CATALOOG van de iconografische bronnen

1. Beeld

Inv. nr.: 2288

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Quirinaal.

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 228,5 cm

Collectie: Vaticaanse Musea, Rome

Beschrijving: een gegoede arts laat zich afbeelden als Aesculapius met toga, staf en slang.

Bibliografie:

A. Krug 1984: 200.

Fig. 1 (A. Krug 1984: 200, fig. 90.)

2. Beeld

Inv. nr.:

Datering: Julisch-Claudische dynastie (drapering van de toga)

Herkomst: Velia, Italië

Site Insula II. Vulmateriaal voor de bouw van een constructie onder Hadrianus. Gevonden in 1962.

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: de arts is afgebeeld met de toga, een boekrol in zijn rechterhand (deze is echter gereconstrueerd) en een laurierkrans op zijn hoofd. Het Griekse opschrift vermeldt de naam van deze figuur: Uli(ade)s Hyeletes, zoon van Euxinos.

Dit beeld werd samen met twee bustes van Griekse artsen en een beeld van de filosoof Parmenides gevonden. De opschriften op alle beelden vermelden steeds eenzelfde term, namelijk fwlarcos. Aangezien het begrip hier voor de eerste maal opduikt, is een juiste interpretatie ervan zeer moeilijk. Daarom ook worden er verschillende hypotheses voorgesteld: de beeldengroep wordt in verband gebracht met een artsenschool in Velia, met een collegium van artsen of zelfs met een verzamelplaats van Pythagoreïsche filosofen. Echter, tot nu toe heeft men niet genoeg informatie voor een afdoende interpretatie.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 53-54.

Fig. 2 (A. Hillert 1990: fig. 6.)

3. Buste

Inv. nr.:

Datering: ca. 110 na Chr.

Herkomst: Smyrna, Turkije

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 50 cm

Collectie: Bibliothèque Nationale, Cabinet des Médailles, Parijs

Beschrijving: de buste van de arts Markos Modios Asiatikos, aanhanger van het methodisme, zoals uitdrukkelijk in het opschrift vermeld wordt, staat opgesteld bij het graf. Het hoofd is met grote aandacht voor detail en individuele eigenschappen uitgewerkt waardoor er een echte karakterkop ontstaat. De man heeft een baard en kort, lichtgekruld haar. Zijn neus en kin steken vooruit.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 122-124.

Fig. 3 (A. Hillert 1990: fig. 22.)

4. Fresco

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst:

Materiaal: fresco

Afmetingen:

Collectie: Museo Archeologico Nazionale, Napels

Beschrijving: het instrumentarium van een arts. Nog te herkennen zijn haken, scalpels en enige sonden.

Bibliografie:

G. Penso 1984: 401.

Fig. 4 (G. Penso 1984: 401, fig. 208.)

5. Fresco

Inv. nr.: 77.1680

Datering: vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site catacombe aan de Via Latina. Zaal 1. Rechtse boognis. Ontdekt in 1955.

Materiaal: fresco

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: deze scène wordt aangeduid als de zogenaamde anatomieles. Een groep wijzen is verzameld rond een lijk dat zij dissecteren. De (groter afgebeelde) leraar wordt geïnterpreteerd als een gestorven arts die in dit deel van de catacombe begraven is. Meer fantaisistische hypotheses spreken van Hippokrates of Sokrates. Ook meer religieuze interpretaties worden voorgesteld.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981: 125.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 194-196, fig. 143.

A. Hillert 1990: 232-237.

A. Krug 1984: 191, fig. 86.

J. Mazzini 1997: 414, tafel 12.

Fig. 5 (C. Bérard et al. 1981: 125.)

6. Frescopaneel

Inv.nr.: 9009

Datering: kort voor 79 na Chr.

Herkomst: Pompeii, Italië

Site Regio VII. Noordwand van het triclinium 8 in het huis van Siricus.

Materiaal: fresco

Afmetingen: lengte 48 cm, breedte 45 cm

Collectie: Museo Nazionale de Archeologia, Napels

Beschrijving: het kleine paneel toont de gewonde Aeneas die verzorging krijgt van Iapyx. Deze haalt met een tang een pijlpunt uit diens dij. Venus, Aeneas’ moeder en Ascanius, zijn zoon, kijken toe. Gebaseerd op Vergilius’ Aeneis, 12, 298-404.

Bibliografie:

G. Cerulli Irelli et al. 1993: 138-139.

G. Döderlein 1977: 8-9.

J.A. van Dongen 1968: 125.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 81, fig. 45.

R. Jackson 1988: 127, fig. 33.

A. Krug 1984: 90-91, fig. 33.

E. Künzl 2002: 62, fig. 84.

J. Mazzini 1997: 413, tafel 11.

Fig. 6 (D.M. Field 1977: 166.)

7. Gemme

Inv.nr.: 1912.3-11.1

Datering: eerste eeuw-tweede eeuw na Chr.

Herkomst:

Materiaal: sardis

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: in aanwezigheid van Aesculapius, betast een geneesheer-filosoof de buik van een patiënt.

Bibliografie:

A. Krug 1982: 392.

A. Verbanck-Piérard 1998: 81.

Fig. 7 (A. Krug 1982: 392, fig. 2.)

8. Gemme

Inv.nr.: Ge 124

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Oosten

Materiaal: agaat

Afmetingen: lengte 1,18 cm, breedte 0,98 cm

Collectie: Staatliche Kunstsammlungen, Kassel

Beschrijving: bovenaan ziet men een lepelsonde afgebeeld, met daaronder een rechthoekige oogartsstempel en de naam Spinther. Deze staat in spiegelbeeld; de gemme was dus bedoeld als zegel, waarschijnlijk van een arts.

Bibliografie:A. Krug 1982: 390-391.

Fig. 8 (A. Krug 1982: 391 fig.1.)

9. Geneesmiddelenkistje

Inv.nr.: 25699

Datering: eerste eeuw voor Chr.

Herkomst: Herculaneum, Italië

Materiaal: koper met inlegwerk in zilver in een raamwerk van hout

Afmetingen: lengte 18,7 cm, breedte 8 cm

Collectie: Museo Archeologico Nazionale, Napels

Beschrijving: op een met guirlandes versierde basis, binnen een kader van lauriertwijgen, staan Aesculapius en Hygia.

Bibliografie:

E. Künzl 1996: 2634-2635, fig. 2.

E. Künzl 2002: 102, fig. 150.

H. Sobel 1991: 124-125, fig. 2.

Fig. 9 (H. Sobel 1991: 125, fig. 2.)

10. Geneesmiddelenkistje

Inv.nr.: 9529

Datering: eerste-tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Mainz, Duitsland

Site Rijn.

Materiaal: brons, koper, zilver

Afmetingen: lengte 15,2 cm, breedte 8,5 cm, hoogte 2 cm

Collectie: Mittelrheinisches Landesmuseum, Mainz, in de Tweede Wereldoorlog echter verloren gegaan

Beschrijving: centraal kronkelt de slang van Aesculapius rond een laurierboom.

Bibliografie:

A. Krug 1984: 79, fig. 20.

E. Künzl 1996: 2636-2637.

E. Künzl 2002: 104, fig. 153.

H. Sobel 1991: 124, fig. 1.

Fig. 10 (H. Sobel 1991: 124, fig. 1.)

11. Geneesmiddelenkistje

Inv.nr.: Fr. 1222

Datering: eerste eeuw voor Chr.

Herkomst: tussen Neuss en Xanten, Duitsland

Materiaal: niëllo en zilver op een koperlegering

Afmetingen: lengte 11,6 cm, breedte 6,8 cm, hoogte 2,7 cm

Collectie: Staatliche Museen Preubischer Kulturbesitz, Antikenmuseum, Berlijn

Beschrijving: het beeld van Aesculapius staat op een podium, voorafgegaan door een trap met aan weerszijden zuilen die versierd zijn met wijnranken. Naast hem staat een thymiaterion. Bovenaan houden twee eroten een schild vast; twee adelaars functioneren als acroteria.

Bibliografie:

E. Künzl 1996: 2634-2635.

H. Sobel 1991: 124-125.

Fig. 11 (H. Sobel 1991: 125, fig. 3.)

12. Geneesmiddelenkistje

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Portici, Italië

Materiaal:

Afmetingen: lengte 14 cm, breedte 8,4 cm

Collectie: Berlijn, in de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan

Beschrijving: een baardloze Aesculapius met zijn slangenstaf staat in een tempel.

Bibliografie:

H. Sobel 1991: 126.

13. Geneesmiddelenkistje

Inv. nr.:

Datering: ca. 400 na Chr.

Herkomst: Santa Valeria, Sitten, Zwitserland

Materiaal: ivoor

Afmetingen: lengte 12,5 cm, breedte 7,5 cm, hoogte 3 cm

Collectie: Kantonales Museum, Sitten

Beschrijving: een geneesmiddelenkistje in ivoor met een schuifdeksel met de afbeelding van Aesculapius en Hygia onder een gewelf. In latere tijden wordt er tussen de twee hoofden een kruis gekrast.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981 : 76-77.

E. Künzl 2002: 103, fig. 152.H. Sobel 1991: 142.

Fig. 12 (C. Bérard et al. 1981 : 76, fig. 53.)

14. Gewelfmozaïek in het graf van Cornelia Urbanilla

Inv. nr.:

Datering: einde derde eeuw-vroege vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Lambiridi, Algerije

Site nabij een Romeinse villa. In 1918 door Franse officieren ontdekt.

Materiaal: mozaïek

Afmetingen: lengte 192 cm, breedte 144 cm, diameter van het medaillon 76 cm

Collectie: Musée Archéologique d’Alger, Algiers

Beschrijving: in een centraal medaillon, gedragen door vier giganten, zit een geneesheer die een skeletachtige persoon onderzoekt. Vermits de patiënt een man is, is hier dus niet Cornelia Urbanilla afgebeeld.

De inscriptie onder de sarcofaag luidt: Hier ligt Cornelia Urbanilla, gestorven op de leeftijd van 28 jaar, 10 maanden, 12 dagen en 9 uren, gered van een groot gevaar. Deze preciese datum wijst op een grote belangstelling voor astrologie. Dit wordt bevestigd door een opschrift aan de andere kant: Ik was niet, ik ben gekomen. Ik ben niet meer, weinig verwarmt me. Omdat deze scène uniek is in de iconografie, denkt men dat de mozaïek speciaal besteld is, waarschijnlijk door een persoon met een filosofisch-religieuze achtergrond, mogelijk de mysteriecultus van Hermes Trismegistos.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981: 34, fig. 7.

K.M.D. Dunbabin 1978: 139-140, plaat 54, fig. 138.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 152-155, fig. 105.

A. Hillert 1990: 228-231.

Fig. 13 (C. Bérard et al. 1981: 34, fig. 7.)

15. Graf

Inv. nr.:

Datering: midden eerste eeuw na Chr. (drapering van de toga)

Herkomst: onbekend (Italië)

Materiaal: kalksteen, verfresten

Afmetingen: hoogte 178 cm, breedte 74 cm, dikte 17 cm

Collectie: Museo Civico, Palazzo dei Diamanti, Ferrara

Beschrijving: de grafsteen van de arts P(ublius) Pupius Mentor, een vrijgelatene, die wel een hoge sociale positie bekleedt. Hij is afgebeeld in een nis, gekleed in een tunica en toga.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 112-114.

Fig. 14 (A. Hillert 1990: fig. 19.)

16. Graf

Inv. nr.: 8854

Datering: eerste helft eerste eeuw na Chr.

Herkomst: onbekend (Italië?)

Materiaal: kalksteen

Afmetingen: hoogte 60 cm, breedte van de basis 38 cm

Collectie: Museo Nazionale Concordiese, Portogruaro

Beschrijving: de buste van de dode, D(ecimus) Sempronius Hilarus, staat in een nisje, gelijkend op een pijnappel, met Ionische decoratie. Zijn toga is nog net te zien. Zijn gezicht is dat van een man van middelbare leeftijd. Hij was arts en patroon; het monument is dan ook door zijn vrijgelatenen opgetrokken.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 106-107.

G. Penso 1984: 136, fig. 63.

Fig. 15 (G. Penso 1984: 136, fig. 63.)

17. Graf

Inv. nr.: 131

Datering: eerste helft eerste eeuw na Chr. (kapsel van de vrouw)

Herkomst: onbekend (Italië?)

Materiaal: kalksteen

Afmetingen: hoogte 72 cm, breedte 48 cm, dikte 32 cm

Collectie: Museo Nazionale Concordiese, Portogruaro

Beschrijving: een fragmentarische grafsteen van een arts, D(ecimus) Sempronius Iucundus en zijn echtgenote, afkomstig uit Ariminum (Rimini) voorgesteld in een halfronde nis. Het paar is gekleed in tunica met daarover mogelijk een toga, respectievelijk een mantel. Zij profileren zich als paar door het naar elkaar toenijgen van het hoofd en door de dextram iunctio. Het gelaat van de arts is dit van een man in de kracht van zijn leven.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 109-111.

Fig. 16 (A. Hillert 1990: fig. 18.)

18. Graf

Inv.nr.: Sc. 629

Datering: begin tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Athene, Griekenland

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 73 cm, breedte 56 cm

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: de arts, met een baard en gekleed in een chiton met korte mouwen met daarover een himation, zit op een stoel en betast de buik van een patiënt. Die lijdt blijkbaar aan ondervoeding. Rechts is een laatkop afgebeeld. De Griekse inscriptie geeft ons zijn naam, Jason, afkomstig uit de demos Acharnai, arts van beroep.

Bibliografie:

J.A. van Dongen 1968: 52.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 185, fig. 134.

A. Hillert 1990: 125-128.

R. Jackson 1988: 69, fig. 15.

R.P.J. Jackson 1993: plaat 6, fig. 8.

A. Krug 1984: 211, fig. 93.

T. Meyer-Steineg: 1965: 42, fig. 26.

J. Scarborough 1969: fig. 37.

Fig. 17 (E. Holländer 1912: 461.)

19. Graf

Inv. nr.:

Datering: 42 na Chr.

Herkomst: Burnum, Kistanje, Kroatië

Materiaal:

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: grafsteen van de arts of verpleger Satrius, 33 jaar oud, in het elfde legioen Claudia pia fidelis. Afgebeeld zijn drie scalpels, twee haken en een tang.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 188, 192, 195.

20. Graf

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Caesarea, Mauretanië, Noord-Afrika

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 60 cm, breedte 30 cm

Collectie: Museum, Cherchel

Beschrijving: grafstèle van de arts Fadianus Bubbal, 62 jaar oud geworden, uitgevoerd in gegraveerd reliëf. De overleden arts is rechtstaand onder een grafgebouwtje afgebeeld, gekleed in een tunica en een mantel. In zijn rechterhand houdt hij een scalpel, in zijn linker- een boekrol.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 151-152.

Fig. 18 (A. Hillert 1990: fig. 30.)

21. Graf

Inv. nr.:

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Chersonesos, Oekraïne

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 97 cm, breedte 26 cm

Collectie: Museum, Sevastopol

Beschrijving: een grafsteen van de arts T(itus) Cinius, 32 jaar oud geworden, en van T(itus) Cincius Epictetus, met boven het opschrift een gevelveld, bekroond met een rozet, met daaronder bustes van twee mannen. Tussen de twee bevindt zich een onherkenbaar voorwerp, al te snel geïnterpreteerd als medisch instrumentarium.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 153.

Fig. 19 (A. Hillert 1990: fig. 31.)

22. Graf

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Grand, Frankrijk

Materiaal:

Afmetingen:

Collectie: Musée Départemental des Vosges, Epinal

Beschrijving: een assistent maalt de ingrediënten fijn in een mortier terwijl de apothekeres zich bezig houdt met het maken van zalven en zepen. Ze laat de producten sudderen in een grote ketel alvorens ze op te slaan in vaten.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981: 78.

D. Gourevitch 1984: 211.

J. Mazzini 1997: 412, tafel 10.

J. Scarborough 1969: fig. 32.

Fig. 20 (C. Bérard et al. 1981: 78.)

23. Graf

Inv. nr.: 5092

Datering: tweede eeuw-eerste eeuw voor Chr.

Herkomst: Istanbul, Turkije

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 57 cm, breedte 32 cm, dikte 7 cm

Collectie: Archeologisch Museum, Istanbul

Beschrijving: de vrouwelijke arts (iatriné) Mousa is afgebeeld met een papyrusrol. Naast haar staan twee honden als symbool van haar hoge sociale status.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 91-93.

A. Krug 1984: 196, fig. 87.

E. Künzl 2002: 93, fig. 130.

Fig. 21 (A. Krug 1984: 196, fig. 87.)

24. Graf

Inv. nr.:

Datering: eerste eeuw  na Chr.

Herkomst: Keulen, Duitsland

Materiaal: kalksteen

Afmetingen: hoogte 74 cm

Collectie: Römisch-Germanisches Museum, Keulen

Beschrijving: een arts verzorgt de borstwonde van een soldaat.

Bibliografie:

E. Künzl 2002: 48, fig. 64.

Fig. 22 (E. Künzl 2002: 48, fig. 64.)

25. Graf

Inv. nr.: 804

Datering: eerste eeuw na Chr.

Herkomst: Klein-Azië

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 76,5 cm, breedte 83,7 cm, dikte 8,5 cm

Collectie: Staatliche Museen, Antikensammlung, Berlijn

Beschrijving: de arts, afgebeeld als filosoof, met een ring aan zijn vinger en een boekrol in zijn linkerhand, zit op een stoeltje en krijgt offers aangeboden. Voor hem staat het altaar, versierd met stierenhoofden en guirlandes. Boven hem is zijn instrumentenkistje afgebeeld met onder andere scalpels en tangen. In de boom zit een slang.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 94-96.

E. Künzl 2002: 49, fig. 65.

Fig. 23 (E. Künzl 2002: 49, fig. 65.)

26. Graf

Inv. nr.:

Datering: eerste eeuw-tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Leibnitz, Oostenrijk

Site Schlob Seggau. Herbruikt in de middeleeuwse toren.

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 80 cm, breedte 67 cm

Collectie: Schlob Seggau, Leibnitz

Beschrijving: grafaltaar van de arts Q(uintus) Pompeius Eutychus, een vrijgelatene, 60 jaar oud geworden, fragmentarisch bewaard. Op de linkse smalle zijde is een man afgebeeld, gekleed in een korte tunica en naar rechts gekeerd.  In zijn handen houdt hij een laatkop. Ook in de linkeronderhoek staat een laatkop.

Het reliëf is van eerder minderwaardige kwaliteit.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 146-148.

Fig. 24 (A. Hillert 1990: fig. 28.)

27. Graf

Inv. nr.: 25

Datering: eerste eeuw na Chr.

Herkomst: Metz, Frankrijk

Site Sint-Segolenakerk. Gevonden in 1898.

Materiaal: zandsteen

Afmetingen: hoogte 111 cm, breedte 63 cm, dikte 51 cm

Collectie: Musées de la Cour d’Or, Metz

Beschrijving: een grafsteen met de voorstelling van de overleden arts, als een dame van goede stand. Zij staat in een nis en houdt in haar linkerhand een kistje en in haar rechterhand een onidentificeerbaar voorwerp. Bibliografie:

E. Espérandieu 1913: 421-422, nr. 4363.

D. Gourevitch 1984: 207.

A. Hillert 1990: 149-150.

R. Jackson 1988: 87, fig. 21.

R.P.J. Jackson 1993: plaat 3, 5.

E. Künzl 2002: 96, fig. 137.

Fig. 25 (R. Jackson 1988: 87, fig. 21.)

28. Graf

Inv. nr.:

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Montiers-sur-Saulx, Frankrijk

Site Gallo-Romeinse nederzetting. Gevonden in 1829.

Materiaal: kalksteen

Afmetingen: hoogte 162 cm, breedte 32 cm, dikte 29 cm

Collectie: Musée Barrois, Bar-le-Duc

Beschrijving: deze grafstèle is aan beide zijden versierd met kapitelen en aan de voorkant met een figuratieve scène bestaande uit twee registers. Bovenaan ziet men een man die het oog van een vrouw onderzoekt of opereert. Onder deze scène staat een moeilijk te lezen inscriptie waarvan de naam Mogounus nog herkend kan worden. Onderaan staan drie personen die een mand met een ingezwachteld kind dragen. Deze scène wordt ook wel geïnterpreteerd als drie rouwenden bij een dode. De scènes van de andere zijden zijn te onduidelijk voor een correcte interpretatie.

Bibliografie:

F. Benoît 1953: 77-84, fig. 2.

C. Bérard et al. 1981: 41, 43, fig. 11

E. Espérandieu 1915: 83-85, nr. 4665.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 269, fig. 213.

A. Hillert 1990: 223-227.

R. Jackson 1988: 122, fig. 31.

E. Künzl 2002: 78, fig. 104.

J. Mazzini 1997: 410, tafel 8.

J. Scarborough 1969: fig. 48.

Fig. 26 (C. Bérard et al. 1981: 40, fig. 11.)

29. Graf

Inv. nr.: 65.274

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Ostia, Italië

Site necropool Isola Sacra. Graf 29.

Materiaal: terracotta

Afmetingen: hoogte 41,5 cm

Collectie: Museo Ostiense, Ostia

Beschrijving: het reliëf biedt een blik in de werkplaats en de winkel van de faber ferrarius. De smid staat aan een tafel in zijn smidse;  rondom hem ziet men zijn waar, naast bijlen, scheermessen, beitels, hamers en tangen, ook chirurgische instrumentjes zoals scharen, scalpels en sondes. In een register onderaan werkt een man aan het aambeeld.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981: 41.

E. D’Ambra 1988: 98, fig. 4.

A. Krug 1993: 97-98, fig. 3.

E. Künzl 2002: 54, fig. 70.

J. Scarborough 1969: fig. 35.

Fig. 27 (E. D’Ambra 1988: 98, fig. 4.)

30. Graf

Inv. nr.:

Datering: begin tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Ostia, Italië

Site necropool Isola Sacra. Graf 100.

Materiaal: terracotta

Afmetingen: lengte 42 cm, hoogte 28 cm

Collectie: Museo Ostiense, Ostia

Beschrijving: de afsluitplaat van het graf van de vroedvrouw, Scribonia Attice, die afgebeeld is op een stoeltje voor de vrouw in barensnood. Deze zit op een speciale stoel met handgrepen. Zij wordt langs achter vastgehouden door een assistente.

Bibliografie:

J.A. van Dongen 1968: 190.

A. Krug 1984: 197, fig. 88.

E. Künzl en H. Engelmann 1997: 379, fig. 7.

E. Künzl 2002: 99, fig. 144.

R. Meiggs 1973²: plaat 30b.

J. Scarborough 1969: fig. 28.

Fig. 28 (F. Bisconti 2000: 39, fig. 16.)

31. Graf

Inv. nr.: 65.278 of 5303

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Ostia, Italië

Site necropool Isola Sacra. Graf 100.

Materiaal: terracotta

Afmetingen: lengte 42 cm, hoogte 29 cm, dikte 3 cm

Collectie: Museo Ostiense, Ostia

Beschrijving: afsluitplaat, fragmentarisch bewaard, van het graf van de arts, Marcus Ulpius Amerimnus die een lancet vastheeft om een aderlating uit te voeren op de patiënt links. Tussen hen in staat een kom om het bloed op te vangen. Een andere interpretatie zegt dat de arts een spons vastheeft om voorzichtig de rechtervoet van de patiënt die in een bak staat, af te wassen. Rechts is een groot instrumentenkistje afgebeeld.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 134-138.

A. Krug 1984: 72, fig. 15.

E. Künzl 2002: 99, fig. 143.

G. Penso 1984: 356, fig. 186.

J. Scarborough 1969: fig. 29.

Fig. 29 (G. Penso 1984: 356, fig. 186.)

32. Graf

Inv. nr.:

Datering: tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Palestrina, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie: Museo, Palestrina

Beschrijving: een grafsteen van de arts P(ublius) Aelius Pius Curtianus, met twee papyrusrollen aan weerszijden van een instrumentenkistje met onder andere scalpels, pincetten, haken en een beenhevel.

Bibliografie:

R. Jackson 1997: 1472, fig. 3.

A. Krug 1984: 84, fig. 26a.

J. Scarborough 1969: fig. 14.

Fig. 30 (J. Scarborough 1969: fig. 14.)

33. Graf

Inv. nr.: Sk 804

Datering: eerste eeuw na Chr.

Herkomst: Pergamon, Turkijke

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie: Staatliche Museen zu Berlin, Pergamonmuseum, Berlijn

Beschrijving: een gestileerde voorstelling van een instrumentenkistje met scalpels en tangen.

Bibliografie:

A. Krug 1984: 77-78, fig. 18.

Fig. 31 (A. Krug 1984: 77, fig. 18.)

34. Graf

Inv. nr.:

Datering: tweede eeuw-vroege derde eeuw na Chr.

Herkomst: Porec, Kroatië

Site Riva Venezia. Gevonden in 1913.

Materiaal: kalksteen

Afmetingen: hoogte 123 cm, breedte 52 cm, dikte 35 cm

Collectie: Museum, Porec

Beschrijving: grafsteen van Hedylus, met de voorstelling van een laatkop, een pyxis, een spatelsonde, een beenhevel, een pincet en ander materiaal, schijnbaar willekeurig neergelegd.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 189, 192, 195.

II, X, 2, 39.

Fig. 32 (II, X, 2, 39.)

35. Graf

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Rabat, Malta

Site Ss. Paul and Agatha catacombs. Catacombe 3. Kamer b. Cubiculum I.

Materiaal:

Afmetingen: lengte 110 cm, breedte 70 cm, hoogte 20 cm

Collectie:

Beschrijving: een afsluitsteen met de voorstelling van veertien instrumentjes, met op het bovenste paneel een slijpsteen of wrijfplaatje, een schaar, een geneesmiddelenkistje, een vaginaal speculum (?), een tang, een ciseel, een kommetje en een laatkop. Op het onderste paneel zijn een slijpsteen of wrijfplaatje, een schaar, een geneesmiddelenkistje, een hulsje, een tang en een laatkop afgebeeld.

Bibliografie:

M. Buhagiar 1986: 39, 94-100, 412.

Fig. 33 (M. Buhagiar 1986: 39, fig. c.)

36. Graf

Inv. nr.:

Datering: derde eeuw na Chr.

Herkomst:

Materiaal:

Afmetingen:

Collectie: Vaticaanse Musea, Rome

Beschrijving: een arts, gezeten op een imposante stoel waarachter zijn leerling staat, ontvangt een kind en zijn vader. Met zijn linkerhand voelt hij aan het voorhoofd van de jongen; met zijn rechterwijsvinger betast hij de buik.

Bibliografie:

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 187, fig. 136.

Fig. 34 (M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 187, fig. 136.)

37. Graf

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst:

Materiaal:

Afmetingen:

Collectie: Museo della Civiltà Romana, Rome

Beschrijving: een grafsteen van een Griekse arts met een praktijk in Rome. Op de steen zijn een tang en een spatula gegraveerd.

Bibliografie:

G. Penso 1984: 145, fig. 72.

Fig. 35 (G. Penso 1984: 145, fig. 72.)

38. Graf

Inv. nr.:

Datering: na 108 na Chr. (stilistisch type van Decennaliënafbeelding, ten tijde van Hadrianus)

Herkomst: Rome, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 83 cm

Collectie: Ashmolean Museum, Oxford

Beschrijving: de arts Klaudios Agathemeros en zijn vrouw, Myrtale zijn afgebeeld als welgestelde burgers. Hij draagt een tunica en toga; zij een tunica en mantel die deels over haar hoofd is getrokken. Beiden zijn mensen op leeftijd.

Mogelijk is deze persoon te identificeren als Suetonius’ Claudius Agathernus, een arts uit Sparta. Dit wordt echter niet bevestigd door andere bronnen.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 118-121.

Fig. 36 (A. Hillert 1990: fig. 21.)

39. Graf

Inv. nr.:

Datering: vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie: Basilica Ss. Quatro Coronati, Rome

Beschrijving: een grafplaat ter afsluiting van de loculus van de arts Martinianus die gestorven is op de Kalenden van mei en van Constant[…], met de afbeelding van een sonde.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 235.

40. Graf

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Rome, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 62 cm, breedte 58 cm, hoogte 4 cm

Collectie: Museo del chiostro di S. Lorenzo

Beschrijving: een grafsteen met een Grieks opschrift en met de voorstelling van een tandentang, geassocieerd met een kies en met een sonde.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 235.

41. Graf

Inv. nr.:

Datering: vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Cimitero dei Giordani. Kamer A26.

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: een grafsteen met een opschrift en met de voorstelling van een injectie- of klisteerspuit.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 235.

42. Graf

Inv. nr.:

Datering: vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Cimitero di Ottavilla.

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: een grafplaat ter afsluiting van een loculus met de naam Alexander en met de voorstelling van een tandentang, geassocieerd met een tand.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 235.

Fig. 37 (F. Bisconti 2000: 235.)

43. Graf

Inv. nr.: 7609

Datering: midden tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Porta Appia. Gevonden in 1710.

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 55 cm, breedte 29 cm

Collectie: Galleria Lapidaria XXV, Vaticaanstad

Beschrijving: een grafstèle met een lang opschrift met bovenaan, in een halfrond gevelveld, een voorstelling van de arts Alexander, gekleed in chiton en mantel, met op de schoot een boekrol. Rechts van hem, op een zitbankje zit een jongeman met gekruiste benen, eveneens met een chiton en mantel aan, die een schrijftafeltje vasthoudt. De linkerhelft van het veld blijft leeg.

Omdat de dode geen mantel draagt en geen naam bestaande uit drie delen heeft, is hij geen Romeins burger. Ook de middelmatige uitwerking van de grafstèle wijst in die richting: het gaat hier eerder om een arte plebea. Dit geeft ons aanwijzingen over de sociale positie van deze arts.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 129-131.

Fig. 38 (A. Hillert 1990: fig. 24.)

44. Graf

Inv. nr.:

Datering: derde eeuw-vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Praetextatuscatacombe. Kamer F1.

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 29,5 à 30,7 cm,  hoogte 26 cm

Lengte van de hele plaat 129 cm, hoogte van de hele plaat 47 cm

Collectie: Museo Lateranense, Rome

Beschrijving: een grafplaat ter afsluiting van een loculus met een meer gestileerde voorstelling van het instrumentarium van de arts, dat bestaat uit vier sondes, een laatkop, een haak, scalpels, een kistje, een tang en een spuit.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 234-235.

A. Hillert 1990: 192, 196.

J. Scarborough 1969: fig. 36.

Fig. 39 (F. Bisconti 2000: 115, fig. 57.)

45. Graf

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Rome, Italië

Site Via Appia.

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 25 cm, breedte 24 cm, hoogte 3,7 cm

Collectie: Museo Pio Cristiano, Rome

Beschrijving: een grafsteen met een opschrift en met de voorstelling van een pincet, een weegschaal en een trechter.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 234.

46. Graf

Inv. nr.:

Datering: vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Via Ardeatina. Kamer S1 van de basilica van Sint-Nereus en Sint-Achilleus.

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 15 cm, breedte 25 cm, hoogte 2 cm

Collectie:

Beschrijving: op deze grafplaat ter afsluiting van een loculus, onderzoekt de oogarts de ogen van zijn patiënt die in een leunstoel zit.

Bibliografie:

F. Bisconti 2000: 234.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 271, fig. 215.

Fig. 40 (M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 271, fig. 215.)

47. Graf

Inv. nr.: P 37 (P 64, MA 1631)

Datering: einde eerste eeuw voor Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Via Latina. Porta Capena. Opgegraven tussen 1831 en 1842.

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie: Louvre, Parijs

Beschrijving: van het graf zijn slechts enkele fragmenten van blokken bewaard, waardoor een iconografische analyse zeer moeilijk wordt.

Een fragment toont de benen van een man en een altaarblok. Een ander fragment stelt een man in toga voor. Dankzij de opschriften weet men dat het hier om artsen gaat.

De rechthoekige grafkamer, met boven de ingang een architraaf, gesteund door zuilen, en met een opschrift dat de naam van de dode vermeldt, namelijk Patronos, is versierd met fresco’s. In een tuinlandschap staan de familieleden van de overledene, allen in Griekse kledij. Ze worden via een opschrift geïdentificeerd. De dode zelf is niet afgebeeld.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 98-99.

Fig. 41 (A. Hillert 1990: fig. 15.)

48. Graf

Inv. nr.: MA 3493

Datering: einde eerste eeuw voor Chr. (kapsel van de vrouw)

Herkomst: Rome, Italië

Site Villa Taverna (Borghese). Atrium.

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 73 cm, breedte 121 cm, dikte 13,5 cm

Collectie: Louvre, Parijs

Beschrijving: een grafsteen met drie personen, centraal de dode, rechts van hem zijn vader en links van hem zijn moeder, elk met een opschrift dat hen identificeert: Clodius Tertius medicus, A(elius) Clodius Metrodorus m(e)dicus, Clodia l(iberta) Hilara. De mannen dragen een tunica met daarover een toga exigua uit de republikeinse tijd. Beiden hebben ook een zeer strenge, ernstige gelaatsuitdrukking. De portretten zijn wel realistisch uitgevoerd, zodat het onderscheid tussen vader en zoon goed kan gemaakt worden.

De moeder is gekleed in een tunica met daarover de palla en draagt een ring. Zij heeft een zeer jeugdig gezicht.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 102-105.

A. Krug 1984: 199, fig. 89.

Fig. 42 (A. Krug 1984: 199, fig. 89.)

49. Graf

Inv. nr.:

Datering: einde tweede eeuw-begin derde eeuw na Chr.

Herkomst: Thyateira, Griekenland

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 87 cm, breedte 34,5 cm, dikte 30 cm

Collectie: Museum, Manisa

Beschrijving: grafaltaar van Heleis of Eleis, een arts die atleten verzorgd heeft, met centraal de afbeelding van de overledene, gezeten op een stoel en gekleed in een lange, gedrapeerde mantel. Het reliëf is te zwaar beschadigd om verdere details te onderscheiden.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 143-145.

Fig. 43 (A. Hillert 1990: fig. 27.)

50. Graf

Inv. nr.: II 1268

Datering: eerste helft tweede eeuw na Chr.

Herkomst: Varna, Bulgarije

Materiaal: marmer

Afmetingen: hoogte 108 cm, breedte 76 cm, dikte 12 cm

Collectie: Museum, Varna

Beschrijving: in een grafgebouwtje zijn de overledene Asklepiades, en zijn vrouw Anni afgebeeld. Hij zit op een stoel met leeuwenpoten, een kussentje en een leuning en is gekleed als een filosoof. Voor hem staat een miniatuurdienaar. Zij staat rechts, gekleed in een chiton en met de mantel deels over het hoofd getrokken. Ook bij haar staat een miniatuurdienares met een kistje in haar handen. In een fries onderaan staan de attributen van een ridder afgebeeld: de verschillende onderdelen van de wapenrusting en een paardenhoofd. Attributen van zijn beroep zijn niet iconografisch voorgesteld. Meteen wordt duidelijk hoe deze man het liefst gekend was.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 139-142.

Fig. 44 (A. Hillert 1990: fig. 26.)

51. Graf

Inv. nr.:

Datering: 70-90 na Chr. (kapsel van de vrouw)

Herkomst: Velletri, Italië

Site Le Incudini langs de Via Appia.

Materiaal: marmer, verfresten

Afmetingen: lengte 60 cm, hoogte 64 cm, dikte 44 cm

Collectie: Museo Civico, Velletri

Beschrijving: grafaltaar van L(ucius) Marcius Anicetus, zijn vrouw en vrijgelatene, Marcia Helpis en T(itus) Flavius Hermes, fragmentarisch bewaard. Bovenaan op de voorzijde, boven de tabula met het opschrift, is het echtpaar afgebeeld, gezeten aan een dodenmaaltijd. Daaronder, in de rechterhelft van het reliëf ligt de overleden man in een bed met een hoge leuning. Aan het voeteneinde zit zijn vrouw met een guirlande in de hand en gekruiste benen. In de linkerhelft staat hij met een drinkbeker met voor hem een dienaar.

Op de smalle zijden van het altaar is links het altaar van Iuppiter en rechts dat van Juno voorgesteld. Hier ziet men misschien een reflectie van de persoonlijke devotie van het echtpaar.

Op de achterzijde is de patroon T(itus) Flavius Hermes afgebeeld. Hij was arts en keizerlijke vrijgelatene en liet dit monument oprichten voor zijn vrijgelatenen en hun nakomelingen. Zoals zijn naam doet uitschijnen, is de arts voorgesteld als Hermes, gezeten op een ram, afstormend op een haan. In zijn rechterhand houdt hij de staf, in zijn linker- een geldbuidel.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 115-117.

Fig. 45 (A. Hillert 1990: fig. 20.)

52. Lepelsonde (Cyathiscomela)

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Pouillé, Frankrijk

Site Fanum, gewijd aan een watergodheid, ook geassocieerd met genezing. Vondst van ex-voto’s, instrumenten en wrijfplaatjes. Het stuk werd in een alluviale laag gevonden, samen met scherven van fijne keramiek en twee laat-antieke Gallische munten.

Materiaal: brons

Afmetingen: lengte 18,1 cm

Diameter van het medaillon 0,6 cm

Collectie: Institut

Beschrijving: een lepelsonde met een olijfvormige sonde. Achter de lepel bevindt zich een medaillon met aan de ene zijde de buste van een man (de bezitter? de fabrikant? of eerder Aesculapius of Hippokrates?). Op de andere zijde is waarschijnlijk een lepelsonde afgebeeld.

Bibliografie:

C. Bourgeois en E. Sikora 1982: 241-248.

G. Gaume en A. Högstrom 1965: 277-280.

Fig. 46 (G. Gaume en A. Högstrom 1965: 279, fig. 2-3.)

53. Medaillon van olielamp

Inv. nr.:

Datering: vroege eerste eeuw na Chr.

Herkomst: Italië

Materiaal: terracotta

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: de kale arts houdt een tang vast en voert daarmee waarschijnlijk een besnijdenis uit op zijn patiënt. De scène is volgens een oudere interpretatie geïnspireerd op een verloren gegane erotische komedie; dan zou de arts een karikatuur kunnen zijn van Hippokrates of Sokrates.

Bibliografie:

J. Scarborough 1969: fig. 11.

Fig. 47 (J. Scarborough 1969: fig. 11.)

54. Munt

Inv. nr.:

Datering: Antoninus Pius (138-161 na Chr.)

Herkomst:

Materiaal: brons

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: op de voorzijde staat het portret van de keizer. Op de achterzijde ziet men centraal de achteroverleunende god Tiber, die zijn rechterhand opheft om een galei onder de brug door te leiden. Aan boord van de galei is de slang van Aesculapius. Op de achtergrond is het Tibereiland afgebeeld. Het geheel moet geïnterpreteerd worden als de aankomst van de god in Rome in 293/292 voor Chr.

Bibliografie:

R.G. Penn 1994: 37-38, fig. 25.

Fig. 47a (http://www.med.virginia.edu/hs-library/historical/antiqua/textj.htm)

                       Fig. 47b (J. Scarborough 1969: 25, fig. 1.)

55. Munt

Inv. nr.:

Datering: Antoninus Pius (138-161 na Chr.)

Herkomst: Heraclea Salbace, Caria, Turkije

Materiaal: brons

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: de voorzijde draagt het portret van de keizer; op de achterzijde staat de naakte Hercules afgebeeld met een boog en zijn knots. De inscriptie errond vermeldt  Statilius Attalus, hoofdarts.

Bibliografie:

R.G. Penn 1994: 151.

56. Munt

Inv. nr.:

Datering: Marcus Aurelius (161-180 na Chr.)

Herkomst: Heraclea Salbace, Caria, Turkije

Materiaal: brons

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: de voorzijde draagt het portret van de keizer; op de achterzijde zit Aesculapius in een stoel met de staf in de hand en de slang aan zijn voeten. In de inscriptie wordt Statilius Attalus vermeld.

Bibliografie:

R.G. Penn 1994: 151.

57. Munt

Inv. nr.:

Datering: Keizertijd

Herkomst: Kos, Turkije

Materiaal: brons

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: de buste met de naam van Xenophon van Kos op de voorzijde; op de achterzijde staat de slangenstaf met een naam van een magistraat, waarschijnlijk een priester van Aesculapius.

Bibliografie:

B.V. Head 1897: 216.

R.G. Penn 1994: 153.

Fig. 48 (B.V. Head 1897: plaat 23, nr. 7.)

58. Munt

Inv. nr.:

Datering: Keizertijd

Herkomst: Kos, Turkije

Materiaal: brons

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: op de voorzijde staat de buste met de naam van Xenophon; op de achterzijde is Hygia afgebeeld terwijl ze de slang voedert.

Bibliografie:

B.V. Head 1897: 215.

R.G. Penn 1994: 153.

Fig. 49 (B.V. Head 1897: plaat 23, nr. 6.)

59. Munt

Inv. nr.:

Datering: keizertijd

Herkomst: Kos, Turkije

Materiaal: brons

Afmetingen:

Collectie: British Museum, Londen

Beschrijving: op de voorzijde, omgeven door een parelkrans, is de slangenstaf afgebeeld; op de achterzijde de buste van een baardige Hippokrates met het opschrift IP, zijn initialen, erbij.

Bibliografie:

A. Hillert 1990: 27.

R.G. Penn 1994: 7.

Fig. 50 (A. Hillert 1990: fig. 1.)

60. Munt

Inv. nr.:

Datering: 87 voor Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Tibereiland.

Materiaal: zilver

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: op de voorzijde is Victoria afgebeeld; op de keerzijde een slang kronkelend rond een altaar. De munt is geslagen op initiatief van Lucius Rubrus.

Bibliografie:

R.G. Penn 1994: 121.

61. Plaatje

Inv. nr.:

Datering: kort voor 79 na Chr.

Herkomst: Pompeii, Italië

Materiaal: ivoor

Afmetingen:

Collectie: Museo Archeologico Nazionale, Napels

Beschrijving: een vroedvrouw zit geknield voor de aanstaande moeder met het hoofdje van de baby al in haar handen. De moeder wordt gesteund door een dienares. Ook achter de vroedvrouw staat een dienares klaar om bij te springen.

Bibliografie:

G. Penso 1984: plaat 34.

Fig. 51 (G. Penso 1984: plaat 34.)

62. Reliëf

Inv. nr.:

Datering: eerste eeuw na Chr.

Herkomst: Herculaneum, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Collectie: Museo Archeologico Nazionale, Napels

Beschrijving: Achilleus verzorgt de wonde van Telephos door er roest van zijn speer in te laten vallen.

Bibliografie:

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 68, fig. 31.

G. Penso 1984: plaat 49.

Fig. 52 (G. Penso 1984: plaat 49.)

63. Reliëf

Inv. nr.:

Datering: eerste eeuw voor Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Site Tibereiland. Zuidwestelijk deel.

Materiaal:

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: een uitgekapte scheepsboeg met een reliëf van Aesculapius met zijn slangenstaf.

Bibliografie:

E. Künzl 2002: 24-25.

Fig. 53 (E. Künzl 2002: 25, fig. 24.)

64. Sarcofaagdeksel

Inv. nr.:

Datering:

Herkomst: Ostia, Italië

Materiaal:

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: de arts ligt op zijn linkerzijde op een ligbank. In zijn rechterhand houdt hij een slang vast; in zijn linker- een kommetje.

Bibliografie:

G. Penso 1984: 136, fig. 64.

Fig. 54 (G. Penso 1984: 136, fig. 64.)

65. Strigilensarcofaag

Inv. nr.: 48.76.1

Datering: vierde eeuw na Chr.

Herkomst: Ostia, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 214 cm, breedte 58 cm, hoogte 55 cm

Collectie:  Metropolitan Museum, New York

Beschrijving: een geneesheer-filosoof zit in zijn kabinet. Hij houdt een boekrol vast die hij blijkbaar uit het kastje voor zich heeft genomen. Daarin ziet men andere rollen en erbovenop een geopend instrumentenkistje.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981: 31, fig. 3.

A. Hillert 1990: 155-159.

R. Jackson 1988: 73, fig. 17.

R.P.J. Jackson 1993: plaat 6, 9.

H. Mazzini 1997: 411, plaat 9.

T. Meyer-Steineg 1965: 57, fig. 36.

J. Scarborough 1969: fig. 12.

Fig. 55 (R. Jackson 1988: 2.)

66. Sarcofaag

Inv. nr.:

Datering: einde derde eeuw na Chr.

Herkomst: Ravenna, Italië

Site San Vittore. Gevonden in 1907.

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 214 cm, breedte 87 cm, hoogte 81 cm

Collectie: Museo Archeologico Nazionale, Ravenna

Beschrijving: deze sarcofaag is gewijd door C(aius) Sosius Julianus aan zijn vrouw Tetratia Isis en zijn dochtertje Sosia Juliana. Op de voorzijde staat rechts een lezende man, gezeten op een stoel met onder hem een buste van Hermes en links een lierspeelster met een ascia, teken van goddelijke bescherming. Tussen hen in staat een tabula met een inscriptie, die de namen en de leeftijden van de overledenen vermeldt. Op de zijkant zit de jonge overleden vrouw in een zetel, met de kin rustend in de rechterhand. Op de andere kant is ze afgebeeld in het gezelschap van een man. Deze heeft een recipiënt vast, dat ook zij aanraakt; met de andere hand raakt hij haar ogen aan. Deze scène wordt veelal geïnterpreteerd als een oogarts die zalf aanbrengt op de ogen van de patiënte. Een meer mystieke interpretatie vindt zijn oorsprong in de inscriptie bovenaan, vertaald als “Memphius, word wakker”; Memphius zijnde de mystieke naam van Tetratia Isias.

Bibliografie:

F. Benoît 1953: 77, fig. 1.

C. Bérard et al. 1981: 71.

H. Gabelmann 1973: 110-111, 152, 220, plaat 50-51.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 270-271, fig. 214.

A. Hillert 1990: 218-222.

J. Scarborough 1969: fig. 47.

Fig. 56a (H. Gabelmann 1973: plaat 51.)

Fig. 56b (H. Gabelmann 1973: plaat 50.)

67. Tempelreliëf

Inv. nr.:

Datering: Caracalla

Herkomst: Kom Ombo, Egypte

Site tempel.

Materiaal: kalksteen

Afmetingen:

Collectie:

Beschrijving: op een tafel staat een houten kast met vier leggers waarop instrumenten liggen. Het gaat om sonden, pincetten, tangen, twee zagen, een vaginaal speculum, twee haken, drie spatelsonden, kommetjes, buidels, een weegschaal, twee laatkoppen, een hulsje, een schaar, twee wrijfplaatjes, een spons, twee dubbele sonden en twee lepelsonden of scalpels.

Bibliografie:

R. Watermann 1970: 20-22.

Fig. 57 (R. Watermann 1970: 21, fig. 15.)

68. Votief-reliëf

Inv. nr.: 1378

Datering: Keizertijd

Herkomst: Athene, Griekenland

Site Asklepieion.

Materiaal: marmer

Afmetingen: lengte 44 cm, hoogte 35 cm, dikte 37,5 cm

Collectie: Nationaal Museum, Athene

Beschrijving: afgebeeld zijn twee laatkoppen, links en rechts van een geopend instrumentenkistje met vijf scalpels en een dubbele haak, mogelijk om de laatkop van de huid te verwijderen.

Bibliografie:

A. Anagnostakis 1877: 211-214, plaat 9.

R. Jackson 1988: 115, fig. 28.

R.P.J. Jackson 1993: plaat 2, 2.

A. Krug 1984: 80, fig. 21.

E. Künzl 2002: 55, fig. 72.

T. Meyer-Steineg 1965: 45, fig. 28.

G. Penso 1984: 401, fig. 207. (foute identificatie)

A. Verbanck-Pierard 1998:213.

Fig. 58 (A. Anagnostakis 1877: plaat 9.)

69. Zuil van Trajanus

Inv. nr.:

Datering: 110-113 na Chr.

Herkomst: Rome, Italië

Materiaal: marmer

Afmetingen:

Beschrijving: een soldaat verzorgt de dij van een kameraad, terwijl twee anderen een gewonde helpen neerzitten. Achter hen ziet men andere soldaten en twee vaandeldragers.

Bibliografie:

C. Bérard et al. 1981: 89, fig. 58.

M. Grmek en D. Gourevitch 1998: 82, fig. 46.

R. Jackson 1988: 132, fig. 34.

E. Künzl 2002: 28.

J. Mazzini 1997: 415, tafel 13.

J. Scarborough 1969: fig. 19.

Fig. 59 (E. Künzl 2002: 28, fig. 28.)