APPENDIX

De Poolse crisis 1980-1981: een chronologie

JULI 1980

1 Gedwongen door de nijpende economische situatie voeren de autoriteiten onaangekondigd selectieve prijsstijgingen in op bepaalde soor-ten basisproducten. Een ware stakingsgolf overspoelt het land.

11 Op een zitting van het Politiek Bureau van de PZPR besluit men loonsverhogingen in het vooruitzicht te stellen om een einde te brengen aan de stakingen. Het heeft echter een tegen-overgesteld effect. Nog meer stakingen breken uit. De KOR schaart zich achter de stakers, maar waarschuwt ze zich niet tevreden te stellen met loonsverhogingen, aangezien de crisis enkel met fundamentele hervormingen te keren zou zijn.

24 Het Poolse leiderschap gaat bijna voltallig op vakantie naar de Krim. De stakingsituatie in het land wordt als een ‘gezonde uitdrukking’ van de ontevredenheid van de werkers met de economische situatie beschouwd.

31 Gierek en Brezjnev ontmoeten elkaar op de Krim. Het komt tot onenigheden over de situatie in de Poolse volksrepubliek.

AUGUSTUS 1980

14 Ten gevolge van het ontslag van de kraanbediende Anna Walentynowicz breekt een spontane staking uit op de Lenin-scheepswerf in Gdańsk. Lech Wałęsa neemt de leiding van de staking.

15 Gierek komt vervroegd terug van vakantie naar aanleiding van de staking in Gdańsk.

16 De autoriteiten in Gdańsk geven toe aan de eisen van de stakers. Op de scheepswerf wordt het einde van de staking afgekondigd door o.a. Lech Wałęsa . Maar een groot deel van de werkers besluit uit solidariteit met de andere stakers verder te staken. Diezelfde avond wordt een Międzyzakładowy Komitet Strajkowy [Interbedrijfsstakingscomité] gevormd.

17 Het MKS in Gdańsk schuift 21 eisen naar voor, waaronder de erkenning van onafhankelijke vrije vakbonden, stakingsrecht, vrije menings-uiting, loonsverhoging en vrije zaterdagen.

18 In Szczecin breken stakingen uit en er wordt een MKS gevormd. De autoriteiten reageren met een televisieoptreden van Gierek , waarin hij de politieke eisen van de stakers verwerpt, maar hij gaat akkoord om de regering te laten onderhandelen met de stakers.

19 De eerste berichtgeving over de stakings-situatie in de Sovjetpers.

20 Buitenlandse radiozenders worden geblok-keerd in de USSR. De SB arresteert meer dan 20 leden van de KOR, ROPCiO en KPN. 64 intellectuelen roepen op tot erkenning van de MKS en tot gematigheid aan wederszijden in het conflict.

21-24 Kazimierz Barcikowski wordt gemachtigd om met de stakers in Szczecin te onderhandelen. Er wordt in het Politiek Bureau beraadslaagd over persoonswissels aan de top.

24 Edward Babiuch wordt vervangen als premier door Józef Pińkowski . Mieczysław Jagielski wordt vice-premier en gemachtigd om te onderhandelen met de stakers in Gdańsk. Een aantal uit de groep van 64 intellectuelen begeeft zich naar Gdańsk om als experts de MKS bij te staan. Daaronder bevinden zich Tadeusz Mazowiecki , Bronisław Geremek , Jadwiga Staniszkis .

25 De buitenlandse schuldenlast van de PRL bedraagt 20 miljoen $. In Moskou wordt de Suslovcommissie opgericht. In Tsjechoslo-wakije gebiedt de Tsjechoslowaakse Com-munistische Partij de fabriekscomités en de leidingen om meer oor te hebben voor de klachten van de arbeiders. Ze worden opgedragen beter deze laatste hun belangen te behartigen, met de bedoeling stakingen zoals in Polen te vermijden.

26 Ondanks matigende preken van kardinaal Wyszyński radicaliseren de stakende arbeiders.

27 Moskou beschuldigt ‘anti-socialistische krachten’ ervan de Poolse regering te willen ondermijnen.

28 De stakingsgolf breidt verder uit. Nieuwe MKS worden opgericht. De Suslovcommissie adviseert de mobilisatie van troepen voor het geval dat ‘militaire assistentie’ moet worden verleend.

29 Ontmoeting tussen Gierek , Kania , Jaru-zelski en Olszowski met de Sovjetambassadeur Boris Aristov, die de Poolse ontwikkeling vergeleek met het offensief van ‘anarcho-syndicalisten’ in Bolsjewistisch Rusland in 1921 . Mijnwerkers in Silesië beginnen aan een solidariteitsstaking.

30 Zonder een beslissing van het Centraal Comité af te wachten ondertekent Barcikowski in Szczecin een akkoord met de stakers.

31 Akkoorden worden bereikt tussen stakers en regime in Gdańsk. Het recht op vrije, onafhankelijke vakbonden wordt erkend. Het Sovjetpersagentschap TASS meldt waarschuwt  de Poolse partijtop voor afbraak van het socialistische systeem.

SEPTEMBER 1980

1 De stakingen in het land blijven duren. Een golf van mensen begint de PZPR te verlaten. Gearresteerde politieke opposanten worden weer vrijgelaten. In Tsjechoslowakije worden een 30-tal vooraanstaande activisten van Charta 77 gearresteerd en ondervraagd naar aanleiding van hun solidariteitsverklaring met de acties van “Solidarność” in Polen.

3 De USSR belooft financiële steun aan de PRL. In Jastrębie wordt eveneens een akkoord ondertekend met de stakende mijnwerkers.

5-6 Edward Gierek wordt vervangen als 1^ste secretaris van de PZPR door Stanisław Kania . Die krijgt de steun van Brezjnev .

13 De VS beloven financiële steun aan de PRL. De Rada Państwa [Staatsraad] vaardigt het decreet uit betreffende de registratie van de nieuw op-gerichte verenigingen.

17 “Solidarność” wordt gevormd uit een fusie van 35 onafhankelijke vakbonden, omdat men oordeelde dat een centrale leiding meer succes zou hebben om met de gecentraliseerde leiding van staat en partij te onderhandelen.

21 Voor de eerste maal wordt de eucharistie-viering door radio uitgezonden in de PRL.

24 Het indienen van de statuten van de NSZZ “Solidarność” en “Solidarność Wiejska” bij de provinciale rechtbank te Warschau. De propaganda tegen oppositiegroepen als de KOR neemt toe.

25 Oprichting van een stichtingscomité van de Niezależne Zrzeszenie Studentów [Onaf-hankelijke Studentenvereniging].

29 “Solidarność” kondigt een één-uur-durende staking af voor 3 oktober uit protest tegen de weigering van het regime om de akkoorden van Gdańsk uit te voeren.

OKTOBER 1980

3 “Solidarność” houdt een nationale staking van een uur om het regime te dwingen de akkoorden van Gdańsk na te leven. De DDR sluit zijn grens met Polen om te voorkomen dat de gebeurtenissen aldaar naar Oost-Duitsland zouden overwaaien. Tsjechoslowakije volgt het Oost-Duitse voorbeeld. In de omgeving van het Tsjechoslowaakse Ostrava, waar men berichten over de Poolse gebeurtenissen ontvangt, vinden werkonderbrekingen plaats.

9 Czesław Miłosz wint de Nobelprijs voor de literatuur. Er wordt nog gestaakt in de Pools volksrepubliek.

17 De leider van de Oost-Duitse geheime dienst, Erich Mielke , kondigt een verhoogde activiteit aan tegen ‘antisocialistische en contrarevolutionaire elementen’ in de DDR en in de rest van het Sovjetblok.

24 “Solidarność” wordt met gewijzigde sta-tuten geregistreerd in Warschau. De regi-stratiecrisis begint.

27 Binnen de PZPR ontstaat er een her-vormingsinitiatief dat bekend zal worden als de ‘horizontale structuren’.

29 De registratie van “Solidarność” Wiejska wordt in Warschau afgewezen. In Moskou vallen er harde en dreigende woorden op de zitting van het Politburo, daags voor het bezoek van Kania aan Moskou.

30 In Moskou worden Kania en Jagielski streng bekritiseerd door Brezjnev omwille van hun toegevingen aan de oppositie.

NOVEMBER 1980

1 In het weekblad Polityka verschijnt een interview met de leiders van “Solidarność”.

4 Ronald Reagan wint de presidentsverkiezin­gen in de VS.

10 NSZZ “Solidarność” wordt officieel erkend. Het compromis kan noch de Poolse bevolking bekoren als het Kremlin.

20 Bij een razzia in het hoofdkwartier van “Solidarność” in de regio Mazowsze arresteert de SB Jan Narożniak en Piotr Sapełło , op beschuldiging van antisocialistische acti-viteiten. De Narożniak-affaire begint en een crisissituatie breekt uit in de regio.

24 Stakingsacties breken uit over de regio Mazowsze met steun van de nationale leiding van “Solidarność”.

26 Narożniak en Sapełło worden vrijgelaten. De stakingen eindigen in de regio Mazowsze.

28 De regeringen van de NAVO-lidstaten waarschuwen dat een Sovjetinterventie in Po-len zware politieke en economische gevolgen zal hebben.

DECEMBER 1980

1 Op de EEG-top te Luxemburg wordt de USSR gewaarschuwd voor een interventie in Polen. Verdere persoonswissels vinden plaats in de PZPR-top.

2-3 President Carter waarschuwt Brezjnev voor de gevolgen van een Sovjetinterventie in Polen via de ‘hotline’. Brzeziński start een internationale diplomatieke campagne in de overtuiging dat een interventie in Polen tussen 8 en 10 december zou plaatsvinden.

5 Topontmoeting van de politieke leiders van de Warschaupactstaten in Moskou. Er weerklinkt radicale kritiek van de andere lidstaten – uitgezonderd Hongarije en Roe-menië – op de situatie in Polen. Brezjnev zou Kania achteraf persoonlijke garanties gegeven hebben dat de USSR niet zou interveniëren. De generale staf van het Poolse leger startte de planning om de staat van beleg uit te roepen.

8 NAVO-bronnen in Brussel melden een massale troepenaanwezigheid aan de grenzen met Polen.

12 De ministers van Buitenlandse zaken van de NAVO-landen waarschuwen de USSR dat een invasie van Polen het einde zou betekenen van de Oost-West détente.

12-14 Tijdens het 26^ste vakbondscongres in Hongarije wordt een resolutie goedgekeurd waarin de vakbonden althans theoretisch zich ontdoen van Partijcontrole.

16 Een monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van december 1970 wordt onthuld te Gdańsk. Vertegenwoordigers van “Soli-darność”, de PZPR en de Kerk zijn aanwezig.

17 De DDR kondigt een verhoging van meer dan 8% in haar militaire uitgaven voor het komende jaar. De Tsjechoslowaakse auto-riteiten zullen preventieve maatregelen, zoals het verbod op prijsstijgingen, nemen om te beletten dat de Poolse situatie zou overwaaien naar Tsjechoslowakije.

JANUARI 1981

2 Protestacties voor de registratie van “Soli-darność” Wiejska.

7 Het conflict rond de vrije zaterdagen begint.

15 Wałęsa op audiëntie bij paus Johannes Pau-lus II in Rome. Er doen gerucht de ronde dat de KGB in samenwerking met de Bulgaarse geheime dienst een aanslag op Wałęsa voorbereidt in diens hotel.

21 Een wekenlang conflict breekt uit met de studenten van het hoger onderwijs over heel het land.

FEBRUARI 1981

9 Pińkowski treedt af als premier en wordt opgevolgd door minister van defensie, generaal Wojciech Jaruzelski . Die roept op voor 90 dagen zonder stakingen, “Solidarność” reageert positief.

14 Ontmoeting tussen vice-premier Rakowski en Lech Wałęsa . Er wordt een akkoord bereikt over de vrije zaterdagen.

23 Begin van het 26^ste partijcongres van de KPSU. De situatie in Polen wordt bekritiseerd in aanwezigheid van de Poolse delegatie. Brezjnev stelt dat Polen niet aan haar lot zal overgelaten worden.

MAART 1981

3 Einde 26^ste partijcongres van de KPSU.

4 Pools-Sovjettop in het Kremlin. In Polen blijven er arrestaties en pesterijen plaatsvinden van oppositieleden. Op sommige plaatsen wordt nog steeds gestaakt.

10 Eerste ontmoeting tussen Jaruzelski en Wałęsa . Beide partijen aanvaarden om hun problemen op te lossen via onderhandelingen.

16 Een groep boeren bezet de partijgebouwen van de ZSL in Bydgoszcz om de registratie van de Individuele boerenvakbond “Solidarność” (“Solidarność” Wiejska) te verkrijgen. De bezetting zaait beroering in de Poolse partijtop.

18 ‘Sojuz 81’ manoeuvres beginnen en worden voorzien te eindigen op 26 maart.

19 Een zitting van de provincieraad in Bydgoszcz wordt onderbroken. Op de zitting waren vertegenwoordigers van de bezetters van het ZSL-gebouw en “Solidarność” aanwezig. Toen deze de zaal niet wilden verlaten, kwamen de ordediensten de zaal ontruimen. Enkele vertegenwoordigers van “Solidarność” werden afgeranseld, waaronder Jan Rulewski , de leider van die regio.

20 Spontane stakingen breken uit ten gevolge van de incidenten in Bydgoszcz. De Bydgoszcz-crisis begint.

22 ‘Sojuz 81’ manoeuvres worden voor onbepaalde tijd verlengd. Ontmoeting tussen Rakowski en Wałęsa . De aanwezigheid van 30 hoge Sovjetmilitairen voedt de angst dat de Poolse autoriteiten de staat van beleg zouden uitroepen.

23 “Solidarność” kondigt een vier-uur-durende nationale waarschuwingsstaking af voor 27 maart en een algemene staking op 31 maart, indien haar eisen niet ingewilligd worden.

25 Onderhandelingen tussen vakbond en regime lopen vast.

26 Ontmoeting tussen kardinaal Wyszyński en generaal Jaruzelski . Paus Johannes Paulus II stuurt een brief naar kardinaal Wyszyński waarin hij zijn hoop uitdrukt op een akkoord tussen de partijen.

27 “Solidarność” houdt een vier-uur-durende staking met groot succes. Er wordt een massale deelname van PZPR-leden aan de voorbe-reiding voor de algemene staking vastgesteld. Ook de universiteiten en scholen nemen massaal deel aan de actie. De USSR be-schuldigt “Solidarność” openlijk van contra-revolutionaire activiteiten.

30 Na marathononderhandelingen tussen Rakowski en een “Solidarność”-delegatie worden de akkoorden van Warschau bereikt. De algemene staking wordt afgeblazen. Volgens velen werd een catastrofe op de valreep vermeden, maar beide kampen ervaren het gesloten akkoord als een nederlaag.

APRIL 1981

1 “Solidarność” blaast de algemene staking af. Het zal nu relatief rustig worden in de Poolse maatschappij. De PZPR bereidt zich voor op het IX^de buitengewoon partijcongres dat in juli zal plaatsvinden.

3-4 Geheime ontmoeting van Kania en Jaruzelski met Andropov en Ustinov in Brest .

6 Congres van de Tsjechoslowaakse Com-munistische Partij. Op het congres weergalmt de ongerustheid en de kritiek over de ge-beurtenissen in Polen.

7 ‘Sojuz 81’ manoeuvres worden beëindigd.

11 De Oost-Duitse leider, Erich Honecker , verklaart zich solidair met de Poolse communisten tegen “Solidarność”. Dit wordt gevolgd door gelijkaardige militante ver-klaringen van andere Oost-Duitse functio-narissen. 

15 In Toruń vergaderen voorstanders van de ‘horizontale structuren’. Ze spreken zich uit voor een verregaande vernieuwing van de PZPR.

MEI 1981

7-8 Ten gevolge van de voortdurende onrust in Polen, wordt de politieke oppositie in Tsjechoslowakije hardhandig aangepakt door de autoriteiten.

12 “Solidarność” Wiejska wordt officieel erkend.

13 Aanslag op paus Johannes Paulus II . Er bestonden vermoedens dat de Bulgaarse geheime dienst met goedkeuring van de KGB hierbij betrokken was. Eerder dat zouden die eveneens een aanslag hebben beraamd op Wałęsa tijdens diens verblijf in Rome. De aanslag schokte de Poolse maatschappij grondig. Op massale schaal werd gebeden voor het leven van de Poolse paus.

28 Kardinaal Stefan Wyszyński overlijdt op 79 jarige leeftijd na enkele maanden van zware ziekte. Een golf van rouw overspoelde het land en “Solidarność” beëindigde alle stakings- en protestacties.

30 Ontmoeting van Kania en Jaruzelski met maarschalk Kulikov ten gevolge van de ongerustheid met de Poolse situatie in Moskou .

JUNI 1981

2 Op een zitting van het Politiek Bureau van de PZPR, worden zowel obscure groeperingen zoals het ‘Katowice Forum’ als de ‘horizontale structuren’ kritisch benaderd. Verdere voor-bereidingen worden genomen voor het IX^de buitengewoon congres van de PZPR.

5 Een brutale brief aan het CC van de PZPR wordt gestuurd door het CC van de KPSU. Daarin wordt de politiek van de Poolse leiders streng veroordeeld. Men probeert Kania af te zetten als 1^ste secretaris van de PZPR.

28 Een gedenkteken wordt onthuld te Poznań ter herdenking van de slachtoffers aldaar in 1956.

JULI 1981

7 Józef Glemp wordt de nieuwe primaat van de Poolse Kerk. In Tsjechoslowakije komt er een repressiegolf op gang tegen de Rooms-Katholieke Kerk.

11 Ontmoeting tussen generaal Jaruzelski en de nieuwe primaat Józef Glemp .

14-21 IX^de buitengewoon partijcongres van de PZPR. Dit congres was een historische primeur in de Poolse geschiedenis. Uiteindelijk brak noch de rechtervleugel, noch de linkervleugel van de PZPR door. Slechts vier leden van het Politiek Bureau, werden opnieuw tot het Centraal Comité verkozen.

AUGUSTUS 1981

3-4 Een actie van “Solidarność” wordt door de ordediensten tegengehouden. De hoofdwegen van Warschau worden door de actienemers 50 uur lang geblokkeerd. Stakingen breken weer uit. Een nieuw fenomeen worden de ‘hongermarsen’.

5 Stakingen breken uit ten gevolge van prijsstijgingen op voedingsproducten.

6 Gesprekken tussen de leiding van “Soli-darność” en vertegenwoordigers van het regime komen tot een impasse en worden afgebroken.

9 De Amerikaanse president Reagan kondigt de productie van de neutronenbom aan.

14 Ontmoeting van Kania en Jaruzelski met Brezjnev op de Krim.

26 De Poolse primaat Glemp doet een oproep aan de bevolking voor 30 dagen sociale vrede en arbeid voor het goed van het vaderland.

31 Discussies over economische hervorming blijven duren. “Solidarność” gaat akkoord met een prijsstijging op brood en andere deegwaren.

SEPTEMBER 1981

4 ‘Zapad 81’ manoeuvres beginnen. Het zijn de grootste militaire oefeningen sinds de Tweede Wereldoorlog.

5-10 Eerste congres van “Solidarność” vangt aan met een eerste zitting.

10 Het Sovjetpersbureau TASS schildert het congres van “Solidarność” af als ‘antisocia-listisch’ en antisovjet’.

16 In een communiqué klaagt het Centraal Comité van de PZPR de radicalisering van “Solidarność” aan en beschuldigt de vakbond ervan buiten het raamwerk van de akkoorden van Gdańsk te treden.

17 Ontmoeting van Kania en Jaruzelski met de Sovjetambassadeur in Warschau Boris Aristov . Het Kremlin overhandigt hun een ultimatum om een vastberaden op te treden tegen de ‘groeiende antisovjet gemoederen’ in het land.

23 Een open brief van 35 intellectuelen aan de Poolse maatschappij en aan het leiderschap van regime en “Solidarność”, waarin opgeroepen wordt tot gematigdheid, een vermindering van de spanningen en compromis. Ook roepen ze op om de relaties met de USSR niet te betrekken in het conflict tussen regime en “Solidarność”.

26 Begin tweede zitting van het eerste nationaal congres van “Solidarność”.

OKTOBER 1981

7 Einde eerste nationaal congres van “Solidarność”. Lech Wałęsa wordt met 55% van de stemmen verkozen tot leider.

14 De spanning in de maatschappij blijft toenemen ten gevolge van de toenemende schaarste op de markt.

19 Stanisław Kania wordt vervangen als 1^ste secretaris van de PZPR door Wojciech Jaruzelski .

28 “Solidarność” onderneemt een één-uur-durende waarschuwingsstaking tegen de catastrofale toestand in de distributie van goederen en levensmiddelen en als reactie op het gecreëerde dreigende klimaat door de autoriteiten. De Sejm [het Pools parlement] stelt de mogelijkheid in het vooruitzicht om de regering buitengewone volmachten toe te kennen. Dit werd door de oppositie als een dreigement beschouwd, maar men ging ervan uit dat de autoriteiten bluften.

NOVEMBER 1981

4 Ontmoeting van de ‘grote drie’: Jaruzelski , Wałęsa en Glemp . Generaal Jaruzelski doet een voorstel tot de vorming van een Front voor Nationale Eenheid. De ontmoeting bereikt geen zichtbaar resultaat, “Solidarność” ligt dwars.

7 Kukliński vlucht het land uit, nadat zijn werkzaamheden als CIA-agent ontdekt waren.

22 Bij de stichtingsvergadering van de Klub Rzeczypospolitej Samorządnej [Club van de Zelfbesturende Republiek] intervenieerden de ordediensten in het huis van Jacek Kuroń , een van de vooraanstaande figuren van de KOR. De KOR had zich tijdens het eerste nationaal congres van “Solidarność” ontbonden.

25 Een staking breekt uit onder de studenten van de Officiersschool voor Brandweerlui in Warschau. Ze eisen dat ze van onder de bevoegdheid van het ministerie van binnen-landse zaken worden overgebracht naar het ministerie van onderwijs. De acties van de studentenbond worden gesteund door “Soli-darność”.

27-28 Jaruzelski pleit voor buitengewone volmachten opdat de regering maatregelen zou kunnen nemen ter bescherming van de burger en de staat.

DECEMBER 1981

1 Prijsstijging van alcoholische producten.

2 De ordediensten breken de staking van de studenten in Warschau.

3-6 De leiding van “Solidarność” vergadert te Radom. Men delibereert over het voorstel tot een vorming van een Front voor Nationale Eenheid. De discussies zijn zeer verhit. De leiding van de regio Mazowsze kondigt een protestmars aan op 17 december.

11-12 De leiding van “Solidarność” vergadert te Gdańsk. Men wilt een referendum or-ganiseren over de politieke toekomst van Polen.

13 De staat van beleg wordt uitgeroepen. Iets na middernacht komt de Rada Państwa [Staatsraad] bijeen en vaardigt de decreten uit in verband met de staat van beleg. Over het ganse land vinden arrestaties plaats en duizenden mensen worden geïnterneerd. Niet alleen de oppositie kent slachtoffers. Ook voormalige regerings- en partijfunctionarissen zoals Edward Gierek , Piotr Jaroszewicz en anderen worden gearresteerd omwille van hun verantwoordelijkheid voor de economische crisis. Om 6 uur ‘s morgens zendt de Poolse Radio een toespraak uit van generaal Jaruzelski waarin hij de bevolking op de hoogte brengt dat de Rada Państwa de staat van beleg heeft uitgeroepen. Een Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego [Militaire Raad van Nationale Eenheid] is gevormd zonder enige wettige basis en zal de hoogste autoriteit in het land uitvoeren. De facto is er een militaire staatsgreep gepleegd. De Poolse primaat Glemp roept in zijn preek de bevolking op kalm te blijven, bloedvergieten tegen te gaan en te gehoorzamen aan de machthebbers.