Hoofdstuk 4: Management

4.0. Inleiding

Management is bij een lokale radio, zoals Radio Scorpio, onontbeerlijk. Henri Fayol, management-theoreticus, omschrijft management als planning, leiding, organisatie, coördinatie, controle, budgettering en rapportering. In de literatuur omtrent dit begrip worden aan de voorafgaande lijst ook nog de volgende begrippen toegevoegd: ‘supervisie, onderhandelen, innovatie, evaluatie,...’

Vermits het abstracte karakter van de bovenstaande begrippen, verkiezen we om de volgende onderdelen te bespreken, m.n. de eigendom, de organisatiestructuur, de financiering, de medewerkers, externe invloeden, promotie en productpolitiek.

4.1. De eigendom

Voor een lokale radio is het lang niet vanzelfsprekend om onafhankelijk te werken. Een lokale radio kan in handen zijn van verschillende verenigingen, die uiteraard uiteenlopende belangen hebben.

Zo zullen sociaal-culturele groeperingen vooral investeren als ze overtuigd zijn van de meerwaarde die het medium kan bieden. Er zijn twee grote groeperingen die zich sinds het ontstaan zijn gaan bezighouden met het medium ‘lokale radio’, m.n. de krantengroepen en de reclamewereld.

De interesse van de krantengroepen kwam er uit angst dat hun reclame-inkomsten naar de lokale radio’s zouden vloeien. Krantengroepen zochten onder deze impuls, toenadering door het aanbieden van nieuws aan de lokale radiozenders.  Een tweede reden voor de krantengroepen bestond uit het feit dat hun redactionele werk voor verschillende media kon worden gebruikt. Men probeerde dan ook op zoveel mogelijke media hun stempel te drukken. Radio Scorpio rook van bij het begin van deze inmenging onraad, en ging niet in op de voorstellen van deze krantengroepen. Men redeneerde dat men op een onafhankelijke manier aan berichtgeving wou doen, en dat dit onmogelijk was, zodra men verplicht was om de aangeleverde berichten te verspreiden. Daarenboven waren de meeste krantengroepen enigszins politiek getint, wat dan weer een vertekening van de berichtgeving inhield. Daarnaast stond men in de beginperiode kritisch tegenover de oprichting van een nieuwsredactie, want men was er namelijk van overtuigd dat de nieuwswaarde van deze nieuwsredactie nooit de nieuwsberichtgeving van de VRT zou kunnen evenaren. Sinds de heroprichting van Radio Scorpio in 2002, heeft men voor de eerste maal een nieuwsredactie opgericht, die zoals hierboven beschreven uit vrijwilligers bestaat.

Ook de reclamewereld was geïnteresseerd in de lokale radio’s.  Ook deze relatie bestond uit een klant-verkoper-verhouding met de lokale radio. Later echter kregen deze groeperingen meer controle over de radio, wat soms leidde tot eigendom.

Een goed beleid en het vasthouden aan het principe van onafhankelijkheid, heeft ervoor gezorgd, dat Radio Scorpio nog steeds aan wat Byrne ‘self-management’ kan doen. ‘Self management is the most radical form of participation since it presupposes an active role for many individuals, not only in areas such as programme development and news flow, but also in the decision making process of the general management of the enterprise.’ (Byrne, 1988 , p. 14)

4.2. Organisatiestructuur

Radio Scorpio is een F die in handen is van een Raad van Beheer. Aangezien de Raad van Beheer hierboven reeds werd beschreven, is het interessanter om in te gaan op de organisatiestructuur zoals die bij Scorpio leeft. In een later hoofdstuk zal Scorpio omschreven worden als een ‘community radio’. Dit soort radio kiest voor een niet-hiërarchische organisatievorm. Een commerciële radiozender dan weer, kiest voor een duidelijke hiërarchie. Voor een radiozender, zoals Radio Scorpio, die volledig draait op het werk van vrijwilligers, lijkt het niet vanzelfsprekend om te werken met een duidelijke hiërarchie. Een aanwezigheid van hiërarchie heeft in het verleden (zie hoofdstuk 1) de democratie van de zender reeds in twijfel gesteld.

Indien men echter de zaken nuchter bekijkt, en zich niet puur laat leiden door de exacte betekenissen van bijvoorbeeld “democratie” of “hiërarchie”, moet men concluderen dat men naast het inhoudelijke ook veel aandacht dient te besteden aan de continuïteit van de programma’s. Het spreekt vanzelf dat voor het goed functioneren van een radiozender, of deze nu groot of klein van omvang is, een stevige structuur dient te bestaan, die er weliswaar in overleg met de andere medewerkers dient te komen. Eens deze structuur aanwezig is, moet men er zich ook aan trachten te houden. Natuurlijk is het voor een radiozender die enkel vrijwilligers “in dienst” heeft niet zo vanzelfsprekend om veeleisend te zijn. Maar men mag verwachten dat de vrijwilligers, die zich uit eigen wil en eigen motivatie, hebben aangemeld om de verantwoordelijkheid op zich te nemen van een programma, ook daadwerkelijk willen zorgen voor een zo goed mogelijke kwaliteit en continuïteit van hun programma.

Dit om aan te tonen dat wanneer men goede radio wil maken, er noodzaak is aan mensen die het beleid op zich nemen en een degelijke structuur dienen uit te bouwen. Wel is het de taak van deze mensen om het gevoerde beleid van Radio Scorpio duidelijk te maken naar alle medewerkers, en indien de vraag er is om sommige punten te verantwoorden, ze dit dan ook doen.

Een mogelijk punt van kritiek op deze redenering kan zijn, dat Scorpio toch lang in de ether is geweest, ondanks een vaste structuur en een duidelijk beleid. Dit is een onmiskenbaar feit, maar is het ook niet de taak van een lokale radio om het nodige respect te hebben voor de luisteraar? Is het ook niet voor de programmamakers zelf een positieve kant, dat ze groeien in hetgeen ze graag doen, en na enkele jaren een positieve evolutie van hun “kunnen” waarnemen?

4.3. De financiering

Het feit dat er in België meer dan 600 lokale radio’s zijn, toont aan dat deze zenders geen immense bedragen nodig hebben om te overleven. Aan de kostenzijde zijn er drie hoofdkosten: het personeel, de auteursrechten en de apparatuur. Uit de studie van Denissen (1990) blijkt dat het personeel hiervan de grootste kost is. Deze kost kan men verlagen door te werken met vrijwilligers of ‘freelance’ medewerkers. Door de hoge kosten is het gebruik van voltijds betaalde medewerkers bij een lokale radio een zeldzaam fenomeen. Het zijn vooral de netwerkradio’s die er gebruik van maken. Radio Scorpio heeft in heel zijn geschiedenis nog nooit mensen betaald voor hun bewezen diensten. Enigszins is men steeds genoodzaakt geweest om te werken met enkel vrijwilligers, en dit was het gevolg van de ongunstige financiële toestand van Radio Scorpio. Wel overweegt men zodra de financiële toestand van Scorpio beter wordt, alvast iemand deeltijds aan te nemen. Dat men hiervoor zal opteren, heeft te maken met de structuur die men wil uitbouwen en “perfectioneren”. Een perfecte dagdagelijkse werking kan er slechts komen zodra iemand zich voltijds bezig houdt bij de radiozender.

De noodzakelijke apparatuur om uit te zenden is niet te duur, men kan immers met weinig middelen radio maken. Wel valt het op, dat naarmate een zender groter wordt, er meer gebruik wordt gemaakt van duurdere apparatuur. Scorpio maakt zeker geen gebruik van de nieuwste snufjes die er op de markt zijn. Toch is dit geen reden tot klagen. Het aanwezige materiaal functioneert nog degelijk. Het oude mengpaneel van de vorige studio wordt vervangen door een nieuw. En zodra de subsidie van de stad Leuven op de rekening zal staan, kan men eindelijk beginnen met de enkele afbetalingen, en kan er een nieuwe pc en nieuwe opname apparatuur worden aangekocht voor de nieuwsredactie. In vergelijking met andere radiozenders staat Scorpio niet op de eerste plaats wat nieuwe snufjes betreft, toch tracht men aan dit euvel te ontkomen door het beste te halen uit de aanwezige apparatuur.

De laatste hoofdkost zijn de auteursrechten. Voor deze rechten moeten er royalty’s worden betaald aan SABAM, een coöperatieve vennootschap, die deze royalty’s verdeelt onder de duizenden artiesten die ze vertegenwoordigt. SABAM bepaalt de prijs van de royalty’s en deze kan gaan tot 2,5% van de bruto reclame-inkomsten, met een minimum overeenkomstig de volgende criteria: het commerciële inkomen, de locatie van de radio met berekening van het potentieel publiek, dagelijkse uitzenduren en uitzendkracht. Daarenboven moeten de radiozenders geregeld een steekproef van het uitgezonden materiaal bezorgen aan SABAM, die dan nagaat onder welke artiesten de royalty’s moeten verdeeld worden. In de praktijk verloopt de relatie tussen de radio’s en SABAM redelijk stroef, en dit is ook het geval bij Radio Scorpio. In 1982 is er zelfs een rechtspraak van gekomen. Radio Scorpio weigerde immers om aan SABAM geld te betalen, aangezien ze een VZW waren die geen winsten nastreeft, en ook geen winsten had. De houding tegenover SABAM is sindsdien weliswaar wat meer gematigd. Al beseft men het nut van de organisatie wel, toch is men de mening toegedaan dat ook SABAM eens een onderscheid mag maken tussen de verschillende soorten radio’s die er in België te bespeuren zijn. Vandaar het belang van de overheid en andere “cultuurbeschermers”, zoals SABAM, om de nog bestaande niet-commerciële radio’s een beschermende hand boven het hoofd te houden…

4.4. Inkomsten

De voornaamste inkomstenbronnen van lokale radio’s zijn reclame, financiële bijdragen en subsidies van de overheid. Aangezien Radio Scorpio een ‘community radio’ of gemeenschapsradio is, weert men reclame op Scorpio vanuit ideologische overwegingen. Scorpio heeft tot nog toe nooit reclame uitgezonden. Of deze situatie houdbaar is, zal de toekomst moeten uitwijzen. Als het aan de huidige Raad van Beheer ligt, zal het toch nog niet voor de nabije toekomst zijn. Sponsoring is dan weer niet uitgesloten. Hiervoor kan immers veel geld worden verkregen, zonder dat het de luisteraar stoort. Een voorbeeld van sponsoring zou kunnen zijn: Toast en KBC, partners in Cultuur.

De inkomsten van Radio Scorpio zijn vooral afkomstig van medewerkerbijdragen, opbrengsten van fuiven en krekelsparen. Nieuw bij de inkomsten is de subsidie van de Stad Leuven. Deze bedraagt 5000 euro, en dit bedrag zou jaarlijks tot 2008 op de rekening van Scorpio worden gestort. De medewerkerbijdrage bedraagt 50 euro per uur programma. In het totaal bedragen de medewerkerbijdrage zo’n 2500 euro. Daarnaast is er de opbrengst van fuiven. Aangezien de meeste verlieslatend zijn, kan men deze moeilijk bij de inkomsten rekenen.

Wat is nu juist krekelsparen? Het is een vorm van ethisch beleggen bij Fortis-bank. Net als bij elke andere spaarrekening geeft de krekelspaarrekening recht op de gebruikelijke intrest vermeerderd met de getrouwheids- en/of aangroeipremie. Eén ding verschilt echter, namelijk dat Fortis-bank voor elke krekelspaarrekening een vergoeding toekent aan twee partnerorganisaties: 1/ “Réseau Financement Alternatief”, een pluralistische vereniging die zich voorstelt als de promotor van de ethiek en de solidariteit in de benadering van geld teneinde bij te dragen tot een meer menselijke maatschappij; of  2/ “Netwerk Vlaanderen”, een pluralistische beweging die “een andere benadering van geld” voorstaat en wil bewijzen dat geld ook zo gebruikt kan worden dat het de mens en het milieu ten goede komt.

Aangezien men zelf niet minder geld ontvangt door deze keuze, kan deze vorm van beleggen een vzw of andere niet-commerciële organisatie, in dit geval Radio Scorpio, plezieren.

Momenteel zijn er enkele mensen die al geruime tijd Radio Scorpio steunen via het krekelspaarsysteem. Dit levert Scorpio jaarlijks plusminus 500 euro op. Het spreekt voor zich dat wanneer meer mensen aan krekelsparen doen, Scorpio ook meer inkomsten kan bedingen. En hoe meer middelen, hoe meer mogelijkheden.

Sinds 2002 weet Scorpio dat jaarlijks, gedurende een periode van vijf jaar, 5000 euro zal ontvangen van de stad Leuven. De eerste storting van dit bedrag zal plaatsvinden in augustus 2003. Deze subsidie is een goede zaak voor Scorpio, want het stelt hen in de mogelijkheid om jaarlijks dit bedrag te investeren in de uitbouw van de radiozender. Deze uitbouw is noodzakelijk in de groei van een radiozender, maar hiervoor was vroeger geen geld, aangezien al de inkomsten opgeslorpt werden door SABAM en de noodzakelijke vervangingen van defecte apparatuur (Radio Scorpio, 19.12.2002).

Natuurlijk zal de Raad van Beheer nog verder werken aan het vergroten van de inkomsten, door ondermeer subsidieaanvragen in te dienen bij de provincie, de Vlaamse Gemeenschap en Europese instanties. Deze aanvragen zullen echter nog even op zich laten wachten, aangezien er behoorlijk wat tijd inkruipt om deftige dossiers op te stellen.

4.5. De medewerkers

Onder de lokale radio’s is er een grote verscheidenheid van soorten medewerkers aanwezig. Kleinere lokale radio’s zullen meer werken met vrijwilligers en freelancers, ketenradio’s van hun kant werken meer met vast personeel. De keuze is zoals hoger reeds beschreven afhankelijk van het budget waarover een radio beschikt.

Scorpio werkt enkel met vrijwilligers, alvast voorlopig nog. Naarmate de zender groeit, zal er overwogen moeten worden om iemand deeltijds of voltijds in dienst te nemen. Zo lang het nodige geld er nog niet is, kan over deze optie enkel nog gedroomd worden. Wel moet hier opgemerkt worden dat de meeste vrijwilligers die meewerken bij Scorpio, blaken van de motivatie en de energie. De Raad van Beheer bijvoorbeeld, werkt meer dan deeltijds voor Radio Scorpio. Indien enkele van deze mensen in de oprichtfase, die zeker nog een goed jaar zal duren, zou wegvallen, zou dit een kleine ramp betekenen voor Scorpio.

4.6. Externe invloeden

Onder “externe invloeden” dient verstaan te worden wat de invloed is van productiefirma’s, reclame- en nieuwsagentschappen en de muziekindustrie op de lokale radio’s.

4.6.1 De muziekindustrie

De relatie tussen de radio’s en de muziekindustrie is er een van wederzijdse afhankelijkheid. De radio’s verwachten van hen het geschikte programmamateriaal en de muziekindustrie heeft radio’s nodig ter promotie van ‘hun’ muziek.

In deze relatie, heeft de muziekindustrie de sterkste troeven in handen. ‘Although both parties benefit from it, there is always a chance that one or both of them may try to become more autonomous. It seems that the music industry is in the strongest position to do this.’ (Wedell, 1991, p.  24)

De muziekindustrie heeft niet al te veel macht op Radio Scorpio. Vele medewerkers van Scorpio zijn gespecialiseerd in de muziek die Scorpio wil draaien. Deze mensen leveren dan ook de nodige nieuwe CD’s en vinyls aan, die vervolgens worden gekopieerd en waar de nodige rechten voor worden betaald. Daarnaast ontvangt men regelmatig nieuwe releases via bevriende platenmaatschappijen of andere instanties. De platenmaatschappijen ontvangen uittreksels van de playlist en sturen materiaal op dat kan gedraaid worden op Scorpio. Indien de muziek niet past binnen de zender, dan wordt dat meegedeeld aan de betrokken platenmaatschappij. Sommige contacten liepen spaak omdat de platenmaatschappijen hun zin wilden doordrijven. Aangezien Scorpio niet afhankelijk is van deze platenmaatschappijen, staat men steviger om bepaalde muziek te weigeren, dan andere lokale radio’s.

4.6.2 Productiefirma’s

Productiefirma’s, zijn bedrijven die programma’s maken, voor andere media. Scorpio ondervindt ook hier geen invloed van, aangezien de medewerkers van Scorpio alle programma’s zelf maken. Er zijn wel samenwerkingen, zoals met de Passe-Partout, Studio’s, het Stuc,... voor het aanleveren van informatie, maar dit is natuurlijk wat anders dan het ‘krijgen’ van programma’s.

4.6.3 Reclame- en nieuwsagentschappen

De invloed van deze reclame- en nieuwsagentschappen werd reeds hierboven beschreven. Ook van deze commerciële instellingen ondervindt Scorpio geen invloed, omdat de nieuwsdienst uit vrijwilligers bestaat en er geen reclame is. Of deze situatie houdbaar is, blijft natuurlijk de vraag. Het ziet er alvast niet naar uit dat er in de nabije toekomst drastische veranderingen zullen plaatsvinden.

4.6.4 Conclusie

Uit de voorgaande punten valt af te leiden dat Radio Scorpio blijft trachten om in alles zelf te voorzien. Onafhankelijkheid wordt nagestreefd, en het heeft de zender alvast voorlopig nog geen windeieren gelegd. De toekomst zal uitmaken of deze positie haalbaar blijft.

4.7. De programmapolitiek

Radio Scorpio produceert al zijn programma’s zelf. Iedereen mag een programmavoorstel indienen bij de Raad van Beheer. Hierin moet duidelijk worden uitgelegd, wat onder het programma moet worden verstaan. DJ’s doen er goed aan om een cassette of CD toe te voegen bij hun aanvraag.

De Raad van Beheer beoordeelt elk programma en tracht een horizontale programmatie tot stand te brengen. De grote aandachtspunten bij de beoordeling zijn de meerwaarde dat een programma kan bieden en de continuïteit die beloofd wordt. Wanneer halverwege augustus de aanvragen zijn beoordeeld wordt een selectie gemaakt, die resulteert in de volgende programmatie. Deze nieuwe programmatie verschijnt bij het begin van het nieuwe academiejaar, dus vanaf oktober.

Gedurende het jaar worden de programma’s geëvalueerd, waarbij rekening gehouden wordt met de kwaliteit van het programma en de continuïteit. Daarnaast wordt er nagegaan in welke mate de programmamakers hun belofte nakomen, en of er bijgestuurd dient te worden.