HOOFDSTUK  I: TYPOLOGIE OP BASIS VAN HET BRONNENMATERIAAL

1.0  INLEIDING

De verschillende soorten municipale curatores die in het bronnenmateriaal werden gevonden, zullen in dit hoofdstuk worden ondergebracht in een aantal categorieën.  Deze categorieën worden aangeduid met één woord dat fungeert als een gemeenschappelijke noemer waaronder de verschillende soorten curatores ressorteren.  In het totaal werden 10 categorieën gevormd.  De eerste acht zijn: voedsel, openbare werken, water, wegen, financiën, administratie, spelen en heiligdommen.  De negende categorie behandelt de curatores lusus iuvenalis, die een ietwat speciale positie innemen.  Tenslotte werd een tiende en laatste categorie gecreëerd die de inscripties bevat die niet tot de vorige categorieën behoren.

Alvorens over te gaan tot de bespreking van elke categorie wil ik eerst nog vermelden dat de meeste van de curatele functies op municipaal niveau een afspiegeling zijn van de curatele functies op rijksniveau.  Zo bestonden er in Rome curatores annonae, curatores aquarum, curatores muneris, curatores verantwoordelijk voor de viae publicae, enz..  Deze functionarissen vinden we eveneens terug in de municipia en de coloniae, maar er is één belangrijk verschil tussen de curatores uit de Urbs en de curatores uit de gemeentes.  Eerstgenoemden werden als volwaardige magistraten erkend waardoor het waarnemen van hun curatele taken werd beschouwd als een honos.  Het volbrengen van curatele functies op municipaal niveau daarentegen werd aan de burgers en incolae opgelegd als een munus waaraan men zich niet kon onttrekken. Zij waren dus niet onderworpen aan de principes van collegialiteit, annuïteit, iteratie, cumulatie, enz. zoals de rijkscuratores in hun hoedanigheid van magistraat dat wel waren.[51]

In Rome beschikte men ook over curatores alvei et riparum Tiberis.  Deze curatores stonden in voor de bevaarbaarheid van de Tiber en het onderhoud van de oevers.  Een soortgelijke functie met verantwoordelijkheid voor een rivier en haar oevers, op municipaal niveau, werd in de bronnen slechts twéémaal geattesteerd, namelijk in CIL XI, nr.522 en eveneens in CIL XI, nr.524.  In nr. 522 is er sprake van een ‘curator alvei et riparum Naris’.  Wegens beschadiging van de steen laat nr.524 als curatele functie slechts ‘curator alvei et [---]’ lezen.  Geen van deze opschriften werd echter in het corpus van inscripties opgenomen omdat men in beide gevallen te maken heeft met falsae.  Naast deze falsae werd de functie in geen enkele gemeente geattesteerd.  Hieruit mag men concluderen dat de zorg voor een rivier en zijn oevers in vele steden niet van een dusdanig belang was om er een speciale curatele voor in het leven te roepen.  Waarschijnlijk behoorde deze taak dan tot de bevoegdheid van de aediles of de duoviri.

Alle curatele functies die zullen worden besproken, behoorden oorspronkelijk tot het ambtsgebied van één van de gemeentemagistraten.  Vele functies van de duoviri, de overbelaste aediles en de quaestores werden losgekoppeld van het takenpakket van voornoemden en als zelfstandige speciale bevoegdheden overgedragen aan de gevolmachtigde curatores.   Enerzijds was dit proces het gevolg van de financiële crisis in de steden samen met het verlangen van de domi nobiles om een carrière uit te bouwen in de Urbs of in de provincies, waardoor de liturgische verrichtingen van de welgestelden zienderogen verminderden.[52]  Anderzijds werd het beperkt aantal magistraten, naarmate de gemeenten zich ontwikkelden, belast met een toenemend aantal bevoegdheden en taken zodat zij gewoonweg niet meer in staat waren om hun ambtsverplichtingen naar behoren uit te voeren.[53]

Binnen elke categorie van municipale curatores zullen telkens vier aspecten worden ontleed. Eerst onderzoeken we onder welke benamingen de curatores van een bepaalde categorie in de inscripties werden geattesteerd. Daarna zullen we nagaan of een verschillende benaming binnen éénzelfde soort al dan niet een verschillende betekenis qua inhoud weerspiegelt. In een derde aspect zal voor elke categorie worden vastgesteld of men in de provincies dezelfde types curatores kende.  Tenslotte zullen we kort bekijken wat de Digesten ons over een specifieke cura vertellen.  Elk aangehaald fragment werd in bijlage IV opgenomen.  Daarbij zal onze aandacht ook uitgaan naar aanwijzingen of bijzonderheden die iets meer vertellen over de functie van curator in het algemeen.  Deze typologie zal dus niet enkel gericht zijn op formele maar ook op inhoudelijke facetten.