Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case study: de laatmiddeleeuwse scriptoria van Ter Doest en Herne. (Thijs Ameye)

Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case study: de laatmiddeleeuwse scriptoria van Ter Doest en Herne. (Thijs Ameye)

home

lijst scripties

inhoud

vorige

volgende

BIBLIOGRAFIE

1. Bronnen

A. Onuitgegeven bronnen

- Archief Grootseminarie Brugge:

Fonds Duinen-Doest: Charters, 1106-1499 (2420nrs.), gedeeltelijk, zeer summier en

weinig nauwkeurig geïnventariseerd door F. VAN DE PUTTE,

Inventaire des chartes, bulles pontificales, privilèges et documents

Divers de la Bibliothèque du Séminaire episcopal de Bruges,

Brugge, 1857.

Handschriftenfonds: Codices Dunenses, waarvan de door abt Carolus de Visch

opgestelde handschriftencatalogus in 1641 werd gepubliceerd door

A. SANDERUS, Bibliotheca Belgica Manuscripta, Rijsel,

1641-1643. Tot de Bibliotheca Dunensis behoorden sedert de Unie van de Duinenabdij met de abdij van Ter Doest (1627) ook de codices van deze abdij. Van deze codices Thosani zijn er 23 bewaard in het archief van het Grootseminarie (Gs.) Brugge.

In het bijzonder: Gs. 4/1, Gs. 5/195, Gs. 49/12, Gs. 16/196,

Gs. 17/195, Gs. 18/194, Gs. 19/193, Gs. 20/192, Gs. 119/ 197 en

Gs. 160/4.

- Archief Stadsbibliotheek Brugge:

Handschriftenfonds: Codices Dunenses, waarvan maximum 150 codices Thosani. Van dit

fonds verscheen in 1934 een catalogus: A. DE POORTER,

Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Publique de la ville de

Bruges, Gembloux-Paris, 1934.

In het bijzonder: St. 6, 7, 13, 18, 35, 55, 65, 71, 74, 78, 108, 112,

113, 114, 150, 218, 244, 251, 257 en 418.

- Rijksarchief Leuven:

Brabants Kerkarchief: Nr. 20430: Rekeningen van de prior (1483-1492)

- Archief Koninklijke Bibliotheek Brussel:

Handschriftenfonds: Dit fonds bevat verschillende Hernse handschriften en één

handschrift van Ter Doest en is gecatalogiseerd door J. VAN DEN

GHEYN, Catalogue Des manuscrits de la Bibliothèque Royale de

Belgique, Brussel, 1906.

In het bijzonder: KB 158, KB 2485, KB II 2758, KB 394-98,

KB 1351-72, KB 2499-510, KB 2877-78, KB 4971-73

KB 7215-16, KB 14069-88 en KB 21536-40.

- Archief Universiteitsbibliotheek Gent:

Handschrift 1374

B. Uitgegeven bronnen

BEELTSENS, A. en AMMONIUS, J, Chronica domus Capellae Beatissimae semper Virginis Mariae Ordinis Cartusiensis, Diocesis Cameracensis, iuxta Angiam. LAMALLE, E. (ed.), Bibliothèque de la Revue d’Histoire Ecclésiastique, Leuven, 1932.
Liber ordinis Sancti Victoiris Parisiensis, JOCQUÉ, L. en MILIS, L. (ed.), Turnhout-Brepols, 1984, LXXXV.
Les Ecclesiastica Officia. Cisterciens du XII^ème siècle, CHOISSELET, S.D. en VERNET, F.P. (ed.), La Documentation cistercienne, vol. 22, Reiningue, 1987.
De Regel van Sint-Benedictus, vertaald door Vincent Hunink, Amsterdam, 2000.
GUIGO I, Consuetudines, in: Guigues Ier; introduction, texte critique, traduction et notes par un Chartreux, Cerf, Paris, 1984.
Privata Anniversaria, VAN DEN GHEYN, J. (ed.), Annales du cercle archéologique d’Enghien, VI, 1907, pp. 32-42.

2. Literatuur

AUBERT, M., L’architecture cistercienne en France, Éducations d’art et d’histoire, Paris, 1947, 2 vol.
ARNOULD, A., Visual Arts, Western Christian: Book Arts before the Renaissance, in: JOHNSTON, W.M. (ed.), Encyclopedia of Monasticism, vol. 2, p. 1374.
AXTERS, S., Geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden, III, De Moderne Devotie, Antwerpen, De Sikkel, 1956.
AXTERS, S., “De Nederlandsche scriptoria”, in: Wetenschappelijke Tijdingen, Vereniging voor wetenschap, Gent, V, 2, 1940, pp. 67-77.
BEERNAERT, B., BUSINE, L., e.a. (red.), Besloten wereld, open boeken. Middeleeuwse handschriften, Lannoo, Tielt, 2002.
BILLIET, R., Toponymie van Herne, Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, Reeks VI. – Nr. 75, Gent, 1955.
BONDÉELLE-SOUCHIER, A., «Trésor des moines. Les Chartreux, les Cisterciens et leurs livres», in: Histoire des bibliothèques françaises. 1: Les bibliothèques médiévales: VIe siècle – 1530, VERNET, A. (dir.), Promodis, Paris, 1989, pp.68-80.
BUSINE, L., en VANDAMME, L., Besloten wereld, open boeken: middeleeuwse handschriften in dialoog met actuele kunst, Lannoo, Tielt, 2002.
CASSIDY-WELCH, M., Monastic spaces and their meanings: thirteenth-century English cistercian monasteries, Turnhout, Brepols, XIV, 2001.
CLARK, J.W., The care of books : an essay on the development of libraries and their fittings, from the earliest times to the end of the eighteenth century, Cambridge, Cambridge university press, 1901, XVIII.
Cistercian Ideals and Reality, ed. J. R. SOMMERFELDT, VII, 1978.
COOMANS , T., L'abbaye de Villers-en-Brabant : construction, configuration et signification d'une abbaye cistercienne gothique, Racine, Brussel, 2000.
DE BACKER, C., Wat is er gebeurd met de boeken van de kartuize Monnikenhuizen bij Arnhem?, in: GRUIJS, A. (ed.), Codex in context. Studies over codicologie, kartuizergeschiedenis en laatmiddeleeuws geestesleven, pp. 27-36.
DE GRAUWE, J., Historia Cartusiana Belgica, in: Analecta Cartusiana, 51, 1985.
DE HAMEL, C., Scribes and illuminators, University of Toronto, Toronto, 1992.
DELVAUX, H., Chartreuse de Herinnes, in: Monasticon Belge, dl. IV, Province de Brabant, Liège, 1972, pp. 1429-1456.
DE MEYER, A. en DE SMET, J.M., Guigo’s “Consuetudines” van de eerste kartuizers. MKVA. Klasse der letteren, XIII, nr. 6. Brussel, 1951.
DENDOOVEN, L., De abdij Ter Doest te Lissewege, Groot Ter Doest, Lissewege-Brugge, 1990.
DE POORTER, A., «Quelques notes sur l’obituaire de l’abbaye de Ter Doest», in: Annales de la Société d’ Emulation de Bruges, LXIV, 1914, pp. 5-18.
DE POORTER, A., Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Publique de la Ville de Bruges, Gembloux-Paris, 1934.
DERMUL, A., Catalogue des manuscrits de la bibliothèques de la ville d’Anvers, Duculot-Gembloux, 1939.
DEROLEZ, A., Corpus Catalogorum Belgii. De middeleeuwse bibliotheekscatalogi der Zuiderlijke Nederlanden, 1: Provincie West-Vlaanderen, Brussel, 1966, pp. 80-93.
DEROLEZ, A., “De wereld van het middeleeuwse boek: een codicologische benadering”, in: BUSINE, L., en VANDAMME, L., Besloten wereld, open boeken: middeleeuwse handschriften in dialoog met actuele kunst, Lannoo, Tielt, 2002.
DE ROOVER, F. E., “The Scriptorium”, in: THOMPSON, J. W. (ed.) The medieval library, New York (N.Y.) : Hafner, 1967. VIII, 702 p.
DE VREESE, W., “Bijdragen tot de kennis van het leven en de werken van Jan van Ruusbroec”, in: Het Belfort, X, 1895, 2, pp. 6-20.
DHOEVE, A., “Jan van Ruusbroec bij de kartuizers te Herne”, in: Oude land van Edingen en Omliggende, VI, 1978, 1, pp. 1-12.
DIMIER, A.M., L’art cistercien: France, Zodiaque, Parijs, 1962.
DU CANGE DUFRESNE, C., Glossarium ad scriptores mediae et infimae graecitatis, Collège de France, Paris, 1943.
DU MOUSTIER, B., “Het tractaat “De parvulo et agno” van de kartuizer Laurentius van Musschezele”, in: Ons Geestelijk Erf, 26, 1952, pp. 203-211.
GILCHRIST, R., Contemplation and action: the other monasticism, London, Leicester University Press, XV, 1995.
GRUIJS, A., Codex in context: studies over codicologie, kartuizergeschiedenis en laatmiddeleeuws geestesleven, 1985.
GUMBERT, J.P., “Over kartuizerbibliotheken in de Nederlanden”, in: Studies over het boekenbezit en boekengebruik in de Nederlanden voor 1600, Vereniging van archivarissen en bibliothecarissen van België, Brussel, 1974, pp. 159-186.
GUMBERT, J.P., “Buch und Buchführung Egmonder Bücher unter Abt Jan de Weent (1381-1404)”, in: Sources for the history of mediaval books and libraries, ed. SCHLUSEMANN, R., HERMANS, J., e.a., Forsten, Groningen, 1997, XXIII.
GUMBERT, J.P., The Dutch and their books in the manuscript age, The Panizzi Lectures, Londen, 1990.
HENDRICKX, F., De Kartuizers en hun klooster te Zelem. Tentoonstelling ter gelegenheid van het negende eeuwfeest van de Orde, 1084-1984, Diest, 1984.
HOSTE, A., De handschriften van Ter Doest, Beernem, De Windroos, 1993.
HOSTE, A., De glans van Citeaux in de Nederlanden: 900 jaar cisterciënzerabdijen 1098 – 1988, Stichting kunstboek, Brugge, 1997.
HUYGHEBAERT, N., “Ter Doest ou l’Eeckhout”, in: Revue Bénédictine, 78, 1968, pp. 310-318.
HUYGHEBAERT, N., “L’abbaye de Ter Doest à Lissewege”, in: Monasticon Belge, III: Province de Flandre Occidentale, vol. 2, 1966, pp. 321-322.
KNOWLES, D., Toewijding en dienst: geschiedenis van het monnikenleven, vertaald door H. Wagemans, Meulenhoff, Amsterdam, 1986.
KWAKKEL, E., Die Dietsche boeke die ons toebehoeren: de kartuizers van Herne en de productie van Middelnederlandse handschriften in de regio Brussel (1350-1400), Peeters, Leuven, 2002.
LONGÈRE, J., L’abbaye parisienne de Saint-Victor au moyen âge, Brepols, Parijs-Turnhout, 1991.
LAMALLE, E., Chronique de la Chartreuse de la Chapelle à Hérinnes-lez-Enghien, Bibliothèque de la Revue d’Histoire Ecclésiastique, Leuven, 1932.
LAWRENCE, A., “English Cistercian manuscripts of the twelfth century”, in: NORTON, C., en PARK, D. (ed.), Cistercian Art and Architecture in the British Isles, pp. 284-294.
LAWRENCE, C.H., Medieval Monasticism. Forms of religious life in Western Europe in the Middle Ages, London, 1984.
LE GOFF, J., De cultuur van middeleeuws Europa. Amsterdam, 1987.
LEHMANN, P., “Bücherliebe und Bücherpflege bei den Karthäusern”, in: Miscellanea F. Ehrle, V, Rome, 1924, pp. 364-389.
LEKAI, L. J., “Ideals and Reality in Early Cistercian Life and Legislation”, in: J. R. SOMMERFELDT (ed.), Cistercian Ideals and Reality, Cistercian Publications, Michigan, 1978, pp. 4-29.
LESNE, E., «Histoire de la propriété ecclésiastique en France, Tome III. L’inventaire de la propriété: églises et trésors des églises du commencement du VIIIe à la fin du XIe siècle», in: Mémoires et travaux des Fac. Cathol. de Lille, XLVI, 1936.
LESNE, E., «Histoire de la propriété ecclésiastique en France, Tome IV. Les livres, scriptoria et bibliothèques du commencement du VIIIe à la fin du XIe siècle», in: Mémoires et travaux des Fac. Cathol. de Lille, XLVI, Lille, 1938.
LIEFTINCK, G. I., De librijen en scriptoria der West-Vlaamse Cisterciënzer abdijen Ter Duinen en Ter Doest in de 12^de-13^de eeuw en de betrekkingen tot het atelier van de kapittelschool van Sint-Donatiaan te Brugge, Paleis der Academiën, Brussel, 1953.
LIEFTINCK, G. I., “Twee dertiendeeuwse minnedichten in een handschrift van Ter Doest”, in: Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, LXII, Leiden, 1954, pp. 135-139.
MAITLAND, The Dark Ages, John Hodges, Londen, 1890.
MEINSMA, K.O., Middeleeuwse bibliotheken, Meinsma, Zutphen, 1903.
MILIS, L.J.R., Hemelse monniken, aardse mensen, Antwerpen-Baarn, 1992.
MILIS, L.J.R.(dir.), La chrétienté des origines à la fin du Moyen Age, Editions Belin, Paris, 1998.
MURET, P., Kerkarchief van Brabant. 2: Abdijen, priorijen en kartuizen, vertaald door R. Doms, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2001.
OLIVER, J., “Worship of the Word: some gothic Nonnenbücher in their devotional context”, in: SMITH, L., & TAYLOR, J., (red.), Woman and the book. Assessing the visual evidence, Londen, 1996, pp. 106-122.
PARKES, M.B. en WATSON, A.G. (ed.), Medieval Scribes, manuscripts and libraries. Essays presented to N.R. Ker, London, 1978.
PIL, A., Het middeleeuws scriptorium en de kloosterbibliotheek der kartuizers te Scheut bij Brussel. Licentiaatverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, dept. Geschiedenis, 1951.
PREVENIER, W., De oorkonden der graven van Vlaanderen: 1191-aanvang 1206, Palais des Académies, Brussel, 3 v., 1964.
SANDERUS, A., Bibliotheca Belgica Manusripta, Rijsel, 1641-1643.
SAVAGE, E. A., Old English libraries : the making, collection, and use of books during the Middle Ages. London : Methuen, 1911. XV.
SCHOLTENS, H.J.J., “De literaire nalatenschap van de Kartuizers in de Nederlanden”, in: Ons Geestelijk Erf, XXV, 1951, pp. 9-43.
SCHOLTENS, H.J.J., “Iets over de aanleg van boekerijen bij de Kartuizers”, in: Huldeboek Pater Dr. Bonaventura Kruitwagen, Nijhoff, ’s Gravenhage, 1949, pp. 372-388.
SCHRIJE, K., Het Kartuizerklooster van Herne (1314-1534). Een Prosopografische studie, Edingen, 1997.
SMEYERS, M., en CARDON, B., “Vier eeuwen Vlaamse miniatuurkunst in handschriften uit het Grootseminarie te Brugge”, in: A. DENAUX en E. VANDENBERGHE, De Duinenabdij (1626-1796) en het Grootseminarie (1833-1983) te Brugge. Bewoners/ Gebouwen/ Kunstpatrimonium, Lannoo, Tielt, 1984, pp 137-188.
STIENNON, J., «La bibliothèque et le scriptorium de la Chartreuse de Liège», in: Chronique archéologique du pays de Liège, XXXVII, 1942, pp. 52-64.
STIENNON, J., Paléographie du Moyen Age, Colin, Paris, 1973.
STOOKER, K. en VERBIJE, T., Collecties op orde: Middelnederlandse handschriften uit kloosters en semi-religieuze gemeenschappen in de Nederlanden, Peeters, Leuven, 1997.
VANDAMME, L., en GEIRNAERT, N., “Cisterciënzerbibliotheken in het middeleeuwse Vlaanderen: handschriften uit de abdijen Ten Duinen, Ter Doest en Clairmarais”, in: BUSINE, L., en VANDAMME, L., Besloten wereld, open boeken: middeleeuwse handschriften in dialoog met actuele kunst, Lannoo, Tielt, 2002.
VAN DEN GHEYN, J., «Note sur quelques manuscrits de la Chartreuse d’ Hérinnes-lez-Enghien conservés à la Bibliothèque royale de Bruxelles», in: Annales du cercle archéologique d’Enghien, VI, Enghien, 1907, pp. 27-42.
VAN DEN GHEYN, J., Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Royale de Belgique, VI dl., Brussel, 1906.
VANDERPUTTEN, S., “Kwantitatieve toepassing in de studie van kloosterhistoriografie. Een case-study voor de gemeenschappen Herne en Scheut in de vijftiende eeuw”, in: Tweede studiedag Belgische kloostergeschiedenis. Algemeen Rijksarchief, 7 juni 2000. Akten, Brussel, 2001, pp. 103-124.
VAN MIERLO, J., “Een reeks valsche kronieken van Christophe Butkens”, in: Analecta Praemonstratensia, II, Tongerlo, 1926, pp. 60-81 en pp. 113-118.
WATTENBACH, W., Das Schriftwesen im Mittelalter, Hirzel, Leipzig, 1896.
WAYEMBERGH, K.L., “Kort overzicht der geschiedenis van het Kartuizerklooster te Herne”, in: Eigen Schoon, I, 65-70, Merchtem, 1911.
ZALUSKA, Y., L’enluminure et le scriptorium de Cîteaux au XIIe siècle, Commentarii cistercienses, Cîteaux, 1989.

VERANTWOORDING AFBEELDINGEN

Afbeelding 1: karakteristiek Cisterciënzer kloosterplan (bijlage nr. 1)

In: CHOISSELET, S.D. en VERNET, F.P. (ed.), Les Ecclesiastica Officia.

Cisterciens du XII^ème siècle.

Afbeelding 2: kloosterplan van Sankt-Gallen (bijlage nr. 2)

In: ROGIERS, J., AUBERT, R. en KNOWLES, M.D., Geschiedenis van de

kerk, Paul Brand, Hilversum-Antwerpen, 1963-1974.

Afbeelding 3: het scriptorium van Birkenhead Priory

In: SAVAGE, E. A., Old English libraries : the making, collection, and use of

books during the Middle Ages. London : Methuen, 1911. XV.

Afbeelding 4: kopiisten aan het werk in de scriptoriumruimte van San Salvador de Tavara

In: STIENNON, J., Paléographie du Moyen Age, Colin, Paris, 1973.

Afbeelding 5: de salle des moines van Fontenay

In: AUBERT, M., L’architecture cistercienne en France, Éducations d’art et

d’histoire, Paris, 1947, 2 vol.

Afbeelding 6: een rij carrels in de zuidelijke kloostergang te Gloucester

In: CLARK, J.W., The care of books : an essay on the development of libraries

and their fittings, from the earliest times to the end of the eighteenth century,

Cambridge, Cambridge university press, 1901, XVIII.

Afbeelding 7: grondplan Cîteaux

In: CLARK, J.W., The care of books : an essay on the development of libraries

and their fittings, from the earliest times to the end of the eighteenth century,

Cambridge, Cambridge university press, 1901, XVIII.

Afbeelding 8: bibliotheek met écritoires

In: CLARK, J.W., The care of books : an essay on the development of libraries

and their fittings, from the earliest times to the end of the eighteenth century,

Cambridge, Cambridge university press, 1901, XVIII.

Afbeelding 9: interieur van een Kartuizercel in de Grande Chartreuse

In: STIENNON, J., Paléographie du Moyen Age, Colin, Paris, 1973.

Afbeelding 10: twee kopiisten aan het werk in de abdij van Echternach

In: ROGIERS, J., AUBERT, R. en KNOWLES, M.D., Geschiedenis van de

kerk, Paul Brand, Hilversum-Antwerpen, 1963-1974.

Afbeelding 11: Jean Miélot aan het werk

In: [internet] http://www.literatuurgeschiedenis.nl/scriptorium.asp

Afbeelding 12: de tiendenschuur van Ter Doest bij kunstlicht

In: DENDOOVEN, L., De abdij Ter Doest te Lissewege, Groot Ter Doest,

Lissewege-Brugge, 1990.

Afbeelding 13: de abdij van Ten Duinen door Pieter Pourbus (fragment)