INLEIDING

         Wanneer we geschiedenisboeken doornemen, kunnen we vaststellen dat de geschiedenis lange tijd overwegend een mannengeschiedenis is geweest. De laatste 20 jaar zien we echter een groeiende aandacht voor het doen en laten van vrouwen doorheen de loop der tijden. Gebeurtenissen uit heden en verleden worden voortaan niet meer louter vanuit mannelijk oogpunt bekeken. Men is tot het besef gekomen dat ook vrouwen actieve leden van de samenleving waren en het nog altijd zijn. Ook zij leveren een bijdrage aan de evolutie van de samenleving waarvan ze deel uitmaken.

         Nochtans werd het aandeel van de vrouwen in de economisch winstgevende sectoren stilaan groter. Wanneer wij het vandaag de dag normaal vinden dat vrouwen aan het hoofd staan van een bedrijf, een eigen zaak opgebouwd hebben of carrière maken, dan was dat niet het geval zowat 25 jaar geleden.

         Tot voor enkele tientallen jaren werd de vrouw in onze maatschappij een hoofdzakelijk zorgende rol toebedeeld: zij was voornamelijk huisvrouw en moeder, bestuurster van het huisgezin. Na WO II en vooral tijdens de gouden jaren zestig namen meer en meer vrouwen deel aan het economisch leven. Ook toen nog waren het vooral educatieve en verzorgende taken die door de vrouwen werden uitgevoerd: in het onderwijs, in de ziekenverzorging, in keukens en hotels.

         Deze vaststelling zou ons er toe kunnen brengen te besluiten dat vrouwen in het nabije en verre verleden aan geen enkele economische activiteit deelenamen, doch volledig afhankelijk waren van hun echtgenoten, vaders of broers.

         Bij het bestuderen van teksten uit het oude Rome, blijkt nochtans dat heel wat sterke vrouwen naar voor treden. Zij waren actief op tal van vlakken: in de landbouw, in de handel, in de vastgoedsector, enzomeer.

         Voor deze verhandeling hebben wij ons gebaseerd op de brieven, redevoeringen en verhandelingen van Marcus Tullius Cicero. Het is echter een omvangrijk werk om deze drie categorieën van werken door te nemen en er alle vrouwennamen te selecteren. Dankzij de onomastica van Shackleton Bailey werd deze zware taak in hoge mate verlicht. De auteur heeft namelijk per categorie een namenlijst aangelegd en per persoon de passages genoteerd waarin de betrokkene door Marcus Tullius Cicero werd vermeld. We weten dus exact waar elke persoon aan bod komt en konden aldus op een efficiënte manier de nodige informatie verzamelen. Bijkomende gegevens en verdere details hebben we in secundaire literatuur opgezocht.

         Daar het onmogelijk was alle vrouwen te behandelen die in de brieven, redevoering en verhandelingen aan bod kwamen, hebben wij ons onderzoek beperkt tot de bekendste vrouwen uit drie klassen. Voor de hoogste kringen selecteerden we de twee echtgenote’s van Marcus Tullius Cicero, Terentia en Publilia, zijn dochter Tullia en schoonzus Pomponia, zijn goede vriendin Caerellia en Clodia, de zus van zijn grote vijand Publius Clodius Pulcher. Voor de municipale elite bestudeerden we Caesennia, Dinaea en Sassia. De courtisanes die behandeld werden zijn Chelidon, Dionysia, Praecia en Volumnia Cytheris. Aangezien we over onvoldoende informatie beschikten om aan deze laatste groep een volwaardig hoodstuk te wijden, werden zij in een appendix behandeld. Verschillende van de vrouwen die een rol hebben gespeeld in het leven en in de omgeving van de politicus en redenaar, Marcus Tullius Cicero, blijken een actieve bijdrage te hebben geleverd aan het economisch leven in de eerste eeuw vóór Christus en hadden aldus de beschikking over ruime geldelijke middelen.

         Om een duidelijk overzicht te kunnen geven hebben wij de vrouwen ingedeeld volgens hun sociale klasse. Na een korte algemene schets volgen in twee hoofdstukken en een appendix de vrouwen uit de hoogste kringen, de vrouwen uit de municipale elite en de courtisanes. Binnen elk hoofdstuk worden de bruidsschat, het vermogen, de nalatenschap, de economische activiteiten en de bestemming van het vermogen behandeld.

         Om de economische rol van vrouwen in de Romeinse samenleving te kunnen bespreken, dienen we ook hun juridische positie[1] te behandelen. De Romeinse wetgeving beïnvloedde verschillende aspecten van hun leven als lid van een familia, als dochter, echtgenote en ouder, als erfgename en erflater, als eigenares en beheerder van goederen en als arbeidster. Door de late interesse voor deze bevolkingsgroep, lijken juridische verwijzingen zich te beperken tot het huwelijk, de tutela en de echtscheiding. Wijzigingen binnen één van deze wetgevingssectoren hebben eerder geleid tot een toenemende onafhankelijkheid van de Romeinse vrouw dan tot een beperking van haar vrijheid. Een onderzoek naar de juridische positie van vrouwen is tevens een onderzoek naar de beperkingen van hun juridische rechten. Daarom is het belangrijk om aandacht te schenken aan de manieren waarop de wet in de praktijk gematigd, omzeild of verzacht werd en wat de reden hiervoor was.

[1] GARDNER J.F., Women in Roman law and society, Bloomington and Indianapolis, Indiana University Press, 1986, pp. 1-3.