De strijd om de continuïteit

Een bijdrage tot de studie naar het
‘maatschappelijk vermogen’ van een adellijke familie
aan de hand van de correspondentie
van Balthazar de Proli en Marie-Jeanne von Clotz.

Sofie Van den Broeck

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2003-2004

Katholieke Universiteit Leuven

Promotor: Prof. Dr. J. Verberckmoes
Copromotor: Prof. Dr. H. Roodenburg
 

Dankwoord 

Inleiding

Hoofdstuk 1: Een mooi startkapitaal

1.1.  Een theoretische introductie

1.2.  Een persoonlijke introductie

Een Italiaan op vrijersvoeten

Pietro Proli en Aldegonde Pauli, een vruchtbaar

verbond (14 augustus 1705 – 28 januari 1733) 

Een vrouw aan slag.

Een spelletje hartenjagen 

Hoofdstuk 2: De kost gaat voor de baat 

            2.1. Leuven   

                        Dispensaties en dedicaties  

                        Herkansing  

                        Kijven en kozen  

            2.2. Leiden  

                        Grand tour d’Hollande  

                        Studeren en besparen, contradictio in terminis?

                        Nieuws van het (thuis)front

            2.3. Aken

                        In het zog van het leger 

                        Nieuws van het (thuis)front^bis 

Hoofdstuk 3: Balthazar ‘den stouten jong’  

            3.1. Onder Aldegonde’s vleugels 

                        Winterstop

                        Een nieuw jaar, een nieuw begin

            3.2. In Marie-Jeanne’s armen 

                        De zoete oorlog van het minnen

                        Huwelijksbeloften en huwelijksgeloften 

Hoofdstuk 4: Brussel-Wenen. Heen en terug

            4.1. Brussel 

                        Een noodzakelijke verzoening

                        “Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd”

                        Een oude droom

                        De toekomst verzekerd 

                        Een ambitieuze ontvanger-generaal

            4.2. Wenen

                        De Compagnie van Trieste en Fiume

                        Tabak

                        Oorlogskassier

                        Madame Proli à Vienne 

                        Compagnie bis 

            4.3. Brussel

Hoofdstuk 5: Risicovolle investeringen

            5.1. Balthazar 

            5.2. Charles 

                        Ongebreidelde ambities

                        Conspicuous ‘everything’ 

                        Een oude droom^bis

                        Bankroet van de naam Proli

            5.3. Aldegonde’s geest 

                        Strategie en lot 

                        Maatschappelijk vermogen en eer 

Conclusie

Bronnenmateriaal

Literatuur

Lijst met afkortingen

Samenvatting

In 1988 ontmantelde P. Janssens in zijn studie over de Belgische adel het clichébeeld ‘eens adel, altijd adel’.[681] Hij toonde – voornamelijk statistisch – aan dat de adel een zeer gedifferentieerde en flexibele sociale groep was. Men kon een adellijk statuut verwerven, maar men kon het ook weer verliezen. Om te weten hoe zulke zaken echter in de praktijk verliepen, waren verschillende dieptestudies van adellijke families vereist. Belgische historici voelden zich echter niet zo geroepen om zich te storten op de familiegeschiedenis, die nog vaak beschouwd wordt als een discipline voor bejaarde bibliofielen. De Nederlandse socioloog en historicus Cees Schmidt toonde echter aan dat de geschiedenis van een familie ook op een wetenschappelijke manier benaderd kan worden. Hij onderzocht het ‘maatschappelijk vermogen’ van de familie Teding van Berkhout.[682] Met deze term doelde hij op “het geheel aan kapitaal, banen, kennis, beschaving, relaties en een goede reputatie” waarover een familie kon beschikken.[683]

De term ‘maatschappelijk vermogen’ vormde ook de invalshoek voor deze eindverhandeling. Op basis van de privé-correspondentie van Balthazar de Proli en diens vrouw Marie-Jeanne von Clotz onderzochten we hoe de Proli’s hun financieel, politiek, cultureel, sociaal en symbolisch kapitaal opbouwden en het vervolgens weer verspeelden. Dit onderzoek onthulde drie belangrijke aspecten met betrekking tot het begrip ‘maatschappelijk vermogen’. Ten eerste stelden we vast dat het proces van transversale groei – d.i. het omzetten van één kapitaalsvorm in een andere  - zeer delicaat was. Vandaar dat zo weinig families er in slaagden om hun maatschappelijke positie eeuwenlang te consolideren. Vervolgens ontdekten we dat niet het financiële kapitaal de basis vormde voor het maatschappelijk vermogen van een familie, maar wel de eer en goede naam van die familie. Tenslotte viel het ons op dat de vrouwen een belangrijke rol speelden in de ‘strijd om de continuïteit’ van hun geslacht. Zij bedienden zich daarbij voornamelijk van het sociale kapitaal van hun familie. Een mogelijke verklaring hiervoor is misschien te vinden in het feit dat hun drukbezette echtgenoten zich niet konden vrijmaken voor het tijdrovende bedrijf van corresponderen, presenteren, visiteren en trakteren. Bijkomend onderzoek is echter vereist om meer steun te verschaffen aan deze voorlopige conclusies. Hopelijk heeft deze eindverhandeling het ijs kunnen breken.

[681] P. JANSSENS, De evolutie van de Belgische adel sinds de late middeleeuwen.