BIBLIOGRAFIE

1.  Bronnen

1.1. Bronnen in handschrift

1.1.1. Archief van de Congregatie Zusters der Kindsheid van Maria ter Spermalie

         (A.C.S.)

- Schrijfboek van Verslag der oorlogsjaren 1914 – 1915. Congregatie der Zusters der Kindsheid van Maria te Brugge, doos Naeghels P.

           1.1.2. Archief O.C.M.W. Brugge (A.O.C.M.W.B.)

    1.1.2.1. Commissie van Burgerlijke Godshuizen (C.B.G.)

- Verlaten kinderen en vondelingen, staten der uitgaven (1845 – 1888) , doos 171.

- Verlaten kinderen en vondelingen, staten der uitgaven (1889 – 1932) , doos 172.

- Inspectie der verlaten kinderen en vondelingen (1821 – 1869) , doos 173.

- Inspectie der verlaten kinderen en vondelingen (1870 – 1905) , doos 174.

- Verlaten kinderen (1810 – 1845), dossiers 1 tot 282 , doos 176.

- Verlaten kinderen (1821 – 1855), dossiers 283 tot 500 , doos 177.

- Verlaten kinderen (1855 – 1863), dossiers 501 tot 731 , doos 178.

- Briefwisseling der verlaten kinderen (1798 – 1834). Reglement + benoeming van toeziener , doos 192.

* Dossier 6 : Nieuw reglement voor de dienst van de toeziener van vondelingen en verlaten kinderen in 1881

* Dossier 10 : Enfants abandonnés. Règlement. Renseignements demandés par les Hospices de Louvain

- boekje ‘Question concernant les incurables et les orphelins.  Entre la bienfaisances et les hospices’ gedateerd op 19 mei 1881met hierin :

    - brief gedateerd op 18 nivõse an VI

    - brief gedateerd op 10 germinal an 12 van het B.W. aan de Brugse burgemeester

* Dossier 12 : 1899. Enfants abandonnée et autre placés à l’Institut du Sacré Cœur à Ste-Croix. Mesures disciplinaires. – Rapport.

  - brief gedateerd op 20 november 1899 van Naeghels aan ? .

  - brief gedateerd op 23 november 1899.

- Processen-verbaal

* Régistre aux Procès-verbaux du 31 Janvier 1853 au 14 Octobre 1854. , nr. 29

→  proces-verbaalnr. 4365, 27 Février 1854, Règlement par l’école des filles

* Régistre aux Procès-verbaux du 5 Janvier 1860 au 31 Mars 1862. , nr. 35

→  proces-verbaalnr. 5035, 15 novembre 1860, Ecole Bogaerde

* Régistre aux Procès-verbaux du 1 Octobre 1866 au 29 Juin 1868. , nr. 41

→  proces-verbaalnr. 5727, 27 Février 1868, Prix de la journée d’entretien

* Régistre aux Procès-verbaux du 6 Juin 1878 au 16 Février 1880. , nr. 55

→  proces-verbaalnr. 6709, 18 Juillet 1878, Ecole Bogaerde. Prix de la journée d’entretien

→  proces-verbaalnr. 6786, 28 Avril 1879, Ecole Bogaerde. Prix de la journée d’entretien

→  proces-verbaalnr. 6792; 26 Mai 1879, Ecole Filles. Prix de la journée d’entretien

* Régistre aux Procès-verbaux du19 Février 1880 au21 Juillet 1881. , nr. 56

→  proces-verbaalnr. 6907;27 Mai 1880, Ecole Bogaerde. Prix de la journée d’entretien  +  Ecole Filles. Prix de la journée d’entretien

→  proces-verbaalnr. 7014, 9 Juin 1881, Ecole Bogaerde. Prix de la journée d’entretien  +  Ecole Filles. Prix de la journée d’entretien

→  proces-verbaalnr. 7017, 19 mai 1881, Orphelins questions

→  proces-verbaalnr. 7024, 21 Juillet 1881, Ecole Bogaerde et Ste-Elisabeth

* Régistre aux Procès-verbaux du 25 Juillet 1881 au 29 Mars 1883. , nr. 57

→  proces-verbaalnr. 7112, 22 Mai 1882, Ecole Bogaerde. Prix de la journée d’entretien  +  Ecole Filles. Prix de la journée d’entretien

    1.1.2.2. Bureel van Weldadigheid (B.W.)

- Lijst wezen (1806 – 1881). Onderhoudskosten , doos 46.

- Inspectie Wezen (1865 – 1899) , doos 47.

- Compte du Bureau de Bienfaisance de la ville de Bruges , Exercices 1840 - 1886, register nrs. 41 – 87.

1.1.2.3  Bogaerdeschool (B.S.)

- Ecole Bogaerde 1863 – 1883, registernrs. 20 t/m 31.

- Register met ontvangsten en uitgaven, 6 ventose van het jaar 7 tot september 1877 , register 32. 

- Register gemaakt door Pieter Van Lede betreffende de geschiedenis van de Bogaerdeschool. 1805. , register 37.

- Bogaerdeschool. Register der opgaven van de leerlingen sedert 18.7.1836 – 3.6.1879. , register 46.

- Register van de prijsuitdeling, 1851 – 1876 , register 49.

- Bogaerdeschool. Register van de dagelijkse uitgaven, van januari 1852 – juni 1880) , register 51.

- Bourses d’études , doos 15.

* Dossier 18: Correspondance avec la ville, le gouverneur et la Commission des bourses d’études, 1862/1872.

- Bogaerdeschool en Elisabethschool : Fondatiën , doos 16.

* Dossier 14 : Fondation et bourses en faveur des Elèves. États de renseignements et pièces diverses (1822/1841)

- Bogaerdeschool – Elisabethschool , doos 18.

B) Elisabethschool :

* Dossier 1

- Bogaerdeschool en Elisabethschool : Remise de la gestion des biens à la ville par arrêté royal du 16 mai 1881 , doos 18 bis (soms vermeld als doos 17).

* Dossier 1 : ° brief 1 : Moniteur Belge 23 mai 1881, nr. 143

                      ° l’arrête royal 1881, 16 mai

- Bogaerdeschool , doos 19.

* Dossier 14 : 1879 : Ecoles Bogaerde et Ste-Elisabeth. Renseignements et rapports demandés par la ville, le Conseiller Communal et le Gouverneur, dossiernrs. 4, 18, 19 en 20

* Dossier 19 : reglementen

- Bogaerdeschool , doos 20.

* Dossier 14

* Dossier 15

* Dossier 17 : brief gedateerd op 14 februari 1861

* Dossier 24 : boekenlijsten gedateerd op 17 april 1882

- Bogaerdeschool , doos 21.

* Dossier 21

* Dossier 22

* Dossier 25 : ° artikel ‘Une situation compliquée’ in : Het Weezenblad, 8.01.1905/1, A, B

                        ° brief gedateerd op13 november 1897

                        ° artikel ‘Kring der Oud-Leerlingen der Bogaardeschool van Brugge’ in : Het

    Weezenblad, 4.09.1904/2, A, B

* Dossier 30 :

  - brief gedateerd op 28 november 1906 van de voorzitter van de Algemeene Weezenbond van België aan bestuur van de Burgerlijke Godshuizen te Brugge

  - brief gedateerd op 9 mei 1908 van het Propagandakomiteit aan het bestuur van de Burgerlijke Godshuizen te Brugge

  - brief gedateerd op 13 april 1910 van het Brugse Bestuur van de C.B.G. aan het Gemeentebestuur

- 1906 Algemene Weezenbond van België, doos 26 A.

* Dossier 3 : Bogaerdeschool – briefwisseling 1833/1883.

* Dossier 12 :

  - boekje “Kring der Oud-Leerlingen der Bogaardeschool te Brugge. Reglement.”, 1879, 8 p.

  - brief gedateerd op 2 juni 1887

  - brief gedateerd op 31 januari 1897 van de Kring der Oud-Leerlingen aan het bestuur van de B.G. te Brugge

  - artikel ‘Open brief’ in : Het Weezenblad, 8.03.1903/1, A, B

  - boekje “Waarom de Algemeene Weezenbond van België en de gansche bevolking de opening vragen van twee nieuwe gemeentelijke Weeshuizen te Brugge” gedateerd op 12 februari 1907, 8 p.

  - verslag van de vergadering van de Weezenbond van Brugge gedateerd op 15 maart 1908

- artikel ‘Nos orphelins’ in: Le réveil des Flandres (Quotidien Libéral), 3.04.1908/2, C.

  - artikel ‘Brugge. Pogingen aangewend tot het bekomen van twee Gemeentelijke Weezenhuizen’ in : Het Weezenblad, 10.05.1908/1, A, B, C.

  - artikel ‘Weezen. Over de herinrichting onzer Weezengestichten’ in : Burgerwelzijn, 18.05.1908/1, A, B. 

  - artikel ‘Weezen’ in : Burgerwelzijn, 1.06.1908/1, A, B, C

  - verslag van de vergadering van de Weezenbond van Brugge gedateerd op 25 mei 1908

  - pamflet van het Propagandakomiteit van mei 1909. 

  - Nederlandse en Franse brief april 1910 van het B.W. te Brugge  aan het Brugs Gemeentebestuur

  - Lied van de Kring der Oud-Leerlingen der Bogaardeschool

  - Lied van de Algemeene Weezenbond van België

- Ecole Bogaerde : Surveillance des orphelins , doos 34.

* Dossiernrs. 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11

1.1.2.4  Elisabethschool (E.S.)

- Ecole des filles, Briefwisseling. , register 32.

* Zitting van 30 juli 1821, extract uit processen-verbaal van de B.G.

* brief gedateerd op 15 oktober 1825

* brief gedateerd op 1 mei 1826

- Reglement ende conditien voor de nieuwe buyten-schole , register 40.

- Ecole des filles 1863 – 1883, registernrs. 21 t/m 31.

- Meisjesschool St. Elisabeth , doos 21/1.

* Dossier 6

  - Plan d’organisation et d’économie pour l’hospice dit Meijstje Stede School, gedateerd op 6 Brumaire an 8.

  - Règles qui s’observent dans l’école des pauvres filles à la réception d’une enfant ou jeune fille, gedateerd op 3 Brumaire an 9.                      

  - Emploi du temps, geen datum         

- Meisjesschool : dépenses de ménage , doos 32.

- Meisjesschool , doos zonder nummer.

* Dossier : Meisjesschool 1822 – 1884   

  - brieven gedateerd op 3 oktober 1846 en op 11 mei 1876 van St-Elisabeth aan bestuur van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen : Liste des employés  en  Liste nominative des élèves de l’école des filles.

  - brief gedateerd op 23 augustus 1857

  - brief gedateerd op 21 augustus 1872

  - Nota uit 1876

  - brief gedateerd op 28 september 1882

  - Nota uit 1884

            1.1.3. Stadsarchief Brugge (S.A.B.)

Fonds Openbare Weldadigheid : 19^de en 20^ste eeuw

- I. Weldadigheid algemeen (1795 – 1923).

* Hoofdstuk 1 : Hospices Civils

    ° IX A 136 Bienfaisance – Enquête (1860 – 1862)  K 1 XXXIX 3

→  dossier 2 B: Administration, Enquête bienfaisance, gedateerd op 24 januari 1864.

→  dossier13: Bogaerde pour garçons considérées comme des écoles de travail, Program des questions, gedateerd op 23 augustus 1860.

→  dossier14: Ecole des filles considérées comme des écoles de travail, Program des questions, gedateerd op 23 augustus 1860.

→  dossier15: Bogaerde pour garçons considérées comme écoles primaires, Program des questions, gedateerd op 24 januari 1864.

→  dossier16: Ecole des filles considérées comme ecoles primaires, Program des questions, gedateerd op 24 januari 1864.

- III. Burgerlijke Godshuizen (1792 – 1926).

* Hoofdstuk 6 : Administratie en financiële organisatie

    ° IX A 72  Hospices 1838  K1 XXXIX 1 allerhande gegevens omtrent de financiële en administratieve organisatie van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen gedurende het jaar 1838  

           →  dossier 5: Bogaerde, nr. 8680: brief gedateerd op 1 maart 1838 van de C.B.G. te Brugge aan het Brugs Gemeentebestuur  

    ° IX A 159  Hospices Civils (1868 – ’70)  K1 XXXIX 3

→  dossier 745: objet Ecole des filles, 1867.

    ° IX A 161 Hospices Coupes de bois, alienation (1868 – 1887)  K1 XXXIX 

→  dossier 847: brief gedateerd op 22 januari 1871 van het Gemeentebestuur van Brussel aan de C.B.G. van Brugge

                             brief gedateerd op 6 februari 1871 van de C.B.G. te Brugge aan het Gemeentebestuur van Brussel 

    ° IX A 202 Hospices civils (1885 – 1887) vep U  K1 XXXX

            → dossier 4866

* Hoofdstuk 8 : Gevonden en verlaten kinderen (1796 – 1864)

    ° IX A 118 Enfants trouvés et abandonnés (1850 – 1857) K1 XXXIX 5 : brief gedateerd op 11 mei 1857, van de Brugse C.B.G. aan het Schepencollege van Leuven.

1.1.4. Archief Nieuwland (A.N.L.)

- Stamregister, inschrijving jongens (1893 – 1928).

- Stamregister, inschrijving meisjes (1893 – 1966).

- Reglement, datum?

1.2. Uitgegeven bronnen

• DERMOND (Ch.), Les enfants abandonnés. Conférence donnée le 28 octobre 1910 à l’Université Populaire d’Anvers. , Anvers, 1910, Flor Burton, 1910, 26 p.

• DE VIGNE (J.), De verpleging der weeskinderen. (Redevoering uitgesproken in de gemeenteraad van Gent op 28 maart 1891). , Gent, Annoot Braeckman, 1891, 38 p.

• DE WATTEVILLE (A.), Législation charitable ou recueil des lois, arrêttés, décrets, ordannances royales, avis du conseil d’état, circulaires, décisions et instructions des Ministres de l’Intérieur et des finances, arrêts de la cour des comptes, etc., qui régissent les établissements de bienfaisance, mise en ordre et a annotée. , Paris, Alexandre Heois, 1843, 326 p.

• DUCPETIAUX (E.), Du sort des enfants trouvés et abandonnés en Belgique. Bulletin de la Commission centrale de statistique de Belgique. Extrait du tome I. , Bruxelles, s.n., 1841,     65 p.

• DUCPETIAUX (E.), Mémoire sur le paupérisme dans les Flandres. , Bruxelles, Hayez, 1850, 340 p.

• DUCPETIAUX (E.), Institutions de Bienfaisance de la Belgique. Résumé statistique. Extrait du Rapport décennal sur la situation administrative du royaume (1841 – 1850). , Bruxelles, Th. Lesigne, 1852, 80 p.

• GILLIODTS-VAN SEVEREN (L.), "Bogaerde, l’orphelinat des garçons, à Bruges. Son ancien état administratif, financier, scientifique et juridique", La Flandre, 1876, pp. 53 – 80.

• HERTOGS (E.), Code des Bureaux de Bienfaisance ou traité alphabétique de l’assistance à domicile. , Bruxelles, Xavier Havermans, 1884, 779 p.

• Pandectes Belges. Inventaire général du droit belge à la fin du XIXème siècle., delen 1, 14, 24, 72.

• Pasinomieou collection complète des lois, décrets, arrêtés et règlements généraux qui peuvent être invoqués en Belgique. , 1^e sérietome 7 (1795 – 1797), 10 (1799 – 1801), 13 (1805), 2^e série: tome 6 (1820 – 1822), 7 (1822 – 1824), 3^e série: tome 4 (1834).

• SPOELBERCH DE LOVENJOUL (M.), Belgique charitable. , Bruxelles, Dewit, 1904,    799 p.

• SOUDAIN DE NIEDERWERTH (Ch.) (ed.), Code administratif des établissements de bienfaisance ou receuil complet des lois, arrêtés et règlements en vigeur en Belgique, concernant les hospices, les bureaux de bienfaisance, les Monts-de Piété, le régime des enfants trouvés, les insensés, les indigens en général, les dépôts de mendicité, les colonies agricoles et l’hospice royal de messines. , Bruxelles, Berthot, 1837, 463 p.

• VELGE (H.), La protection de l’enfance en Belgique. Son passé, son avenir. Tome 1 : La protection de l’enfance en Belgique avant la Guerre.; Tome 2 : La protection de l’enfance en Belgique pendant la Guerre. , Bruxelles, Goemaere, 1919, 164 p. en 128 p.

1.3. Periodieken

• Bulletin Communal de la ville de Bruges, Années 1840 – 1925, Tomes 1 – 61.

• Rapport sur l’état de l’administration dans la Flandre Occidental fait au conseil provincial , Années 1845 – 1873, Tomes 2 – 26.

2.  Bibliografische naslagwerken

2.1. Retrospectieve

• FRANCOIS (L.), De vele gezichten van de nieuwste geschiedenis 2 : bibliografie van de vele licentiaats- en doctoraatsverhandelingen betreffende de nieuwste geschiedenis, tot stand gekomen aan de afdelingen geschiedenis van de Belgische universiteiten, 1975 – 1994. , Gent, Academia press, 1995, 325 p.

• FRANCOIS (L.), Een eeuw Gentse Historische School : bibliografie van de licentiaats- en doctoraatsverhandelingen voorgelegd aan de sectie Geschiedenis van de Universiteit Gent 1891 – 1992. , Gent, OSGG, 1993, 191 p.

• Panorama van de Brugse geschiedschrijving sedert Duclos (1910). , Brugge, Gidsenbond van Brugge en West-Vlaanderen, 1972, 310 p.

• VANHOUTRYVE (A.), Bibliografie van de geschiedenis van Brugge. , Handzame, Familia et Patria, 1972, deel I t.e.m. VI.

2.2. Lopende

• Belgische bibliografie, Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I.

2.3. Databanken

• Aleph Universiteit Gent

• Belgische Wetenschappelijke Catalogus

• Centrale Catalogus Openbare Bibliotheken

• Historical abstracts

• PICA

3.  Literatuurlijst

• ANDERSSON (T.), HOGBERG (U.) & AKERMAN (S.), “Survival of orphans in 19th century Sweden : the importance of remarriages.”, in : Acta paediatrica Oslo ,85, 1996, 8, pp. 981 – 985.

• ARIES (Ph.), De ontdekking van het kind. Sociale geschiedenis van school en gezin. (vertaald door L. Knippenberg en J. Tielens), Amsterdam, Bert Bakker, 1987, 415 p.

• BASSENS (J.), De openbare weldadigheid te Brugge 1776 – 1830 : een instrument in de sociale politiek van de Brugse elite. , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1987, 369 p. (Vakgroep Nieuwste Geschiedenis)

• BAYEN (A.), De residentiële wezenzorg in België tijdens het interbellum : de invoering van het home-stelsel als alternatief voor de traditionele weesinstelling. , Leuven, K.U.L (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1988, 165 p. (Vakgroep Pedagogische Wetenschappen, Orthopedagogiek).

• BECCHI (E.), & JULIA (D.) (dir.), Histoire de l’enfance en occident. 1 : De l’Antiquité au XVIIe siècle. (traduit par J.P. Bardos), Paris, Seuil, 1998, 473 p.

• BECCHI (E.), & JULIA (D.) (dir.), Histoire de l’enfance en occident. 2 : Du XVIIIe siècle à nos jours. (traduit par J.P. Bardos), Paris, Seuil, 1998, 516 p.

• BEUCKELS (l.), “De Sint-Elisabethschool voor arme meisjes”, in Kontaktblad Gidsenbond Brugge , 5, 1984, 4, pp. 43 – 44. 

• BLOM-VERLINDEN (M.), “Vondelingen en bestede kinderen te Gent en te Antwerpen, 1750 – 1815.”, in : Annalen van de Belgische vereniging voor hospitaalgeschiedenis , 10, 1972, pp. 77 – 129. 

• BOSWELL (J.), The kindness of strangers : the abandonment of children in Western Europe from late antiquity to the Renaissance., Chicago, Chicago University Press, 1998, 487 p.

• BRETTELL (C.B.) & FEIJó (R.), “Foundlings in nineteenth century northwestern Portugal : Public welfare and family strategies.”, in : BOUTRY (P.) (ed), Enfance abandonnée et société en Europe, XIVe – XXe siècle : actes du collaque international organisé par la Società italiana di demografia storica, Rome, 30 – 31 janvier 1987. , Roma, Ecole française de Rome, 1991, pp. 273 – 300 (Collection de l’Ecole française de Rome, 140).

• BRUGGEMAN (M.) & LELOUP(W.), Brugge en kant. Een historisch overzicht. , Brugge, Marc Van de Wiele, 1985, 341 p.

• CMIEL (K.), A home of another kind : one Chicago orphanage and the tangle of child welfare. , Chicago, University of Chicago Press, 1995, 243 p.

• COOREMANS (L.), Wezenzorg : de weeshuizen van de Gentse openbare liefdadigheid (1919 – 1940). , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1985, 217 p. (Vakgroep Nieuwste Geschiedenis).

• CUNNINGHAM (H.), The Children of the Poor. Representations of Childhood since the Seventeenth Century. , Oxford, Blackwell, 1991, 283 p. (Family, sexuality and social relations in past times).

• CUNNINGHAM (H.), Het kind in het Westen. Vijf eeuwen geschiedenis. (vertaald door A. van den Tempel), Amsterdam, Van Gennep, 1997, 287 p.

• DANKERS (J.J.), VERMEUL (J.) & WIT (O.C.), Als een groot particulier huisgezin : opvoeden in het Utrechtse burgerweeshuis tussen caritas en staatszorg, 1813 – 1991. , Zutphen, Walburg pers, 1991, 311 p.

• DANNEEL (M.), Weduwen en wezen in de late Middeleeuwen. Een juridische en sociografische benadering vanuit het Brugse voorbeeld. , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1981, 247 p. (Vakgroep Middeleeuwen).

• DE BRUYNE (H.), “De archieven van het Bureel van Weldadigheid, de Commissie van Burgerlijke Godshuizen, de Commissie van Openbare Onderstand en OCMW, als hulpbronnen voor familiekunde.” , in : Vlaamse Stam, 29, 2000, 11-12, pp. 489 – 505.

• DE GREVE (A.) & VAN EETVELT (I.), De zorg voor wezen, vondelingen en verlaten kinderen georganiseerd door openbare instanties te Gent in de 19^e eeuw. , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1980, 293 p. (Vakgroep Pedagogische Wetenschappen).

• DE KEYSER (M.), Wezenzorg : de weeshuizen van de Gentse openbare liefdadigheid  (1890 – 1918). , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1985, 224 p. (Vakgroep Nieuwste Geschiedenis).

• DEKKER (J.J.H.), DANKERS (J.J.) & LEONARDS (C.G.T.M.), “Deel III : Van de Bataafse Republiek tot de Kinderwetten. Wezen, boefjes en verwaarloosde kinderen, ca.  1795 – 1905.”, in : GROENVELD (S.), DEKKER (J.), WILLEMSE (Th.R.M.) & DANE (J.) (red.), Wezen en boefjes: Zes eeuwen zorg in wees- en kinderhuizen. , Hilversum, Verloren, 1997, pp. 253 – 336. 

• DEKKER (J.J.H.), D’HOKER (M.), KRUITHOF (B.) & DE VROEDE (M.) Pedagogisch werk in de samenleving. De ontwikkeling van de professionele opvoeding in Nederland en België in de 19^de en 20^ste eeuw. , Leuven, Acco, 1987, 252 p.

• DEKKER (R.), WILLEMSEN (A;) & ROOIJAKKERS(G.), Kinderen van alle tijden. Kindercultuur in de Nederlanden vanaf de middeleeuwen tot heden. , Zwolle, Waanders, 1997, 206 p.

• DENECKERE (G.), “Kinderen van de straat. Het ‘bandeloze’ kind als abnormaliteit in het negentiende-eeuwse Gent”, in : LIS (C.) & SOLY (H.) (red.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief. , Brussel, VUBPRESS, 2001,                  pp. 299 – 335.

• DEPAEPE (M.), De pedagogisering achterna : aanzet tot een genealogie van de pedagogische mentaliteit in de voorbije 250 jaar. , Leuven, Acco, 1998, 285 p.

• DE SMET (J.), Brugge rond 1830. , Brugge, Gidsenbond, 1958, 126 p.

• DE VESTELE (B.), Bijdrage tot de studie van de stad Brugge tijdens de crisisjaren 1840 -1850 : De rol van het Bureel van Weldadigheid. , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1997, 143 p. (Vakgroep Nieuwste Geschiedenis).

• DE WAELE (G.), “Geschiedenis van de Bogaerdenschool.”, in : DEZUTTER (W.P.) & GOETINCK (M.), 125 jaar stedelijke nijverheidsschool. Techniek als hefboom voor wetenschap en cultuur. , Brugge, Stedelijk Museum voor Volkskunde, 1979, pp. 13 – 43.

• D’HOKER (M.), FLABA (M.), HELLINCKX (W.) & MORTELMANS (I.) (red), Het kind in de inrichting. 150 jaar residentiële zorg voor kinderen met psychosociale problemen. (Catalogus van de tentoonstelling 25 april – 16 mei 1986). , Leuven, K.U.L. Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen, 1986, 106 p.

• DOMINUSCUS – VAN SOEST (M.), “De regte armen : de protectorenkamer van het Elisabeth Weeshuis in Culemborg.”, in : Vitrine , 11, 1998, 3, pp. 22 – 24.

• DUMERY (H.), “Mijn school ‘De Spycker’, een beknopte historische schets.”, Brochure , 22.04.1994.

• DUMOULIN (K.), De zorg voor vondelingen en verlaten kinderen te Leuven in de periode 1849 – 1860 : bijdrage tot de studie van de sociale en pedagogische problematiek betreffende het te vondeling leggen of het verlaten van kinderen ... . , Leuven, K.U.L (Onuitgegeven  licentiaatsverhandeling), 1990, 156 p. + bijlagen (Vakgroep Historische pedagogie).

• DUPONT – BOUCHAT (M.S.) & PIERRE (E.) (eds.), Enfance et justice au XIXe siècle. Essays d’histoire comparée de la protection de l’enfance 1820 – 1914. France, Belgique, Pays-bas, Canada. , Paris, Presses Universitaires de France, 2001, 443 p.

• FLORA (P.) & HEIDENHEIMER (A.J.) (eds.), The development of welfare states in Europe and America. , New Brunswick, Transaction books, 1990, 417 p.

• FUCHS (R.), Abandoned children.Foundlings and Child Welfare in Nineteenth-Century France , Albany, State University of New York press, 1984, 356 p.

• FUCHS (R.), “Legislation, Poverty, and Child-Abandonment in Nineteenth-Century Paris.”, in : Journal of Interdisciplinary History , 18, 1988, pp. 55 – 80.

• Gazet van Brugge, 7.05.1878/1 , 1.06.1880/1. 

• GEIRNAERT (N.) & VANDAMME (L.), Brugge, een verhaal van 2000 jaar. , Brugge, Stichting Kunstboek bvba, 1996, 159 p.

• GELDHOF (J.), Pelgrims, dulle lieden en vondelingen te Brugge : 1275 – 1975. Zeven eeuwen geschiedenis van het Sint-Juliaansgasthuis en van de Psychiatrische Kliniek

• O.-L.-Vrouw te Brugge – Sint-Michiels. , Brugge, Psychiatrische Kliniek O.-L.-Vrouw, 1975, 355 p.

• GILAERTS (J.), De zorg voor sociaal verwaarloosde kinderen in België op het einde van de negentiende eeuw. , Leuven, K.U.L. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1979, 193 p. (Vakgroep Pedagogische Wetenschappen, Historische Pedagogiek).

• GILLIODTS-VAN SEVEREN (L.), Mémoriaux de Bruges: recueil de textes et analyses de documents inédits ou peu connus, concernant l’état sociale de cette ville, du quinzième au dix-neuvième siècle. , III, Bruges, De Plancke, 1920, 327 p.

• GOETGHEBEUR (W.), Spermalie 1 grote familie, Zusters der Kindsheid van Maria ter Spermalie. , Tielt, Lannoo pvba, 1984, 341 p.

• GOURDON (V.), Histoire des grands-parents. , Mesnil sur l’Estrée, Perrin, 2001, 459 p.

• GRELL (P.), L’organisation de l’assistance publique. , Bruxelles, Contradictions, 1976,     252 p.

• Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie in vijfentwintig delen. Deel 19 : Peru – Raden. , Hasselt, Heideland – Orbis N.V., 1977, 707 p.

• HACSI (T.A.), Second home : orphan asylums and poor families in America. , Cambridge, Cambridge University Press, 1997, 297 p.

• HENDRICK (H.), Child Welfare : England 1872 – 1989. , London, Routledge, 1994, 354 p.

• HENNEMAN (R.), “Het ambachtelijk vormingswezen in de Bogaerdeschool te Brugge.”, in: Oriëntering-Studiekring C.O.V., West-Vlaanderen, IV , pp. 248 – 261.

• HERMANS (T.), Ik heb het leven lief. Versjes verhalen tekeningen. , Brussel, Elsevier, 1981, 287 p.

• HOLT (M.I.), “The Orphan Trains : Placing out in America.”, in : History of Education Quarterly , 33, 1993, 3, pp. 450 – 452.

• HORN (P.), Children’s work and welfare 1780 – 1890. , Cambridge, Cambridge University Press, 1995, 85 p.

• Huizen en hun bewoners. Een zestiende-eeuwse stadswandeling door Brugge. , Brugge, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 1998, 60 p.

• Journal de Bruges, , 25.06.1880/1 , 24.07.1880/1, 13.11.1880/1 , 16.06.1882/1 , 23.09.1882/1 , 6.11.1882/1.

• KERTZER (D.I.), “Gender ideology and infant abandonment in 19th century Italy.”, in : Journal of Interdisciplinary History. , 22, 1991, pp. 1 – 26.

• KERTZER (D.I.), Sacrificed for honor : Italian infant abandonment and the politics of reproductive control. , Boston, Beacon Press, 1993, 252 p.

• KERTZER (D.I.), “The lives of foundlings in nineteenth-century Italy.”, in : PANTER-BRICK (C.) & SMITH (M.T.) (ed.), Abandoned children , Cambridge, Cambridge University Press, 2000, pp. 41 – 56.

• KRUITHOF (B.), MOUS (T.) & VEERMAN (Ph.) (red.), Internaat of pleeggezin, 200 jaar discussie , Utrecht, WIJN, 1981, 171 p.

• LEVY (M.F.) (ed.), L’enfant, la famille et la Révolution française. , Paris, Orban, 1989,   491 p.

• LIS (C.) & SOLY(H.), Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa. , Antwerpen, 1980, Standaard wetenschappelijke uitgeverij, 293 p.

• LIS (C.), SOLY(H.) & VAN DAMME (D.), Op vrije voeten? Sociale politiek in West-Europa, 1450 – 1914. , Leuven, Kritak, 1985, 240 p.

• MAYEUR (F.), Histoire générale de l’enseignement et de éducation en France. Tome III : de la Révolution à l’école républicaine (1789 – 1930). , Paris, G.-V. Labat, 1981, 683 p.

• Mc KENZIE (R.B.) (ed.), Rethinking orphanages for the 21st century. , London, Sage Publications, 1999, 253 p.

• “Merkweerdige datums.”, in : Ter Spermalie, 1969 & 1970, passim.

• MEULEMEESTER (B.), Drie Brugse armenscholen in de achttiende eeuw. , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1999, 177 p. (Vakgroep Nieuwe Geschiedenis).

• MICHEL (V.), Zonder moeders vleugels : de wezenzorg in de openbare instellingen van Antwerpen, 1914 – 1940. , Leuven, K.U.L. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1995,   245 p. (Vakgroep Pedagogische Wetenschappen).

• MICHIELS (G.) & DEZUTTER (W.), Uit de wereld der Brugse mensen : de fotografie en het leven te Brugge 1839 – 1918. , Brugge, Westvlaamse Gidsenkring, 1993, 711 p.

• MOEYAERT (O.), “100 jaar jeugdzorg te Sint-Kruis Nieuwland.”, Brochure , 24.10.1986.

• RAU (J.A.), Het Brugge van toen., Brugge, Marc Van de Wiele, 1980, 151 p.

• RAU (J.A.), Brugge, de memoires van een stad. , Brugge, Marc Van de Wiele, 1984, 240 p.

• REYNGOUDT (A.), De sociale bijstand en de bestrijding van de armoede in 5 landen van de Europese Gemeenschap (België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk en Groot-Brittanië). , Gent, R.U.G. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1988, 207 p. (Vakgroep Sociale Wetenschappen).

• ROOKE (P.T.) & SCHNELL (R.L.), “From binding to boarding out in Britain and English-Canada : transformation in childhood sentiment and practice.”, in : Paedagogica Historica [Belgium], 24, 1984, 2, pp. 461 – 491.

• RYCKAERT (M.), Brugge. , Brussel, Gemeentekrediet van België, 1991, 239 p. (Historische stedenatlas, 2).

• RYCKAERT (M.) & VANDEWALLE (A.), Brugge. De geschiedenis van een Europese stad. , Tielt; Lannoo, 1999, 224 p.

• SANDRIN (J.),"Les enfants abandonnés au XIXe siècle.", in: Enfants trouvés, enfants ouvriers, XVIIe – XIXe siècles. , Paris, Aubier, 1982, pp. 69 – 90. 

• SCHEPENS (L.), Brugge bezet : 1914 – 1918 , 1940 – 1945. Het leven in een stad tijdens twee wereldoorlogen. , Tielt, Lannoo, 1985, 367 p.

• SEGERS (Y.), LOYEN (R.), DE  JONGH (G.) & BUYST (E.) (eds.), Op weg naar een consumptiemaatschappij over het verbruik van voeding, kleding en luxegoederen in België en Nederland (19^de – 20^ste eeuw), Leuven, K.U.L., 2000, 183 p.

• SERVAIS (P.), Histoire de la famille et de la sexualité occidentales (XVIe – Xxe siècle). , Louvain-la-Neuve, Academia-Erasme, 1993, 230 p.

• STEVERLYNCK (C.), Kleine martelaars : een historisch document over misbruikte kinderen, kindermishandeling, incest en prostitutie. , Antwerpen, Icanus, 1997, 353 p.

• Tentoonstellingscatalogus 800 jaar Spermalie. , s.l. , Kongregatie van de Zusters van de Kindsheid van Maria ter Spermalie, 1986, 259 p.

• TER SCHEGGET (H.), Het kind van de rekening. Schetsen uit de voorgeschiedenis van de kinderbescherming. , s.l., Samson Uitgeverij Alphen aan den Rijn, 1976, 204 p. (Sociale en culturele reeks).

• TILANUS (C.P.G.), Jeugdhulpverlening en de overheid. , Utrecht, B.V. Uitgeverij SWP, 1998, 383 p. 

• VAN DAMME (D.), Armenzorg en de staat. Comparatief-historische studie van de origines van de moderne verzorgingsstaat in West-Europa (voornamelijk achttiende tot begin negentiende eeuw). , Gent, s.n., 1990, 283 p.

• VAN DAMME (D.) & SIMON (F.), “De ontwikkeling van het kind en de verandering van de volwassene. Philippe Ariès en de geschiedenis van kind, school en gezin.”, in : Tijdschrift voor Opvoeding en Onderwijs. Persoon en gemeenschap. , 41, 1989, 9, pp. 326 – 347.

• VANDENBROEKE (C.), “Voor het ongeluk geboren : vondelingen en verlaten kinderen.”, in :  Vrijen en trouwen van de middeleeuwen tot heden : seks, liefde en huwelijk in historisch perspectief. , Brussel, Elsevier, 1986, pp. 207 – 218.

• VAN DEN EECKHOUT (P.), “De openbare onderstand.”, in : VAN DRIESSCHE (E.), De erfenis van de Franse Revolutie 1794 – 1814. , Brussel, Galerij ASLK, 1989, pp. 141 – 153.

• VAN DEN EECKHOUT (P.) & VANTHEMSCHE (G.) (ed.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19^de – 20^ste eeuw. , Brussel, VUBPRESS, 1999, 1439 p.

• VAN EENOO (R.), Een bijdrage tot de geschiedenis der arbeidersbeweging te Brugge (1864 – 1914)., Leuven, Nauwelaerts, 1959, 335 p.

• VAN GEMERT (L.), Kleine slachtoffers van de grote oorlog : de werking van het Belgian Orphan Fund en het Nationale Werk voor Oorlogswezen, 1914 – 1926. , Leuven, K.U.L. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1987, 118 p. (Vakgroep Nieuwste Geschiedenis).

• VANHOUTRYVE (A.), Een koninklijke filantropische kring “De Vrienden van den schamelen arme” of “Les Amis du pauvre honteux”. , s.l., De Schamele Arme v.z.w., s.d.,  232 p.

• VAN HOUTTE (J.A.), De geschiedenis van Brugge. , Tielt, Lannoo, 1982, 606 p.

• VAN LEEUWEN (M.H.D.), Sociale zorg. , Zutphen, Walburg Pers, 1994, 63 p. (Cahiers voor Lokale en Regionale Geschiedenis, 12).

• VAN MALE (Z.), Een beschrijving van de Bogaerdeschool te brugge omstreeks 1555. Naar een oorspronkelijk handschrift uitgegeven voorzien van een inleiding en een alfabetisch register door A. Schouteet. , Brugge, Genootschap voor Geschiedenis, 1960, 255 p.

• VERHAERT (C.), De zorg voor vondelingen en verlaten kinderen te Leuven in de Nederlandse tijd (1815 – 1830). , Leuven, K.U.L. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1990, 290 p. (Vakgroep Pedagogische Wetenschappen, Historische Pedagogiek).

• VERHEYEN (A.), De zorg voor vondelingen en verlaten kinderen te Leuven, 1830 – 1848. , Leuven, K.U.L. (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1989, 213 p. (Vakgroep Pedagogische Wetenschappen, Historische Pedagogiek).

• VERHEYEN (H.), “De zorg voor het gevonden kind te Antwerpen (1830 – 1870)”, in : Annalen van de Belgische vereniging voor hospitaalgeschiedenis, 16, 1978, pp. 87 – 109.

• VERMEERSCH (V.), Brugge. , Antwerpen, Mercatorfonds, 2002, 316 p. (Steden in  Europa, 2).

• VERSCHAEREN (J.), Burgerlijke Godshuizen, Burelen van Weldadigheid, Commissies van Openbare Onderstand en Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn. Organisatie, bevoegdheden, archiefvorming. , Brussel, Archives générale du Royaume, 2001, 401 p. (Miscellanea Archivistica Manuale, 46).

• VERSTRAETEN (E.), De wezenzorg in de openbare instellingen van de stad Antwerpen (1870 – 1914). , Leuven, K.U.L. (Onuitgegeven Licentiaatsverhandeling), 1994, ? pp. (Vakgroep Hedendaagse Geschiedenis). 

• VREUGDE (C.), “De schoolstrijd in het administratief arrondissement Brugge (18878 – 1884)”, in : Handelingen voor het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge , 1987, 124,    pp. 157 – 190.

• Waar is de tijd, 2000 jaar Bruggelingen en hun rijke verleden. , Zwolle, Waanders, 1997, 511 p.

• “Weldadige Gestichten. Gasthuyzen”, in : Gazette van Brugge, 24.10.1838.

• WILLEMSE (Th.R.M.), “Deel IV : De 20^e eeuw, 1905 – 1988. Van opvoedingsgesticht tot behandelinghuis.”, in : GROENVELD (S.), DEKKER (J.), WILLEMSE (Th.R.M.) & DANE (J.) (red.), Wezen en boefjes: Zes eeuwen zorg in wees- en kinderhuizen. , Hilversum, Verloren, 1997, pp. 337 – 400.

• ZWAAN (T.) (red.), Familie, huwelijk en gezin in West-Europa. Van Middeleeuwen tot moderne tijd. , Amsterdam, Open universiteit, 1993, 389 p.

4.  Elektronische bronnen

• VERWIJS & VERDAM, Middelnederlandsch Woordenboek., cd-rom.

5.  Internet websites

• http://www.fhk.eur.nl/personal/r.dekker/INL1KIND.html

6.  Mondelinge bronnen

• - gesprek met Taveirne Paul, huidig directeur van Nieuwland op :

  •   4.12.2001

  •   24.07.2002

  •   7.11.2002

• - gesprek met Zuster Denise Missiaen, die van 1967 tot 1969 overste was van het Tehuis Heilig Hart  op:

  •   24.11.2001

  •   18.11.2002

LIJST VAN DE AFKORTINGEN

* A.C.S. : Archief van de Congregatie Zusters der Kindsheid van Maria ter Spermalie

* A.N.L. : Archief Nieuwland

* A.O.C.M.W.B. : Archief van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Brugge

* B.O.F. : Belgian Orphan Fund

* B.S. : Bogaerdeschool

* B.W. : Bureel van Weldadigheid

* C.B.G. : Commissie van Burgerlijke Godshuizen

* C.O.O. : Commissie van Openbare Onderstand

* E.H. : Eerwaarde heer

* E.S. : Elisabethschool

* kan. : kanunnik

* N.C.H.V. : Nationaal Comité voor Hulp en Voeding

* N.W.K. : Nationaal Werk voor Kinderwelzijn

* N.W.O. : Nationaal Werk voor de Oorlogswezen

* Mr. : monsieur, mijnheer

* Mgr. : monseigneur, titel van een bisschop of aartsbisschop en andere prelaten

* S.A.B. : Stadsarchief Brugge