DEEL III Veroordeeld tot de doodstraf ...

3. Executie

3.1. Het instrument

Artikel twaalf van het Strafwetboek van 1810 bepaalde dat de doodstraf diende te worden uitgevoerd door middel van onthoofding.  Dit gebeurde tijdens het Franse bewind met de guillotine en ook na de nederlaag van Napoleon bleef dit instrument altijd in gebruik.  De onthoofdingsmachine had echter geen monopolie in het negentiende-eeuwse West-Europa.  In de noordelijke Nederlanden werden de executies vanaf 1813 uitgevoerd door manuele onthoofding met het zwaard - dat was de minst schandelijke - of door ophanging.  Voor vrouwen gold een afwijkende regeling, zij werden niet tot de strop veroordeeld maar tot wurging aan een paal.[1]  In Groot-Brittannië werd de ultieme straf eveneens met de strop uitgevoerd.[2]  De Duitse staten hanteerden het radbraken en onthoofding met het zwaard of de bijl.[3]

Hoewel de guillotine bedoeld was als een methode om snel en pijnloos mee te kunnen terechtstellen zonder risico op misselijkmakend geknoei, liep ook met dit toestel weleens iets fout.  Zo was bij de onthoofding van Armand Galloux in ‘s Gravenbrakel op 19 juni 1855 het mes niet scherp genoeg, waardoor het hoofd van de terechtgestelde niet volledig van de romp gescheiden werd.  Na enig geharrewar ging één van de beulsknechten op zoek naar een zwaard waarmee de taak verder werd afgewerkt.[4]  Ook bij de executie van Charles Taelman in Gent enkele maanden later viel het hoofd niet en moest de beul het met de hand van het lichaam lostrekken.[5]  Nog in datzelfde jaar viel in Kortrijk het hoofd van Charles Algoet na de onthoofding naast de daarvoor bestemde zak en rolde enkele meters verder op de grond tot bij het samengestroomde publiek.[6]

3.2. Plaats en tijdstip van de executie

Het was de taak van het Assisenhof om in zijn arrest van veroordeling te bepalen in welke stad of gemeente de guillotinering moest plaatsvinden.[7]  Hiervoor werd doorgaans een plaats uitgekozen die verband hield met de zaak in kwestie.  De woonplaats van de veroordeelde bijvoorbeeld, of de plaats waar het misdrijf had plaats gevonden.  In Oost-Vlaanderen vond het merendeel van de executies in Gent plaats, maar ook Zottegem, Nederbrakel, Ronse, Geraardsbergen, Aalst, Sint-Niklaas en Oudenaarde vormden tussen 1811 en 1861 het toneel van de voltrekking van kapitale arresten.[8]

De wet bepaalde verder nog dat de terechtstelling moest plaats hebben op een openbaar plein (“une place”).  De keuze hiervan kwam toe aan het gemeentebestuur van de gemeente die in het Assisenarrest als plaats van uitvoering werd aangeduid.[9]  Aanvankelijk was dit gewoonlijk één van de grote pleinen in het centrum, maar hiertegen kwam vanaf de tweede helft van de jaren 1840 meer en meer verzet omdat men de executies zoveel mogelijk uit het zicht wilde halen, zodat geen toevallige voorbijgangers met het bloederige spektakel werden geconfronteerd en minder nieuwsgierigen werden aangelokt.[10]  De guillotine verdween bijgevolg naar de rand van de stad.  In Gent werd Marie Jeanne Bogaert in 1813 nog op de Groentenmarkt onthoofd,[11] maar Charles Louis Ruys en August De Tandt werden op 13 oktober 1845 aan de Citadel gehalsrecht evenals Jan Francies Dewilde in 1848.[12]  Voor de terechtstelling van de moordenaar Leopold Lachaert in 1853 werd de guillotine aan het Spanjaardenkasteel opgesteld.[13]

De toenemende afkeer bij de bewindsvoerders voor spektakel-executies was geen typisch Belgisch fenomeen.  Overheen heel Europa bestond er omstreeks het midden van de negentiende eeuw een grote gevoeligheid voor publieke strafexecuties bij de middenklasse en de elite.  Men vond ze barbaars en de Westerse beschaving en verlichting onwaardig.[14]  We kunnen er ons dan ook over verwonderen dat in het strafwetboek dat in 1867 door het Belgische parlement werd goedgekeurd, de openbaarheid van de halsrechting nog werd behouden.[15]  De parlementsleden waren van oordeel dat al de nadelen van publieke executies bij nader inzien toch niet opwogen tegen het afschrikkende effect dat er vanuit ging.[16]

Het onbehagen met betrekking tot de strafuitvoering uitte zich ook in het tijdstip waarop deze plaatsvond.  Tijdens de Hollandse periode was steeds het middaguur het ogenblik waarop de onthoofding gebeurde.  De executies na de Belgische onafhankelijkheid werden op een veel vroeger tijdstip gepland.  In Brussel vond in 1838 een executie plaats om zeven uur ‘s ochtends.  Latere executies gebeurden meestal rond de klok van negenen.[17]  Dit impliceerde dat de veroordeelde reeds erg vroeg gewekt werd.  Nadat hem werd medegedeeld dat de fatale dag was aangebroken kreeg hij immers nog de kans om te ontbijten, te biechten en de mis te horen.  Daarna moest nog zijn ‘toilet’ gemaakt worden: het haar in de nek werd volledig weggeschoren om de werking van het mes van de guillotine niet te belemmeren.[18]  Indien het ging om een oudermoordenaar werd hem ook nog de gepaste outfit aangemeten in de vorm van een hemd en een zwarte sluier over het hoofd.[19]

3.3. De publieke belangstelling

De overheid deed er alles aan om de terechtstellingen zo onopgemerkt mogelijk te laten voorbij gaan.  Dat gebeurde niet enkel zoals hierboven vermeld door ze vanuit het stadscentrum weg te halen en op een vroeg uur te laten plaatsvinden, maar ook door er geen enkele publieke aankondiging over te verspreiden en het schavot pas in de loop van de nacht voorafgaand aan het gebeuren op te richten.[20]

Dit haalde allemaal bitter weinig uit.  Het gebrek aan een officiële aankondiging werd gemakkelijk gecompenseerd door het populaire geruchtencircuit dat dergelijk nieuws ruim op tijd bekend maakte.  Uiteraard gingen zo ook wel eens, tot grote ontgoocheling van het publiek, valse geruchten de wereld in.[21]  En dat publiek was bijzonder gefascineerd door het - almaar zeldzamer wordende - spektakel.  Reeds het optrekken van de guillotine bracht massale belangstelling met zich mee en velen bleven meteen de hele nacht zitten wachten om zich van een goede plek te verzekeren.  De rest van de volksmassa verzamelde zich al vanaf vijf à zes uur ‘s ochtends op de plek van het gebeuren.  Tegen de tijd dat de veroordeelde op het plein aankwam was het daar al zo druk dat hij meestal slechts met veel moeite nog tot bij het schavot geraakte.[22]

Het publiek van de terechtstelling was bijzonder verscheiden, en het was zeker niet alleen het ‘plebs’ dat zich rond de guillotine verdrong.  Ook van de betere klassen kwamen personen de terechtstelling bijwonen, gewoonlijk hadden ze zelfs een ‘luxe-uitzicht’ vanuit bijvoorbeeld de ramen van het stadhuis.  Vrouwen en kinderen bleven evenmin afwezig, en vormden soms zelfs de meerderheid van de toeschouwers.[23]

In vergelijking met de lange wachttijd die al deze getuigen ervoor over hadden, duurde de eigenlijke terechtstelling slechts heel kort.  Eens de veroordeelde aan het schavot was aangekomen, hadden de beul en zijn helpers op hooguit een minuut hun taak uitgevoerd: “[...] il faisait face alors au couteau triangulaire qui pendait au-dessus de lui: le mouvement de la planche l’inclina subitement en avant; il se vit couché sur le ventre, et en même temps on le glissa en avant, sa tête s’introduisit dans la lunette, sur son cou descendit le collier de bois qui devait lui empêcher tout mouvement; aussitôt la détente qui tenait suspendu le lourd couteau fût lâchée, il glissa entre ses deux coulisses, deux mortèses qui l’empêchent de dévier, et sous un bruit sourd la tête fût rasée avec rapidité, elle tomba dans le sac qui était là pour la recevoir, il se fit un léger retrait des chairs, on avait déjà détaché les courroies, et tandis que le cadavre était déjà balancé pour être jeté dans le coffre, l’éjection du sang eut lieu.”[24]