INLEIDING

"L' histoire du mouvement indigéniste reste à faire" stelt Christian Deverre in de inleiding op zijn studie over het agrarisch kapitalisme in Chiapas.[1]

De bekommernis om het lot en de levensomstandigheden van de Indiaan is nochtans niet nieuw. Onder de eerste Spanjaarden die Amerika ontdekten en veroverden, waren er reeds die de onmenselijke behandeling van de autochtone bevolking door de conquistadores aanklaagden en de verdediging van de Indianen opnamen. De bekendste van deze eerste "Indianisten" was ongetwijfeld Fray Bartolomé de Las Casas. Ook in de daaropvolgende eeuwen van de Spaanse Kolonie en sedert de Onafhankelijkheid van Mexico (1810) zijn er bepaalde sectoren geweest die zich, met wisselend resultaat, voor de zaak van de Indiaan hebben ingezet. Toch is het pas eerst vanaf het begin van de 20e eeuw en mede onder impuls van de Mexicaanse Revolutie (1911-1917) dat het Indigenismo een meer systematische en wetenschap-pelijke aangelegenheid werd. Een van de belangrijkste figuren in deze evolutie was de Mexicaanse antropoloog Manuel Gamio (1883-1960).

Aan de hand van de studie van het leven en werk van Manuel Gamio willen we in deze scriptie dan ook een beeld schetsen van het moderne Indigenismo in de eerste helft van de 20e eeuw. Het is evident dat er naast Gamio nog vele andere figuren zijn geweest die een belangrijke rol hebben gespeeld in deze evolutie. We denken daarbij ondermeer aan Moisés Saénz, Lázaro Cárdenas, Alfonso Caso Andrade, Gonzalo Aguirre Beltrán, die samen met Gamio beschouwd worden als de grondleggers van het hedendaagse Indigenismo. Het viel dan ook niet mee om binnen het brede veld van de Mexicaanse Indianenproblematiek een strak omlijnd en haalbaar onderwerp te definiëren. Toch menen we Gamio als een van, zo niet dé belangrijkste pionier(s) te mogen beschouwen van het moderne Indigenismo, zowel door zijn baanbrekende integrale onderzoeksprojecten, als door zijn vele publicaties ter verdediging van de Indianen.

Deze literatuurstudie wil, op basis van een beschrijvend onderzoek, een over-zicht geven van zijn belangrijkste ideeën en realisaties, gesitueerd binnen het ruimere kader van de evolutie en de studie van het Indigenismo, beginnend bij de woelige jaren van de Mexicaanse Revolutie en eindigend rond 1960, het jaar waarin Gamio overleed. Uit zijn volledige oeuvre, dat 132 geschriften omvat, hebben we daarbij noodgedwongen een selectie gemaakt, gezien veel van die bronnen, zoals bijvoorbeeld het reeds ter ziele gegane tijdschrift Ethnos, op heden haast niet meer terug te vinden zijn.

Naast werken van Gamio zelf vonden we heel wat van de door hem gepubliceerde artikels integraal terug in secundaire bronnen of konden we een samenvatting van zijn ideeën terugvinden in meer recente publicaties. Zo baseerden we ons in de eerste plaats op de uitgaven van het Mexicaanse Instituto Nacional Indigenista, aangevuld met de ter zake erg relevante werken van Juan Comas en Manuel Germán Parra en de biografie van Angeles González Gamio.

De overgrote meerderheid van de werken die we raadpleegden waren Spaans-talig en vonden we hoofdzakelijk terug in het Centrum voor Mexicaanse Studiën van de UFSIA.[2] Tijdens de vertaling werden we daarbij gecon-fronteerd met het gebruik van de steeds terugkerende termen indio, indígena, indigenismo, indígenista, etc., die we uit praktische overwegingen en omdat er in sommige gevallen geen echt Nederlands equivalent voorhanden was, vertaald hebben als Indiaan, Indiaans, autochtoon, etc.[3]

Gezien de opzet van deze studie, opteerden wij voor een hoofdzakelijk chronologische aanpak van ons onderwerp, onderverdeeld in een viertal hoofdstukken.

In een eerste hoofdstuk schetsen we vrij summier het leven van Manuel Gamio. Naast de louter biografische gegevens richten we onze aandacht hierbij vooral op zijn professionele bezigheden en de door hem beklede functies, en stippen we reeds zijn belangrijkste onderzoeksprojecten en publicaties aan, die in de volgende hoofdstukken dan meer in detail worden uitgewerkt.

De conceptuele evoluties in Gamio's onderzoek, van zijn eerste archeo-logische studies (1908) naar zijn latere antropologische werk (vanaf de jaren ‘20), staan centraal in het tweede hoofdstuk. Hier wijzen we vooral op zijn baanbrekende innovaties op het vlak van de archeologische onderzoeks-methodologie, gekoppeld aan de oprichting, doelstellingen en het belang van de Dirección de Antropología, waarbinnen hij die probeerde te realiseren. Naast de uiteenzetting van het meest uitgebreide, door dit departement opgezette en door Gamio geleide, integrale studieproject rond de bevolking van Teotihuacán, die algemeen gezien wordt als een mijlpaal in de ge-schiedenis van het antropologische onderzoek, worden ook de sterkst gepro-nonceerde standpunten van Gamio's Indigenismo, zoals we die reeds in zijn boek Forjando Patria - Pronacionalismo (1916) terugvinden, kort toegelicht.

De periode 1924-1940, waarin Gamio's belangstelling voor de actuele sociale problematiek definitief vorm krijgt, vormt het onderwerp van hoofdstuk III. De korte politieke carrière van Gamio, zijn studie van de Mexicaanse immigranten in de VS en zijn actieve inzet voor de invoering van een aantal nieuwe producten en teelten, ten einde de socio-economische situatie van de Indiaanse bevolking te verbeteren, worden hierin kort besproken.

In het vierde en laatste hoofdstuk geven we eerst een kort overzicht van de historische evolutie van het Indigenismo-denken, van de oorspronkelijke segregatie-visie, via de idee van incorporatie, tot de uiteindelijke integratie-politiek. De katalyserende rol van het Instituto Indigenista Interamericano (1942-1960) in het kader van deze mentaliteitsverschuivingen en de realisa-ties van Gamio, als directeur van dit instituut, worden vervolgens uitvoerig geanalyseerd, waarnaast we ook zijn pleidooi voor de noodzakelijke weten-schappelijke benadering van het probleem en zijn praktische voorstellen voor efficiënte beleidsmaatregelen die alle maatschappelijke niveaus moesten om-spannen, weergeven. Tot slot ronden we deze scriptie af met zijn meest uitgesproken standpunten binnen het theoretische debat van het Indigenismo, ideeën die hij tijdens zijn jaren als directeur van het instituut zou blijven verdedigen als basis voor een uniforme en doeltreffende lotsverbetering van de autochtone Mexicanen.