DEEL 5:  KWALITATIEVE INHOUDSNALYSE

I. De analyse

I. 1. Inleiding

Zoals voordien reeds vermeld werden een aantal teksten geselecteerd waarop een kwalitatieve inhoudsanalyse wordt toegepast.

Het gaat hierbij om de belangrijkste teksten over gebeurtenissen die in de drie kranten voorkwamen. Gezien de Nederlandse pers het minst aantal artikels heeft en het minst aantal gebeurtenissen vermeldt, werd het aantal artikelen van deze krant als selectienorm gebruikt.

Dat betekent concreet dat slechts zeven (van de twaalf oorspronkelijk gegeven) geselecteerde gebeurtenissen aan bod zullen komen:

1. De inval en annexatie van Indonesië in Oost-Timor in 1975.
2. Het bezoek van de paus aan Oost-Timor en de daarbij horende schermutselingen in 1989.
3. De Santa Cruz Slachting in 1991.
4. De arrestatie van Xanana Gusmão in 1992.
5. De veroordeling van Xanana Gusmão in 1993.
6. De bezetting van de Amerikaanse ambassade door Timorese jongeren in 1994.
7. De genocide van 1999.

De Portugese berichtgeving over de invasie van 1975 ontbreekt (wegens politieke omstandigheden ten gevolge van de Anjerrevolutie). Daarom werd ter compensatie ook de (Amerikaanse en Portugese) berichtgeving over de gebeurtenis van 1976 (de annexatie van Oost-Timor als 27ste provincie bij de Indonesische Republiek) geannaliseerd.

Over het algemeen werd geopteerd voor teksten die een weergave van de feiten voorstellen en niet zozeer voor teksten met een opiniërende functie.

De categorieën die gebruikt werden voor de ontleding van de thematische structuren en verhoudingen komen uit de “Discourse Analysis” van Van Dijk, maar werden volgens eigen normen toegepast. Het betreft meestal de categorieën Lead, Eigenlijke gebeurtenis, Context, Historische context, Antecedenten, Gevolgen, Condities, Politieke situatie en verbale reactie.

Voor de interpretatie van de tekstanalyses dient rekening gehouden te worden met verschillen in de berichtgeving die de respectievelijke nationale kranten typeren. Zo bestaat er een groot kwantitatief verschil tussen de Portugese pers enerzijds en de Nederlandse/Amerikaanse pers anderzijds. Dit heeft tot gevolg dat de informatie in de berichtgeving van deze laatste kranten veel geconcentreerder is. We kunnen ons verwachten aan artikels waar nieuwsfeiten worden meegedeeld in een contextueel kader, terwijl in de Portugese pers deze verschillende aspecten door verschillende artikels worden belicht, die dan ook veel gespecialiseerder zijn in hun informatieaanbod dan de artikels in de andere kranten (het ene bericht geeft context of duiding, het andere feitenweergave, nog een ander geeft een duidelijk standpunt...). Vaak worden in de portugese artikels verwijzingen gemaakt naar andere artikels in de krant die betrekking hebben op het thema.

Een ander aspect betreft de vorm van de berichtgeving. Soms wordt een inleiding gegeven die duidelijk gescheiden wordt van de rest van de tekst (en zelfs in een ander lettertype is geschreven). Soms kan deze inleiding beschouwd worden als de eerste paragraaf van de tekst en als een samenvatting van het gebeurde. In deze analyse werd zowel het eerste als het tweede als inleiding beschouwd (in het schema aangeduid met de term “Lead”), maar wordt een “Lead” geschreven in hetzelfde lettertype als de rest van het artikel, tevens beschouwd als 1^e paragraaf.

Met de aanduiding “koptekst” wordt de titel bedoeld en niet de afzonderlijke inleidende tekst.

I. 2. De resultaten [1]

I. 2. 1. Gebeurtenis 1:

Tekst A: New York Times,  december 1975

Sydney, 7 december 1975, eigen correspondent

Koptekst: “Indonesia Reports Fall of Timor Capital” [2]

Thematische macrostructuur:

Inleiding: vandaag vielen Indonesische schepen Oost-Timor binnen en werd Dili bezet.

§2: een Australisch radiostation rapporteerde een klein maar bloedig conflict; sindsdien zijn de contacten met Oost-Timor volledig verbroken.

§3: de invasie kwam vlak na een bezoek van President Ford aan Indonesië.

§4: Amerikaanse officieren hadden Indonesië gewaarschuwd dergelijke acties niet te ondernemen.

§5: de Indonesische Minister van Buitenlandse zaken had echter gewaarschuwd dat militaire interventie onvermijdelijk zou zijn in het gebied, nadat Fretilin de onafhankelijkheid had uitgeroepen.

§6: Indonesië had geprobeerd om de Indonesische situatie in Oost-Timor uit te leggen aan zowel westerse als oosterse vertegenwoordigers, maar over een invasie werd niet gesproken.

§7: de actuele situatie van Fretilin is niet gekend.

§8: Fretilin verklaarde vroeger reeds dat het zich verder zou verzetten indien Indonesië het gebied zou binnenvallen.

§9: drie maanden geleden nam Fretilin de controle over Dili en behield deze, niettegenstaande de Indonesische blokkade van het gebied.

§10: Fretilin beschuldigt Indonesië al een maand van actieve steun aan de twee pro-integrationistische partijen in Oost-Timor.

Realisatie, stijl en retoriek:

De inleiding van het artikel – dat begint op de voorpagina en zijn verloop kent op pagina 20 - geeft de samenvatting van het gebeurde weer: actoren, tijd en plaats worden gegeven als aanvulling bij de koptekst.

De tweede paragraaf geeft kort de eigenlijke actie weer met een detail (een kort bloedvergieten [3]). De derde, vierde, vijfde en zesde paragraaf geven hiervan de context, waarbij de derde paragraaf het antecedent van het gebeurde geeft (het bezoek van Ford), de vierde paragraaf de historische context (de waarschuwingen van de Verenigde Staten) en de vijfde en zesde paragrafen de politieke situatie (de nationale situatie in Indonesië/Oost-Timor).

De zevende paragraaf brengt een nieuw thema aan: de toestand van Fretilin. In de achtste paragraaf worden hiervan de omstandigheden omschreven, in de negende paragraaf worden de voorgaande gebeurtenissen m.b.t. Fretilin beschreven en de tiende paragraaf geeft tenslotte de politieke situatie weer van Fretilin in  Oost-Timor.

De tekst is – net zoals de koptekst -  geschreven in een neutrale taal, waarbij duidelijk het conflictuele aspect van de gebeurtenis wordt vermeden. Enkel de inleiding en de tweede paragraaf gaan over de invasie zelf. In de rest van het artikel wordt vooral ingegaan op de context en de omstandigheden van het gebeurde en niet zozeer op de actie zelf. Een grote nadruk wordt gelegd op de rol van de Verenigde Staten en de houding tegenover Indonesië.

Het artikel vertoont een aantal contradicties, die op het eerste gezicht niet opvallen door de structuur van de tekst. Zo wordt in de eerste paragraaf – de inleiding – vermeld dat er geen verzet was geweest vanwege de Timorezen, maar wordt reeds in de tweede paragraaf melding gemaakt van een “bloedvergieten” [4] (een kort weliswaar, maar toch). Verder wordt in de zevende paragraaf sterk gesuggereerd dat Fretilin een sterke bron van verzet is en eigenlijk altijd is geweest. Voorts wordt in het artikel enerzijds vermeld dat de Verenigde Staten zich tegen de mogelijke invasie verzetten (in het verleden), maar daar wordt verder geen woord meer over gerept. Daartegenover staat echter dat onmiddellijk de verklaringen van de Indonesische Minister van Buitenlandse Zaken worden gegeven (die trouwens heel wat ruimte in beslag nemen). Deze schijnen de situatie te legitimeren.

Positief aan het artikel is dat de verschillende partijen worden belicht en vanuit hun eigen context omschreven. De informatie die over Fretilin wordt verstrekt is neutraal en objectief, maar onvoldoende om de impact en de betekenis van het gebeurde voor de Timorese bevolking te begrijpen. Hierdoor verhoogt de informatieve waarde van het artikel. De objectieve indruk die van het artikel uitgaat is te wijten aan het feit dat er op geen enkele manier een veroordeling of beoordeling wordt geuit (noch door een specifiek woordgebruik, noch door zinsconstructies of bepaalde informatie).

De structuur van het artikel is logisch en vertoont een symmetrische opbouw. Zo worden de twee thema’s (de inval vanuit Indonesisch standpunt en het thema van Fretilin, het verzet) op gelijkaardige wijze gerealiseerd. Eerst wordt hierbij het thema aangegeven (al dan niet met een detail), waarop vervolgens een context wordt gegeven (antecedent, politieke situatie, historische context/omstandigheden).

Schema:

Tekst B: De Telegraaf, 8 december 1975

New York, 8 december 1975, Reuters/AP

Koptekst: “Portugal eist zitting V-raad over Timor” [5]

Thematische macrostructuur:

Inleiding: Portugal eiste gisteren dat de Veiligheidsraad bijeenkomt om de Indonesische agressie in Oost-Timor te bespreken.

§2: omdat Portugal de diplomatieke betrekkingen met Indonesië zondag verbrak uit protest tegen de interventie in Oost-Timor, vroeg Indonesië vandaag aan Portugal haar ambassade te sluiten.

§3: Australië keurt de Indonesische poging om de orde te herstellen goed, maar betreurt de gebruikte middelen.

§4: Indonesië verklaart dat de rust is teruggekeerd in Dili, hoewel uit andere bronnen blijkt dat er nog zwaar gevochten wordt.

§5: volgens een clandestien uitgezonden radiobericht richtten Indonesische soldaten een bloedbad aan onder de Chinese inwoners van Dili.

§6: Portugese troepen die zich op een eiland voor Timor ophielden, werden geëvacueerd. Indonesië belooft een referendum aan de Timorese bevolking.

Realisatie, stijl en retoriek:

De koptekst van het artikel zet de toon aan waarin de rest van het artikel geschreven is: zakelijk, koel en nuchter.

De inleiding herhaalt het nieuwsfeit dat in de titel wordt beschreven, maar specificeert door de actoren, de tijd en plaats van het gebeurde weer te geven.

In de tweede paragraaf wordt de politieke situatie omschreven door de vermelding van voorafgaande gebeurtenissen (antecedenten).

De derde paragraaf specificeert een gevolg van de gebeurtenis (de reactie van Australië).

De vierde en vijfde paragraaf beschrijven de actuele situatie met wat meer detail. Dit gebeurt door het tegenover elkaar stellen van verschillende getuigenissen.

De zesde paragraaf geeft de omstandigheden (conditie) weer, waarin de gebeurtenis heeft plaatsgehad.

Opvallend is dat het thema dat in de titel en in de inleiding wordt aangehaald niet overeenkomt met de thema’s van de rest van de tekst. Het feitelijk gebeuren wordt enkel in de koptekst en de inleiding vermeld en de overige paragrafen geven de contextualisering. Hierdoor gaat veel informatieve waarde verloren, daar geen duiding meer wordt gegeven rond de interventie van Indonesië zelf. Daardoor worden de gebeurtenissen van 1975 in dit artikel enkel herleid tot de internationale reactie en niet tot de eigenlijke inval.

De tekst is geschreven in een zakelijke, neutrale stijl, met een intensifiërend woordgebruik. De ondertitels (“Gevechten”, “Referendum”) zijn niet gericht op sensatie, terwijl er in de tekst zelf toch verwijzingen zijn naar de wreedheid van het gebeurde (“bloedbad” [6]).

De opbouw van het bericht is zeer confronterend, doordat uiteenlopende partijen tegenover elkaar worden geplaatst, met de aanduiding “terwijl…” (Indonesië – Australië, Portugal – Indonesië, Indonesische zegslieden - Fretilin).

Er worden geen cijfergegevens gegeven i.v.m. het bloedbad, maar wél wat betreft de bedreigde bevolking.

Schema:

I. 2. 2. Gebeurtenis 2:

Tekst A: New York Times, 18 juli 1976

Jakarta, 17 juli 1976, Reuters

Koptekst: “East Timor Becomes Indonesian Province”[7]

Thematische macrostructuur:

Inleiding: het Portugees bestuur in Oost-Timor is beëindigd.

§2: Oost-Timor wordt de 27^e Provincie van Indonesië.

§3: West-Timor maakt sinds de onafhankelijkheid van Indonesië deel uit van de Republiek.

§4: De burgeroorlog die in Timor uitbrak na de terugtrekking van Portugal en waarin Indonesië tussenkwam, lijkt bekoeld te zijn.

Realisatie, stijl en retoriek:

De koptekst van het bericht geeft op zeer zakelijke wijze het nieuwsfeit aan. Het artikel is vergezeld van een kaartje met de afbeelding van het eiland Timor.

In de eerste paragraaf (de inleiding) wordt de gebeurtenis samengevat met de aanduiding van de belangrijkste aspecten: zowel de eigenlijke gebeurtenis, de actoren als de tijdsaanduiding worden gegeven.

In de tweede paragraaf wordt een specifiek gevolg van de gebeurtenis aangeduid.

In de derde paragraaf wordt teruggegrepen naar de historische context. Dit teruggrijpen lijkt op het eerste gezicht irrelevant, want de paragraaf komt neer op de vergelijking tussen de twee delen van Timor met elk een volledig verschillende historische achtergrond en ontwikkeling. De enige manier om deze paragraaf dus enige relevantie te geven is deze te beschouwen als een soort legitimatie van het voorgaande: de annexatie van Oost-Timor is legitiem, wànt West-Timor maakt ook al sinds lang deel uit van de Indonesische Republiek.

In de vierde paragraaf wordt de situatie beschreven die aan de gebeurtenis vooraf ging.

De tekst is geschreven in een droge, neutrale stijl zonder engagement. De enige verwijzing die een specifieke houding van de krant t.o.v. de gebeurtenis weergeeft, is de vergelijking die getrokken wordt tussen Oost- en West-Timor.

Het nieuws wordt in uiterst beknopte bewoordingen gebracht en een korte verwijzing naar het verre verleden (400 jaar koloniaal beheer van Portugal) is de enige duiding rond het gebeurde.

Het bericht vermeldt de drie betrokken partijen (Indonesië, Fretilin, Portugal) zonder een directe veroordeling te uiten. Er worden geen dramatische effecten beoogd, noch wordt een pikant taalgebruik toegepast.

In het algemeen kan men stellen dat het gebeurde wordt aanvaard, in ieder geval wordt het in de tekst niet in vraag gesteld.

Schema:

Tekst B: Diário de Notícias, 19 juli 1976

Jakarta, zonder datum, Reuters, ANOP, AFP

Koptekst: “Timor: Iminente a libertação dos 23 militares portugueses” [8]

Thematische macrostructuur:

Inleiding: vice-Gouverneur Fransisco Lopes da Cruz van de Portugese ex-kolonie kondigde aan dat de 23 Portugese militairen binnenkort zullen vrijgelaten worden.

§2: dit gebeurt met het oog op het heropnemen van de diplomatieke betrekkingen tussen Portugal en Indonesië.

§3: de relaties tussen deze twee landen werden verbroken tengevolge van de oorlog.

§4: de vice-Gouverneur herinnerde aan de recente ontmoeting tussen Oost-Timorese vertegenwoordigers en een Portugese delegatie. Hij kondigde nieuwe onderhandelingen aan.

§5: ondertussen hoopt één van de vaders van de 23 gevangenen in Lissabon het onderwerp te kunnen voorleggen aan officiële instanties.

§6, §7: namen van de gevangenen.

§8: ondertussen werd zaterdag een wet opgesteld waarin de ex-Portugese kolonie aan Indonesië toekomt. Deze wet werd unaniem door het Indonesische parlement goedgekeurd.

§9: de ondertekening van het verdrag vlak na de parlementaire ratificatie was een verrassing, omdat door de regering werd besloten dat de integratie officieel zou samenvallen met de Indonesische nationale dag.

Realisatie, stijl en retoriek:

De titel van het artikel is nuchter, zonder enige verwijzing naar de oorlog die in Timor woedt. De nadruk valt op Portugal en zijn belangen. Alsof de relatie Portugal-kwestie Timor enkel bepaald  wordt door de gevangen militairen.

De inleiding deelt het hoofdfeit nog eens mee, op dezelfde nuchtere wijze, in de woorden van de vice-Gouverneur van Oost-Timor. Opvallend is dat de tekst zelf spreekt over de “ex-kolonie” [9] van Portugal. We zijn nog maar in 1976, de oorlog is nog maar juist bezig en er is nog geen sprake van integratie van het gebied bij Indonesië (dit feit wordt pas helemaal op het einde van het artikel naar voor gebracht)!

De tweede, derde en vierde paragrafen vormen de context van deze gebeurtenis.

De tweede paragraaf geeft de politieke situatie, het doel en het gevolg van deze gebeurtenis weer. In de derde paragraaf wordt verwezen naar het verleden en de redenen waarom de contacten tussen Portugal en Indonesië werden verbroken. Men spreekt over de “oorlog die Oost-Timor verwoestte”, zonder enige duiding daarover. Naar de rol van respectievelijk Indonesië en Portugal wordt op geen enkele manier verwezen. In de vierde paragraaf wordt deze “verbetering” van de politieke situatie gesuggereerd door de verwijzing naar de recente onderhandelingen tussen Portugal en Oost-Timor  (als deel van Indonesië!) en door de verwijzing naar verdere toekomstige onderhandelingen.

De vijfde, zesde en zevende paragrafen vormen een tweede cluster in het artikel: hier worden de vrijlating zelf (§5) en de personen in kwestie  vermeld (§6, 7).

De twee laatste paragrafen zijn onderwerp van een tweede context: die van de algemene politieke situatie in Indonesië/Oost-Timor. Dit vormt voor onze kwestie eigenlijk het belangrijkste feit in heel het artikel, omdat hier de situatie voor Oost-Timor zelf duidelijk wordt.

In heel het artikel wordt een overduidelijke nadruk gelegd op Portugal. Oost-Timor zelf verdwijnt op de achtergrond, zonder poespas. Er wordt weinig tot geen belangrijke duiding gemaakt, noch getuigt het artikel van voldoende kritisch inzicht in het gebeurde en/of de implicaties ervan.

Schema :

I. 2. 3. Gebeurtenis 3:

Tekst A: New York Times, 13 oktober 1989

Dili, 12 oktober 1989, eigen correspondent

Koptekst: “Melee Erupts as Pope Speaks in East Timor” [10]

Thematische macrostructuur:

Inleiding: de paus spoort Indonesië aan om de mensenrechten te respecteren.

DEEL 1:

§2: de paus is de eerste wereldleider die het katholieke Oost-Timor bezocht sinds de Indonesische inval in 1975 en riep op tot verzoening;

§3: de mis eindigde in een conflict tussen anti-integrationisten en politie-officieren.

DEEL2:

§4: jongeren werden door de politie tegengehouden en geslagen toen ze probeerden het altaar te bereiken.

§5: volgens getuigen mengden zich dozijnen jongeren met het conflict.

§6: de paus werd echter niet bedreigd.

§7: Indonesië annexeerde Oost-Timor onder dwang in 1976.

§8: de preek van de paus was een oproep voor de bescherming van de mensenrechten.

DEEL 3:

§9: internationale humanitaire organisaties zeggen dat reeds 200.000 mensen door de Indonesische troepen werden gedood.

§10: citaat van de paus: “Timorezen weten wat lijden is”.

§11: westerse diplomaten verklaren dat het doden op grote schaal nu voorbij is.

§12: de paus zei dat het bezoek aan Oost-Timor louter pastoraal was, zonder politieke doelstellingen.

§13: het bezoek ging gepaard met een aantal dubieuze symbolische handelingen, zoals het kussen van het crucifix en het knielen op de grond.

§14: deze werden door de bevolking verkeerd geïnterpreteerd.

Realisatie, stijl en retoriek:

Dit bericht heeft niet echt een inleiding zoals dat gebruikelijk is in nieuwsteksten. De eerste paragraaf vermeldt enkel het bezoek van de paus zelf en spreekt niet over de conflicten  waarin het bezoek resulteerde. Dit geeft de indruk dat de belangrijkste gebeurtenis  wordt gevormd door het bezoek en de toespraak van de paus, en niét door de conflicten die erop volgden. Ook uit de koptekst blijkt het belang van de paus en zijn toespraak, eerder dan de actie van het conflict zelf.

In de tweede paragraaf wordt de betekenis van het bezoek belicht en wordt verwezen naar het bloedig verleden van het gebied.

Pas in de derde paragraaf wordt het vervolg van het bezoek vermeld, echter zonder in detail te treden.

Het tweede deeltje van het bericht is gekenmerkt door een grote incoherentie: in de vierde en vijfde paragraaf wordt de actie zelf iets uitgebreider behandeld, in de  zesde paragraaf wordt de rol van de belangrijkste actor (paus) belicht, terwijl in de zevende paragraaf plots wordt verwezen naar de historische context waarin de gebeurtenissen dienen geplaatst te worden (de gedwongen annexatie in 1976). Tenslotte wordt in de laatste paragraaf teruggegrepen naar de inleiding (“lead”), de belangrijkste gebeurtenis: zijn toespraak over de mensenrechten.

Ook in het derde deeltje worden verschillende onderwerpen op irrelevante wijze met elkaar verbonden.

In de negende paragraaf getuigen internationale humanitaire organisaties en bisschop Belo over het grote aantal doden sinds de inval van Indonesië in Oost-Timor. Dit vormt dus een specificatie van het gevolg van de annexatie die in de zevende paragraaf vermeld werd. De daaropvolgende paragraaf vormt een citaat uit de toespraak van de paus, waarin vermelding wordt gemaakt van de schending van de mensenrechten. Deze paragraaf verwijst naar de gevolgen van de annexatie.

De insinuaties die hieruit blijken (het grote aantal doden, de wreedheid) worden in de elfde paragraaf echter weerlegd door een nieuwe getuigenis van westerse diplomaten. Deze paragraaf maakt dus deel uit van de context waarin de toespraak gebeurt.

Uiteindelijk worden de verschillende tegenstrijdige getuigenissen geneutraliseerd in de drie laatste paragrafen. Hierin wordt benadrukt dat het bezoek van de paus ondanks alles geen enkele politieke betekenis heeft (ligt het aantal doden werkelijk zo hoog: dan is daar verder niets aan te doen; is dat niet het geval: des te beter). De twaalfde paragraaf geeft de politieke situatie weer waarin de paus het bezoek aanving. De dertiende en veertiende paragrafen gaan dieper in op de dubbelzinnige (sterk symbolische) betekenis van zijn bezoek en specificeren  met een voorbeeld van verkeerd geïnterpreteerde betekenissen vanwege de Timorese bevolking.

Het geheel van de tekst vertoont een vreemde structuur en is niet erg relevant om inzicht te krijgen in het gebeurde.

Er wordt bijzonder weinig ingegaan op de symbolische waarde van het gebeuren voor het Timorese volk zelf, terwijl de paus des te meer in het daglicht wordt gesteld. De daden van de paus overheersen volledig het bericht en overschaduwen de politieke strijd, noodzakelijk om het gebeurde  juist te interpreteren.

Verder spreekt er zeer weinig engagement uit het bericht. Temeer daar over het algemeen verschillende getuigenissen naast elkaar worden geplaatst zonder verdere commentaar. Voor een lezer die niet vertrouwd is met het onderwerp, is dit dus een bijzonder incoherent, onduidelijk en verward  bericht, met weinig informatieve waarde.

Het artikel wordt verder nog geïllustreerd door een kaartje met de afbeelding van Timor en de aanduiding van de belangrijkste steden in het gebied.

Schema:

Tekst B: De Telegraaf,  13 oktober 1989

Dili, 13 oktober 1989, AP

Koptekst: “Rellen bij Pausbezoek Oost-Timor” [11]

Thematische macrostructuur:

Inleiding: donderdag ontstond tijdens een mis van de paus protest van jongeren die de onafhankelijkheid van Oost-Timor willen.

§2: 20 jongeren, leden van Fretilin, werden hardhandig aangepakt door politiemensen in burger.

§3: de paus vertrok meteen naar Jakarta; er waren geen arrestaties, wel vier gewonden.

§4: de paus had bedekte kritiek geleverd op de mensenrechtensituatie en riep Indonesië op tot het stimuleren van de economische ontwikkeling van Oost-Timor.

Realisatie, stijl en retoriek:

De nuchterheid van het artikel wordt reeds in de koptekst duidelijk: het accent wordt wel gelegd op de rellen en minder op de paus zelf (hier duidelijk als oorzaak van de gebeurtenis en niet als de gebeurtenis zelf).

De inleiding vat het gebeurde samen en vermeldt actoren, tijd en gebeurtenis.

In de tweede paragraaf wordt de gebeurtenis zelf in iets meer detail omschreven. De derde paragraaf geeft het gevolg van de actie weer, terwijl in de vierde paragraaf de oorzaak van het gebeuren wordt gegeven.

Het bericht wordt aangevuld met twee foto’s, waarvan één de paus afbeeldt die een Timorees jongetje kust en de tweede toont hoe betogers vluchten voor het geweld. De tekst is geschreven in een vrij neutrale stijl. Een aantal woorden benadrukken het geweld, zoals de ondertitel “stokken”, de vlucht van de paus die wordt gesuggereerd met “meteen” [12] en de commentaar bij de tweede foto.

Opvallend is dat de eigenlijke aanleiding tot de rellen pas in de laatste paragraaf wordt vermeld. Dit geeft de tekst een verwarde indruk en benadrukt het tekort aan duiding. Cijfergegevens versterken de feiten. Zo wordt melding gemaakt van een protest van 20 jongeren waarbij zich al vlug 100 andere voegen in een menigte van 60.000 toeschouwers.

Schema:

Tekst C: Diário de Notícias, 12 oktober 1989

Lissabon, 12 oktober,  eigen correspondent in samenwerking met AFP

Koptekst: “Papa escalou Díli em avião militar indonésio” [13]

Thematische structuur:

Inleiding: Het bezoek van paus Johannes Paulus II vandaag aan Timor is politiek zwaar geladen, daar de mogelijkheid bestaat dat dit bezoek geassocieerd wordt met de impliciete erkenning van de bloedige annexatie door Indonesië in 1975.

DEEL 1:

§1: niettegenstaande de beweringen van de Timorezen houdt de paus vast aan het standpunt dat het bezoek aan Oost-Timor louter pastoraal is, zonder politieke inhoud.

§2: toch zijn de verwachtingen hoog; indien de paus de grond kust bij zijn aankomst, betekent dat voor de Timorezen dat hij het gebied als onafhankelijk land beschouwt.

§3: AFP deelde mee dat de Timorezen een aan hen gerichte versterkende boodschap verwachten.

DEEL 2:

§4: algemeen verwacht men een toespraak waarin toespelingen op de schending van de mensenrechten worden gemaakt.

§5: de Indonesische autoriteiten hebben de paus “op vriendschappelijke wijze verwittigd” dat het beter is niets voor Oost-Timor te doen in Dili zelf, op risico verantwoordelijk te zijn voor nieuwe doden.

§6: om incidenten te voorkomen heeft Indonesië vele dozijnen personen gearresteerd, terwijl er 15000 vaste soldaten in het gebied blijven.

§7: toen de paus onder een triomfboog reed met een verwelkoming in de 27^e Indonesische Provincie, leverde hij hierover geen commentaar.

DEEL 3:

§8: in Maumere droeg de paus een mis op voor een publiek van 60000 personen.

§9: de bewoners van die streek bereidden zich reeds verscheidene dagen voor op de komst van de paus.

§10: ondertussen zijn de winkels en de scholen gesloten sinds maandag en wordt de paus overal onthaald volgens de plaatselijke folklore.

§11: reeds na één dag dit gebied bezocht te hebben, en dit voor de allereerste maal in de geschiedenis, vloog de paus terug met een Indonesisch militair vliegtuig.

Realisatie, stijl en retoriek:

Het artikel wordt geïllustreerd met een bewogen foto waarop de groetende paus wordt afgebeeld temidden van een duidelijk zeer gelovige (zie de vele kruisen) en blij lachende menigte.

De titel suggereert de grote ontgoocheling die op het einde van het artikel zal blijken en benadrukt dat die gebeurtenis georganiseerd werd door en onder controle van Indonesië.

De ondertitel vormt de tegenpool van de ontgoocheling: hij verwoordt de hoge verwachtingen van het volk.

In de inleiding wordt het gebeurde gevat binnen de algemene context en de politieke betekenis van het bezoek.

In het eerste deel van het artikel wordt de sfeer van verwachting geschetst. De eerste paragraaf omvat de ontkenning door de paus van de politieke gelaagdheid. In de tweede paragraaf echter worden de verwachtingen en de impliciete betekenissen van het bezoek voor de Timorezen naar voren gebracht in vraagvorm, wat een wrang gevoel geeft en de sfeer van verwachting sterk en overtuigend suggereert. De derde paragraaf geeft de nuchtere en logische verklaring van deze gevoelens.

Het tweede deel betreft de relatie tussen de paus en de Indonesische autoriteiten. De vierde paragraaf geeft de these dat de mensenrechten “logischerwijs” moéten besproken worden, maar de vijfde paragraaf vormt met de verwittiging van Indonesië aan het adres van de paus hiervan de antithese. In de zesde paragraaf worden de maatregelen gegeven die Indonesië nam om incidenten te vermijden. Hierdoor worden eens te meer de geladenheid en de dreiging die van het gebeurde uitgaan gesuggereerd.

De zevende paragraaf beschrijft hoe de paus op de hoogte is van de politieke gevoeligheid, maar desondanks hierover niets zegt.

In het laatste deel wordt het traject van de paus zelf beschreven. De achtste paragraaf beschrijft de mis die de paus opdraagt, de negende en tiende paragrafen tonen aan hoe geëngageerd de bevolking is t.o.v. dit bezoek. In de elfde paragraaf tenslotte komt de ontgoocheling pas echt naar buiten, wanneer we lezen hoe de paus véél te vroeg vertrok (en hiermee eigenlijk de gastvrijheid van de Timorezen schond) en dan nog wel met een Indonesisch militair vliegtuig.

Dit laatste element wordt versterkt zowel door de vermelding in de titel, als door de opbouw van het artikel, waarbij de verwachtingen van het Timorese volk (inleiding, §2, §3, §8, §9) steeds weer gesteld worden tegenover de houding van de Indonesische autoriteiten (§4, §5, §6) of het halsstarrig zwijgen van de paus (§1, §7). Deze tegenstelling herhaalt zich regelmatig in de loop van het artikel (inleiding, §4, §7, §11).

Daarbij toont ook het woordgebruik  een sterke tegenstelling aan tussen de dreigende taal van Indonesië (zie de enorme ironie in de tussentitel “vriendschappelijk meegedeeld” [14] en het eventuele “verantwoordelijk zijn voor de dood van andere Timorezen”)[15]. Ook de benadrukking van het militaire aspect van het transportmiddel waarmee de paus Timor verlaat,  heeft impliciete verwijzingen naar de situatie in Timor. Daar tegenover staat de “neutraliteit” van de paus en de halsstarrigheid waarmee deze de impliciete dreiging ontkent (zie het citaat : “ik laat de politiek voor de politiekers” [16], zijn reactie op de triomfboog “hij deed niets” [17], terwijl hij toch “zonder er aandacht aan te besteden , de mensen groette die naar de luchthaven waren gekomen om hem te verwelkomen” [18]). Het Timorese volk daarentegen wordt in de tekst voorgesteld als warmhartig, blij, enthousiast, aan het heroïsche grenzend (zie het woordgebruik “rebellen” [19], “tropische klederdrachten, dansen, rozenkransen, devotie” [20] , de vermelding van de Timorezen die de paus ter verwelkoming tegenmoet komen met grote kleurige hoofddeksels” [21] hij wordt begroet door “danseressen op blote voeten” [22]).

Schema: