Besluit

Margareta Porete stierf op de brandstapel op 1 juni 1310. Verder is over haar leven zeer weinig bekend. Men kan aannemen dat zij gerekend werd tot de diffuse en gewantrouwde groep van begijnen die niet in een begijnhof leefden. Zij was redelijk hoog opgeleid en had kennis van zowel de profane als de religieuze cultuur. Haar boek, Le miroir des âmes simples, werd veroordeeld door de bisschop van Kamerijk. Zij gehoorzaamde het verbod op verdere verspreiding ervan niet en werd opgepakt door de inquisitie.

Gedurende het ganse inquisitieproces weigerde zij een verklaring af te leggen, ook na meer dan een jaar van excommunicatie. Haar boek werd veroordeeld op basis van een aantal stellingen, die geselecteerd werden door de inquisitie. Zijzelf werd door canonisten veroordeeld op basis van de weigering van haar medewerking en haar ongehoorzaamheid aan de bisschop. Tesamen met haar liep Guiard de Cressonessart eveneens een veroordeling op, een begard die zichzelf als 'engel van Philadelphia' beschouwde en zich geroepen voelde Porete te verdedigen. Guiard herriep zijn ketterse geloofsovertuigingen en werd gevangengenomen. Margareta Porete werd echter naar de brandstapel verwezen en bij haar executie liet zij een diepe indruk na bij het publiek.

Het boek dat Margareta geschreven had ontsnapte aan de vernietiging en werd als anoniem manuscript overgeleverd. Het lokte in sommige kringen een diepe bewondering uit en werd door anderen heftig bestreden. Toch werd het verbazingwekkend snel verspreid over Europa en diverse keren vertaald. Dit geschrift wordt gerekend tot de minnemystiek en bevat elementen uit de hoofse lyriek. Het is moeilijk toegankelijk door de ingewikkelde structuur en allegorische personages. Het werk is opgevat als een 'spiegel', een leerboek over het leven van de 'vernietigde ziel'. Dit is de ziel uit de hoogste staat van mystieke volmaaktheid die volgens Margareta tijdens het leven bereikt kan worden. Deze ziel is dankzij de Minne ééngeworden met God. Ze heeft geen verlangens meer, geen wil en geen schaamte. Bovendien heeft zij geen behoefte meer aan goede werken, een deugdzaam leven of de uiterlijke kenmerken van de Kerk. Zonder hiermee te vervallen in een totale vrijheid om te zondigen, ging Porete met deze affirmaties duidelijk verder dan de tot dan toe gekende orthodoxe mystici. Het voornaamste pijnpunt ligt in de duurzaamheid van de kenmerken van de vernietigde ziel die door haar beschreven worden. Deze zijn bij andere mystici beperkt tot de voorbijgaande extase van de unio mystica.

Porete had haar leer zo radicaal geformuleerd dat deze in de ogen van de Kerk een mogelijk gevaar betekende. Uit angst dat het boek te libertinistisch geïnterpreteerd zou worden werd het verboden. Of het geschrift ketters geïnspireerd was of niet en ondanks de talrijke orthodoxe doctrinaire confirmaties lijkt de veroordeling ervan onvermijdelijk. De kans dat politieke beïnvloeding een rol gespeeld heeft in de loop van het inquisitieproces is daarentegen vrij groot. Gezien de verwevenheid met het proces van de Tempeliers vermoedt men een achterliggende politieke agenda van koning Filips de Schone en zijn entourage. Bovendien blijkt er een aanzienlijke discrepantie te bestaan tussen de veroordeelde stellingen enerzijds en de context van deze binnen het geschrift anderzijds. We kunnen dan ook besluiten dat dit inquisitieproces niet helemaal zuiver verlopen is, al is de veroordeling van Le miroir te begrijpen.

Anders is het gesteld met de veroordeling van Margareta Porete zelf. Zij weigerde elke medewerking aan haar proces. Dit werd in die tijd haast automatisch als ketterij beschouwd maar getuigt er tevens van dat zij radicaal aan haar stellingen omtrent de vernietigde ziel vasthield. Toch is in moderne ogen haar veroordeling nog moeilijker te begrijpen. De politieke agenda van de Franse koning in diens strijd met de paus heeft hier allicht de overhand gehad. Dat het wrede lot van Margareta Porete de overlevering van en bewondering voor haar werk niet heeft kunnen verhinderen, kan als een troost dan als cynisme beschouwd worden.