Voorwoord

Eén van de vele seminaries die plaatsvonden op het tweede Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre begin 2002 was gewijd aan het nut van de inzichten van Antonio Gramsci voor de andersglobaliseringsbeweging. Dat is op zich een opmerkelijk feit: lagen de grote Gramsci-discussies niet al lang achter ons, in de jaren zestig en zeventig? Was Gramsci niet al lang ‘uit de mode’?

Niemand kan de politieke invloed van deze emblematische figuur gedurende vooral de tweede helft van de twintigste eeuw ontkennen. Wat Gramsci van Marx zegt, kan dan ook van de Italiaan beweerd worden: zijn geschriften veranderden de wereld[1]. Toch leek met de zogeheten ‘dood van het marxisme’ ook zijn invloed fel te tanen. Nochtans is Gramsci nooit helemaal ‘weg’ geweest. Of zijn plan om in de gevangenis iets ‘für ewig’ te schrijven, is geslaagd, zal nog moeten blijken, maar voorlopig lijkt hij met de regelmaat van de klok opnieuw vanuit de marge zijn positie op te eisen. En dat niet alleen binnen sociale bewegingen. Ook binnen bepaalde takken van de sociale wetenschappen zoals de internationale politieke economie (b.v. Robert Fox), de culturele antropologie (b.v. Jean & John Comaroff en de school van de ‘anthropology of resistance’) of de culturele studies, maakt Gramsci nog steeds zijn opwachting. Een reden te meer om de poging te wagen in deze eindverhandeling ons hoofd te breken over de uiterst moeilijke gevangenisschriftjes.

Gramsci stelde reeds dat iedereen een beetje marxist is[2]. Dat het marxisme de algemene cultuur beïnvloedde, kan zeker ook gezegd worden van zijn Gramsciaanse variant en dat vooral ter linkerzijde. Nochtans worden zijn inzichten vandaag met meer effectiviteit ingezet door rechts. Die mogelijkheid zag hij zelf al: “Machiavellism has helped to improve the traditional political technique of the conservative ruling groups, just as the politics of the philosophy of praxis does. That should not disguise its essentially revolutionary character which is still felt today, and which explains all anti-Machiavellianism”[3]. We zouden kunnen toevoegen: “en ook alle antimarxisme”. Zaak is Gramsci’s denken op actuele manier terug in te zetten voor Gramsci’s eigen ideaal. En dat kan niet zonder passie voor de zaak van het socialisme en de emancipatie van de onderdrukten. Immers, “the intellectual’s error consists in believing that one can know without understanding and even more without feeling and being impassioned (not only for knowledge in itself but also for the object of knowledge)”[4]. Zich werkelijk inleven in het denken van Gramsci kan dan ook niet zonder engagement. Voor Gramsci gaat het adagium ‘primum vivere, deinde philosophare’ zeker niet op. Vormgeven aan je leven is steeds een filosofische en dus politieke kwestie. Daarom heeft elke filosoof de verantwoordelijkheid om politiek en historisch zelfbewustzijn te verwerven en zich politiek te engageren. Men kan immers geen filosoof zijn zonder werkelijk engagement.

Mijn dank gaat uit naar professor Rob Devos, die de eerste was om mij op het spoor van Gramsci te zetten tijdens zijn colleges enkele jaren geleden. Als dankwoord aan mijn ouders is een loutere vermelding in een voorwoord van een thesis een beetje mager. Ze weten echter hoe belangrijk ik hun steun vind. Een bijzondere dank is tenslotte op zijn plaats voor de schitterende mensen van G4 op Camilo Torres. Ik vergeet nooit hoe zij mijn studentenperiode in schoonheid afsloten.