XVII. Conclusies

Op het eind gekomen van dit geschiedkundig onderzoek naar de NS-liederen in België tijdens de Tweede Wereldoorlog kunnen er mijns inziens vier belangrijke niveaus van spelers op het veld onderscheiden worden in België voor het verstuiven en insijpelen van de NS-liederen als exponent van de ‘Nieuwe Tijd’. Op een eerste niveau zie ik de Duitse diensten allerlei hier te lande en in de Heimat. Onder een tweede niveau catalogeer ik de radicaal Duitsgezinde bewegingen zoals DeVlag, REX en aanverwanten. Een derde niveau vormen de bewegingen in het Dietsche vaarwater zoals VNV, VNZ en dergelijke. Als laatste belangrijk niveau onderscheid ik de publieke opinie.

 Vóór 10 mei 1940 was België relatief weinig vertrouwd met de Duitse NS-liederen. De Hitleriaanse bezetting bracht daar in monde van de Duitse diensten ter plekke en in de Heimat drastisch verandering in. Reeds bij voorafgaande planning van de Duitse invasie in het westen werden de krachtlijnen van de bezettingspolitiek op cultureel vlak getekend. De Wehrmacht en meer nazigezinde organisaties zoals de SS dienden zo actief mogelijk in te grijpen op het ‘verdorven’ liberale Belgische culturele leven en deze in de mate van het haalbare te richten op het lichtende Duitse NS-exempel. De voornaamste pijlen die de Duitsers op hun boog hadden, waren de verbodsbepalingen op ‘vreemde’ muziek en het propageren van Germaanse ‘volks’-eigen muziek aangeboden via concerten te lande en in de ether door leger, HJ, BDM, … die als een soort van PR-stunts konden gelden. Al bij al kan men gerust stellen dat de Duitsers nooit echt daadwerkelijk fanatiek te werk gingen in het verbieden, noch in het propageren van muziek. Veeleer in theorie dan in de praktijk gold de cultuurpolitiek van de bezettende macht als een verstikkend kader voor de vrije muziekkeuze en dit zowel op vlak van de ‘vreemde’ muziek als het eigen NS-lied.

 De trouwste medestanders van de Duitsers waren de bewegingen die de opslorping van het Belgische grondgebied voorstonden in het Reich. Als belangrijkste verdedigers van dit idee konden DeVlag en het latere REX gelden. De annexatie bij het Groot-Germaanse Rijk impliceerde zonder meer een verregaande ‘Verduitsing’ van het muzikale leven in onze contreien. Het zingen van Duitstalige NS-liederen binnen deze bewegingen kan gelden als één van de meest uitgekristalliseerde voorbeelden van extreme collaboratie met de NS-staat. Nog wezenlijker was het feit dat deze bewegingen veelal - naast in eerste instantie de originele Duitse versies - eerder vertalingen en herbewerkingen van de NS-liederen voorstonden, dan het zingen van liederen van eigen bodem. Oude Vlaamse en Waalse volksliederen werden ‘gescreend’ op hun bruikbaarheid in de ‘Nieuwe Orde’. Vele oeroude liederen van uit het eigen muzikale verleden werden aldus gewogen, maar echter meestal te licht bevonden. Daarom deden bewegingen zoals DeVlag en REX hun uiterste best om via het inzetten van ‘huiscomponisten’ nieuwe - aan de tijd aangepaste - liederen te componeren. In het merendeel van de gevallen wist en wou men ook hierbij zich niet helemaal los te maken van de Duitse NS-liederenschat, laat staan van de NS-levensbeschouwing.

 Veel moeilijker liggen de zaken wanneer we de bewegingen die de Dietse gedachte voorstonden zoals het VNV en het VNZ onderzoeken op ‘contaminatie’ met NS-liederen. Het VNV had in regel haar Dietse overtuiging ook altijd doorgetrokken in haar liederen. Vlamingen dienden echte volkse Vlaamse liederen te zingen. Dat deze liederen uit toen reeds lang vervlogen tijden niet voldeden aan het principe van autre temps, autre moeurs zag zelfs een blinde. De Vlaamse beweging bracht haar beste barden in stelling om nieuwe strijdliederen te componeren, die beter in de strijdbare ‘Nieuwe Tijd’ pasten. Als lichtend voorbeeld van de ‘Nieuwe Orde’ gold natuurlijk het nationaal-socialistische Duitsland, en buiten het Duitse NS-voorbeeld leek men moeilijk te kunnen. Het VNV, met de bloedhete adem van DeVlag in de nek, liet vaak het Duitse NS-lied binnen in de Dietse burcht. De vlag van het VNV was zonder meer Diets, maar de lading - zeker wat de gezongen liederen betrof - was veelal verdoken Duits.

 Een meer consequente Dietse houding vinden we terug bij het VNZ. Deze beweging had zich steeds onomwonden afgezet ten overstaan van ‘vreemde’ invloeden, de NS-liederen incluis. De strijd die het VNZ voerde, was niets meer dan een achterhoedegevecht ter vrijwaring van een volkszang die reeds lang tot het folkloristische genre mocht gerekend worden. Zelfs in de stilstand en regressie, dat het wezenskenmerk van het NS-ideeëngoed was op vlak van muziek wist het VNZ de nazi’s te overtreffen. Het VNZ was elk historisch perspectief verloren en leefde in ver verleden, waardoor het zelfs de trein van de ‘Nieuwe Tijd’ enigszins miste, die op haar beurt de muzikale innovaties uit de jaren ’20 en ’30 aan zich hadden laten voorbijgaan. De enige wijze waarop het VNZ zich toch nog enigszins wist in te passen in het toen geldende tijdskader gebeurde via het leggen van de klemtoon op het zingen van strijdliederen, wat willen of niet, op enige schatplichtigheid aan de heldhaftige NS-Zeit duidt.

 De vraag naar culturele collaboratie bij de silent majority van de bevolking inzake NS-liederen valt zeer moeilijk te beantwoorden. Gedurende gans de bezetting waren de NS-liederen niet uit de lucht. Bij talloze gelegenheden werd Jan Modaal geconfronteerd met dit politiek geladen muziekgenre. De appreciatie van het NS-lied bij de publieke opinie hing dus in niet geringe mate samen met de bewondering die de bevolking koesterde voor de Duitse bezetter. Naarmate de bezetting zwaarder werd en de Deutschenhass gestaag groeide, verloor het NS-lied veel van zijn glans en dit vaak ten voordele van de ‘joods-negro-Anglo-Amerikaanse’ jazzmuziek, dat meer en meer een icoon werd van de affiniteit van de Belgische bevolking met het geallieerde kamp. Het Duitse succesverhaal van het NS-lied werd maar heel gedeeltelijk herhaald in het bezette België.