2. INDUSTRIEELARCHEOLOGISCHE INVENTARIS

2.4. ZOTTEGEM

6) Etablissements Jules Moreels

Aard:               breigoedfabriek

Ligging:            Broeder Marèslaan 115

Kadaster:         enige sectie, perceelnummer 665

Datering:          1927

Actueel:           huisvest de speelgoedwinkel ‘Droomland’, oorspronkelijke constructie haast niet zichtbaar

De persoonlijke onderneming ‘Jules Moreels – Brantegem’ werd gesticht in 1924. De breigoedfabriek aan de latere Broeder Marèslaan kwam officieel pas drie jaar later tot stand. Uit de nijverheidstelling uitgevoerd door de gemeente Zottegem op 10 december 1926 blijkt echter dat de onderneming op dat moment reeds 13 personen tewerkstelde, waarvan 11 vrouwen. Het is uiteraard mogelijk dat de onderneming toen elders in Zottegem actief was, maar waarschijnlijker is dat de bouwactiviteiten geruime tijd voor de aangifte bij het kadaster plaatsvonden.

Het bedrijf ‘Jules Moreels – Brantegem’ produceerde ondergoed voor heren, dames en kinderen in katoen, wol en kunstzijde. Voorts werd er ook confectie vervaardigd. Op 31 december 1940 werd de fabriek ingebracht in de N.V. ‘Etablissements Jules Moreels’, kortweg ‘JUMO’, uit 1935. Negen jaar later werd het bedrijf opnieuw omgedoopt, ditmaal tot de P.V.B.A. ‘Immobilier Moreels – Van Brantegem Jules Leo’. Vanaf de jaren ’60 ging het bergaf en in 1975 sloot het bonnetteriebedrijf  definitief zijn deuren.

Briefhoofd van de N.V. ‘Etablissements Jules Moreels’ (1936)

Bron: Bouwaanvraag tot het oprichten van een scheidingsmuurtje aan de straatzijde, 1936.

Officieel in 1927, maar zoals hoger aangegeven vermoedelijk vroeger, werd op een perceel landbouwgrond, kadastraal geregistreerd onder het perceelnummer 665e en gelegen aan de latere Broeder Marèslaan te Bevegem, Zottegem, een breigoedfabriekje opgericht. Eigenaar was Jules Moreels – Brantegem, hoofd van de gelijknamige persoonlijke onderneming opgericht in 1924. Een bouwaanvraag of bouwplannen werden niet teruggevonden. Het bedrijfsareaal bedroeg toen 3a30ca. Aanvankelijk ging het om niet-gemechaniseerde productie.

Twee jaar na de oprichting volgde een eerste vergroting, zowel van het gebouw als van het perceel dat werd uitgebreid tot 6a30ca. Deze uitbreiding ging gepaard met de mechanisatie van de productie. Hoewel niet kon worden achterhaald van welke drijfkracht gebruik gemaakt werd, ging het vermoedelijk om elektromotoren. De aanwezigheid van een stoom-machine wordt in de verschillende bronnen meestal uitdrukkelijk vermeld. Bovendien werden geen sporen van een fabrieksschoorsteen teruggevonden.

Een volgende vergroting werd uitgevoerd in 1932, waarbij ook het perceel werd uitgebreid tot 11a50ca. De bouwuitbreiding bleek echter al snel ontoereikend, want reeds het jaar daarop hadden nieuwe bouwactiviteiten plaats. Hiervan is de bouwaanvraag wel bewaard gebleven waardoor het mogelijk is het bedrijfsgebouw gedetailleerder te beschrijven.

Op basis van de bouwplannen uit 1932 kan worden vastgesteld dat de afbeelding op het briefhoofd van de firma (cfr. supra) geen idealisering is van het bestaande bedrijfsgebouw, maar er helemaal niets mee gemeen heeft. In het bedrijfsgebouw aan de Broeder Marèslaan zijn, anders dan bij vele andere fabrieksgebouwen uit die tijd, duidelijk invloeden merkbaar uit de toenmalige burgerlijke architectuur. Het gebouw vormde bovendien een stilistische eenheid met de eveneens op dit perceel opgetrokken, maar intussen verdwenen directeurswoning. Architect was de heer Van Cauwenberg.

Karakteristiek voor het gebouw is vooral het strakke lijnen- en vormenspel, een duidelijke verwijzing naar het toenmalige succes van het kubisme en de nieuwe zakelijkheid. De drie bouwlagen worden duidelijk geaccentueerd door de ruime vensterpartijen, bestaande uit in beton gevat glas, en door de horizontale indeling van de gevelvlakken. Deze horizontale accenten worden op twee plaatsen onderbroken door verticale elementen. Uit welk materiaal de gevel opgetrokken was kon niet worden achterhaald. De grotendeels blinde gevel aan de achterzijde bestaat in ieder geval uit traditioneel metselwerk. Het pand omvatte burelen, werkruimten en magazijnen. Het geheel werd afgedekt door een plat dak dat toegankelijk was via een opbouw boven het trappenhuis.

Zijgevelplan van de fabriek uit 1932 (foto zonder schaal)

(Bouwaanvraag J. Moreels – Brantegem, 1932)

Op 31 december 1940 werd de breigoedfabriek ingebracht in de vijf jaar tevoren opgerichte N.V. ‘Etablissements Jules Moreels’. Het gebouw bleef ongewijzigd tot in 1949 verdere verbouwingen werden uitgevoerd. De perceelsoppervlakte verdubbelde nagenoeg tot 29a60ca. Twee jaar later werd de N.V. ontbonden. De fabriek werd overgedragen aan de nieuwe P.V.B.A. ‘Immobilier Moreels – Van Brantegem Jules Leo’, gevestigd op hetzelfde adres, Broeder Marèslaan 115. In 1952 volgde een laatste vergroting van het bedrijfsgebouw en ook het bedrijfsareaal werd andermaal uitgebreid tot 46a55ca.

Na het faillissement in 1975 hebben de nijverheidsgebouwen vermoedelijk een tijdlang leeggestaan. Sinds de jaren ’80 is in de vroegere bedrijfsgebouwen een speelgoedwinkel – een filiaal van de keten Droomland – gevestigd. Daar de voorgevel nagenoeg volledig werd ingekleed met metalen panelen, kan moeilijk worden vastgesteld wat van de oorspronkelijke constructie behouden is gebleven. Wel zijn de contouren van het vroegere fabrieksgebouw nog te herkennen. Zeker is dat zowel aan de buiten- als aan de binnenzijde een aantal ingrijpende verbouwingen hebben plaatsgehad. De voormalige directeurswoning werd gesloopt en op de vrijgekomen ruimte werd een parking aangelegd. Het geheel maakt, in tegenstelling tot het bedrijfsgebouw zoals het bestond voor de Tweede Wereldoorlog, een banale indruk. 

Huidig uitzicht van de voormalige breigoedfabriek (2001). Het fabrieksgebouw te zien op het bouwplan uit 1932 verschuilt zich achter het deel van de gevelbekleding met het opschrift “Droomland”. De originele deuropening is gevrijwaard gebleven.

(eigen foto)