Algemene conclusie

Als antwoord op de vraag of vertellen adaptief gedrag is, kunnen we volmondig ‘ja’ antwoorden. Het lijkt veel te eenvoudig om te stellen dat het plezier dat we aan verhalen beleven een puur bijproduct is. Daarbij komt nog dat vertellen op een bijzonder spaarzame manier werkt en dat iedereen in elke cultuur het gedrag vertoont.

Mensen die verhalen vertellen, kunnen hun status verhogen door hun creatief vermogen te demonstreren of door zichzelf te verheerlijken (seksuele selectie). Ouders kunnen hun kinderen wijze lessen leren (verwantenselectie). De toehoorders van een verhaal krijgen belangrijke informatie die ze kunnen gebruiken in hun overleving (natuurlijke selectie, vooral wanneer ze jong zijn) en reproductie (vanaf de adolescentie).

De taak van verhalen is die elementen uit het leven te lichten die belangrijk zijn voor de overleving en reproductie en ze een speciale waarde mee te geven. Dissanayake heeft zeker gelijk wanneer ze beweert dat het ‘speciaal maken’ een typisch menselijke eigenschap is, nodig voor zijn overleving. Vandaar ook het voorkomen van universele elementen die in verschillende culturen op verschillende wijzen speciaal worden gemaakt. Voorbeelden daarvan zijn slangen, wolven, tijgers, voedsel, liefde, het huwelijk, de familie, de moeder, de stiefmoeder, de eigen groep, … Door die elementen een aparte betekenis te geven in een fictieve wereld gaan we ze ook een hogere betekenis geven in ons eigen leven. We leren ze te respecteren en we leren de regels om met ze om te gaan.

We bekeken in ons onderzoek de rol van voedsel en stiefmoeders in sprookjes. Hieruit bleek dat ook zij uit het echte leven gelicht werden om zo een speciale betekenis te krijgen. Je moet voedsel op een slimme manier verkrijgen, je kan het delen met personen die je kan vertrouwen en ja staat in het krijt bij personen die voor jou hun eigen fitness hebben verminderd. Ook vrienden, familie en liefde krijgen in deze sprookjes een hogere betekenis. Familie vertrouw je volledig en je schenkt elkaar middelen zonder daar iets voor terug te willen. Vrienden gaan een lange relatie in van wederzijds vertrouwen. Met je geliefde ben je bereid je fitness te delen. Binnen elke cirkel die we bespraken bij de evolutionaire psychologie duikt het voedsel op.

De stiefmoeder dient om het ideaalbeeld van de moeder te versterken. Iedereen die niet tot de familie behoort en er toch tot doordringt, moet gewantrouwd worden.

Het onderzoek dat we hier geleverd hebben, is uiteraard nog maar een bescheiden begin om aan te tonen wat de band is tussen cultuur en biologie. We hopen ook voldoende te hebben aangetoond dat door het bestuderen van die relatie de mens niet gereduceerd wordt tot een overlevings- of reproductiemachine. Elke omgeving en elke cultuur heeft nog steeds zijn eigen kenmerken en zijn eigen problemen. Kunst is dus geen puur adaptief gedrag dat blindelings enkele regels en patronen volgt. Integendeel, het toont mooi aan welke manieren de mens gevonden heeft om beter met zijn wereld om te gaan. Daarbij zegt de aanzeigheid van evolutionaire informatie en thema’s niets over de individuele esthetische ervaring die we aan een verhaal beleven. Ieder heeft zijn eigen leven en hecht belangstelling aan verschillende onderwerpen, naargelang zijn omgeving en situatie.

Door combinaties van verschillende technieken, zowel kwantitatief als kwalitatief, zal men hopelijk deze band nog mooier kunnen aantonen. In dit verband hebben we nog enkele onderzoeksvoorstellen:

• Hoe gebruiken mannen verhalen om hun reproductie te verhogen?

• Vertellen verschillende personen hetzelfde verhaal op een andere manier?

• Wat is de rol van milieu, woonplaatsen, natuur, roofdieren, familie, … in verhalen? Komen ze universeel voor?

• Hoe reageert het publiek op verhalen? Welke informatie kunnen we beter onthouden

•  …

De mens is inderdaad een vreemd dier. Hij leeft en overleeft volop in een wereld die hij betekenis probeert te geven, die hij probeert te begrijpen. Begrijpen zullen we echter altijd doen binnen de lijnen van deze wereld. Binnen de lijnen van onze geest. Laat het universeel zuur maar verder vreten.