Inleiding

De Brabantse Omwenteling kadert in het geheel van de bewogen 18de eeuw waarin de burgerij na een periode van moeizame strijd ten koste van de absolute monarchie en de feodale constellaties, erin slaagde zich uiteindelijk meer politieke macht toe te eigenen. Nadat de derde stand zijn economische slagkracht aanzienlijk versterkt had, en er een filozofische onderbouw gecreëerd was voor de legitimatie van de noodzakelijke machtsverschuivingen (men denke hierbij aan zeer invloedrijke auteurs als Rousseau, Montesquieu, Locke, Hume en Hobbes), brak de tijd der burgerlijke revoluties aan : in 1776 de Amerikaanse Revolutie, in 1787 de Patriottenopstand in de Verenigde Provincies, in 1789 de Franse Revolutie, de Luikse Revolutie en de Brabantse Omwenteling. Deze laatste, begonnen als een verzet tegen het Verlicht Despotisme van keizer Jozef II, culmineerde na de bevrijding van Brussel op 13 december 1789 en de stichting van de Vereenigde Belgische Staten al snel in een burgeroorlog tussen royalisten, hervormingsgezinde democraten (naar hun leider J.F. Vonck vonckisten genoemd) en conservatieve statisten (verdedigers van de Staten) ook Nootisten genoemd, naar hun leider H. Van der Noot.

Nadat de Oostenrijkse troepen uit de Zuidelijke Nederlanden waren verdreven (december 1789), werd spoedig de jonge federale staat der Vereenigde Belgische Staten opgericht.

Deze nieuwe staat blonk niet bepaald uit in eendracht : de strijd tussen gematigde hervormingsgezinden (o.l.v. J.F. Vonck) en conservatieven (o.l.v. H. Van der Noot) bemoeilijkte de stabiliteit aanzienlijk. Vrij eensgezind hadden beide strekkingen de strijd tegen Jozef II aangebonden, maar nadat de gemeenschappelijke vijand het land uitgedreven was, en er moest over gegaan worden tot een nieuw institutionaliseringsproces, bleek een algehele consensus ver zoek te zijn. Geheel het jaar 1790 stond in het teken van de samenstelling van de federatie en van de machtsstrijd die uitbrak na de epuratie van Oostenrijksgezinden in de maatschappelijke geledingen (geclassificeerd als "vijgen"). Deze felle strijd kwam uiteraard goed tot uiting in de pers en in het bijzonder in pamfletten : men bestookte niet alleen de andersgezinden met pamfletten om hen van hun ongelijk te overtuigen, maar gebruikte dit middel ook om een heuse propaganda-oorlog te voeren. Pamfletten boden immers een bijzonder voordeel, namelijk het feit dat de oorsprong ervan moeilijk te ontdekken viel en de anonimiteit de verspreiders ervan (in tegenstelling tot journalisten die bij een bepaalde periodiek waren verbonden) veiligheid kon bieden.

Aldus voelden velen zich genoopt na de strenge censuur ten tijde van het Oostenrijkse regime (1713-1789) hun mening over de nieuwe gang van zaken te verkondigen. Dat vele belangengroepen zich bewust waren van de unieke kans om hun inspraak in het beleid te zien vergroten, zal hier wel niet vreemd aan geweest zijn. Maar de eendracht die macht moest verzamelen, werd niet behouden : reeds in december 1790 keerden de Oostenrijkse troepen zonder slag of stoot in onze gewesten terug.

De onderling strijd had het verzet tegen de vreemde mogendheid uiteindelijk ernstig ondermijnd zodat de eerste Oostenrijkse Restauratie zonder noemenswaardige tegenstand door de nieuwe keizer Leopold II kon worden uitgevoerd. De Etats Belgiques Unis waren niet bij machte gebleken hun onderlinge geschillen opzij te schuiven om de nodige stabiliteit in de jonge federatie te behouden en aldus de Oostenrijkse herovering te voorkomen. Deze geschillen komen in de pamfletten van deze turbulente en bijzonder interessante periode zeer goed tot uiting.

De bedoeling van dit onderzoek is aan de hand van de talrijke pamfletten die verschenen zijn in zowel Brabant als Vlaanderen (praktisch een vergelijking tussen de verschillende fondsen in Leuven en Gent) na te gaan in hoeverre de tegenstelling conservatief 'statistisch' - progressief 'vonckistisch' geografisch weer te geven is. Kan men wel degelijk spreken van een polarisatie tussen Vlaanderen met een meer democratisch bestuur enerzijds en  Brabant met een conservatief bestuur anderzijds ? Was de publieke opinie meer of minder hervormingsgezind in Gent dan in Leuven of Brussel ? Of waren de hervormingsgezinden over de hele konfederatie verspreid ? Hoe komt dit in de pers (en dan meer specifiek in de reusachtige hoeveelheid pamfletten die in de periode 13 december 1789 - 4 december 1790 onder de bevolking verpreid werden) naar voren ? Een vergelijkend personderzoek - dat zich uiteraard diende te beperken, nl. tot de pamfletten waarin duidelijk voor één van de twee strekkingen partij werd gekozen - tussen de beide regio's dringt zich dan ook op. En iets ruimer : tot op welke hoogte is een pamfletten-onderzoek een duidelijke weergave van de publieke opinie op een bepaald moment in een bepaalde regio ? 

Op al deze vragen hebben wij getracht een antwoord te bieden.

Wij hebben met opzet getracht tegelijkertijd de politieke feitelijke gebeurtenissen en de publieke opinie over deze gebeurtenissen aan het woord te laten, met daaraan gekoppeld de vraag hoe de verschillende strekkingen deze gebeurtenissen interpreteerden en in hun propaganda kaderden om de publieke opinie te beïnvloeden. De bedoeling hiervan is een ongewoon maar toch bijzonder coherent beeld te geven van de politieke situatie in de Vereenigde Belgische Staten die samen met de publieke opinie aan snelle evolutie onderhevig was. De gebeurtenissen worden weergegeven en door vele tijdgenoten -die de publieke opinie vertolkten- verschillend geïnterpreteerd. Op deze wijze bekomen we een boeiende en verhelderende analyse van de diverse politieke strekkingen die de publieke opinie tijdens deze bewogen revolutietijd voor lange tijd daarna beïnvloedden.

citaten :

Alleen dwazen, pure theoretici en leerlingen in de zedenleer slagen erin bij hun politieke ondernemingen geen rekening te houden met de publieke opinie. Jacques Necker