Algemeen besluit

Om het onderzoek af te ronden wil ik graag nog een paar algemene kenmerken opsommen die als een rode draad doorheen de Moerbeekse politiek liepen. Deze zouden een meer algemene verklaring moeten bieden voor het lange liberale bestuur. In de vorige hoofdstukken werd eerder gezocht naar oplossingen binnen een specifieke context. Nu zal gezocht worden naar de algemene pijlers waarop de liberale partij gedurende meer dan 150 jaar heeft kunnen steunen.

1. Onkerkelijke traditie uit het verleden

Een eerste belangrijke verklaring voor het succes van de liberale ideologie is te zoeken in het verre verleden. Door haar ligging viel Moerbeke vaak ten prooi aan plunderingen en invallen en was een stabiel beleid voor de gemeente niet mogelijk. Moerbeke groeide uit tot een soort niemandsland tussen Nederland en België. Dit zorgde ervoor dat vooral ongure types deze contreien gingen bevolken. De plaatselijke omstandigheden boden geen voedingsbodem voor een sterk geloof. De parochieherders waren ook niet van die aard dat ze deze toestand konden ombuigen.

Die onverschilligheid van de plaatselijke pastoors zorgde ervoor dat in een gebied dat traditioneel sterk gelovig behoorde te zijn, de Kerkelijke structuren verwaarloosd werden en qua organisatie er niets op poten stond.

Dit zorgde van bij het begin voor een sterke achterstand ten opzichte van de liberale tegenhangers. Die achterstand kon slechts in geringe mate worden opgehaald met de komst van een vurige prediker op het einde van de negentiende eeuw. Het kwaad was toen al geschied want de gemeente lag verankerd in een traditie van ongelovigheid en antiklerikalisme.

2. Familie Lippens

Tegenover de zwakke katholieken stond een sterk dynastiek blok. De familie Lippens kende in de gemeente Moerbeke een vruchtbaar verleden en ook elders in Vlaanderen slaagden ze erin een zekere status op te bouwen.

Binnen de liberale partij waren zij ongetwijfeld één van de, zoniet de belangrijkste, pijlers. De familie Lippens voerde een “verlichte liberale politiek” waartegen de initiatieven van de katholieken weinig of niets uithaalden. In de negentiende en de twintigste eeuw was er niet zoiets als sociale zekerheid. Men hing grotendeels af van privé-initiatief. Op dit vlak kwam de familie nadrukkelijk op de voorgrond. Talrijke initiatieven om de soms netelige situatie van de dorpelingen te verbeteren, zorgden ervoor dat de inwoners tevreden werden gehouden en er bijgevolg geen reden was om te kiezen voor de zwak uitgebouwde katholieke Kerk. Moerbeke groeide uit tot een miniverzorgingsstaat binnen een ruimere context.

Zonder de steun en invloed van de familie Lippens kon de gemeente nooit uitgroeien tot een liberaal nest. Zij brachten welvaart en vooruitgang in de gemeente, waar elke inwoner baat bij had. Daarnaast brachten zij nog een ander belangrijk aspect binnen de gemeentemuren, namelijk de vrijzinnigheid. Vooral op het einde van de negentiende eeuw bereikte dit liberale aspect haar hoogtepunt. Vele inwoners kozen de kant van de familie Lippens en kwamen openlijk op voor hun antiklerikalisme. Dit zorgde ervoor dat de Kerk in haar opmars werd gestuit.

Na de terugtrekking van de familie uit de lokale politiek bleek hoe sterk de fundamenten van de partij waren. De familiale invloed verdween langzaam maar werd vervangen door een uitstekend werkend partijapparaat. Op het juiste moment werd de fakkel doorgegeven en kon de partij een eigen bestaan gaan leiden. Zonder deze sterke dynastie zouden de liberalen het jaar 2000 nooit gehaald hebben. De erfenis die de familie achter liet was van onschatbare waarde.

3. Uitstraling, imago en personencultus

Het belang van de uitstraling, het imago en de personencultus hangt grotendeels samen met de familie Lippens aangezien het merendeel van de Moerbeekse burgemeesters uit die stam kwamen.

Van bij de aanstellingen was men bekommerd om het imago. Vooral na de dood van August en Stéphanie Lippens, niet toevallig de periode waarin de katholieke oppositie sterk kwam opzetten, werden de voordelen ingezien van een sterke personencultus. Beiden kregen talrijke postume eerbetuigingen en werden bedacht met een standbeeld in het dorpscentrum.

Hun opvolgers deden minsten even goed. Allen waren bekommerd om hun persoonlijk imago en creëerden een echte cultus rond hun persoon. Daarbij viel men steeds terug op de eigen familie en op het roemrijke verleden in de gemeentepolitiek.

Meerdere leden van de Lippens – clan werden als helden in de gemeente verwelkomd. August redde Moerbeke van de ondergang tijdens de moeilijke jaren in 1840, Maurice werd gezien als de spil van het verzet tijdens Wereldoorlog I en ook Jean werd weggevoerd door de bezetter en kon op heroïsche wijze zijn terugkeer in de gemeente aankondigen. Telkens zorgde dit voor een groter aanzien van de bevolking tegenover de desbetreffende personen.

Bij de oppositie ontbrak zo een heroïsch verleden waarop men kon terugvallen. De enige persoon die ongeveer dezelfde uitstraling heeft gehad als zijn liberale tegenhanger, was pastoor De Ryck. De uitstraling die hij had, was niet enkel positief want door zijn radicale gedachtegang zorgde hij ook voor tweedracht binnen de katholieke gemeenschap. Hij wordt nu wel nog geëerd omwille van zijn verdiensten voor het katholieke verenigingsleven.

In vergelijking met de andere partijen kon de liberale partij dus doorheen de geschiedenis steeds uitpakken met een “grote naam”. Elke verkiezing werd stuk voor stuk aangevoerd door iemand met een zeker aanzien en een zekere macht binnen de gemeente. Dit is een vaststelling die ook nu nog steeds geldt, hoewel men nu niet meer van een echte personencultus kan spreken.

4. Economische machtspositie

De liberale partij was van bij het begin sterk verankerd in de economie en bouwde die invloed gestaag uit. Ten eerste had de familie Lippens vanaf de Belgische onafhankelijkheid door middel van gunstige grondopkopingen een uitgebreid netwerk van landbouwgronden kunnen aanleggen, waardoor ze een groot deel van de landbouwers aan zich konden binden.

Ten tweede begon de familie Lippens vanaf het einde van de negentiende eeuw ook een belangrijke rol te spelen in de industrie, en meer bepaald in de plaatselijke suikerfabriek. Dit bedrijf zou uitgroeien tot één van de machtigste in de regio en later zelfs van het land. Het hoofd van de fabriek was, tot op heden, steeds een liberaal kopstuk. De democratie heeft het belang van de suikerfabriek in de politiek wel grotendeels afgezwakt maar door haar uitstraling speelt ze nu nog altijd een vooraanstaande rol in de Moerbeekse politiek.

Het feit dat de liberale partij het bestuur van de gemeente in handen had, zorgde ervoor dat alle beslissingen die genomen werden in verband met de economie in het voordeel van de “liberale bedrijven” waren. Het enige katholieke bedrijf dat ooit kon wedijveren met de suikerfabriek werd elke kans tot verdere uitbreiding ontnomen door beslissingen vanuit het gemeentehuis.

Omdat de touwtjes zo strak in handen werden genomen door de liberalen inzake de industrie, kreeg het socialistisch gedachtegoed geen voet aan de grond. De arbeiders werden geïntegreerd in de strijd tussen de liberalen en de katholieken.

De uitspraak “wiens brood men eet, diens woord men spreekt” vat het belang van de economie bondig samen. Hoewel de burger doorheen de geschiedenis steeds mondiger is geworden, valt de loyaliteit ten opzicht van hun patroons zeker niet te onderschatten. De liberale partij kon ook hier op een sterke voorsprong rekenen ten opzichte van de andere partijen.

5. Culturele machtspositie

Het culturele aspect wordt vaak onderschat als factor binnen de politiek. De liberalen hadden echter van bij het begin het belang ervan ingezien en schonken er dan ook grote aandacht aan. Het is misschien niet één van de hoofdredenen voor het lange liberale bewind, maar verdient toch de nodige aandacht omdat op dit vlak het contrast tussen de liberalen en de anderen zo groot was.

De liberale cultuur werd financieel sterk ondersteunt door de kopstukken binnen de partij. Ze zorgde voor een zekere positieve uitstraling en ondersteunde het liberale gedachtegoed. Zo zorgde de Harmonie voor een feestelijke omkadering bij de liberale feesten.

Verder zorgden de vrouwenbond en de jongerenverenigingen er voor dat het vrouwelijke geslacht en de jeugd bij de politiek werden betrokken.

Bij de andere ideologieën was er in de gemeente veel minder sprake van zulke omkadering. Vrouwen en jongeren werden bij hen misschien niet verwaarloosd, maar kregen alleszins niet de aandacht die ze kregen bij de liberalen.

Men kon vaak geruisloos door middel van de culturele verenigingen leden ronselen. Bij gebrek aan alternatieven kozen heel wat inwoners voor aansluiting te zoeken bij een liberale vereniging. Er waren voorbeelden genoeg van katholieken of socialisten die toch op één of andere manier beschikten over een liberale partijkaart.

6. Liberale politiek

Met “liberale politiek” zou ik graag de aandacht vestigen op het specifieke beleid van de liberale partij binnen de gemeente. Wanneer ik enkel zou verwijzen naar andere niet – politieke factoren zou ik de partij niet het respect geven dat ze verdient.

De lokale politiek hing in grote mate samen met het liberalisme in het algemeen. Privé – initiatief stond centraal en overheidsinmenging moest tot een minimum beperkt worden. Men richtte zich daarbij vooral tot de middenstand.

In Moerbeke had men ook nog aandacht voor andere bevolkingsgroepen. Zo kon de landbouwer steeds rekenen op grote sympathie vanwege de partijtop. Hierdoor kwam men in het vaarwater van de katholieken maar uiteindelijk waren het toch de liberalen die op de steun van de landbouw konden rekenen. Daarnaast richtte men zich ook, zoals hiervoor al staat beschreven, op de arbeiders. De liberale partij was van bij haar ontstaan in de gemeente een ware catch all party. Men richtte zich niet op één belangengroep maar op de gehele maatschappij.

Een ander belangrijk onderdeel van de liberale politiek is de aandacht voor het onderwijs. Het onderwijsnetwerk was traditioneel in handen van de clerus. In Moerbeke was dat door de slechte toestand van de Kerk niet mogelijk en nam de familie Lippens van bij het begin de touwtjes in handen. Daar waar andere gemeenten aan de vooravond van de schoolstrijd nog geen gemeentelijk schoolnetwerk hadden, was het in Moerbeke volledig omgekeerd. De katholieken dienden heel wat inspanningen te leveren om de immense achterstand in het onderwijs een klein beetje te verkleinen. Door de geringe steun die het daarbij kreeg kon het de kloof nooit helemaal dichten.

Tot slot wil ik ook de aandacht voor de openbare werken en de lage gemeentebelastingen benadrukken. In de ogen van de kiezers zijn dit twee niet te versmaden onderdelen van een goede politiek. Het ene zorgt voor werk en het andere zorgt voor minder uitgaven.

Wat vooral opviel, was de grote continuïteit waarmee deze politiek werd voortgezet. Binnen de dynastie van de familie Lippens was dit nog enigszins logisch, maar ook na de overname van Adriaensen kwamen dezelfde componenten weer naar boven. Het is juist die continuïteit die er voor zorgde dat steeds een zeker progressief beleid kon worden gevoerd, hoe paradoxaal dit ook mag klinken.

7. Zwakke oppositie

Tot slot, als uitloper van de eerste reden, de onkerkelijkheid, zou ik graag nog even terugkomen op de positie van de oppositie doorheen de geschiedenis. Ik moet opletten de oppositie niet te verengen tot de katholieke partij want ook andere partijen hebben belang gehad in de gemeentepolitiek.

Ik had het eerder over het gebrek aan uitstraling bij de leden van de oppositie. Dit was niet altijd het geval. Periodes van sterke en zwakke oppositie wisselden elkaar af. Het einde van de negentiende eeuw was een duidelijk voorbeeld van sterke oppositie. De gebroeders Van Garsse en De Ryck zorgden voor een sterke bewustwording van de mogelijkheden van de katholieke gemeenschap. In de loop van de twintigste eeuw en na het verdwijnen van de vernoemde personen ging de oppositie een sluimerend bestaan gaan leiden. Het ontbreken van sterke voortrekkersfiguren en het gevoel van machteloosheid tegenover het liberale overwicht hadden een omgekeerd effect en zorgden voor een zeker gevoel van aanvaarding.

Daar kwam op het einde van de twintigste eeuw opnieuw verandering in met de vorming van het kartel Anders. Maar ook hier bleek het ontbreken van een stemmenkanon een groot gemis waardoor de strategie vooral gericht is op het afbreken van het huidige liberale beleid teneinde hun verworven status beetje bij beetje te doen afbrokkelen.

Waarschijnlijk zal niet iedereen het eens zijn met deze opsomming van punten. Sommigen zouden er misschien nog andere aan willen toevoegen, anderen willen dan weer een aantal punten veranderen.

Een punt dat onder de mensen vaak wordt aangehaald is “traditie”. Maar wat houdt dit begrip nu eigenlijk concreet in? Ik veronderstel dat dit vooral van toepassing is op de huidige maatschappij. Elke mens zou normaal in staat moeten zijn om voor zichzelf een mening te vormen. Wanneer hij klakkeloos de geschiedenis volgt en geen kritische bedenkingen heeft bij het beleid, komt hij logischerwijs bij de VLD uit. “We hebben het toch niet slecht” en “waarom veranderen” zijn dan de voornaamste redenen voor die liberale keuze. Dit wordt waarschijnlijk bedoeld met “traditie”. Men kiest uit gewoonte en niet uit overtuiging. Liberaal of katholiek is van geen tel, wel het rijke verleden.

Dit punt zal uiteraard worden aangevochten door de liberalen en ondersteund worden door de andere partijen. Daarom plaats ik het niet bij de algemene punten maar geef ik het hier een aparte vermelding. Als besluit voor dit onderzoek kan het wel tellen, want het vestigt nogmaals de aandacht op de moeilijkheidsgraad van deze thesis en het probleem van objectiviteit.

Rest mij enkel nog één vraag te beantwoorden. Zou hetzelfde kunnen gebeuren in een andere gemeente? Er zijn genoeg voorbeelden bekend van sterke dynastieën maar eens die zich terugtrokken was het meestal gedaan voor de aanverwante partij. De unieke samenloop van omstandigheden en de aparte context waarbinnen de Moerbeekse politiek zich bewoog deden mij besluiten dat Moerbeke waarschijnlijk altijd een unicum zal blijven.