2. KORTE HISTORISCHE SCHETS: POSTKOLONIAAL CAMBODIA [1].

Tussen maart 1992 en september 1993 installeerden de Verenigde Naties hun UNTAC-peaceforce in Cambodia. Deze United Nations Transitional Authority of Cambodia diende er op toe te zien dat de eerste democratische verkiezingen van het land probleemloos zouden verlopen. De missie had als doel het democratische transitieproces te stimuleren, zowel op politiek-institutioneel, economisch, als socio-cultureel vlak. Zo dienden onder andere 300.000 vluchtelingen te worden gerepatrieerd vanuit Thailand, was er nood aan de opbouw van een nieuw leger, gepaard gaand met de ontwapening van bijna driekwart van de voormalige strijdende facties, diende een grootschalige ontmijningsactie gestart, en een nieuwe grondwet uitgeschreven om de nakende verkiezingen in correcte banen te leiden.

Nu, zeven jaar na de beëindiging van de VN-missie lijkt Cambodia opnieuw een gigantische puinhoop te zijn. Het land slaagt er maar niet in om aan te knopen met de economische revolutie die regionale buurstaten als bijvoorbeeld Zuid-Korea, Singapore en Taiwan doormaken. Sinds de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1954 werd Cambodia gekenmerkt door een reeks opeenvolgingen van machtswissels en conflicthaarden, die er voor zorgden dat het land op elk maatschappelijk vlak aan de grond kwam te zitten. Een korte overzichtsschets :

Onder de constitutioneel-monarchale regering onder leiding van prins Norodom Sihanouk (als leider van zijn zogenaamde ‘Sangkum Reastr Niyum’ – ‘Socialistische Volksgemeenschap)  werd Cambodia aan het eind van de jaren 1960 meegesleurd in het Amerikaans-Vietnamese conflict. Ondanks het voeren van een (vruchteloze) neutraliteitspolitiek ten aanzien van beide landen, voerden de VS in 1969 enkele ‘saturation-bombings’ door op Oost-Cambodiaans grondgebied, ter vergelding voor de Cambodiaanse militaire steun aan de Vietcong en voor de toestemming aan hen om basiskampen op te zetten op hun grondgebied. Terzelfdertijd dreven de Amerikaanse strijdkrachten de Khmer Rouge-rebellen, die de Vietcong openlijk steunden, verder het Cambodiaanse binnenland in.

In 1970 verdreef de Minister van Defensie, Generaal Lon Nol, prins Sihanouk, wat het antecedent bleek van een hieropvolgende, jarenlange burgeroorlog, en een steeds diepere betrokkenheid in de zich regionaliserende Vietnamese oorlog. De VS beoogden immers openlijk hun intense steun, zowel militair als economisch, aan Lon Nol. Deze burgeroorlog nam vervolgens een nieuwe wending wanneer de Khmer Rouge in 1975 Phnom Penh veroverden, en hiermee Lon Nols regime van de macht verdrongen. Pol Pot, Khmer Rouge leider, installeerde hierop zijn agrarische revolutie, gebaseerd op Maoïstische principes. Het stadsleven viel volledig stil, alle leven diende zich op rurale coöperatieven te focussen, en er werd een ware klopjacht georganiseerd op iedereen die intellectuele trekken vertoonde. Tussen 1975 en 1979 stierven naar schatting zo’n 2.000.000 mensen op deze zogenaamde ‘Killing Fields’, de meerderheid verloor het leven door honger, of werd gewoonweg doodgemarteld of geëxecuteerd. 

In 1979 volgde een Vietnamese militaire invasie, waardoor het Khmer Rouge regime ‘Democratic Kampuchea’ (DK) op zijn beurt weer werd verdrongen door de ‘People’s Republic Kampuchea’ (PRK), een clientèlistisch regime, trouw aan Vietnam. Het haast nergens ter wereld erkende regime slaagt er uiteindelijk in om tien jaar lang de macht in handen te houden, mits een voortdurende guerrilla-oorlog tegen de Khmer Rouge-rebellen. De terugtrekking van de Vietnamese troepen vindt ten einde plaats in 1988, het jaar van de Vredesconferentie te Parijs, die de ‘Cambodia People’s Party’ (CPP) in zijn goevernementele machtsuitoefening bevestigt.

Tot na de verkiezingen van 1993 spreken we over de ‘State of Cambodia’. Gedurende deze periode werden in Parijs de vredesakkoorden ondertekend tussen de State of Cambodia, de Khmer Rouge, de Sihanoukistische partij FUNCINPEC, en het pro-westerse KPNLF. Deze vrede speelde een belangrijke rol in de veranderde internationale context na de val van het Oostblok. Vooral de toenadering in de relaties tussen de grootmachten China, de Sovjetunie en de Verenigde Staten moet als bredere omkadering van de vrede in beschouwing worden genomen. Om de overgang naar een democratische staat in goede banen te leiden, stelden de Verenigde Naties de reeds eerder aangehaalde UNTAC-missie aan als schakel in de nieuwe transitieregering, onder de naam ‘Supreme National Council’, met prins Ranariddh Sihanouk aan het hoofd. De verkiezingen van 1993 mogen worden gezien als een poging van de internationale gemeenschap, waarbij de verschillende strijdende facties werden gedwongen om met elkaar samen te gaan leven en werken, door de invoering van een nieuw sociaal contract, beschreven in de Parijse vredesakkoorden [2]. Men had gehoopt dat de installatie van een politiek neutraal, democratisch stelsel de heersende problemen, van wie de werkelijke macht tijdens de voorbije jaren uitoefende, ten langen laatste zou verdrijven [3]. 

Sinds het einde van de UNTAC-missie tot op de dag van vandaag is het op politiek-institutioneel vlak relatief rustig gebleven in Cambodia. Enkel in 1997 kwam er opnieuw een kortstondige opstoot van onrust, wanneer Hun Sen, één van de twee Eerste Ministers van het land, een staatsgreep wist te plegen, en hiermee prins Ranariddh van de troon weet te verdrijven [4]. Beide Premiers hadden zich in hun machtshonger zodanig tegenover elkaar weten te positioneren dat een verdere vorm van onderlinge coöperatie een illusie werd. Onder andere het trachten aan zich binden van de overgebleven Khmer Rouge-guerrillero’s, om een numeriek overwicht te bekomen in het leger, deed de balans van machtsdeling te zwaar overhellen. Zonder een nieuwe tussenkomst van de Internationale Gemeenschap had het land zich opnieuw in een nationale burgeroorlog gestort, waarvan de gevolgen op regionaal vlak eveneens niet te voorzien zouden zijn geweest [5].

In 1998 kon echter weer wat geruster adem worden gehaald, aangezien putschist Hun Sen de aangekondigde verkiezingen nipt wist te winnen, waardoor hij alleen Eerste Minister van Cambodia werd [6]. Daar hij en zijn partij, de CPP niet met een absolute meerderheid wisten te overwinnen, werd voor het opstellen van de ‘Royal Government of Cambodia’ nog maar eens een beroep gedaan op een brede coalitie in samenwerking met het FUNCINPEC van prins Ranariddh [7]. Bovendien werden tijdens de loop van dit jaar de finale klappen toegedeeld aan de nog overblijvende Khmer Rouge soldaten, waardoor ook deze rebellie zijn einde wist te kennen. De ‘Grote Leider’ Pol Pot kwam op 15 april ergens in de Cambodiaanse jungle aan zijn einde, en andere leiders als Khieu Samphan en Ta Mok werden gearresteerd, maar later uiteindelijk gratie verleend [8].  

Het lijkt er dus op dat Cambodia na ongeveer dertig jaar politieke instabiliteit zijn draai eindelijk min of meer heeft weten te vinden. De weg naar echte stabiliteit en vrede lijkt nog vrij veraf, rekening houdend met de diverse nationale problemen en wijdverspreide corruptie waarmee het land te kampen heeft. De inschakeling in regionale structurele organen, zoals ASEAN in 1999, kan Cambodia echter enkel ten goede komen [9].