Slotbeschouwing

Wat is nu het oordeel over de memoires als historische bron? Laten we beginnen met een vergelijking met de literaire kenmerken van het genre. Over het algemeen sluiten de memoires van G. Eyskens goed aan bij het algemene model. Hij beschrijft inderdaad in de eerste plaats gebeurtenissen en ervaringen die hijzelf heeft meegemaakt en belangrijk acht, maar zegt weinig of niets over zijn persoonlijke leven. G. Eyskens gaat hier zelfs redelijk ver in en laat bijvoorbeeld ook zijn academische carrière buiten beschouwing. Zijn memoires zijn inderdaad voor een publiek geschreven en gepubliceerd in boekvorm. G. Eyskens had dit doel dan ook voor ogen toen hij ze schreef en zal er dan ook rekening mee hebben gehouden. Ook heeft hij ze geschreven in een laat stadium van zijn leven, namelijk na het beëindigen van zijn politieke carrière. Dit kenmerk is echter niet helemaal geldig voor de memoires van G. Eyskens want deze zijn postuum uitgegeven. Een “co-writer”, J. Smits, heeft de teksten die G. Eyskens tijdens zijn leven had opgesteld herwerkt tot een uitgeefbare tekst. Hierdoor is het moeilijk te achterhalen wie wat heeft geschreven. Toch is het duidelijk dat G. Eyskens aan het woord is in zijn memoires. Het laatste kenmerk dat memoires vooral worden geschreven door mensen uit de “bovenlaag” van de maatschappij en niet door de “gewone man”, gaat hier zeker op. G. Eyskens was één van de belangrijkste naoorlogse Belgische politici. Ten slotte kunnen we stellen dat de stelling van memoires als “troebelste” historische bron zeker ook geldt voor de memoires van G. Eyskens. Enerzijds pretendeert hij een neutraal historisch werk te schrijven dat zich beperkt tot de feiten. Anderzijds vertelt hij enkel wat hij wil vertellen omwille van discretie of het publiek dat hij voor ogen heeft. Ook lijden zijn memoires aan de tijdskloof tussen het gebeuren en het opschrijven en het gebrek aan controle van anderen. Ofwel vertelt hij informatie die al geweten is, ofwel is deze moeilijk te controleren.

Een samenvatting van de inhoud van zijn Vlaamse houding en de periode 1958 – 1961 werd reeds gegeven in de besluiten van de respectievelijke hoofdstukken. Deze worden hier niet nogmaals herhaald. Belangrijker is het nu een algemeen oordeel te geven over het geheel van de memoires van G. Eyskens. Deze worden soms omschreven als een Kroniek van hun tijd. Dit is een passende omschrijving als dit wil zeggen: een chronologische verslag van de feiten zonder veel psychologische onderbouw. Hier komen we dan ook aan op het zwakke punt van deze memoires. Er worden wel veel feiten gegeven en gebeurtenissen verteld, maar er zijn weinig beschouwingen over het gebeuren. G. Eyskens gaat niet echt in op de gevolgen van zijn beslissingen en stelt ze ook nooit in vraag. Zijn memoires bevatten dan ook weinig zelfkritiek. Ook wordt er weinig verteld over de motieven van de andere betrokken figuren. Waarom hebben ze zo gehandeld? Bijv. Verrokken die met zijn interpellatie de val van de regering Vanden Boeynants uitlokte. Zijn eigen drijfveren worden (summier) behandeld, waardoor er soms een éénzijdig beeld van de feiten ontstaat. Het gaat hier natuurlijk wel om zijn levensverhaal waardoor altijd een gekleurd beeld van de situatie ontstaat. Niemand maakt zichzelf graag zwart. Hij geeft ook (te?) weinig zijn persoonlijke mening over andere mensen en dan nog altijd in positieve zin. Dit is geen bewijs van te weinig respect voor deze mensen, eerder het omgekeerde. Hij wil niemand persoonlijk kwetsen vooral niet diegenen die nog in leven zijn. Hoewel hij soms ook hard uit de hoek komt vb. tegen Lumumba, tegen de houding van de socialisten ten tijden van de eenheidswet, tegen de rol van de VU tijdens de grondwetsherziening.

Geven deze memoires cruciale nieuwe informatie over belangrijke gebeurtenissen? Ook hier is het antwoord negatief. Er wordt wel zeer veel informatie gegeven in het boek, het gaat daarbij vooral om publieke bronnen als parlementaire verslagen en kranten. Over kabinetsvergaderingen en informele contacten met andere mensen wordt veel minder gesproken. Bovendien wordt er ook weinig nadruk opgelegd waardoor ze ook beetje verdwijnen in de massa van informatie. Zelfs persoonlijke of grappige anekdotes komen nauwelijks aan bod. Echt nieuwe inzichten of verrassende wendingen staan er dan ook niet in. Slechts een paar keer klapt G. Eyskens uit de biecht bijv. over de benoeming van De Schryver als Minister van Belgisch Kongo of het sturen van Van Bilsen naar Kasavubu. Op dit vlak ontgoochelen zijn memoires dan ook. Het boek valt eigenlijk een beetje tussen twee stoelen. Het is enerzijds te opsommend, te weinig verklarend voor een historisch naslagwerk. Anderzijds is het te onpersoonlijk geschreven voor een levensverhaal van een belangrijk persoon.

Zijn de memoires dan ook aan te raden om te lezen? Het is jammer dat het boek daar niet toe motiveert mede door zijn omvang (1000 blz.). De schrijfstijl is ook niet echt van die aard dat het boek vlot of snel leest. Alles wordt namelijk uitgebreid beschreven wat de vaart wat uit het verhaal haalt. Het is bovendien niet altijd de moeite om heel het werk te lezen. In de Epiloog van J. Smits van het boek wordt er een overzicht gegeven van de opvattingen van G. Eyskens over een brede varia van zaken gaande van zijn houding tegen over het parlement tot zijn visie op de Europese eenmaking. Op deze manier krijgt de lezer een beter beeld van de drijfveren van G. Eyskens. Als men iets meer te weten wil komen over bepaalde gebeurtenissen waar hij bij betrokken was, volstaat het om de specifieke hoofdstukken te lezen aangezien deze allemaal redelijk los van elkaar staan. Men mag ook niet vergeten dat er reeds andere werken over het leven van Gaston Eyskens zijn verschenen die elkaar ook min of meer aanvullen. Er is een wetenschappelijke biografie (Durant) op basis van openbare bronnen, krantenartikels en interviews met de betrokken personen. G. Eyskens heeft zelf een uitgebreid interview gegeven (aan J. Smits) in kader van een project van het KADOC wat later gepubliceerd is geworden. Ten slotte is er een persoonlijke beschouwing van een vriend (J. van Waterschoot) over het leven en de carrière van G. Eyskens.

Wat is nu de slotconclusie over de memoires van Gaston Eyskens? Enerzijds is het een indrukwekkend werkstuk, zowel qua omvang als qua inhoud. Het geeft een bijna volledig overzicht van vijfendertig jaar Belgische politieke geschiedenis. G. Eyskens legt daarbij vooral de nadruk op de inhoud van de maatregelen die de verschillende regeringen hebben genomen. Ook de openbare debatten in Kamer en Senaat komen ruim aan bod. Anderzijds is het boek ook niet echt wat men van memoires mag verwachten. Er staan te weinig persoonlijke verhalen, anekdotes of beschouwingen in om echt onderhoudend te zijn. Hierdoor mist het boek psychologische diepgang en is het niet zo vlot leesbaar. De memoires van G. Eyskens laten de lezer dan ook een beetje met een tweeslachtig gevoel achter.