Vlaamse krant moest de lezer nieuwsgierig maken zodat hij de volgende dag de krant opnieuw zou kopen. Het kwam erop neer de spanning erin te houden, en elke dag te eindigen met een vraagteken. Dat nodigde uit tot lezen, besloot hij."[471] Vandersteen besefte dus heel goed dat de publicatie van een strip een meerwaarde voor een krant kon betekenen.

Zijn tekeningen kwamen terecht op de krant De Nieuwe Standaard, bij directeur Tony Herbert. Maar ondanks het positieve oordeel van huistekenaar Marc Sleen, vroeg Herbert bedenktijd. Enkele maanden later was het echter zo ver : Rikki en Wiske verschenen in de krant. En blijkbaar met succes: "De strip werd zeer gunstig onthaald. Het publiek reageerde enthousiast op de dagelijkse portie humor die het 's morgens bij het ontbijt voorgezet kreeg."[472] En Tony Herbert was blijkbaar ook enthousiast, want hij vroeg aan Vandersteen een tweede reeks op te zetten: het werd de Familie Snoek.[473]

7.2.4. Politiek in Suske en Wiske

Zoals men van een bekende reeks als Suske en Wiske kan verwachten, is al zeer dikwijls de aandacht gevestigd op de politieke inhoud van de verhalen. Zeer interessant is de artikelenreeks "De voorzichtige Vandersteen"[474], die Patrick Vranken in 1997-1998 in Brabant Strip Magazine publiceerde. In deze artikels gaat hij in op enkele verhalen uit de beginperiode. Een tweede voorbeeld is de licentieverhandeling van Jeroen De Schuyteneer[475], die de band met de maatschappij van vijf volledige Vlaamse stripreeksen bestudeert.

Het spreekt voor zich dat de analyses die hierop volgen, volledig op de verhalen zelf gebaseerd zijn, al kan lectuur natuurlijk inspiratie leveren. Als elementen echt uit deze of andere analyses overgenomen worden, zal dat ook vermeld worden.

7.3. De Verhalen

Vandersteen zou er van bij de start op politiek vlak goed invliegen. De meeste van zijn verhalen staan vol met politieke verwijzingen, als ze al niet opgebouwd zijn rond een politiek thema. Hieronder zullen de vijf verhalen besproken worden die in De Nieuwe Standaard verschenen: "Rikki en Wiske", "Op het eiland Amoras", "De Sprietatoom", "De Vliegende Aap" en "De Zwarte Madam". De andere verhalen zullen behandeld worden in het deel over De Standaard.

7.3.1. Rikki en Wiske, op spionnenjacht in Chocowakije

De hoofdpersonages van dit eerste verhaal zijn de bokskampioen Rikki, zijn zusje Wiske en hun tante Sidonie. Tijdens een wandeling ontdekken Rikki en Wiske dat een geheimzinnige spion de villa van ingenieur Wargaren bespioneert.

Wargaren werkt voor het Ministerie van Landsverdediging aan een nieuwe uitvinding, de "Rakettank". Hij geeft Rikki uitleg: "Kijk Rikki, mijn uitvinding is een zegen voor de menscheid. Door haar hooge snelheid zal de rakettank de oorlogen veel verkorten. Is een. En ten tweede. Hoe sneller er ook een nieuwe kan volgen. Hetgeen dan weer goed is voor de zwarte markt."[476]

Ondertussen komt de spion thuis en neemt hij via radio contact op met zijn chef, die het volgende laat weten: "Hallo!… Hier Chocowakije … Praak Vierkantenowitz ezelkopski van 'n X 29 … Orders van den chef … Plannen moeten kostwakotchka in onze pollevieskis komen … Anders zal 't stinkowitz. Gebruik de groote middelen … Eropski en eroverowitz!! Compriska?!?"[477]

Die nacht breekt de man bij Wargaren binnen om de plannen te stelen, waarna hij naar de Chocowakijsche hoofdstad Praak vlucht. En vanaf dat de politie merkt dat de Chocowakijsche spionagedienst erachter zit, trekt ze samen met Rikki (en Wiske) naar de Minister van Bewapening. Deze doet Rikki een voorstel: aangezien hij toch naar Praak moet voor een boksmatch, kan hij beter wat vroeger vertrekken en een onderzoek instellen naar de gestolen plannen.

In Chocowakije wordt Rikki ontvangen door de Belgische detectief-generaal, J. Jansens. Maar de Chocowakijsche spionagedienst heeft hen in de gaten, en heeft opdracht gekregen de Belgen uit te schakelen. Ondertussen heeft Rikki ook Wiske, die hem achternagereisd was, teruggevonden.

En ook Sidonie houdt anoniem de boel in het oog. Maar ze wordt al snel opgepakt door een agent van de Gestaco (Geheimenos Staatscontrolowitz), en in de gevangenis opgesloten. Ze kan echter snel weer ontsnappen.

Ondertussen zetten Rikki en Wiske hun onderzoek voort. In Praak dringen ze binnen op een receptie van de president. Daar blijkt ook een vergadering over de rakettank gepland te zijn. Het moment om in te grijpen: Rikki valt de vergadering binnen en bedreigt de bende met een pistool: "Wij Belgen laten ons zoo maar niet vloeren hoor!! Hier die plannen, en van den eerste die verroert blaas ik zijn kaars uit!!"[478] En even later ontsnappen Rikki en Wiske mét de plannen.

"In de residentie is het groot alarm. De gansche Chocowakijsche spionagedienst is gealarmeerd om onze vrienden op te sporen. Vliegende brigades doorkruisen de stad. Overal loeren agenten der Gestaco. Paspoort-controle is aan de orde van de dag. Alles echter vergeefsch. Onze helden houden zich schuil in een woud niet ver van Praak. De chef der Chocowakijsche spionnagediensten is om gek te worden van razernij."[479]

De spionagedienst probeert het dan maar op een andere manier: de boksmatch van Rikki wordt vervroegd om hem te laten opduiken. Er wordt gehoopt dat Bukovin, zijn tegenstander, hem knock-out zou slaan. Maar natuurlijk gebeurt net het omgekeerde: Bukovin wordt neergeslagen en Rikki, Wiske en Sidonie vluchten met de rakettank. "Het Chocowakijsche legerbevel kondigt de staat van oorlog af. Het leger wordt gemobiliseerd en krijgt opdracht te beletten dat de rakettank Chocowakije verlaat."[480]

Zelfs jachtvliegtuigen en bommenwerpers worden ingezet, maar tevergeefs: de Belgen zijn de Chocowakijers telkens te slim af. En tenslotte bereiken ze de Belgische grens. "In volle vaart raast de rakettank door het Vlaamsche landschap naar Antwerpen. Te Antwerpen defileert de feestelijk getooide rakettank door de straten, geestdriftig door een dichte menigte toegejuicht."[481] Waarna ze uit onoplettendheid het stedelijk zwemdok induiken.

De Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse situatie hebben Vandersteen hier duidelijk geïnspireerd. Het verhaal draait rond het recupereren van raketplannen die door de Chocowakijsche spionagedienst werden gestolen. Maar de Belgen laten zich duidelijk niet doen: niet alleen krijgen ze de plannen terug, ze slagen er ook nog in de rakettank mee naar België te nemen. Op het einde van het verhaal slagen enkele Belgen erin het hele Chocowakijsche leger- en politieapparaat voor schut te zetten.

Voor de interpretatie van Chocowakije zijn verschillende mogelijkheden. Sommige elementen, waaronder het opvoeren van de Gestaco (vervorming van Gestapo), wijzen op Duitsland[482]. De namen Chocowakije en Praak wijzen dan weer op Tsjechoslowakijke / Praag. Sommige namen[483] en uitgangen[484] uit het verhaal klinken alleszins erg oosters.

Het beeld van Chocowakije dat uit het verhaal voortkomt, is niet zo positief te noemen. Op een bepaald moment leest Rikki een boek over het land. De nationale spreuk luidt "Meeroz dopitz Minderoz werkitz", de industrie bestaat vooral uit het uitvoeren van tutters, en de landbouw draait op macaroniplantages. De staatsvorm is "Kopperatifski"[485]. Verder is het land een republiek, die over een spionagedienst beschikt me een departement "plannenpikeroz".[486]

"Kopperatifski" als staatsvorm wijst ook weer duidelijk naar de Sovjetunie. Het land is alleszins goed georganiseerd op gebied van spionage, ze hebben zelfs een speciale dienst om plannen te stelen. Ze zijn blijkbaar zelf niet in staat om plannen uit te werken. Trouwens, overdreven zin voor initiatief kan men de Chocowakijers moeilijk aanwrijven: zowel de legerleiding als de president zijn bang voor het minste gevaar. Bij de finale achtervolging durven ze alleen naar de plaats van de rakettank gaan, als ze zeker zijn dat er geen gevaar meer is.[487] Dit is dan ook weer een algemene kritiek op legerleidingen die graag orders geven, maar zelf geen enkel risico willen lopen.

Tenslotte speelt Vandersteen nog in op de reacties van de bevolking tijdens een oorlog. Als in Chocowakije de mobilisatie uitgeroepen wordt, geeft hij enkele reacties van bewoners mee. De ene gaat bij de viswinkel al aanschuiven voor haring[488] en een boer denkt onmiddellijk aan het profijt dat hij uit de situatie kan slaan: "Ha! Haowitz! Direct mijn boterochka opslaan en mijn patattenowitz wegsteken." En een gemobiliseerde zegt tegen zijn vrouw: "Niet weenen vrouw! Wij krijgen toch 30 centiemenowitz per dag en het PAK van den soldaatowitz!!!"[489] Oorlog gaat duidelijk gepaard met rantsoenering en aanschuiven bij de winkels, en natuurlijk met zwarte markt: de boer in kwestie wil boter en patatten wegsteken om die later tegen veel hogere prijzen te kunnen verkopen. De soldaat die tevreden is met 30 centiemen[490] dagloon lijkt dan weer ironisch bedoeld, en te wijzen op de lage vergoeding van gemobiliseerden. Net als de uitleg van Wargaren aan het begin van het verhaal zeer ironisch is: het nut van zijn uitvinding is oorlog verkorten. Maar niet opdat het sneller voorbij zou zijn. Nee, opdat er sneller een nieuwe kan volgen en de zwarte markt weer eens kan bloeien. Alternatieve geesten vindt men blijkbaar overal.

In dit verhaal staan dus vooral de Oost-West-tegenstelling en de vrees voor een nieuwe oorlog centraal. Door hun moed slagen Rikki en Wiske er echter in de Chocowakijsche bewapening te stoppen en zo (voorlopig) de vrede te redden. En ze tonen dat de Belgen zich niet (meer) laten doen.

7.3.2. Op het eiland Amoras: strijd, vergevingsgezindheid, de beschaving en andere verwijzingen

In "Op het eiland Amoras" gaan Wiske en Tante Sidonie[491], die ondertussen de stotterende Professor Barabas hebben leren kennen, op zoek naar het eiland Amoras. Een fles in de Schelde, met een bericht van een zekere Sus Antigoon, bracht hen op het spoor van het eiland. Tijdens een expeditie in 1541 strandde deze galjoenkapitein met zijn schip Antverpia op een verlaten eiland. "Ik doop het eiland "Amoras" en sticht met mijn lotgenoten een staat waar wij de tradities en den geest van het Vlaamse volk in ere houden."[492]

Na een lange reis met de gyronef, een helikopterachtige uitvinding van Barabas, bereikt het drietal het eiland. Amoras ziet eruit als een middeleeuws stadje, en lijkt ook wel erg op Antwerpen. Maar er blijkt iets merkwaardigs aan de hand te zijn op het eiland. In de stad wonen "Vetten", die een vijandige houding aannemen tegenover de bezoekers. De "Mageren" wonen in "nederige hutten" buiten de stad, en zijn wel erg gastvrij.

Eén van de Mageren is de jonge Suske, die de bezoekers uitleg geeft over het eiland. Hij vertelt dat hij de enige overlevende afstammeling van Sus Antigoon is. Die had een staat gesticht waar iedereen gelukkig was, maar na zijn dood zetten de Vetten de Mageren de stad uit, en sindsdien durven deze laatste zich niet meer in de stad te vertonen. De Vetten worden geregeerd door stadhouder Jef Blaaskop.

Samen met Suske besluiten Wiske, Sidonie en Barabas iets aan die situatie te doen. Ze bereiden allerlei plannen voor om de Mageren in opstand te laten komen en Blaaskop, de "tyran", van de troon te werpen. Ze worden daarbij zelfs geholpen door het spook van Sus Antigoon.

De plannen slagen: de bestorming van de stad door de Mageren is een succes! "Bij het krieken van de dag zijn de Mageren meester van de stad en wordt Wiske tot koningin van Amoras uitgeroepen."[493] Jef Blaaskop en zijn kornuiten kunnen echter ontsnappen, en laten een vijfde colonne in Amoras achter om "zoveel mogelijk herrie te schoppen". Dat in afwachting dat ze herbewapend terug zouden komen om de Mageren uit te roeien.

De regering van Wiske begint echter slecht: voor hun vertrek hebben de Vetten alle voedselvoorraden vernietigd. De kersverse koningin besluit dan maar allerlei plechtigheden te laten plaatshebben om de aandacht af te leiden. Ze benoemt Suske, Sidonie en Barabas tot minister en verheft hen in de adelstand.

Maar ondertussen verslechtert de sfeer: de honger laat zich voelen én de Vetten dreigen met een "vreselijk offensief". Het volk begint te betogen voor minder werk en meer eten. Ze betogen zelfs voor het paleis, maar daar is ook niets te eten. En ja: "Tengevolge van den nijpenden honger breken op Amoras overal werkstakingen uit. Wiske begeeft zich tussen het volk om dezes moraal op te monteren."[494]

Ondertussen krijgt de vijfde colonne, een bende mysterieuze gemaskerden in een lang gewaad die elkaar aanspreken met nummers, een opdracht van Jef Blaaskop. De opdracht, een bomaanslag op Wiske, mislukt echter. En volgende opdracht lukt echter wel: de vijfde colonners slagen erin Barabas te ontvoeren. "Na de ontvoering van den Professor neemt de onrust op Amoras toe. De voedselschaarste doet zich meer en meer voelen en de vijfde colonne zaait overal paniek."[495]

De winkels zijn volledig leeg, en de colonners lachen ermee. Ze brengen borden aan met allerlei opschriften: "Heden geen brood", "Bestrijdt de zwarte markt. Eet meer gras.", "Proeft onze fijne aardappelschillen", "Doet een kuur met boomschors", "Ha! Ha! Ha! Vijfde colonne."[496]

Ondertussen is Jef Blaaskop klaar voor zijn tegenoffensief. Hij vaart met zijn vloot naar Amoras en bombardeert het eiland. De Mageren slaan eerst op de vlucht, maar door toedoen van Suske en Wiske worden de Vetten verslagen, waarna het leven terug opgebouwd wordt. Professor Barabas ontwerpt een nieuwe vistechniek en een systeem voor kunstmatige besproeiing en beschijning van het land.

En als het voedselprobleem opgelost is, wordt er overgegaan tot het proces van de "Vette Boosdoeners". Ze komen er vanaf met een heropvoedingscursus. Blaaskop en co vliegen dus terug naar de schoolbanken … met resultaat, want na enkele lessen volgt een verzoening met Wiske, die hem alles vergeeft.[497] En dan komt de tijd van het afscheid. "Onze vrienden verlaten Amoras en zetten koers naar Vlaanderen"[498], en Suske besluit mee te reizen. Bij hun landing op de Antwerpse Grote Markt worden ze door de bevolking begroet.

En ondertussen gaat op Amoras het leven vredig voort. Jef Blaaskop is een brave tandentrekker geworden, en wapens werden omgesmolten tot landbouwgerief. "Voor hen was één les voldoende"[499], besluit de verteller.

Vandersteen gebruikt hier allerlei elementen uit de Tweede Wereldoorlog. Allereerst al het gegeven "oorlog" zelf. De Mageren en de Vetten op Amoras, eigenlijk allemaal van hetzelfde volk, nemen het tegen elkaar op. En waarschijnlijk weten ze niet eens goed waarom. Maar op het einde van het verhaal lijkt de vrede definitief hersteld. "Voor hen was één les voldoende", schrijft Vandersteen. Hij geeft hiermee de tegenstelling aan met de mensen in de gewone wereld, die het waarschijnlijk nooit zullen leren naast elkaar in vrede te leven. Het is ook een les in nederigheid. De arrogante en zelfzekere Vetten worden verslagen door de onderdrukte Mageren.

De tweestrijd tussen Mageren en Vetten kan ook gezien worden als de tweestrijd ten gevolge van de Koningskwestie in België. Vooral de twee groepen uit hetzelfde volk kunnen daarop wijzen, al is deze link in dit verhaal nog niet zo duidelijk.[500] Maar als men deze lijn doortrekt, kan men enkele elementen in het licht van de Koningskwestie interpreteren. Koningin Wiske die in haar paleis ook niets te eten heeft en die zich onder het volk begeeft om morele steun te verlenen. Dat kan zeer goed geïnterpreteerd worden als een steun aan de houding van Leopold tijdens de oorlog.

Een ander belangrijk element van het verhaal is de vergevingsgezindheid. De toespraak van Koningin Wiske zet daarbij de toon: "Ik, Wiske, Koningin van Amoras, besluit dat, aangezien het onmogelijk is een land weer op te bouwen in haat, de Vette boosdoeners een heropvoedingscursus zullen moeten volgen, tot ze weer hun normaal gewicht en een fatsoenlijke moraal herwonnen hebben!"[501] De Vetten worden na hun nederlaag niet echt gestraft, ze moeten alleen heropgevoed worden.

Dit verwijst duidelijk naar de repressie. Volgens Wiske (en Vandersteen) kan een land niet heropgebouwd worden in haat, maar dat is net wat er gebeurt als men alle (grote en kleine) collaborateurs veroordeelt. Een veel betere oplossing is van deze mensen hun daden uit het verleden te vergeven en terug op te nemen in de samenleving.

Op verschillende momenten wordt er verwezen naar Amerikaans voedsel. Voor hun reis naar Amoras neemt het gezelschap dozen eierpoeder mee: "eggs U.S.A.", staat er op de verpakking.[502] En op het eiland zelf geeft Koningin Wiske aan Barabas – de nieuwe Minister van eten en drinken - de opdracht om in Amerika voedsel te gaan kopen. Ze zegt er nog bij "En vooral geen eierpoeder, hé?"[503] Een tijdje later komt Barabas dan terug, met de langverwachte voedselpaketten: "Ik .. Ik .. heb veel eten bij, en ze vr… vr… vragen of we geen f… f… f… films willen kopen!"[504] Het enthousiasme van de bevolking over de voedselpaketten is echter van zeer korte duur: er blijkt alleen "chewing gum" in te zitten.

De Amerikaanse import blijkt dus niet zo populair te zijn. Het eierpoeder zou in latere verhalen trouwens nog enkele keren voorkomen. Maar het toont wel duidelijk aan dat de invloed van de Verenigde Staten na de oorlog belangrijk was. Zo wordt er ook verwezen naar de Amerikaanse films die ons land binnendringen.

Merkwaardig is dat het thema "beschaving" regelmatig terugkomt. Een eerste keer tijdens een tussenstop op een "paradijslijk eiland". Barabas vraagt zich af waarom hij verder zou zoeken naar Amoras: "'t is hier een echt paradijs. Onbeschaafde maar echt hartelijke mensen! En wie weet wat ik op Amoras vindt?" Maar Sidonie weet raad: "Treur niet, professor! Op Amoras zullen de mensen ook niet helemaal beschaafd zijn dus er is veel kans dat ze ook nog erg vriendelijk zijn!"[505] Hier blijkt al duidelijk dat Vandersteen geen al te hoge dunk heeft van de invulling die aan het begrip "beschaving" gegeven wordt.

En als enkele Mageren om een been vechten, probeert Sidonie hen de les te lezen, voor ze zich bedenkt: "Schaamt U, magere sukkelaars. Gij zoudt elkander verscheuren om een been! De Vetten profiteren van Uw onderlingen twisten om U te onderdrukken … Dat is zelfs in de beschaafde … Hm! Brrr! Pardon, ik verslik mij!…"[506] Inderdaad, bij ons is het niet beter, de "beschaafde wereld" is dus zo beschaafd nog niet.

Ook tijdens de eerste ontmoeting van de reizigers met Jef Blaaskop, komt de beschaving ter sprake: "Ha! Gij komt van Antwerpen, en de beschaving is daar al veel verder! Zo! Zo! Ik heb nog geen concentratiekampen, zover …… is de beschaving hier nog niet! Maar sluit hen op in de kelders van 't Steen!"[507] En ook op bij de terugkeer naar Antwerpen komt de "beschaving" eraan te pas. Voor de landing waarschuwt Wiske Suske dat hij met de beschaving kennis gaat maken. "Ja, ik zie het al!"[508], merkt Suske op. Door een verrekijker ziet hij een "Tentoonstelling van Moderne oorlogstuigen". Het is dus zeer triestig gesteld, als "beschaafde wereld" geassocieerd wordt met concentratiekampen en moderne wapens.

Tenslotte moeten nog twee verwijzingen vermeld worden. Zo ontsnapt de Gutt-operatie niet aan een grapje. Tijdens de reis geraakt de schroef van de gyronef geblokkeerd, waarop Sidonie zegt: "Ja, dat ken ik, Professor. Zo gelijk mijn geld op de Bank. Maar zo gemakkelijk krijgt ge dat niet los, hoor!"[509]

En ook op Amoras willen de mensen niet te lang werken. Wiske besluit één van haar toespraken met de volgende woorden: "En nu, mijn liefste onderdanen, besluit ik deze plechtigheid met de volgende woorden!.. .. … Omdat wij … arbeiders zijn!!……zullen … wij ons leven lang …… arbeiden!" Tot haar grote verbazing verandert het hoera- en bravo-geroep van de bevolking dan ineens in een hoop "awoe's", maar ze herpakt zich: "Heu!.. Hm!.. Heu!.. Heu!.. Tot 65 jaar dan!!"[510]

7.3.3. De Sprietatoom: uitvindingen en vrede

In De Sprietatoom ontwerpt Professor Barabas een nieuwe uitvinding door het splitsen en terug aan elkaar plakken van sprietatomen. "Professor Barabas legt uit hoe hij een geheime formule ontdekte, volgens dewelke hij met bestraling van gloeiende sprietatomen er in gelukte mensen, dieren en voorwerpen tien tot honderd maal kleiner te maken, naargelang den duur der bestraling."[511]

Wiske vindt de uitvinding fantastisch, omdat belastingsbrieven ermee kunnen verkleind worden. Maar iemand anders gebruikt de uitvinding op een minder aangename manier. De helper van Barabas, een zekere Savantas, heeft namelijk de formule gestolen en terroriseert nu de Kempen met de uitvinding. Voorlopig blijft het bij de Kempen, maar de man is blijkbaar van plan om gans België te verkleinen.

Wiske besluit ten strijde te trekken: "Vooruit Suske, ten strijde!!.. Spriet en vaderland!! … Niets kan ons weerhouden!"[512] En ter plaatse maken ze kennis met Lambik, een slungelachtige "loodgieter-detectief", door Barabas ingehuurd om de formule terug te vinden. Samen werken ze een strijdplan tegen Savantas uit, waarna er een achtervolging doorheen heel België tot ontwikkeling komt.

Bij de achtervolging wordt Savantas verkleind en opgeslokt door een vogel. Zijn geest dient zich aan in de hel, maar daar mag hij niet binnen omdat hij geen kolenkaart bijheeft.[513] In de hemel krijgt hij de opdracht eerst op aarde een goed werk te gaan verrichten en dan eens terug te komen. Van de hemelportier krijgt hij de tip dat hij misschien kan gaan helpen op de Vredesconferentie.[514]

Maar Savantas gaat een bezoek brengen aan Barabas. Hij vindt dat het de uitvindingen van Barabas zijn die van hem een slecht mens gemaakt hebben, en nu wilt hij dat hij ze vernietigt omdat "zij de wereld slechts onheil kunnen brengen."[515] Barabas is heel moeilijk te overtuigen, maar geeft uiteindelijk toch toe: "Spookachtig overblijfsel van Savantas, ge hebt gelijk!!! Zolang onze uitvindingen het mensdom niet ten goede komen en slechts gebruikt worden om het te vernietigen, zouden wij geleerden beter doen op het gemeentehuis zegeltjes te plakken! Vaarwel Savantas! Ik ga grote kuis houden in mijn laboratorium!"[516]

Waarop Barabas een hoop maakt met al zijn uitvindingen en de ganse boel opblaast. Savantas heeft zijn goede daad volbracht en Sidonie begrijpt de reactie van de prof: "Ik begrijp het, kinderen, de Professor wil niet dat zijn uitvindingen voor slechte doeleinden dienen … en de mensen zijn nu eenmaal niet slimmer!"[517]

En naast een tekening van een vredesduif spreekt Barabas het slotwoord uit: "Voortaan ga ik gedichten schrijven …… Luister Laten wij elkaar beminnen en elkanders lasten dragen. Zo zullen wij de eendracht winnen en zal de zon van den vrede dagen!"[518]

Het belangrijkste politieke element van dit verhaal is de moraliserende vredesboodschap op het einde. Uitvindingen moeten gebruikt worden om de mensen ten goede te komen, en aangezien de mensen daarvoor niet slim genoeg zijn, en uitvindingen dus altijd verkeerd gebruiken, moeten deze vernietigd worden. In het verhaal wordt toch een nuttige uitvinding gedaan: het autootje Vitamitje, dat niet op benzine rijdt, maar op eender welk voedsel. Maar de andere uitvindingen, met voorop de sprietatoom, worden misbruikt.

Het feit dat er atomen aan te pas komen, is natuurlijk niet toevallig. De atoombom is op het moment van de publicatie niet uit de actualiteit weg te denken. Eind juni 1946 beginnen de Amerikanen trouwens weer met kernproeven op het Bikini-atoll. Maar hier wordt atoomkracht voor iets anders gebruikt, en dat kan wijzen op een sterk geloof in allerlei mogelijke toepassingen van atoomsplitsing.

Verder is er in het verhaal sprake van het verkleinen van belastingsbrieven, het tekort aan kolen en de zwarte markt, de Vredesconferentie, controles op voedsel[519], de rantsoenering[520], lage lonen[521] en de prijs van treinkaartjes[522].

Vandersteen gebruikt in zijn eerste verhalen ook soms katholieke elementen, maar deze blijven vrij onopvallend. In De Sprietatoom vindt men in een huis een heiligenbeeldje op de kast en een wijwatervat aan de muur.[523] En de inwoners zeggen bij nachtelijk geklop op de deur: "God beware ons!!"[524]

7.3.4. De vliegende aap

In De Vliegende Aap gaan Suske, Wiske en Lambik op zoek naar Arthur, de vliegende broer van Lambik, die in de wouden van "de kolonie" Dongo leeft. Daarbij komen ze in contact met inboorlingen die een negertaaltje spreken, zeer snel bang zijn, enz. Het gezelschap krijgt hulp van het zwarte meisje Banana, terwijl ze tegengewerkt worden door de blanke Serpentos, die absoluut Arthur wilt vangen.

Bij de Jambaba's, een stam die rondloopt in rokjes, met knoken in hun haar, en met oorbellen, arm- en enkelbanden, belanden ze in de kookpot. Maar de inboorlingen reageren zo vijandig omdat ze in de macht van Serpentos zijn. Zoals ik in de inleiding gezegd heb, zal ik niet verder ingaan op de beeldvorming van deze en andere vreemde volkeren.

Wel belangrijk is dat Banana vroeger koningin van de Jambaba's was, maar Serpentos zette haar stamgenoten tegen haar op. Met de hulp van Suske en Wiske en co , die Serpentos verslaan, wordt ze terug koningin. Dit lijkt vrij onschuldig, maar gezien de dubbele bodems die Vandersteen in zijn verhalen legt, kan het gezien worden als een steun voor Leopold III.

En om wraak te nemen op Serpentos, wilt ze hem aan de tijgers laten werpen. Wiske is het daar echter niet mee eens: "Nee hoor! Hij heeft al lang berouw over zijn streken. Wij zullen hem meenemen en er een goeie van maken. Al wat hij noodig heeft is vast werk."[525] Serpentos wordt zo bewaker in de zoo van Antwerpen. Net als in "Op het eiland Amoras" is Vandersteen hier weer enorm vergevingsgezind, de anti-repressielijn kan dus doorgetrokken worden.

Vandersteen grijpt het verhaal ook aan om enkele politieke grapjes te plaatsen. Als het moment om naar België terug te keren aangebroken is, beslist Arthur in de wildernis te blijven: "Waarom zou ik weggaan en een onnoozele lastenbetaler worden?"[526] En op een bepaald moment luisteren de personages in de wildernis naar de radio: "Geachte luisteraars! Thans volgt een spreekbeurt over "De rantsoenering der menseneterij in onze kolonie op tekst van Mr Lemans!"[527]

En hij gaat nog verder, een neger vertelt tegen het gezelschap in de kookpot: "Gij veel geluk hebben! Wij soep van u maken!… En nu nog margarine kunnen vinden hebben op de zwarte markt. Mmm! Gij lekker zijn zullen!"[528] Maar hoewel de negers ook een zwarte markt hebben, vindt Wiske zichzelf nog altijd beschaafder. Vanuit de kookpot komt ze in opstand: "Mijne heren, ik vertegenwoordig hier de wet! En mijn vrienden zijn het symbool van mensenrecht en beschaving! Ik eis dat wij …"[529] En wat dan juist als "beschaving" beschouwd wordt, blijkt uit de volgende opmerking van Sidonie: "Daar begint die nikker zwaar te swingen!… Hij is beschaafder dan ik dacht!"[530]

Tenslotte moet nog een grapje over de Brabançonne vermeld worden. Als Lambik aan zijn broer vraagt om zijn hoed eens af te doen, vraagt deze: "Waarom? Ze spelen toch nergens de "barbaçon"!"[531]

7.3.5. De Zwarte Madam: Gutt, terrorisme, repressie en verkiezingen

In "De Zwarte Madam" maakt een bende spoken België onveilig. De schuldigen zijn De Zwarte Madam zelf (ook wel de "kwade hand" genoemd), Kludde en Lange Wapper. Ze kwellen de bevolking door water uit de gasleiding en inkt uit de waterleiding te laten stromen, en andere streken van dezelfde aard.

Maar ze gaan ook veel verder, op een dag stelen ze het goud van de Nationale Bank. De radio verspreidt het bericht: "Geachte luisteraars! Het Ministerie van Lood en Centen deelt mede dat het goud van de Nationale Bank op geheimzinnige wijze verdwenen is. Tevens wordt gemeld dat een golf van onverklaarbare voorvallen ons land teistert!"[532] Een man zet als gevolg van dit bericht zelfs vuilnisbakken met bankbiljetten aan de deur, het geld heeft toch geen waarde meer.

De spoken besluiten Lambik in te schakelen om hun verder plannen uit te voeren. In de kelders van het Antwerpse Steen komt hij met hen in contact. Lambik is hun "uitverkorene" en even later krijgt hij een opdracht. Ze laten hem het Belfort van Kortrijk opblazen met een lading dynamiet. Ze maken hem echter wijs dat het voor een goed doel is: de toren zou scheefstaan en door die dynamiet zou hij recht te trekken zijn. Lambik is zo overtuigd om voor de "geheime wederopbouw" te werken.

En ondertussen gaan de spoken door: in Antwerpen verdwijnt het standbeeld van Rubens, in Brugge vliegt een tram rond het Belfort, in Brussel komt er een knoop in de Congreskolom. Maar Suske en Wiske krijgen Lambik aan hun kant, tegen de spoken. Waarvoor de Zwarte Madam en haar kornuiten natuurlijk wraak willen nemen : ze proberen de bevolking tegen Lambik op te zetten.

Suske en Wiske besluiten op zoek te gaan naar het goud van de Nationale Bank. En ondertussen worden ook de verdere plannen van de Zwarte Madam duidelijk. Ze wilt "oorlogen en revoluties" ontketenen, en het mensdom voor haar doen "bibberen en beven". Het goud willen de spoken de dag nadien per schip naar Dendermonde varen.

Suske en Wiske dringen het schip binnen en een gevecht ontwikkelt zich, waarbij het schip zinkt. De spoken vliegen op hun bezems weg naar het stadhuis van Dendermonde, waar het "spokenparlement" bijeenkomt. Daar wilt de Zwarte Madam absoluut herkozen worden tot "Algemeen Spookleider", maar ze verliest de verkiezing van haar tegenkandidaat Sus Antigoon.

Er komt een algemene verzoening en alles komt dus uiteindelijk goed. Lambik, Suske en Wiske halen het goud uit het gezonken schip en "Een weinig later doen Suske, Wiske, Lambik en Tante Sidonie met hun kostbare vracht hun plechtige intrede te Brussel om het goud aan de Nationale Bank af te leveren."[533] De bevolking juicht hen toe, terwijl twee vrouwen de zaak bespreken: "Marie-Angèle ze zaan doe!", "Wie es da, Yolande?", "He ben! Se sont dij kadeejeune uit de presse flamin newoe!", "'k Paasde al da ze den argent blokké gelibereerd hadden!"[534]

Die laatste opmerking geeft een extra betekenis aan het verhaal. Er wordt zo verwezen naar het geld dat door de Gutt-operatie geblokkeerd werd en door latere regeringen geleidelijk aan terug vrijgemaakt werd.

Uit de (mislukte) aanslag van Lambik op het Belfort van Kortrijk kunnen twee elementen naar voor gebracht worden. Allereerst kan men de link leggen met de IJzertoren, die een jaar voordien tot puin herleid werd. En ten tweede wordt ermee verwezen naar de moeilijkheden die met de wederopbouw gepaard gaan. Lambik vertelt tegen Suske en Wiske: "Wel, kinderen, ge kent me nu al lang, hé? En ge weet ook dat ik zo maar … de eerste de beste niet ben, hé? Wel, de Zwarte Madam, de Lange Wapper en Kludde de waterduivel, hadden dat seffens gezien. Ze kozen mij uit om mede te helpen aan de geheime wederopbouw  van het land. Als geesten beschikken zij over wondere krachten en hebben dus geen bergen paperassen nodig voor ze iets wederopbouwen …"[535] Met andere woorden, de ganse administratieve rompslomp zorgt ervoor dat de heropbouw van het land niet op een efficiënte manier kan verwezenlijkt worden.

Ook de repressie speelt in dit verhaal weer een grote rol. Om de bevolking tegen Lambik op te zetten, wijst  de Zwarte Madam hem langs de radio aan als de dief van het goud van de Nationale Bank en lanceert ze een oproep tot: "alle mannen die gaarne met een hele hoop iemand aframmelen om de genaamde Lambik op te sporen, te verklikken, te vangen te radbraken of van kant te maken. "Bien compris" om de rust in het land te verzekeren! En avant, waarde medeburgers, dood aan Lambik!  Ik dank u!"[536]

En het resultaat blijft niet uit: een ganse bende woestelingen bestormt het huis van Sidonie, waar Lambik zich bevindt. Gewapend met hamers, rieken en ander gereedschap, roepen ze "Awoe !.. Awoe!.. Awoe! Dood aan Lambik!" Wiske probeert ze nog tegen te houden: "Ge zijt een bende misleide leeglopers. Ga naar huis met de duiven spelen dat zal u beter staan!"[537] Maar de bende valt toch het huis binnen en voert Lambik mee: "Komt, mannen! We gaan hem ergens een paar keren rustig fusilleren!"[538] Lambik wordt vastgebonden aan een paal, de aanvallers richten hun geweren en … Lambik kan door het gebruik van een toverspreuk ontsnappen.

Als aanklacht tegen de (overdreven en onterechte) volksrepressie kan dat tellen. Het volstaat dat iemand aan oproep lanceert, en zonder de feiten ook maar te controleren, wordt het slachtoffer uit zijn huis gehaald en (bijna) gefusilleerd. Om aan de volkswoede te ontsnappen moet Lambik zelfs, verkleed als aap, in de Antwerpse dierentuin in veiligheid gebracht worden. Maar de aanvallers kunnen toch rekenen op verzachtende omstandigheden: ze zijn "misleide leeglopers". Misleid, en dus zelf niet volledig schuldig, anderen zetten hen aan zo te handelen.

J. De Schuyteneer geeft een gelijkaardige interpretatie[539] voor Lambik die het belfort wilt opblazen. Lambik zou daar symbool staan voor de Vlaamse collaboratie. Hij is zelf niet schuldig omdat hij door de spoken misleid werd. Zo werden ook de collaborateurs door de nazi's misleid. Als we die lijn doortrekken, kan men stellen dat Vandersteen de verantwoordelijkheid telkens doorschuift. Mensen die aan de straatrepressie deelnemen, worden misleid door opjutters, net als de collaborateurs tijdens de oorlog misleid werden.

En ook in dit verhaal duikt de Vandersteen-vergevingsgezindheid weer op. Op het einde smeken de drie spoken Sus Antigoon om vergiffenis, en deze laat zijn goed hart zien: "Allee, allee! 't Is al lang goed! Als ge belooft voortaan slechts bij stoute kinderen en ontvangers van belasting te spoken, is alles vergeten!"[540] En Wiske voegt er nog aan toe dat ze bij eierpoederfabrikanten ook mogen langsgaan.

De bedoelingen van de spoken worden zeer duidelijk op het einde van het verhaal. De mensen moeten getreiterd worden, oorlogen en revoluties moeten losbarsten. Ook in haar toespraak tot het spokenparlement, gaat de Zwarte Madam dezelfde toer op: "Waarde spookgenoten. "Gardavoe" ik heb goed nieuws! Het goud van de Nationale Bank is verzonken! De mensen gaan beginnen te sukkelen! Stemt allen voor mij! Ik zal er voor zorgen dat ze meer kanonnen dan margarine krijgen!"[541]

Sus Antigoon is het daar echter niet mee eens: "nu ik de baas ben moet het gedaan zijn met brave mensen te plagen!", "Als ex-mensen past het ons niet de stervelingen te judassen! Ze hebben ondereen al last genoeg. Atoombommen, tramstakingen, enz…!…"[542]

De boodschap is wel duidelijk. De mensen hebben genoeg van oorlog, bewapening en atoombommen, en het is tijd om zich met de echte problemen van de mensen bezig te houden. Wie precies geviseerd wordt door de spoken op te voeren, is niet zo duidelijk. Opvallend is wel dat de Zwarte Madam constant allerlei Franse woorden tussen haar Nederlands mengt: "Alabonneur", "Gardavoe", "nespa", "imbécile", "arriveert", "mes amis", "zut", "bien compris", …

Verder worden ook weer de traditionele grapjes gemaakt. Suske, Wiske en Lambik rijden vanuit België Nederland binnen en zien het onmiddellijk aan de staat van de weg: "We zijn aan de grens. 't Is gedaan met op kinderkeikopkens te rijden!"[543] En inderdaad, op de tekening worden de kasseien vervangen door een mooie vlakke weg. Aan de Belgische wegen is er blijkbaar veel werk.

En bij de Nederlandse douaneovergang verschijnt Lange Wapper uit de valies van Lambik. "Lange Wapper de kwelgeest", zegt Lambik. En tegen de verschrikte douanebeambte geeft hij meer uitleg: "Wel ja … heu … een … dingens … allee … zoiets als een Indonesiër, he !"[544] Nederland bevindt zich op dat moment in volle Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.

Verder komen nog de vrije prijzen op textiel[545], voedselzegels[546], belastingsontvangers[547] en de import van Amerikaanse "Corned Beaf"[548] aan bod.

7.3.6. Vandersteen en politiek in De Nieuwe Standaard

We zagen al in het deel over Het Laatste Nieuws dat het werk van Vandersteen bij deze krant geweigerd werd. Bij De Nieuwe Standaard heeft men blijkbaar geen problemen met het collaboratiepersverleden van de tekenaar. Dat past perfect in het plaatje dat mensen van allerlei afkomst en strekkingen op deze krant terechtkwamen.

De verhalen van Vandersteen zijn zeer politiek getint. Hij kan het niet laten in verhaallijnen, situaties en uitspraken naar allerlei maatschappelijke toestanden te verwijzen. In deze eerste verhalen vallen vooral de volgende elementen op: de dreiging vanuit het Oosten in "Rikki en Wiske", het gevaar van moderne wapens en de toespelingen op de repressie. Vandersteen probeert duidelijk te maken dat verzoening de beste oplossing is en dat (vermeende) collaborateurs niet gedemoniseerd mogen worden. Hij sluit hierbij aan bij de lijn van de krant, die een humane bestraffing van de collaboratie voorstond. Ook het feit dat Vandersteen zelf in de collaboratiepers getekend heeft en dat mensen uit zijn omgeving (Bert Peleman) in collaboratiemilieus gebaad hebben, speelt daar ongetwijfeld in mee.

Een ander element dat de krant nauw aan het hart ligt, de steun aan Leopold in verband met de Koningskwestie, komt nog niet echt uitgebreid aan bod, maar is toch al aanwezig in de verhalen. Verder komen ook toespelingen op belastingen, de Gutt-operatie, Amerikaans voedsel, de zwarte markt, en andere dagelijkse aangelegenheden regelmatig voor. Al deze elementen zullen aan de hand van de volgende verhalen verder uitgewerkt worden.

7.4. Besluit

De Nieuwe Standaard begint dus zeer vroeg strips te publiceren, waarschijnlijk omdat ze het materiaal van Vandersteen en Standaard Boekhandel aangeboden kregen. Het blijft echter bij één dagelijkse reeks (die wel op twee stroken verschijnt), aangevuld met een wekelijkse aflevering van "De Familie Snoek". Vandersteen monopoliseert de krant dus op stripgebied, buitenlands materiaal krijgt totaal geen kans.

De naam van Vandersteen wordt telkens netjes in de titels vermeld, in de aankondigingen wordt zijn naam soms uitgespeeld. Deze aankondigingen blijven beperkt, alhoewel ze na verloop van tijd de neiging krijgen frequenter te worden. En wat politiek betreft, zoals hierboven blijkt, laat Vandersteen zich op dat vlak volledig gaan.

8. De Nieuwe Gids / 't Vrije Volksblad

8.1. Historiek en situering

Het verlies van de strijd tegen De Standaard betekent een zeer zware slag voor de NV De Gids. Maar ze gaan door, zij het onder nieuwe titels. De Nieuwe Standaard wordt De Nieuwe Gids (vanaf 12 april 1947) en Het Nieuwsblad wordt 't Vrije Volksblad (vanaf 1 april 1947). De lezer wordt nog in de oude kranten via advertenties van die titelveranderingen op de hoogte gebracht.

Door de concurrentie van De Standaard daalt de oplage op een rampzalige manier. Toenmalig hoofdredacteur Jan De Spot zegt hierover: "Op twee of drie weken tijd kregen wij fatale klappen. In onze beste periode bedroeg de oplage van De Nieuwe Standaard bijna 60.000, die van Het Nieuwsblad 140.000 exemplaren. Te samen dus ongeveer 200.000. Daar verloren wij nu op weinige dagen de helft van."[549]

De Nieuwe Gids probeert te concurreren, evolueert onder invloed van De Standaard meer in Vlaamse richting, hecht meer belang aan sport, laat Marc Sleen een strip tekenen, … Maar toch moet er een reorganisatie doorgevoerd worden en volgen er afdankingen.[550]

De genadeslag zou volgen wanneer de volkseditie 't Vrije Volksblad (met een oplage van 80.000 exemplaren) in de lente van 1948 volledig kosteloos overgelaten wordt aan de overburen[551] van Het Nieuws van den Dag. Enig voordeel voor De Nieuwe Gids is dat Het Nieuws van den Dag hen sport- en gemengd nieuws zou leveren. Voor deze laatste krant betekent de operatie waarschijnlijk de redding, voor De Nieuwe Gids een nieuwe ramp. In 1950 wordt de krant, die dan nog een oplage heeft van 13 à 14.000 exemplaren, overgenomen door Het Volk.[552]

De Nieuwe Gids verschijnt zeven keer per week, met strips van maandag tot zaterdag. De krant telt tussen de 6 en de 8 pagina's en heeft een formaat van 41 op 59 cm. Op 16 mei 1950 wordt de prijs op 1,50 frank gebracht.

8.2. De Krantenoorlog

8.2.1. Het verlies van Vandersteen

De NV De Gids heeft wel de strijd tegen De Standaard verloren, maar ze heeft één sterke troef in handen: de strips blijven (voorlopig) op post. Het Suske en Wiske-verhaal De Zwarte Madam loopt gewoon door en ook De Familie Snoek blijft elke week op post. In de advertentiecampagne[553] die 't Vrije Volksblad tegen Het Nieuwsblad opzet, worden Suske en Wiske dan ook vermeld.

Maar die situatie zou niet blijven duren. Vandersteen biedt zijn verhalen ook aan bij De Standaard, en daar gaan deze mensen natuurlijk op in.[554] Met als resultaat dat het volgende Suske en Wiske-verhaal in vier kranten[555] tegelijk verschijnt. De Nieuwe Gids blijft toch de aanwezigheid van Suske en Wiske promoten. Voor de start van "De Koning Drinkt" verschijnen niet minder dan zes aankondigingen.

Het zou echter het laatste verhaal van Vandersteen in de Gids-kranten zijn. Ondanks de moeite die men bij De Gids doet om hem te behouden, stapt Vandersteen even later definitief over naar De Standaard, die nu de exclusieve publicatie van Suske en Wiske in handen krijgt. Zoals we verder zullen zien, laten ze dat bij De Standaard niet onopgemerkt voorbijgaan.

Vandersteen over deze hele kwestie in enkele interviews: "Om beurten kwamen Bekaert en De Smaele[556] met voorstellen aandraven. Ik wreef me de ogen uit, bij het horen van hun aanbiedingen"[557], "Ik kende niet veel van de pers, maar ik leerde in één klap hoe belangrijk beeldverhalen geworden waren. Het was ongehoord, wat zich toen afspeelde. De verkopers van de twee groepen vlogen elkaar soms in de haren om hun krant aan de man te kunnen brengen."[558] "In die tijd was er een enorme strijd tussen De Nieuwe Gids en De Standaard. Allebei de kranten wilden Suske en Wiske hebben. Op een schone moment had ik ze zover gekregen dat ze alletwee, vier maanden lang, een volledig verhaal samen publiceerden. Het leverde mij dubbele inkomsten op. … Ik heb gezegd: alle twee of ik stop ermee. Ze konden niet anders en ze deden het, maar na een tijd, daar werd om gevochten, tussen de krantenverkopers. Het publiek ging denken allee, die twee kranten liggen steeds met elkaar overhoop, en dan toch hetzelfde verhaal brengen, dat ging toch niet meer, dat voelde ge wel. Ik had mijn spel gespeeld en heb me toen laten voorlichten wie de meeste kansen had om te overleven. Dat bleek toen De Standaard te zijn. Daar wist ik niets van, ik kwam uit de bouwvak, op een stellingske staan en stenen kappen, dat was het."[559] Marc Sleen vertelt hierover: Toen kwam de breuk in de krant en een beetje verbaasd stelde ik vast dat Willy Vandersteen in dure restaurants werd geïnviteerd en in de watten gelegd om hem mee te krijgen naar De Nieuwe Standaard."[560]

Eigenlijk moest het allemaal zo aflopen. Suske en Wiske verschenen in de krant via de NV Standaard Boekhandel, die de rechten op de reeks in handen had. En aangezien de NV De Standaard hoofdaandeelhouder was van Standaard Boekhandel, was de overstap van Vandersteen naar De Standaard niet meer dan logisch.[561]

8.2.2. Marc Sleen, Hergé en Donald Duck

Bij De Gids blijft men echter niet bij de pakken zitten. Er wordt zelfs op het einde van Suske en Wiske geanticipeerd. Op 3 oktober 1947, een maand voor De Koning Drinkt afloopt, start De Nieuwe Gids namelijk met een nieuwe strip: De Avonturen van Detectief Van Zwam.

Hiervoor staat huiskarikaturist Marc Sleen in, die door hoofdredacteur Jan De Spot werd aangezocht om een verhaal te maken.[562] De start blijft heel sober: slechts één aankondiging wordt gepubliceerd om het eerste Van Zwam-verhaal, Het geheim van Matsuoka, aan de lezers voor te stellen.

Maar blijkbaar volstaat dat nog niet voor Tony Herbert en co. Hoe goed Sleen ook zijn best doet, Van Zwam heeft niet de bekendheid van Suske en Wiske en weegt dus niet genoeg door om met De Standaard te kunnen concurreren. Dus moet er een strip gezocht worden die de concurrentie met Vandersteen aankan …

Op 4 november 1947 wordt er "een nieuw tekenverhaal dat tot nog toe zijn weerga niet heeft"[563] aangekondigd, echter zonder verdere preciseringen. Verder wordt de lezer ook nog aangezet zich niet te laten beetnemen (door De Standaard, nu ze Suske en Wiske hebben) en wordt er de volgende dag op gewezen dat de personages van Marc Sleen "in geen andere nieuwsblad te vinden zijn"[564].

Op 6 november wordt het mysterie dan eindelijk uit de doeken gedaan: "Aan onze lezers. Morgen nemen wij afscheid van onze vrienden Suske en Wiske, waarmee onze lezers reeds zo lang vertrouwd zijn. Over enkele dagen brengen wij U een nieuw tekenverhaal. Waarom? Omdat wij de hand hebben weten te leggen op het beste dat tot nog toe in België verschenen is. Eenieder kent de juweeltjes van tekenkunst, welke onze landgenoot Hergé over de hele wereld populair hebben gemaakt. Van zijn hand bieden wij U binnen kort een klein meesterstukje, dat voor de eerste maal, in het Nederlands, alleen in onze dagbladen zal verschijnen. Nog twee, drie dagen geduld en geniet dan iedere dag van De Scepter van Ottokar."[565]

In totaal zouden zes aankondigingen het verhaal voorafgaan. Van 10 november 1947 tot 22 maart 1948 publiceert De Nieuwe Gids dan De Scepter van Ottokar. Weliswaar een verhaal uit 1938-1939, maar nooit eerder in het Nederlands verschenen. Na de bespreking van de Van Zwam-verhalen zal hier verder op ingegaan worden.

Kuifje vervangt dus Suske en Wiske, maar wat met De Familie Snoek, die ook naar De Standaard verhuisd is? Simpel: de Artec-Studio's van Bob De Moor en John Van Looveren worden aangezocht om een andere familie te doen opdraven: De Familie Kibbel. Leonard Snoek wordt zo vervangen door Evarist Kibbel, vrouw Marie door Hortense, dochter Gaby door Tinneke en ga zo maar door. Het betreft hier wel degelijk een nieuwe strip, en dus zeker geen plagiaat, maar het basisgegeven – de familie – blijft hetzelfde.

Wat Kuifje betreft, het zou bij één verhaal blijven. Na afloop wordt het verhaal vervangen door gagstroken van Donald Duck "zodat wij binnen enkele dagen wederom twee tekenverhalen in ons blad zullen publiceren, getrouw aan onze leuze "steeds meer en beter voor onze lezers"[566].

Onder dezelfde leuze krijgen de lezers van 't Vrije Volksblad vanaf 24 april 1948 "een derde tekenverhaal" voorgeschoteld, namelijk het Fred Sander-verhaal "De strijd met Mars"[567]. In De Nieuwe Gids is er van dit verhaal geen spoor te zien.

Steeds meer en beter: het klinkt mooi, maar het zou niet blijven duren. Op 1 juni 1948 verliest De Nieuwe Gids haar populaire editie 't Vrije Volksblad. En tegen het einde van de maand verdwijnen zowel Donald Duck als De Familie Kibbel uit de krant. Er is blijkbaar geen geld of belangstelling meer voor een tweede strip, zodat voortaan alleen nog Van Zwam voor het stripgedeelte van de krant zou instaan.

8.3. De avonturen van Detectief Van Zwam

8.3.1. Nero als krantenstrip

De Van Zwam-verhalen, vanaf het negende die van Nero[568], worden, veel meer dan andere krantenstrips, algemeen gezien als een stripreeks waarin de actualiteit verwerkt is, die een politieke inhoud heeft. Zo heeft Lieven Demedts een boek geschreven over Nero en de actualiteit onder de titel "De politieke memoires van Nero". Hij schrijft daarover in zijn inleiding: "50 jaar Nero betekent niet alleen een halve eeuw grappige en spannende stripavonturen. 50 jaar Nero is ook een weerspiegeling van een halve eeuw (inter)nationale maatschappelijke en politieke gebeurtenissen. De strip Nero is een dagbladstrip. Bewust en onbewust slopen dus Sleens meningen en indrukken over de wereld binnen in de verhalen. Soms inspireerden bekende figuren hem tot het maken van stripkarakters. Een andere keer waren het Nero & Co zelf die politieke of sociale insinuaties en commentaren hadden. Soms pasten decor en omgeving zich aan aan de zich veranderende maatschappij. Altijd was er de milde spot, een cartoonist waardig. Deze grappige politieke en sociaal-economische beschouwingen bestemd voor de dagelijkse krantenlezer, gaven -en geven nog steeds- een belangrijke meerwaarde aan de Nero-avonturen."[569]

Ook Yves Kerremans en Pascal Lefèvre leggen in hun "Kroniek van een dagbladverschijnsel" de link tussen de Nero-verhalen en de wereld: "De krant lijkt wel de ideale "biotoop" van Nero. meer dan andere krantenstrips is de Nero-strip immers aan de actualiteit gebonden. Wil men een Nero-verhaal van pakweg dertig jaar geleden goed tot zijn recht laten komen, dan dient men de toenmalige context te kennen."[570]

Jan Smet schrijft in zijn boek dan weer het volgende: " Enerzijds stellen wij vast dat Marc Sleen voortdurend inhaakt op de actualiteit en dat de avonturen van Nero doordoor een levendig sfeerbeeld geven van de tijd waarin zij zich afspelen. Anderzijds hebben wij vastgesteld dat de kritiekjes en opinietjes die Sleen daarbij weergeeft, niet diepgravend zijn."[571]

Veel elementen uit de volgende analyse zijn dan ook reeds vermeld in deze werken[572], maar het spreekt voor zich dat de analyse volledig op de verhalen zelf gebaseerd is. Als bepaalde elementen echt op deze werken gebaseerd zijn, zal er ook naar verwezen worden.

8.3.2. Marc Sleen

Marc Sleen werd op 30 december 1922 in Gentbrugge geboren als Marcel Neels. Hij was de laatste in een gezin van vier kinderen. Zijn vader, Alois Neels, baatte een groot café, annex biljart- en vergaderzalen uit. De schoolcarrière van de jonge Sleen speelde zich, na twee jaar op een "nonnenpensionaat", vooral af op de "Broederschool"[573] van Sint-Niklaas. Zijn jeugd was dus zeer katholiek getint, want ook zijn moeder was zeer gelovig. Als Marc veertien was, moedigde één van zijn broers hem aan om zondagslessen te gaan volgen aan de Academie van Sint-Niklaas. Later volgde hij ook lessen aan het Gentse Sint-Lucasinstituut en de Gentse Kunstacademie. De jonge Sleen was ook een tijd actief in de scoutsbeweging. Vader Alois overleed in 1939, waardoor het gezin het moeilijk kreeg, en tot overmaat van ramp brak de oorlog uit. Als de Duitsers tegen het einde van de oorlog zijn broer Roger, die actief was in het gewapend verzet, zochten, maar niet konden vinden, namen ze Marc en zijn broer Nestor mee. Zo kwamen ze in de Gentse gevangenis en het concentratiekamp van Leopoldsburg terecht. In september 1944 werden ze bevrijd. Waarna Marc niet lang daarna bij De Nieuwe Standaard aan de slag ging.[574]

Nog in oktober[575] 1944 begon hij te werken bij De Nieuwe Standaard, als tekenaar en politiek karikaturist. Sleen geraakte bij De Gids binnen via Paul De Ryck, hoofdredacteur van Het Nieuwsblad[576]. Voor allerlei illustratiewerk werd een beroep op hem gedaan: politieke karikaturen, portretten van betrokkenen bij processen, moppen, illustraties voor artikels en verhalen, landkaarten, …[577]

Over die periode vertelt Sleen: "Ik was journalist geworden, ik had een perskaart, ik had tijdens de oorlog ellende meegemaakt, en die tijd behoorde nu definitief tot het verleden. Mijn eerste wedde bedroeg 7.500 frank. Ik voelde me gevleid dagelijks mijn werk in de krant te zien verschijnen, ik kon echt niet klagen over gebrek aan succes."[578]

Maar geleidelijk begon hij voor de publicaties van de NV De Gids ook strips te tekenen. Op 24 december verscheen de eerste aflevering van "De avonturen van Neus" in Ons Volk, en later zouden reeksen als Tom en Tony, Piet Fluwijn en Bolleke en Stropke en Flopte volgen in Ons Volkske. Ook in de opvolger van Ons Volkske, 't Kapoentje zou Sleen actief zijn.[579]

8.3.3. De aanwezigheid van Nero in de krant

Zoals al gezegd, verliep de start van het eerste Van Zwam-verhaal redelijk discreet. Eén aankondiging werd gepubliceerd die bestond uit een tekstje van drie regels en een tekening van Van Zwam. Aan de volgende verhalen zou de krant meer aandacht besteden. Vanaf het tweede verhaal worden telkens aankondigingsstroken of één grote aankondigingstekening in de krant geplaatst, vergezeld van een tekst die op de krant geschreven wordt. Maar de verhalen worden ook aangekondigd in de rubriek "Van dag tot dag", waarin op pagina 2 allerlei kleine berichten gepubliceerd worden. Dit is vrij uitzonderlijk, aangezien aankondigingen meestal gepresenteerd worden als advertenties. Hier worden de nieuwe verhalen van Van Zwam aangekondigd tussen andere nieuwsfeiten. Meestal wordt daarin verteld dat Marc Sleen de laatste tijd wat raar doet, en wordt zo de link gelegd naar het volgende verhaal.

Ook verschijnen er soms berichten terwijl een verhaal gewoon loopt. Op 24 maart 1950 wordt in de lezerstribune een "Open brief van Nero"[580] gepubliceerd waarin hij uitlegt hoe hij in het verhaal op een ijsberg heeft kunnen ronddobberen. Een ander bericht verschijnt in "Van dag tot dag" tijdens de publicatie van "De hoed van Geeraard de Duivel". Dit verhaal wordt blijkbaar zeer belangrijk geacht. Het wordt niet minder dan vijf keer aangekondigd.

Er ontwikkelde zich blijkbaar ook een grote identificatie tussen De Nieuwe Gids en de personages van Marc Sleen. In juni 1948, maart 1949, juni 1949 en september 1949 worden tekeningen van Van Zwam, Nero en co (of andere tekeningen van Sleen) gebruikt als illustraties bij de advertentiecampagnes voor abonnementen.

Enkele verhalen zullen nu apart besproken worden, waarna thema's zullen bekeken worden die in verschillende verhalen voorkomen.

8.4. De Matsuoka-trilogie: het gele gevaar

De Matsuoka-trilogie bestaat uit drie verhalen waar de slechte Oosterling Matsuoka[581] een hoofdrol speelt. Het zijn tevens ook de drie eerste Van Zwam-verhalen.

In Het Geheim van Matsuoka[582], gepubliceerd van 3 oktober 1947 tot 8 januari 1948 probeert Matsuoka België in zijn macht te krijgen. Hij heeft namelijk "een drank uitgevonden, die persoonsveranderingen teweegbrengt. Om geen argwaan te wekken bij de slachtoffers heeft hij zijn uitvinding de smaak van een lekker biertje gegeven."[583]

De helden van het verhaal, detectief Van Zwam, Jef Pedal en een zekere Schoonbaard, horen bij de eerste slachtoffers van Matsuoka en worden respectievelijk Karel de Kale, Jan met de Hamer en Keizer Nero. Bij Van Zwam is het effect gelukkig maar van korte duur, zodat hij de strijd tegen de Chinese uitvinder in goede banen kan leiden. Schoonbaard zou echter Nero blijven. Onze Chinees van dienst wordt zeer typisch voorgesteld: een gezicht als een masker, een lang gewaad en een hoed, snorretje, spleetogen, …

Om zijn plannen groot aan te pakken, koopt Matsuoka een watertoren op, met de bedoeling daarin zijn bier te brouwen. En zijn plannen zijn inderdaad niet van de minste: "Zij die zullen gedronken hebben, zullen in mijn macht zijn. En het bier zal zo lekker zijn, dat iedereen (behalve een paar weduwen en wezen) er zal van drinken. Gent zal drinken, dan geheeld België. Ik maak er een machtige staat van, we vallen Frankrijk binnen, Nederland en dan … de invasie op Engeland!"[584]

Hitler heeft dus een opvolger… De band met Hitler wordt nog duidelijker door de aanwezigheid van een dubbelganger, slachtoffer van het Matsuokabier, die denkt dat hij de Führer is. Ook de uitspraken van Van Zwam in een "Karel de Kale"-bui wijzen daarop: als hij opgepakt wordt door de politie begint hij gans de stamboom van Karel de Kale op te sommen, en hij besluit met: "Ik was de meester over heel het Germaanse Rijk!! … Jaja, het verleden!"[585]

Om zijn bier te promoten zet Matsuoka een grote propagandacampagne op gang. En ja: "De ramp gebeurt. Gent drinkt … en hoe!"[586] Rijen mensen schuiven bij cafés aan voor Matsuokabier, manifestaties hebben plaats en zelfs het standbeeld van Van Artevelde wordt vervangen door een beeld van Matsuoka. Matsuoka wordt gewoon aanbeden.

Gent is gevallen, nu op naar Brussel. Matsuoka stuurt zijn mannen met bier naar de hoofdstad: "Manschappen, uw opdracht is uiterst gewichtig! Het is om zo te zeggen; een staatsgreep. Het hangt van u af, of we de macht in handen krijgen, ja dan neen!"[587]

Maar detectief Van Zwam stuurt alle plannen in het honderd. Hij zorgt ervoor dat de vrachtwagen met bier Brussel niet bereikt en doet de watertoren annex brouwerij ontploffen. Door de schok van de ontploffing wordt heel Gent terug normaal. En dat is aan de reacties van de Gentenaars te zien: de mensen komen op straat, het huis van Matsuoka wordt belegerd en zijn inboedel wordt kort en klein geslagen.

Matsuoka zelf blijkt verdwenen te zijn, maar door het opzetten van een valstrik slagen detectief Van Zwam en de politie er toch in om hem gevangen te nemen. Drie weken later wordt hij door het assisenhof "veroordeelt tot levenslange hechtenis plus een frank schadevergoeding voor de burgerlijke partij."[588]

Sleen haakt in dit verhaal duidelijk in op de oorlogsgebeurtenissen: het gevaar komt nog altijd uit het oosten, maar dan van het Verre Oosten[589]. De geflipte Matsuoka (of hij nu een Chinees of een Japanner is, doet er weinig toe), gebruikt zijn uitvinding en de nodige propaganda om de macht in handen te krijgen. Er bestond na de Tweede Wereldoorlog niet alleen een vrees voor de Sovjetunie, ook China, waar een strijd tussen nationalisten en communisten aan de gang was, werd in het oog gehouden. Japan stond na de oorlog enkele jaren onder Amerikaanse controle, zodat er van die kant niets te vrezen was. Tenzij natuurlijk van alleenstaande individuen als Matsuoka.

Matsuoka begint op kleine schaal met Gent, maar droomt ervan Brussel in te nemen en zo een staatsgreep te plegen. Vanuit de machtige staat die België dan onder zijn bewind zou worden wilt hij Frankrijk, Nederland en zelfs Engeland binnenvallen. De opvolging van Hitler lijkt verzekerd, ook wat de persoonscultus betreft: Matsuoka slaagt erin de bevolking voor zijn bier op straat te krijgen en krijgt zelfs een standbeeld.

Na de bevrijdende ontploffing volgt dan de repressie. Als de Gentenaars de inboedel van Matsuoka kort en klein slaan, vraagt één van de omstaanders zich af waar hij dat nog gezien heeft …  Waarschijnlijk enkele jaren voordien. Gelukkig wordt Matsuoka veroordeeld en raakt de rust hersteld.

Sleen geeft in dit verhaal aan hoe één persoon door middel van goed gerichte propaganda (en een "toverdrankje") de mensen achter zich kan krijgen om zijn megalomane plannen uit te voeren. Iedereen laat zich meeslepen, er is geen ontkomen aan … Wat de repressiescène betreft, hierin kan een afwijzing van de volksrepressie gezien worden.

Blijkbaar heeft hij niet lang in de gevangenis gezeten, want in Het B-gevaar[590] maakt Matsuoka het land terug onveilig met een nieuwe uitvinding. Het "B-gevaar" is namelijk een draaistoel waarmee men mensen kan laten verjongen en verouderen, en zelfs mensen kan doen verschijnen uit lege kleding. Matsuoka probeert op die manier en legertje samen te stellen, maar door toedoen van Nero en co worden die plannen verijdeld. Weer komen de mogelijkheden van propaganda aan bod. Matsuoka zegt over zijn gekloond legertje: "Ziezo! Ik heb nu een flink legertje. Zeven en twintig sterke kadee's. Als ik hun nu elk een dikke knuppel en een beetje propaganda geef, zijn ze bereid voor mij te sterven."[591] Ook slaagt de Oosterling erin Nero te laten "collaboreren" door hem een vriendelijkheidsserum toe te dienen.[592]

In "Het Zeespook"[593] maakt onze Chinees de Belgische kust onveilig. Hij boort schepen de grond (of liever de zee) in, zodat heel de vissersvloot bedreigd wordt. Daarbij slaagt hij er ook nog in om met een nieuwe uitvinding overstromingen te veroorzaken. Van zo'n overstroming maakt hij gebruik om Oostende te plunderen. Weer wordt redding gebracht door Van Zwam, Nero en de rest van de bende: na een lange strijd slagen ze erin Matsuoka te verslaan en sturen ze hem met één van zijn uitvindingen, de vliegende handschoen, terug naar China of Japan[594]. Ook de nieuwe ondernemingen van Matsuoka zijn dus tot mislukken gedoemd.

8.5. De Koningskwestie

8.5.1. De Hoed van Geeraard de Duivel … of van Spaak?

De Hoed van Geeraard de Duivel wordt in De Nieuwe Gids gepubliceerd van 3 april 1950 tot 4 september 1950. Het is ook het eerste verhaal dat ook in Het Volk verschijnt en niet meer in 't Vrije Volksblad – Het Nieuws van den Dag. Al van bij de aankondiging in de rubriek "Van dag tot dag" weet de lezer dat hij zich aan een politiek getint verhaal mag verwachten. Hierin wordt verteld dat Marc Sleen de laatste tijd veel met hoeden bezig is, waarvan er één de initialen P.-H. S. draagt. "De versie dat de hoed in kwestie aan dhr. P.-H. Spaak zou toebehoren is natuurlijk te fantastisch om ernstig in overweging genomen te worden". En als even verder in de tekst een collega aan Sleen vraagt of het echt de hoed van P.H. S. is, antwoordt hij "Neen, het is de hoed van de duivel"[595]. De lezer is dus gewaarschuwd …

Het begint allemaal als de hoofdpersonages Nero, Jef Pedal en detectief Van Zwam een bezoek brengen aan de kermis. Nero koopt een hoed van een goochelaar en dat blijkt het begin te zijn van een hoop miserie. Nero heeft de hoed nog maar net gekocht, of zijn nieuwe aanwinst vliegt al weg. Tot in Gent loopt hij erachteraan en als deze het Geeraard-Duivelsteen binnenvliegt, dringt ook Nero er binnen. Blijkt die hoed van Geeraard de Duivel te zijn, die hem al 300 jaar kwijt was.

Nero laat zich niet doen, en slaagt erin met de hoed weg te vluchten. Geeraard dreigt ermee hem de duivel aan te doen als hij de hoed niet teruggeeft. Wat ook gebeurt : Nero's fortuin wordt gestolen, hij verliest al zijn huizen en zijn vrienden Van Zwam, Jan Spier en Jef Pedal verdwijnen. Tenslotte wordt Nero doodziek opgenomen in het ziekenhuis.

Bij een ziekenbezoek aan Nero verliest Geeraard zijn notaboekje. Nero kan zijn nieuwsgierigheid niet bedwingen en vindt in het boekje de persoonlijke telefoonnummers van Jozef Stalin, Edgar Lalmand en Kamiel Huysmans.[596] Maar in het boekje staat ook de gebruiksaanwijzing van de hoed, waardoor Nero erin slaagt om zijn "tweede ik" uit het hoofddeksel te toveren. Aan deze geest mag hij alles vragen wat hij maar wilt.

Nero wilt graag van zijn tweede ik weten wat Geeraard met die hoed eigenlijk van plan is. De uitleg blijkt nogal duidelijk te zijn: "Wel, dat zit zo. Zoals u, uw tweede ik uit deze hoed kunt toveren, zo kan Geeraard de Duivel dat ook, als hij de hoed in zijn bezit heeft. En het tweede ik van Geeraard is Satan, Lucifer, de oppermachtige, de heerser over het kwaad. Zolang gij de hoed in uw bezit houdt kan Satan niets op aarde komen uitrichten."[597]

Nero's tweede ik vertelt ook hoe hij zijn vrienden weer kan laten verschijnen. Hij heeft daarvoor een toverspreuk nodig die op de steen van een Indische tempel gegraveerd is. Nero besluit in actie te schieten en vertrekt samen met Madam Pheip, die hij in het ziekenhuis heeft leren kennen, naar Indië via de haven van Antwerpen. Na enkele moeilijkheden, te wijten aan het feit dat er een staking onder de matrozen aan de gang is, slagen ze er toch in naar het Oosten in te schepen.

Maar ook Geeraard de Duivel trekt naar Indië. Hij laat zijn baard afscheren, hult zich in Indische kleren en laat zich voortaan Kham-el-Amil noemen. De verwijzing is duidelijk, vooral als die Kham-el-Amil aan Nero en Madam Pheip een olifantentaxi aanbiedt en Madam Pheip zegt: "'k Betrouw hem niet. Hij trekt te goed op Kamiel Huysmans."[598]