Inleiding

De geschiedenis van Margareta Porete († 1310) en haar mystiek tractaat Le miroir des âmes simples is het onderwerp van deze verhandeling. Meer bepaald zullen we trachten te achterhalen wat de redenen waren om dit boek en de schrijfster ervan te veroordelen. Deze vraagstelling gaat uit van een paradox: enerzijds werden zowel het geschrift als de auteur ervan als ketters verbrand, anderzijds blijkt dat het werk als een anoniem manuscript overgeleverd werd doorheen de Middeleeuwen als een invloedrijk mystiek tractaat. Tot in de 20ste eeuw werd het door velen als een orthodox werk beschouwd. Na de opzienbarende ontdekking van de schrijfster ervan blijft onder historici de discussie gaande omtrent de rechtgelovigheid van Le miroir en Margareta Porete.

In het begin van de 14de eeuw werd de Kerk verontrust door een toenemende lekenvroomheid die verschillende uitingsvormen kon aannemen. Meer en meer gelovigen wensten te leven volgens het ideaal van de vita apostolica zonder zich echter aan te sluiten bij een erkende kloosterorde. Onder andere door het bestaan van rondtrekkende predikanten en religieuze bewegingen die geen geloftes aflegden was er weinig controle mogelijk. Deze groepen waren gemakkelijk vatbaar voor ketterse ideologieën en werden met veel argwaan bekeken.

De begijnenbeweging werd het slachtoffer van deze verwarring. Een deel van de begijnen en begarden leefden niet in een begijnhof en de scheidingslijn tussen ketters en orthodox was niet altijd duidelijk. Dit zou in het jaar na Porete's dood aanleiding geven tot de veroordeling van de hele begijnenbeweging. Binnen deze beweging bloeide ook de mystieke traditie waarin Margareta gesitueerd kan worden. Belangrijke vertegenwoordigers hiervan waren Hadewych (ca. 1220 – 1260[?]), die als eerste de hoofse minnelyriek vertaalde naar minnemystiek, en Eckhart (ca. 1260 – 1327).

Deze verhandeling bestaat uit vier hoofdstukken. In een eerste hoofdstuk zal het leven van Margareta Porete bekeken worden. Aangezien er erg weinig biografische gegevens over haar voorhanden zijn, zal dit hoofdstuk in grote mate een status questionis zijn. In het tweede hoofdstuk zal dieper ingegaan worden op het inquisitieproces dat tegen haar gevoerd werd. Aan de hand van de akten van dit proces, die bewaard gebleven zijn, zullen de opeenvolgende historische gebeurtenissen besproken worden. Hier zal ook aandacht geschonken worden aan de man die samen met haar terechtstond, Guiard de Cressonessart.

Vervolgens zullen we het geschrift van Porete zelf onderzoeken: Le miroir des âmes simples. De bestaande handschriften zullen besproken worden, de vertalingen die ervan gemaakt werden, de uitgaven en de sterke verspreiding die het gekend heeft. Ook het genre en de stijl van het werk zullen aan bod komen. Het derde hoofdstuk wordt afgesloten met een bespreking van de inhoud van het boek en de mystieke boodschap.

In het vierde en laatste hoofdstuk zullen de achtergrond van het proces en diverse interpretaties daaromtrent bestudeerd worden. Hierbij zal de aandacht gaan naar de politieke en religieuze factoren en de mogelijke invloed hiervan op de veroordeling. Met betrekking tot de veroordeling van Le miroir zal gekeken worden naar de stellingen op basis waarvan het werk als ketters bestempeld werd. Nagegaan zal worden wat de heterodoxie van deze stellingen bepaalde en of deze stellingen corresponderen met de inhoud van het totale werk. Van hieruit zal getracht worden een besluit te formuleren over de veroordeling van het boek. De veroordeling van Margareta zelf zal vervolgens onderzocht worden, met aandacht voor enkele andere aspecten die deze mogelijk beïnvloed hebben.

Op deze manier hopen we tot een duidelijk beeld te komen van de problematiek rond Margareta Porete en haar werk. Zonder zelf een oordeel te vellen over haar rechtgelovigheid, wordt een overzicht geboden van de diverse elementen teneinde zelf een eigen mening te kunnen vormen.