Van dan af kende men ook op pauselijk vlak vernieuwingen. In november 1919 verscheen de encycliek "MAXIMUM ILLUD" van paus BENEDICTUS XV (1914-1922). Deze encycliek is de eerste van de missie-encyclieken van de 20ste eeuw en het beginpunt van een nieuw missionair élan. De opdracht van de missionarissen bestaat er volgens deze encycliek niet in het rijk van de mensen maar dat Christus uit te breiden.

"Het zou dan ook een treurig iets zijn, als men sommige missionarisen hun waardigheid zo zou zien vergeten, dat zij meer aan hun aardse vaderland dan aan hun hemelse vaderland denken, en dat zij een ongepaste ijver aan de dag zouden leggen om de macht van hun land te vergroten en voor alles zijn roem uit te breiden. Die gezindheid zou een afschuwelijke ontaarding van het apostolaat zijn."([116])

De initiatieven van PIUS XI (1922-1939), de "missie-paus", versterken de tendens.([117]) Het accent in zijn encycliek "RERUM ECCLESIAE" ligt op de vorming van een inheems clerus.

"Indien gij die niet met alle kracht bevordert, achten wij het niet alleen als een gebrek in uw apostolaat, maar zullen ook de inrichting en de bevestiging van de Kerk in de betrokken streken daardoor vertraagd en bemoeilijkt worden".([118])

Op 6 december 1929 schrijft hij aan de missionarissen dat de aanpassing zich niet beperkt tot een aantal principes of tot het respect voor een aantal gewoontes. "il faut s'y intégrer, de manière, réellement, à s'indigéniser."([119])

In 1939 in de encycliek "SUMMI PONTIFICATUS" van paus PIUS XII (1939- 1958) ligt het accent op het supranationaal karakter van de Kerk. Dit stelt Degrijse in verband met het groeidend nationaal bewustzijn in de kolonies en de groeiende nood aan inculturatie.([120])  

4.Missie-Oversten in Belgisch Kongo.

In hun intructies aan de missionarissen, die in de bestudeerde periode driemaal heruitgegeven werd, wijdden de Missie-Oversten een rubriek aan de houding die de missionaris moet aannemen tot de inlandse gewoonte.([121]) Wij vinden er de principes in terug van wat de encyclieken voorschrijven op dat moment.

"Un profond esprit d'observation et de discernement doit présider à notre oeuvre de civilisation. Ce serait une grave erreur de vouloir imposer à l'indigène toutes nos habitudes et conventions sociales. Une caricature d'européen ferait difficilement un bon nègre."([122])

Hun superioriteitshouding is duidelijk aanwezig:

"Les sociétés primitives sont très rudimentaires, mais leurs lois et leurs coutumes sont parfois fort sages. Il importe de respecter ce qu'elles ont de bon et de maintenir ces éléments traditionels."([123]) Ze verwijzen hierbij naar de bepalingen van de Instructies van de Propaganda in 1659.

Zij schreven de studie van de inlandse gewoontes voor. De utilitaire overwegingen lijken hierbij doorslaggevend. De kennis van het karakter van de bevolking is nuttig om hen beter te kunnen bereiken en begeleiden.

De missionaris kan om die manier uitmaken welke gewoontes hij moet respecteren en welke te veroordelen zijn, of te verbeteren zijn.([124]) De missionaris zal zoveel mogelijk kontakt opnemen met de inlander om zijn gedachtengang te ontdekken en om zijn vertrouwen te winnen.([125]) Als de missionaris zich verzekert van het vertrouwen van zijn christenen zal zijn moraliserende actie des te grondiger zijn 'et ses efforts seront amplement récompensés.'([126])

De Oversten waren evenwel niet steeds rechtlijnig in hun ideeëngoed. Het Christendom beperkt zich niet enkel tot het louter bovennatuurlijke, stellen zij. Hij grijpt de volledige mens aan. "Parce que l'évangile transfigure les profondeurs même de l'âme humaine, il modifiie et elève aussi la vie privée, la vie domestique et la vie sociale du croyant."([127])

Zij legden een verband tussen het "christendom" en de "beschaving".

"Cette efflorescence du christianisme qui s'appelle la civilisation doit intéresser le missionnaire et se produire avec son concours."([128])

niet expliciet (...) si l'on veut civiliser le Noir,..."([129])

"Les missionnaires ne perdront pas de vue que l'évangélisation n'est guère compatible avec l'état de stagnation oú les populations africaines sont enlisées; que le travail est un puissant facteur de moralisation et que la civilisation sainement comprise est l'apanage du christianisme. Conséquemment ils s'intéresseront aux initiatives d'ordre moral, physique, social, ou économique qui peuvent contribuer à relever le viveau de la race noire."([130])

De Montclos stelde in zijn studie een gradatie op van het idee dat Lavigerie, stichter van de congregatie van de Missionarissen van Afrika (Witte Paters), had over van de christelijke beschaving. In een eerste graad leeft de idee dat het christendom de enige vorm is van beschaving. Er is geen beschaving buiten de christelijke. In een tweede graad wordt het christendom voorgesteld als een factor die bijdraagt tot de beschaving. In een laatste instantie respecteert het christendom de waarden van elke beschaving. Daarbij is iedere beschaving die haar eigenheid behoudt, geroepen om christelijk te worden.([131])

Als wij dit model voor ogen houden, kunnen wij stellen dat de derde én de tweede idee leven bij de Missie-Oversten. Zij zullen de gewoontes respecteren, stellen zij enerzijds. Anderzijds menen zij dat de beschaving het resultaat ("l'apanage") is van het christendom.

5.Voorbereiding tot het doopsel.

Hoe worden de idealen van de missionaire Kerk nu in de praktijk omgezet tussen 1919 en 1950?

Vooraleer iemand het doopsel kan ontvangen moet hij zich hierop voorbereiden.

"Pour qu'un adulte païen puisse être admis au baptême, il ne suffit pas qu'il ait les connaissances requises, il faut en plusque, par son assiduité aux instructions et aux exercices religieux et par sa générosité à essayer de mettre sa conduite  en accord vec les prescription de la religion, il ait donné le preuve de la sincérité de son désir de vivre en bon chrétien et de la probabilité de sa persévérance.([132])

Concreet moest de heiden twee fasen doorlopen vooraleer hij werd opgenomen in de christelijke gemeenschap.

5.1.Het postulaat.

Het postulaat, de eerste voorbereidende fase, hield in dat de kandidaat- christen officieel het heidendom verliet.([133])

"Le postulat a pour but de rendere l'instruction religieuse accenssible à tous les Noirs, tout en évitant de mettre sur le mêlme pied ceux qui ne font que commencer et qui n'ont pas encore abandonné les pratiques païennes, et ceux qui ont déjà donné des preuves de la sincérité de leur conversion."([134]) 

Geen enkele voorwaarde is vereist om toe te treden. De wil om kennis te maken met het christendom volstaat.

5.2.Het catechumenaat.

Het catechumenaat, een volgende etappe in het bekeringsproces, stelt daarentegen hogere eisen. De postulant kan slechts toetreden op voorwaarde dat zijn wil om christen te worden oprecht is, en dat hij weet heeft van wat zijn engagement met zich zal meebrengen. Bovendien moet hij zijn levenswijze in overeenstemming willen brengen met de voorschriften van de katholieke godsdienst.([135])

Het catechumenaat is een nauwere voorbereiding tot het doopsel. "(...) il faut autant que possible, avant le baptême, donner aux Noirs les habitudes de la vie chrétienne. Il est à craindre qu'après le baptême, on ne les ait plus suffisamment sous la main.([136])

Kortom, de weg die de heiden aflegt tot zijn bekering gebeurt geleidelijk, en wordt begeleid door de missionarissen. Na zijn doopsel verwachten de missionarissen dat de "christelijke moraal" nageleefd worden.

6.De missionaris op het veld. - Draagwijdte van de studie.

Voor Carine Dujardin, die op basis van intervieuws de missie-beleving bij de missionarissen bestudeert, staat het vast dat er tijdens het interbellum een grote kloof bestond tussen de missiologische opvatting van de school van Leuven, de progressieve politiek van het Vaticaan terzake en het waardenpatroon van de doorsnee-missionaris te velde.([137])

Samen met Pirotte geloven wij "(...) qu'il est malaisé, voire impossible de transmettre un message en le séparant du véhicule culturel qui fut le sien depuis ses origines. Et lorsqu'il s'agit moins de transmettre un corps de doctrine que de faire naître à une vie différente, comment dissocier ce qui constituerait le noyau essentiel du message de la façon  dont il a été vécu depuis des siècles?"([138])

Bovendien vertrekt de missionaris uit een wereld waar het Westerse superioriteitsgevoel algemeen was. (cfr. hoofdstuk 3.)

In onze studie beperken wij ons tot dit officiële standpunt, het ideaal van de Missie-Oversten. Het zou verkeerd zijn een bepaalde realiteitsbeleving van de problematiek van de inculturatie van het monogaam christelijk huwelijk te verwachten.