Inleiding

            Vlaanderen wordt de laatste jaren geconfronteerd met een gestage opgang van radicaalrechts. In 1999 behaalde het Vlaams Blok 15,5% van de stemmen voor het Vlaams parlement en in 2000 veroverde het in de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen zelfs 33% van de stemmen. Naast dit populistische rechts-radicalisme bestaat er in Vlaanderen ook een meer intellectuele rechts-radicale strekking, het zogenaamde Nieuw Rechts. De belangrijkste spreekbuis van deze denkrichting is het in 1979 opgerichte tijdschrift ‘Teksten, Kommentaren en Studies’ of ‘TeKoS’. Dit tijdschrift refereert in zeer sterke mate aan de Nouvelle Droite beweging in Frankrijk, waarvan de vereniging GRECE de belangrijkste vertegenwoordiger is en Alain de Benoist de voornaamste ideoloog. Voor Nieuw Rechts staat niet de partijpolitieke actie centraal, maar wel de metapolitieke strijd of de strijd op cultureel niveau. Het wil de rechts-radicale ideeën op het culturele terrein tot dominant paradigma maken. Volgens Louis Vos bepaalde TeKoS in de loop van de jaren ’80 en ‘90 steeds meer de ideologische oriëntering van het rechts-radicalisme in Vlaanderen. Het tijdschrift ontwikkelde zich tot het belangrijkste ideologische referentiepunt voor de nieuwe radicaalrechtse elite. Het zou onder meer de Vlaams Blok kaderleden van een jongere generatie sterk aanspreken.[1] Ook Marc Spruyt heeft er in enkele artikels al op gewezen dat het Blok het belang van de metapolitieke strijd erkent en dat het een inspanning doet om het Nieuw Rechtse gedachtegoed bij zijn leden bekend te maken.[2] Verschillende redacteurs van TeKoS zijn overigens ook actief in het Vlaams Blok. De invloed van Nieuw Rechts kan het Vlaams Blok een grotere respectabiliteit verlenen door het programma een onderbouwde doctrine en nieuwe thema’s te verlenen. Ondanks de toenemende invloed van deze strekking in het radicaalrechtse milieu is Nieuw Rechts in Vlaanderen nog nauwelijks bestudeerd.

Hoewel het oorspronkelijk de bedoeling was om de Nieuw Rechtse invloed in het Vlaams Blok programma te onderzoeken, ben ik van deze probleemstelling afgestapt. Het uitwerken van een ideologisch kader van Nieuw Rechts nam meer tijd in beslag dan verwacht door het feit dat er nog maar weinig diepgravend onderzoek is verricht naar het Nieuw Rechtse gedachtegoed. Er waren reeds twee thesissen geschreven over Nieuw Rechts in Vlaanderen: Patrick Commers, De Conservatieve Revolutie in Vlaanderen. Een kritische analyse van het Nieuw Rechtse tijdschrift Teksten, Kommentaren en Studies (KUL, 1997, 167p.) en Patrick Rentmeesters, Nieuw rechts in Vlaanderen: een onderzoek naar de doorstroming van de Nieuw Rechtse ideologie in het Vlaams Blok (VUB 1994, 169p.) Het overzicht dat in beide werken van het Nieuw Rechtse ideeëngoed werd gegeven, bleek echter te weinig systematisch en niet voldoende diepgravend te zijn.

Ik heb er dan ook voor geopteerd de Nieuw Rechtse ideologie diepgaand uit te werken en meer bepaald na te gaan welke ideeën door Nieuw Rechts verdedigd worden, welke redeneringen er achter schuilen en wat de onderlinge verbanden tussen de verschillende thema’s zijn. In tweede instantie heb ik dit gedachtegoed willen plaatsen in een breder historisch kader door de band met de conservatieve revolutie en de plaats van Nieuw Rechts binnen de Vlaamse beweging te onderzoeken.

            In het eerste deel van deze thesis wordt een omschrijving gegeven van wat verstaan wordt onder ‘Nieuw Rechts’. Het gaat daarbij specifiek om de Nieuw Rechtse beweging zoals die in de loop van de jaren ’70 op de voorgrond trad met de doorbraak van de Nouvelle Droite in Frankrijk en de oprichting van het Nieuw Rechtse tijdschrift TeKoS in Vlaanderen. Nieuw Rechts in Vlaanderen refereert in belangrijke mate aan de Franse Nouvelle Droite zoals die wordt voorgestaan door Alain de Benoist en de vereniging G.R.E.C.E. Daarom wordt in eerste instantie de Nouvelle Droite beweging in Frankrijk besproken. Vervolgens wordt een eerste beeld geschetst van het tijdschrift TeKoS. Na deze bespreking van de vertegenwoordigers, wordt een eerste omschrijving gegeven van wat Nieuw Rechts in feite inhoudt.

In het volgende deel wordt het gedachtegoed van Nieuw Rechts grondig uitgewerkt. Het opstellen van een samenhangend ideologisch kader, die de belangrijkste krachtlijnen van Nieuw Rechts omvat, was het belangrijkste onderdeel van dit thesisonderzoek en vergde ook de meeste tijd. Het opstellen van een dergelijk kader was immers niet zo evident omdat er geen afgelijnd, allesomvattend coherent ideologisch corpus van Nieuw Rechts bestaat. De onderzoeker van Nieuw Rechts is aangewezen op niet gebundelde artikels en publicaties van personen, verenigingen en tijdschriften die tot het Nieuw Rechtse kamp kunnen worden gerekend. Er bestaat verder ook zeer weinig secundaire literatuur over deze ideologische stroming. De literatuur die bestaat, is vaak ideologisch gekleurd en bovendien is de uitwerking van het gedachtegoed vaak oppervlakkig en niet systematisch. Het ideologisch kader dat in deze thesis wordt gegeven, is gebaseerd op inzichten van derden en eigen inzichten en dus voor discussie vatbaar. De grenzen tussen de verschillende thema’s zijn artificieel en zeker niet absoluut. Het ideologisch kader is opgesteld aan de hand van publicaties van Nouvelle Droite ideoloog Alain de Benoist, een honderdtal artikels uit het Nieuw Rechtse tijdschrift TeKoS (1979-2001), enkele uitgaven uit de TeKoS-reeks, werken van redacteurs of sympathisanten van TeKoS en secundaire literatuur over Nieuw Rechts en de Nouvelle Droite. Het belangrijkste, want meest genuanceerde secundaire werk over de Nouvelle Droite is dat van P.A. Taguieff, Sur la nouvelle droite: jalons d’une analyse critique (Paris, Descartes, 1994, 425p.). De gegevens over de Nieuw Rechtse ideologie die zijn overgenomen uit secundaire literatuur stemmen overeen met informatie die kan teruggevonden worden in Nieuw Rechtse publicaties. De voetnoten in de tekst verwijzen naar de publicatie waarin het standpunt en/of het discours over een bepaald aspect van de Nieuw Rechtse ideologie het best is uitgewerkt of samengevat. Het spreekt voor zich dat niet alle werken kunnen vermeld worden waarin dezelfde ideeën werden teruggevonden.

Het ideologisch schema werd onderverdeeld in vijf grote delen: het uitgangspunt van Nieuw Rechts, de kritiek van Nieuw Rechts op het hedendaagse Westerse bestel, het Nieuw Rechtse tegenproject, de strategie of de manier waarop dit project moet worden gerealiseerd en ten slotte wordt ook aandacht besteed aan enkele ethische en sociale standpunten van Nieuw Rechts. Het was de bedoeling de concrete ideeën en stellingnames van Nieuw Rechts weer te geven en het discours dat wordt opgebouwd om die standpunten te verdedigen en te legitimeren. Nieuw Rechts gebruikt veelvuldig elementen uit het ideeëngoed van tal van wetenschappers, filosofen, sociologen, antropologen,… om het eigen gedachtegoed te ondersteunen. Het geheel aan auteurs waar in Nieuw Rechtse publicaties naar wordt verwezen, is zeer heterogeen, maar verschillende onder hen zouden zich waarschijnlijk verzet hebben tegen een dergelijke vorm van recuperatie of het oneens zijn met bepaalde andere standpunten van Nieuw Rechts. Het was in het kader van deze thesis echter niet de bedoeling in te gaan op de talrijke inspiratiebronnen waar Nieuw Rechts zich op beroept.

In het derde deel van deze thesis wordt Nieuw Rechts in een breder perspectief geplaatst door een aantal voorlopers te belichten. Meer bepaald wordt de band met de conservatieve revolutie en de plaats van Nieuw Rechts binnen de Vlaamse beweging onderzocht. De situering van het Nieuw Rechtse gedachtegoed binnen de Vlaamse beweging en het overzicht van de band met de conservatieve revolutie zijn gebaseerd op literatuurstudie en artikels uit TeKoS. Beide vraagstellingen waren als dusdanig nog niet gethematiseerd. De conservatieve revolutie wordt vaak aangehaald als ‘voorloper’ van Nieuw Rechts, maar deze stelling wordt louter geponeerd en niet uitgewerkt. Nieuw Rechts zelf refereert vaak aan de conservatief-revolutionaire stromingen in het interbellum in de Weimarrepubliek. Er wordt dan ook een kort overzicht gegeven van deze conservatieve tegenbeweging. Daarna wordt nagegaan of Nieuw Rechts kan beschouwd worden als een erfgenaam van deze conservatieve revolutie. Ook de verhouding van Nieuw Rechts ten opzichte van de Vlaamse beweging was nog niet geanalyseerd. Het overzicht van de plaats van Nieuw Rechts in de Vlaamse beweging is opgesplitst in twee delen. Ten eerste wordt geanalyseerd of en op welke manier Nieuw Rechts ingepast kan worden in de rechts-radicale traditie binnen de Vlaamse beweging. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de houding van Nieuw Rechts tegenover de Vlaamse beweging. Voor dit hoofdstuk heb ik uitgebreid gebruik gemaakt van de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging.

Men kan waarschijnlijk ook de Action Française en het katholieke corporatisme beschouwen als voorlopers van Nieuw Rechts. In het kader van dit thesisonderzoek moest echter een keuze gemaakt worden. De keuze voor de conservatieve revolutie en de Vlaamse beweging is ingegeven door de overweging dat deze beide bewegingen de grootste invloed hebben uitgeoefend op Nieuw Rechts. TeKoS zelf besteedt bovendien nauwelijks of geen aandacht aan de Action Française en het katholieke corporatisme.

            Tot slot nog enkele praktische opmerkingen. Tot het nummer 42 (1985) kreeg elk artikel in TeKoS een cijfercode dat naar een indeling in tien rubrieken verwees die op hun beurt verder waren onderverdeeld. Het was de bedoeling de nummers uit elkaar te halen en de artikels per onderwerp te ordenen volgens de cijfercode. Dit is de reden waarom voor de artikels tot 1985 in deze thesis geen paginering wordt vermeld. Tot 1999 hanteerde TeKoS de progressieve spelling. In citaten wordt deze spelling dan ook overgenomen. In de bibliografie zijn enkel de artikels uit TeKoS opgenomen waar in de voetnoten naar verwezen wordt. Als bijlage is een lijst opgenomen van alle artikels die gepubliceerd zijn in Tekos, geordend per auteur.