Bijlagen

bijlage 1: Instructietekst meuraers 1623

In de volgende bijlage geven we de integrale transcriptie van deze interessante instructietekst, aangezien we er meermaals uit geput hebben in het derde hoofdstuk. De oorspronkelijke tekst kan men terugvinden in het stadsarchief Brugge bij de andere documenten over de meuraers.[1] Verdere uitleg is er reeds over verstrekt in het eerste volume.

Instructie voor de meuraers

Statuuten ende politicke ordonnañ waernaer den deken vande meuraers Jan moet reguleren int faict van syn functie.

1. Alv. dat geen beerstekers niet gheoorloft zyn eenighe beer te steken binder stede van Brugge, voor de schelle van avont verlaten. Zo, ende daer zoo moet by wesen een van de meuraers vande stede, om sorge te dragen, dat zij de straten niet vuyl en maken, nochte inde Reye niet en gieten, ende dat op de boete van III £ pars. die de contrarie dede.

2. "boete niet te laten loopen ter strate ofte int water

 Voorts soo bevelen myn heeren vander wet dat geen lantwercker, grontwerker, nochte andere die boete te besigen, geenlieder niet en vervoorderen eenighe boete van nu voortan te laten loopen ofte juweren ter stratewaerts ofte oock in eenighe wateringen binnen deser stede, maar sullen die elders belaeden, op de boete van III £ pars. die de contrarie dede.

3. "straeten schoon te doen maecken"

 Item die meuraers zijn schuldigh die straten schoone te doen maecken binnen derden dage op de boeten van 5 schel. pars. ende is de meudere niet wegh ghedaen binnen derden dagh voor de deure daer sy die vinden, mogen zy die beslaen inde boete van XX. schel. gr. pars

4. Item waeghenaers die by nachte de corruptie voeren van jeglen op alsoo dat zy die straten vuyl maecken, verbeuren de boete van 5 sch. par.

5. "Mesch, aerde, greys te moeten wegh doen van straete ende wanneer"

 Voorts soo wie dat mesch, aerde ofte greys doet doen uut synen huuse, vloeren ofte kelders op de strate, dat zy dat moeten wech doen binnen den anderen dach, ende doen dat zy niet wegh, soo zyn die muederaars here te geven een ghebot, dat men dat wegh doet noch binder anderen dach, op de boeten van 5 sch. gr. par. ende vint men daer noch liggende op de strate, soo magh dien meuderaere innen een boete van xx sch. par.

6. Voorts zoo wat mensch die syn maerdere vaegde op eens andere streke, voor eens voorhooft ofte syn mesch, vuyle, grippe streke voor eens voorhooft of zijn mesch daerop drouge op dat de meuraers daerover comt noch gaen innen ene boete van 5 sch. gr. pars.

7. volght hier achter fol. 2

 "Mueder in de Reye"

Voort soo wie zynen muedre streke inde Reye, of die muedre mesch droughe inde Reye, compt die muerare daer over, hy mach up heurlieder innen de boete van xx. sch. pars.

8. "Mueder voor mueren, kerchoven, etc. "

Item niemand en zy gheoorlooft te draeghene eenich greys, eerde, mueder ofte mesch voor eenighe blende mueren, ofte voor ider huusen, kerckhoven, ofte eenighe fonteynen binnen deser stede op de boete van xx. sch. par.

9. "Mueder te schepe in de Reye"

Item soo wat schipman die zynen asschen ofte dat mesch dat vanden waeghene valle binden schepe inde Reye werpt, ende die meuderaers daer over compt mach up hem in(n)en de boete van 5 sch. pars.

10. "Recht muederaers van(de) incom(m)ende schepen"

Voort zoo wat schip dat bringhet rys, hout, hoy, stroo, ofte wissen, dat schip is den meuderaers schuldich twee myten, ende wil men se hem niet gheven, soo zyn die meuderaers machtich te nemen een pondt, voor die twee myten, ende twee myten de weke van(de) stallen die op de mart staen vaghen.

11. "Hoemen de schepen laeden moet met eerde ende greis"

Voorts zoo wat man die met schepe voere met eerde ofte greys, ende dat laede so ogher dan een voet boven den boorde, ende die muederare daer over compt, mach hem beslaen inde boete van xx. sch. pars ende die boete in(n)en met den heere.

12. "De schepen niet te meersden an eenighe stylen, caeside, houten"

Voorts soo wat schippere die zyn schip meersde, an eenighe stylen van der caeyen, ofte aen eenighe brugghe ofte, calcije houten ofte grippen lanx te Reye deser stede, dat waere up de boete van III £ par. Alsoo dicwels als sy daermede bevonden sal worden.

13. Voort ist dat eenich man eenich scip bringht inde Reye binden schependomme van Brugghe, up dat die muederaers daer over commen, sy mueghen up hem innen die boete van 5 sch. pars., die boete te achtervolghene metten heere.

14. "Van stillen te moeten sluuten ende mogen openen"

Item het ne gheoorloft niemant dat hy syn stillen open late staen ter Reyewaerts tusschen Sint-Marie-lichtmesse ende Sinte-Maertens-messe by de laste van drie ponden pars. Ende waert zoo dat daer jemant zyne stille open wilde doen, tusschen Sinte Maertensmesse ende lichtmesse voorseide, hy mocht wel doen brielen zonder boete, ende by veruuyt loepen, dat veruuyt loopen mochte metten watre zonder met loeren ofte met stocken, ofte met eeneghe instrumenten of inne te commen ende naer onze brauwe cach, zo moeten zy de stillen sluyten ende ghaesdugh sonden, tot sinte maertensmesse voors. up de selven boete voors. te achtervolgen metten here.

15. meschvagelynge up strate leggen

Item soo wie dat mesch ofte vaghelynghe vande vloeren brynght uute zynen huuse, wuenste ofte breldenaere, ende dat legghe op de straete ofte messynghen sy verbueren 5 sch. pars. alsoo dicwels als sy daere mede bevonden zullen worden.

16. eerde up straeten

Voort het en geoorloft niemant eerde te legghen up de strate, om te drooghene zy en moetse binnen den zelve dagh wederdoen of daer up de boete van 5 schellingen parisis.

17. calck up straete ande reyen

Voort bevelen myn heeren vander wet dat van nu voordan gheen hudevetten muelemeesschen nochte volleerdere, huerlieder calck niet en legghen op de straeten, ofte grippen deser stede, binnen een roede beginnende van de reyen inne, ende dat up de boete van xx sch. par. die der contrarie dede.

18. coffyt vande vulders

Item soo en moet gheen vulre syn coffyt laten loopen ter stedewaert, hy en moet daer vooren hebben staende drie zevenen, ende dat vierste zeven naerst van west up de boete van xx sch. par., alzoo dicwels als hy bevonden sal worden.

19. schoone macken craemberch

Item voort dat alle die ghene die aelmoessen hebben vande mate vande coorne, inden braemberch, moeten schoone maeken ende houden schoone den braemberch op een boete van v sch. pars., ende dat zy elcken saterdach moeten doen wechdoen dat mesch op de boete van xx sch. Par.

20. schepen onder de Halle

Voort zoo is elck musselschip dat musselen dat voert te coopen inde Reye ofte wat schip dat sy dat onder de halle comt, tsy hout, sout, hoy, stroy, ofte srut, ende het gheladen comt ande caye ofte oock niet grave zyn schuldich de muederaers alzoo dicwils als sy onder de halle commen xiiii myten, ofte daervooren pandt te hebbene alsoo vele als die xiiii myten bedragen alsoo dickers alst ghebuert

21. penewaert up de mart ende andere platsen

Item zoo zyn schuldich thebbene de muederaers ii myten ter weke van elcken persoone die penewaerde vercopt up de marckt, wiens penewaerde waert synde v schellingen lichter munten, ende ontseyde jemand die twee myten te ghevene, soo mueghen die muerderaers daer over nemen een pondt, die weerdich ware ii myten ofte vier myten, tot dat zy daerof vernoucht waren ende alle dies ghelycke ten Berghepale, ende ter Vlasbrugge, ten Eechouten Basaretten gaende tot Jan Hlans, ende dies ghelucke ter vrijdachmarckt, dat is te wetene vande oostende van Sint Salvators kerckhove totter Zandbrugghe, alsoo verre als men zuuele vercopt, van elcken persoone ii munten ter weke, die daer penewaerde vercoopen, ende daer over pondt te nemen Also voorseyt is.

22. anno 1472: met geen beslegen waegenen noch carren te ryden

Upden derden dach van April int jaer vierhondert twee entzeventich zoo was by voorghebode metter cocke openbaerlick ter hallen uutgheroepen te wetene dat van nu voortan nemandt en gheoorloove met waghenen ofte carren die besleghen zyn daeghelix achterstraete ofte binnen der stede te varene, nochte meer met biere ofte waetere, smedecoolen, coornemel, teghelen, ofte met andere saeken up de boete van III £ pars. telcken te verbuerne die der contrarie dede alsoo dicwels als sy daer mede bevonden worden, uutghesteken waghene die daghelix commen van buten der stede met coopmanschepe, ofte andre goet.

23. stallen brugge mart

Item het is gheordonneert dat wy souden hebben van elcke stalle die inde vrye brugghemarckt staen sdaechs twee myten.

24. anno 1447: tyden huere van wercken vande stille ofte liegevaegers

Upden eersten dach van hoymaent int jaer duust vierhondert sevenende veertich soo was by voorghebode metter clocke ende openbaerlick ter hallen uutgheroupen dat van nu voordan niet gheoorloft en zy stille vaeghers eenighen dreck ofte lyeghe van eenygeh ansementen uute de huusen daer szy wercken zullen te draeghene nochte te doen draeghene te voerne, nochte doen voerne, te wat tyden van jare dat het zy, voordat die laste clocke van avende gheluyt zy, zal up de boete van iii schellinghen par. te verbuerne telcken waerne.

25. maniere van de lyege te draegen

Voort dat die voorseyde stillevagers dien dreck ende lyge die sy nemen sullen uute te doene, soo bewaren int voeren ofte int draeghen, dat zy niet en laeten vallen up de straete, upde ghele boete te verbuerne telcken warne.

26. niet te gieten in grippe, reye, etc.

Voort die voors. stillevaghers gheen sochte lyge en gieten in gheender manieren inde grippen inde reye, nochte gheender platsen upder straete binder stede, sondalinghe van lichtmesse tot st. Maertensmesse tot omme te schuwene die coornepiet die daerof soude mueghen commen up die ghele boete van iii. par.

27. dode catten ende honden

Voort dat niemand van nu voordan gheoorlooft en zy eenighe catten ofte doode honden te draeghene nochte doen draeghene up eenighe messynghen up de boete van xx. sch. par. alsoo dicwels alst ghebuert ofte bevonden zal worden.

28. waegens met hout, hoy, stoo, zuvel, fruit, rapen etc. ter mart.

Item voort alle waeghenaers die commen ter marckt met houte ofte hoy, stroo ofte omtrent die soude halle vooren ofte achter, oft met zuvele ten zuvelhuuse, syn schuldich also dicwels als sy daer commen ii myten ofte daer vooren pandt te nemene sonder eenich delvin, van elcken houtwaeghene een stock hout, ofte twee myten daervooren, wort alle weghenaers die commen met fruyt gheladen, tsy appelen, peiren, nueten, keersen, dat men lost up de marckt ofte raepen ofte cabuscolen, alsoo dicwels als sij daer commen zoo syn sy schuldich den muederare ii myten, of daer vooren pandt te nemene, …

anno 1535: Up den xxiiii sten dach van april XV C XXXV zoo was by voorghebode ter halle vander stede van Brugghe metter clocke openbaerlick onder andere zaecken uute gheroupen ende ghepubliceert tnaervolgende:

29. straeten vagen ende grippen suueren

Dat elck wie sy zy de straten ende grippen voor zyn duere daer sy woenachtich is, schone maecken ende doen vaghen ten minsten eens de weecke ende tmesch ende vulichede vandaen doen draghen, ten ghecostumerden messynghen van ons daer toe gheordonneert ende nieuwers el sonder dat up de straeten ligghende up de boete van twintich schellyngen pars ende boven dien up arbitrarie correctie ter discretie van schepenen.

anno 1535: Upden drientwintichsten dach vande wedemaent int jaer XV C vijfve ende dertich soo was by voorghebode ter halle vander stede van Brugge metten clocke openbaerlick onder andere saken uute gheroupen ende ghebubliceert naervolgende:

30. aisement gaetene te stoppen

Dat alle de guene die eenighe aysementen hebben suwerende int water van de Reye van deser stede, dat sy die ghaten van selven aysementen ten Reye uute commende, stoppen ende ghestopt houden tot bamesse naestcomende, up de boete van drie ponden pars. elcken te verbuerne die bevonden worde daerof zy ghebreke zynde, ende ghaten vande voorseyden aysemente die onghestopt zijn, dat men die stoppe binnen derthien daghen naestcommende, elcken adverterende dat dien dach leden synde men die boeten innen zal sonder verdrach.

Dit voornoemde artikel es bevonden accorderen jeghens tvoorghebot ghepubliceert ten voonoemden daghen by my

anno 1510: Upden vichthiensten dach van wedemaent int jaer XV C thiene, soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe, metter clocke openbaerlick onder andere saecken uutgheropen ende ghebubliciert tnaervolgende:

31. Doode honden, catten ende andere beesten up strate, reyen ende elders niet te werpen.

Duermidts dat men daeghelix bevijndt vele doode honden ende andere beesten gheworpen inde Reye, inde vesten ende grachten, ende oock upde straten ende grippen van deser stede, daerof groote corruptie compt zeere dangereus in desen tijt, soo ist dat men elcken scherpen interdiceert van nu voorden eenighe doode beesten te werpenen inde voorseyde vesten, Reyen, grachten, riolen, ruussolen, grippen, noch up de straten binnen deser stede, ende daer eenighe alsnu lagghen, dat elck die van vooren of omtrent, zyne huuse ofte wuenste ofte eesteren van desen avende van danen ende wech doe, ende die selven indeerde, zonder die up eenighe meschparken te draghene ofte werpene al up de boete van iii £ pars. alsoo dicwels als ter contrarien bevonden worde.

Aldus staet int reglement vande voorghebode vande voorseide stede ende daer jeghens gecollationeert, bij mij.

anno 1536: Up den paesschavendt XVen in april XV C zessendertich, zo was by voorghebode ter halle vande voornoemde stede van Brugghe, openbaerlick metter clocke onder andere zaken uutgheropen ende gepublicieert tnaervolgende:

32. Straete vagen ende grippen saveren

Voort dat elck wie hy zy, de straeten ende grippen ten voorhoofde van zynen huuse ende woenst doen vaghen, ende schoone maecken, ende die vulichede wech draghen, ten messynghen van ons daertoe ghecostumeert van desen avende ende die schoone houden dese toecommende Paesschen sonder eenighe vulichede mesch of greys op de straete te laeten ligghene, elck op de boete te wetene als van mesch ende vulichede thien schellyñ pars, ende vande greyse twyntich schellynghen pars. te verbueren byden ghuenen die der contrarie dede, ende daermede bevonden of bedreghen wieder by der goeder waerhede, ende totte dien ghecorrigiert te syne ter discretie vande wet. Bevelende de muederaers van deser stede dat zy datte doen scherpelick onderhouden ende ondersoucken ende den ghuenen die sy bevynden schuldich zynde te beslane vande boete; ende die te innen sonder verdrach.

Voornoemde artikele es bevonden accorderende jeghens tvoorghebot ghepubliceert ten voorn. daghe by my.

anno 1541: Upden xxvii en dach van ougst int jaer XV C eenenveertich soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugge metter clocke onder ander saken openbaerlick uutgheroupen ende ghepublicert tnaervolghende art.

33. Niet te werpen inde reyen zevens te stellen voor de goten ende ruyssolen

Voort dat niemandt wie hy zy eenighe vulichede van eerde, messche, steenen, noch anders en werpe noch en late vallen inde Reye deser stede, ende de ghone die eenighe suwacie van watere duer eenighe ruyssoten goten ofte anders uut hueren huusen, kueken, platsen ofte anders hebben suwerene inde Reye deser stede, dat zy daer vooren doen stellen zeefden ofte nieuwe traillen, zoo dat daer duere met dan watre ende gheen vulichede en valle, noch en comme elc ponct up de boete van twintich schellinghen pars, daerof tbesouck hebben zullen alsoo wel den aman, deken vande mueraers als alle andre officiers deser stede deerste bevyndende de ghehele boete.

Ghecollationneert jeghens torigineel art. ende bevonden accorderende by my

anno 1541: Up den derthienavende vyfve in laumaent int jaer XV C ende eenenveertich, soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe metter clocke onder andere saecken openbaerlick uutgheroupen ende ghepublicert tnaerv. art.

34. Vente van de gone hout tschepe inbryñ houtreye voorde augustynen

pynders ter brugge syn toesienders

Dat alle de ghuene die hout met schepe van buten in Brughen zullen ghesonden werden te doene tnaervolghende te wetene de ghene die poorters syn ende tgoet upslaen ende vercoopen binnen huerlieder huusen, zullen ghehouden werden alle tselve huerlieder hout te peneghen in huerlieder huusen, ende niet hude voor seyde schepen up de boete van drie ponden pars. ende de ghuene die vrymde ende gheen poorters zyn, zullen ghehouden werden te vaerne met hueren schepe ende houte ten rechten stapele te weten inde Reye voor tcloostere vanden augustynen ende meuwers et upde voorseyde boete, ende en zullen aldaer niet langhe mueghen ligghen met huerlieder goet dan veerthien daghen op ghelycke boete ende daert soo ghebuerde dat sy thenden selven tyde eenighe inbleven hadden, en zullen die elck andren noch ooc eenighe vercoopers niet mueghen overlaten up ghelycke boete, ende hierof worden ghehouden de pynders tregart te nemen ende ter kennesse te bringhene die vander tresorie, up zelve te verliesene huerlieder recht, ende vryhede van Brugghe ende totte dien ghecorrigeert te syne ter discretie van schepenen al welcke boeten men heerlick innen zal thuerlieder coste.

anno 1523 Upden zeventhiensten dach van ougst int jaer duustvijfhondert ende drientwyntich soo was by voorghebode ter hallen vande stede metter clocke onder ander saecken openbaerlicke uutgeheroupen ende ghepubliceert tnaervolgende art.

35. platse ter marct van appels, warmoes, salade, mussels, …

Omme te remedierne de groote ongheregheltheden die binnen zekeren jaere herrewerts gheweest hebben stede noch daghelix zyn in ghuene die heren gheneerende zyn. In alle maniere van ware te vercoopene binder marct deser stede, ghelyc appelwyss, warmoeswijss, salendewyss, musselwyss, ende andere, soo es gheordonneert dat heurlieden van nu voordan niet gheorloven en sal te staene binnen de voorseyde marckt, elders dan up huerlieder oude ghecostumeerde platsen, ende alsoo heurliden den ontfangher vande zelver marckt tooghen ende bewysen sal, ende dat up de boete van twyntich schellynghen pars. telcken te verbuerne die der contrarie dede ende daermede bevonden worde.

anno 1547

36. van geen mesch te gaederen ende leggen binnen de huusen of beloken

Upden xxiiiisten dach van decembre int jaer XV C seven en veertich soo was by voorghebode ter halle der stede van Brugghe openbaerlick onder ander saken utegheropen ende ghepublicert tnaerv. dat van nu voordan gheen waghenare, schipper noch andre en gheoorlove noch hemlieden en vervoorderen van nu voordan tmesch dat zy gaderen achter de straeten van deser stede te legghene ofte te bewarene binnen huerlieder huusen of beloken, maer dat sy tzelve gadren ende legghen buuten de poorten ende cricken deser stede ofte schepe aen eenighe steegheren uuten weghe daer minst messant, ende nieuwers et aldaer men van oudst tzelve ghecostumeert is te legghene up de boete van twyntich schellynghen parysysen telcken te verbuerne die der contrarie dede.

anno 1549. Upden xii en dach van Octobre int jaer XV C XLIX soo was by voorghebode ter hallen vande stede van Brugge openbaerlicke metter clocke onder andre saken uute gheroupen ende ghepubliceert tnaervolgende:

37. van geen mesch te leggen an cayen, noch te worpen over de caye in schepene

Omme te remedieren die groote ongheregeltheden die daghelix ghebuert by diveerssche schippers ende andre mesch achter de straete ende elders garende ende ladende, ende tzelve mesch laten ligghen ande cayen vande Reye deser stede, daerof daghelix groote corruptie ende stanck ghebuert daerof de poorterie ende inghesetenen van diere daghelix seere claghen ende szelve mesch schietende ende worpende in haerlieder schepen over de cayen van zelver stede, daerby de Reyen ende waterynghe zeere vervult worden men ghebiet van nu voordan niemandt en gheoorlove eenich greys mesch ofte andre vulichede dat men ter schepe doet, te leggene ande caye vande Reye ende tzelve van daere te werpene vande zelve caye inde voorseide schepen, maer zullen ghehouden zyn tezelve te draghene vande Reye inde zelve schepen, sonder selve mesch neder te legghenen ofte inde Reye te laten vallene, up de boeten van iii £ par. te verbuerne also dicmaels alst ghebuert ende bevonden wort.

38. van geen mesch noch greis uutte schieten dan uut te draegen ende voeren

Voortdat oock alle de ghuene die meersch ofte greys zyn garende ende wech voorende ende tzelve zyn legghende ende garende upde barvie vande Reye buuten deser stede, tusschen Brugge ende Damme, niet en gheoorlove tzelve mersch ende greys uuteschietene up de zelve barmen, maer dat zy ghehouden syn tzelve met pypegalen ende bernen uutedraghene zonder tzelve inde Reye te laten vallene up ghelycke boete

39. Geen ingewanden van beesten inde Reye te werpen

Voort dat niemand wie het zy hem vervoordere eenich buelinghen inghewanden van beesten ofte ander vulichede worpende inde Reye deser stede up de boeten van xx sch. par., t'elcken te verbuerne die der contrarie dede, de welcke boete men scherpelyck innen sal, zoo wel upde meester ende vry vande huuse diet ghebuert als upden ghuenen diet by effecte doen sal.

anno 1550

Upden xii en dach van april int jaer XV C vichtich soo was by voorghebode ter halle van stede van Brugghe openbaerl. metter clocke onder andere saken uutgheropen ende ghebublicert 'tnaervolghende

40. geen mesch te raepen upde marckt Graeberch etc.

Voort dat niemandt wie hy zy hem en vervoordert eenich mesch te rapene upde groote marckt, braembercht, buerse, burcht, Basarette platse, ende melckmarten, die den deken van mueraers metten synen ghelast zyn vanden ouden tyden te vaghene ghehout of niet, al up de boete van xx sch. par., alst ghebueren sal ende bevonden sal syn metter goedre waerheyt die boete t'innene up eerlicke executie.

anno 1551

Upden xxiiii en hoymaent XV C eenenvichtich soo was by voorghebode ter hallen vande stede van Brugghe metter clocke onder andre saecken uutgheroupen ende ghepubliceert tnaervolgende:

41. geen bomen, greis, etc. te legghen omtrent Ste Pieters kercke

Dat hem van nu voordan niemand en vervoordere eenighe boomen ofte andre belemertheden noch oock eenich greys mesch ende vulichede te legghen up de straete bachten Sint Pieters kercke streckende vande steenstockstraete tot jeghens over Tilleghem up de boete van xx sch. par.

anno 1554: T' saterdaghs den derthiensten dach van octobre int jaer XV C vierenvijftich soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe openbaerl. metter clocke onder andre saeken uutgheropen ende ghepublicert de naerv. art.

42. geen swynen binnen d'ouden vesten

Dat niemand wie hy zy en gheoorlove eenighe swynen ofte verkins te houdene binnen d' oude vesten van deser stede upde boete van iii £ par. telcken te verbuerne die ter contrarie dede alsoo dicwels alst gheschiet.

43. geen swynen achter straete

Voort dat niemande wie hy zy gheoorlove eenighe swynen of verkens achter straete of binnen deser stede te laeten gane up de boete van xx sch. par. van elcken swyne of vercken dat men bevynden sal ende diemen in schutte zal moghen doen boven de boete ten coste vande ghuenen die de toebehoren ende aenveerden zullen willen daerof de calaigne zullen moghen doen alle de ghuene die in eede syn deser stede ende de boeten hebben thuerl. profycte.

Anno 1560:

Upden viii sten dach van sporcle XV C LX was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe openbaerl. metter clocke onder andre saecken uutheroupen ende ghepublicert tnaervolgende:

44. Pissyne, hael niet te beleeden over de straete

Voort bevelen oock myn heeren vande wet eenderjeghelick wie hy zy die eenich hael suwerende van pyseyne van coeyen, peerden, swynen, ofte andre messynghen, heeft huerlieder loop hebbende upde straete deser stede, dat zy onthier ende half maerte eerstcomende die poppen, ende elder, beleeden, ende voortan alsoo ghestopt houden up de boete van x sch. par. te gaene in drien danof deen derde sal commen ten proufucte vande heere, het tweede derde vande stede ende tderde derdedeel den deken ende mueraers, doende de calenyne of by huerl. ghebracht andre in eede deser stede zyn.

anno 1564:

Upden XVIsten dach van sporcle XV C LXIIII soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe openbaerlick metter clocke onder andre saken utegheropen ende ghepublicert tnaervolgende:

45. Geen boomen noch troncken te snoucken

Voort dat niemand wie dat hy zy hem en vervoordre te snouckene nochte te wiedren eenighe boomen ofte haghen staende up de stedegront ende dat upde boete van ses ponden par. ende bovendien ghecorrigeert te wesene ter discretie van schepenen, de welcke boete men heerlick sal innen zonder verdrach.

Anno 1564

Upden derthiensten dach van octobre XV C LXIIII soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe openbaerlick metter clocke onder andre saecken utegheropen ende ghepublicert tnaervolgende:

46. de straeten niet te verhoogen

Voort dat alle de ghuene die ghehoocht hebben de straeten voor huerlaeder dueren, huusen, ofte winclen, dat sy die wederomme doen neersen ende stellen in huerl. eerste stande, soo dat die van ouden tyden ghestaen hebben, onthier ende veerthien daghen eerstcommende, upde boete van drie ponden par. ende in ghevalle datter eenighe waren die consent hadden van myn heeren van tresorie van tzelve te mueghen doene dat die huerlieder acte ende betooch overbrughen inder tresorie, binnen acht daghen eerstcommende omme by myne heeren van college daer inne te doene soo sy in raede wesen zullen, oock up ghelycke boete

anno 1560

Up den viii sten dach van sporcle int jaer XV C LX soo was by voorghebode ter halle vander stede van brugghe openbaerlick metter clocke onder andre zaken utegheroupen ende ghepublicert tnaervolgende:

47. greis, vuulicheit liggende ande grippen en waterloopen

Voort bevelen myne heeren vander wet eenderyeghelick wie hy zy die eenich greys, aerde, muedre, ofte andre belemerthede heeft ligghen, vooren ofte lancx neffens zyne woonste ofte erfve up de grippen vande straeten deser stede ofte die daer mede eenichsins belet zyn dat watre ter waterloopen gheene behoorlicke suwatre nemen noch cryghen en mach tat zy tzelve binnen ende zuueren tusschen dit en sinte Jansmesse eercommende, ende onbelemhert van dien tyt voortan houden upde boete van xx sch. par. ten behouve vande mueraers, ende up de peyne dat naer den zelven tyt den voors. deken ende mueraers tzelve zullen mueghen doen weeren ten coste van de proprietarissen vande huuse ende erfve, daer jeghens zulken belemmerthede bevonden zal worden.

48. Van geen hout, steen, etc. te legghen ontrent de winclebrugge

Voort dat niemant wie hy zy hem en vervoordere voortan niet te legghene tzy hout, turfven, mesch, steen, ofte andre zaecken, noch oock te legghene eenighe schepen of andre belemerthede, ofte belet te doene inde Reye tussen de Wincle ende Sint Gillis Brugghe, noch oock up de platse daer die vande natie van spaengnen houven huerlieder opslach van wulle, met eenighe houtwaghenen, carren, ofte andere saken up de boete van iii £ par, die bezoucken zullen als die in eede vande stede zyn.

Anno 1565

Upden heylich bloet avent den tweetsten dach van meye int jaere XV C vyventzestich soo was by voorghebode ghepubliceert tnaervolgende:

49. stuigen sonder grief te maeken

Voort dat alle de ghene die eenighe staigen maecken zullen dat zy die soo maecken datter grief of en comme want waert datter grief of quame, men zoude dat verhaelen ant guents lys of goet, by wiens ghebreke datter gheschiede.

50. hoe verre men die maeken zal

Voort dat niemande en gheoorlove eenighe staigen te maeckene voor eenich huus ofte huusen ter straetewaerts, uute voordere dan de buucken vande huuse strecken, sonderlynghe vande incommene vande steenstraete totte vrijdachmarckt upde boete van drie ponden par. ende up daerof ghecorrigiert te zyne ter discretie van schepenen.

51. geen gaten in de calsien daertoe te maeken

Voort dat niemande eenighe gaten gheoorlove te maeckene inde calsien deser stede, omme staecken daerinne te stellene maer dat de ghone die eenighe paigen maecken zullen, dat zy die maecken ofte stellen up houten, ende soo verzekeren datter gheen grief of en comme, op daer of schepelick ghecorrigiert te zyne ter discretie van schepenen.

Anno 1562

Upden lasten dach van hoymaent int jaer XV C LXII zoo was ghepubliceert tnaervolghende

52. suueren van waterlopen van alle belemmerteden

Men geeft te kennen van weghen den heere ende der wet, soe omme dieswille dat zy bevonden hebben, dat niet jeghenstaende diveerssche voorgeboden, alfve ghedaen van te rumene ende zuveren de waterloopen deser stede, daer toe gheen debvoir en es ghedaen gheweest, maer ter contrarien zyn die zelve waterloopen ten diveerssche platsen versluust ende teenemael verstopt ten grooten griefven schade ende intereste deser stede, daerby groot elve gheinfecteert werdende zulcx datter byde ghemeente groote ende juuste clachte gheschiet es. Soo eyst dat de zelve heeren vander wet hebben gheordonneert ende ordonneren by desen dat alle de ghene die gheerft zyn jeghens eenighe waterloopen deser stede, ofte die de zelve hebben leedende ende weghende over huerlieder erfve ofte lande, ende die vervult ofte versluust vernauwet ofte verstopt zyn, ofte eenichsins belemmert ende bestaen met eenighe loomen sorghen thinnen gheleuden aysementen ofte ander belemerthede, dat elc wie hy zy uut ende vande zelve waterloopen weerende ende wech doe allerande zulcke belemmerthede ende jeghens zyne erfve bedelve totten onden boodem ende canten, ende naer tuutwysen vande sticken ende designatien danof ghedaen by den ghecommitteerden vander wet, ende dat onthier ende bamesse eerstcommende elc upde boete van zes ponden par. ende boven dien up peine dat den Aman, deken vande muederaers of andre officiers deser stede tzelve zullen moghen doen thuerlieder dobbelen coste.

53. decsteenen up verwolve waterloopen

Voorts dat alle de ghuene die zulcke waterloopen hebben ligghen binnen huerlieder huuse ofte erfve die overwolfmen zyn dat sy lieden schuldich zyn zullen van thien voeten te thien voeten verdecken met eenen decksteen vander langde van drie voeten met twee ryven daer inne gheschoten, up de boete van drie ponden par.

Anno 1564

Upden xiii den dach van octobre XV C LXIIII was by voorghebode ghepublicert tnaervolgende:

54. visiteren van wynen

Voort dat niemandt wie hy zy hem en vervoordere eenighe wynen te slaene, zy en zyn alvooren ghevisiteert ende ghewarandeert by den stochoudere daertoe ghestelt ende gheordonneert, ende zy en hebben van dien danof de kennesse, up de boete van zes ponden par.

55. vercutsen van bestiaelen

Voort dat niemandt en gheoorlove eenighe beesten te coopene dieme ter stedewaert bringt, omme voort te vercoopene ende vercutsene, upde boete van thien ponden par. van elcken sticke te verbueren die der contrarie dede, den eersten ter kennesse bringhende hebbende tderde vande boete.

anno 1565

Upden vii en van septembre XV C LXV was ghepublicert tnaervolgende

56. Vercoopyn(ghe) van caustelyn(ghen), etc.

Voort soo verbiet men van nu voortanne eenighe caustelynghen, platte coucken ofte eenigherande gheeyert broot binnen deser stede te vertere ofte te vercoopene upde boete van v sch par. vande sticke, tzelve innegande doudaghe naescommende

57. Van graen te coopen ofte te assisteren

Voort soo verbiet men eenen yeghelick wie hy zy hem van nu voortanne te moyene mette lantslieden ofte ande persoonen graen te coopen brughende ter marckt, up den braeniberch deser stede, thelpene of t'assisterene met tzelfve graen te leveren ofte meten in eenigher manieren upde boete van drie ponden par. te verbuerne telcken reysen byden afnemen diemen bevinden zal daer jeghens ghedaen thebbende daerof tbezouck hebben ende de calaigne doen zullen moghen alle die in eede zyn van deser stede tzelve bevyndende hebbende de boete tzynen profycte

anno 1521

Upden eersten sporcle XV C een ende twuntich was by voorghebode utegheroupen tnaervolgende

58. hout steen up cayen brugghen of straeten

Alle de ghuene die eenighe houten, steenen of andrere belemerthede hebben ligghen op eenighe cayen, brugghen ofte elders op sheeren straete binnen deser stede, dat zy die rumen ende van daervan doen tusschen dit ende alf vastene up de boete van zes ponden parysysen.

anno 1575

Upden vyfften dach van october XV C vyventzeventich soo was by voorghebode ter halle vande stede van Brugghe openbaerlick metter clocke onder andre saken ghepublicert tnaervolgende:

59. vercutsyn van allederande victuaillen

Voort omme te remedierene de groote dierste die uuter tyt binnen deser stede gheresen es van alle maniere van etelicke ware, twelcke meest compt by den voorvercoopene ende vercutsene van dien, zoo eyst dat volghende den voorgheboden ten diveerssche stonden ende cortelynghe alhier ghedaen, men scherpelycke interdiceert ende beveelt elcken wie hy zy binnen der voorseyde stede noch binnen drie mylen ghegent der selver stede, eenighe victuaille tzy bueter, ofte caes, binden cleenen ghewichte, eyeren, melck, cuenen, cappoenen, kieckenen, partrijcen, snippen, pleuieren, appelen, peiren, nueten, raepen, cabuns, colen, radisen ende alle andre anieren van etelicke waren, te coopene omme voorts te vercoopene ende vercutsene up de boete van drie ponden parisisien, ende boven dien dien te moeten cessere van zyn ambacht ende negotiatie den termyn van drie weken tyts, voor deerste reyse, dat hy daermede bevonden of bedreghen zal worden metter goeder waerhede, door de tweede reyse up de boete van thien ponden parisisen, ende boven dien zyn ambocht ende negotiatie te moeten cesserene drie maenden tyts, ende de derde reyse up de boete van vichtich ponden parisisen, ende bovendien ghebannen of anderssins ghecorrigiert te zyne ter discretie van schepenen doende alle voorcoopen ten desen contrarien ende te vienten van ghelycke waren alst voorseyt es volghende de placaten van zyne majesteit daerfan wezende.

60. eencuyegelic syn selfs etelicke waere vercoopen

grossiers ende voorcoopers

Ende zal eenen yghelick wie hy zy zyn selfs goet by hem ofte zyne snesmete, van zulcke victuaille ende ander cleene portie van etelicke waren alsboven alle de werkedaghen vande weke van 's uuchtens totten avende vrylick moghen vercoopen ter groote marct van deser stede ter vlasmart, ande nazaretten, upde groote calcyde vande vrijdachmart, anden clooster vande fremunieren ande carmersbrugghe, ende Vlamincbrugghe, zonder begryp, welverstaende dat alle grossiers ende voorcoopers zoo wel vrimde als inghezetenen van dezer stede, zullen vermoghen te coopene int zuvelhuus dezer stede bueter ende caes in cupen ende ander int grosse naer 't luyden vande clocke int somer saisoen te neygen hueren, ende int wynter saisoen te thien hueren zonder begryp.

61. Niet te gaen rencontreren ande poorten, noch buiten om te coopen

Voort dat niemand wie hy zy en gheoorlove te gane totten poorten van deser stede, noch ooc daer buyten jeghens nemande die eenighe vande voors. victuaillie ende ander etelicke ware ter stedewaerts brinct, en die onderweghe te coopene eer sy ten voors. marten comt. Al waert oock omme zyn zelfs slete ende niet omme te vercutsene ten syne commicy mach omme aldaer vercocht te werdene ende meuwers es up de zelve peine alshier boven verclaert staet.

62. autoriteit van calengieren en distributie boete

Ende zullen hieraf tbezouck hebben alzoo wel van den deken vande vueghelmart, ende zuvelmarckt als alle ander officiers van deser stadt, den eersten bevyndende hebbende tderde van boete.

gecollationneert elke de voorseide statuten ende ordonnantien jeghens den ghene ghescreven in parchemyne int ten(?) onder de deken vande muederaers voorseide, ende vermelde bevonden accorderende van woorde ende woorde by myn onderscrift des 1sten sporcle XVI C XIX Vanderwoestyne

anno 1617

Up den 21 dach van april 1607 soo was ter halle openbaerlick uutgeropen tnaervolghende

63. ruumyn(ghe) straeten

Voorts verbiet men alle insatenen te ruumen eenighe privaeten, sonder by de proprietarissen ofte de mueders midsgaders by de ruumers danof te preadverteren anden deken vande mueraers, up de peine van xx sch. p.isis by elcke te verbueren onderteeckent P. Vande Woestyne.

Upden 14 april 1602 was ter halle uutgheroupen tnaervolghende

64. braeke van huusen

Voorts men verbiet anderwerf te brekene eenighe huusen binnen deser stede staende tzy de zelve ter straetwaert commen ofte niet, noch de selve eenichsins te vercrancken zonder alvooren consent t'hebben van die vande tresorie ende danof blycke by acte, alles up de boete van vichtich guldenen te verbueren also wel byden ghuenen die de huusen toebehooren als de wercklieden daermede besich synde. Ende boven dien de zelve huusen wedere up te macken ende stellen in zynen eersten stant

den xviii en sporcle 1623 waeren ter halle der stede van Brugge gepubliceert de naervolghende viii articlen.

65. Alsoomen by dagelycxsche experientie bevyndt dat nyet ieyhenstaende verscheyden statuuten ende goede ordonnañ ghemaect upt faict vande mueder mesch ende vuylicheyt ligghende lancx de straeten ende plaetsen deser stad om byde bequaemste middele de stad daervan te suveren ende ooc te weeren de stanc ende corruptie die daerdeure ghecauseert wort sonderlinghe d'ordonnantie vande xii octob. XV C XLIX tich daerby woden verboden wort an de gone mesch achter de straete garende ende laedende t'selve mesch niet te legghen ande cayen ofte reyen deser stede nochte t'selve te schreten ende werpen over de caye inde schepen, maer t'selve te draeghen ofte voeren inde schepen sonder te legghen ande caye ofte inde reye te laeten vallen, ende dat dies niet teghenstaende t'selve meer ende meer ghedaen wort, daerdeure de selve cayen in eenighe jaeren errewaerts stadts merckelicke schaede ende coste verarghert ende verrot syn ende de reyen in vele plaetsen met mesch ende allederande vuylicheyt vervult,

66. mueder greis etc, ande cayen niet te leggen

tude schepen niet te werpen

Soo eist dat om inde voorseide groote ongheregheltheyt te voorsien ende de stad suver t'houden, midsgh. ooc te schuwen de groote schade die de stad daerdeure es lydende verniuwende de voors. ordonnaties vande jaere XV C XLIXtich men verbiet eenen yeghelic wys hy sy eenich mesch, mueder, asschen, greys ofte ander vuylicheyt te hoopen ofte gaderen ieghens ofte lancx de caye deser stad, nochte t'selve van daer te worpen inde selve schepen up de boete van drie pon. paris. te verbueren soo dicmaels alst ghebuert ende bevonden wort.

67. mesch te by de muederaers

greis, asschen te vervoeren ten coste van de gone tselve geleit hebbende

Ende de gone die alsnu hebben ligghende eenich mesch, mueder, greis, asschen ofte andere vulicheyt an de voors. cayen ofte up eenich ander stadsgront ende platsen last men comt al t'selve te weeren ontier den eersten maerte eerstcommende up ghelicke boete ende dat bovendien stads nieuwe angehenome muederaers naer den i sten maerte voornet sullen t'selve mesch ofte mueder t'huerl. waerts vermoghen te nemen sonder vergelt ende t'greys, asschen ofte ander vulicheyt vervoeren up de vesten ten coste van de gone t'selve aldaer geleit hebbende.

67. mesch mueder niet te leggen an kercken kerchoven stads edifitien

Voorts beveelt men eenen yeghgelic voor syn huus ende bovanc van dien te vaeghen en suveren de straten ligghende ende hoopende t' mesch ende mueder int midden vande straete ofte ander bequamer plaetse sonder t'selve te legghen ofte hoopen ieghens de kercken, kerchoven, oefte eenighe stadts edificien up de boete als vooren om t'selve also ghehopt synde by de voors. stadsmuederaers met hun cruuwaghens ende carren wechghevoert te werden up de plaetsen daertoe ghedestineert.

69. niemant mesch of mueder te raepen dan muederaers

Verbiedende ooc eenenyeghelic wien hy sy eenich mesch ofte mueder lancx de straeten en andere publycqe platsen deser stad te raepen ende in hopen te gaederen dan de voorseide nieuwe anghenome muederaers ende de gone die sy sullen associeren ofte in hun dienst aennemen up de boete van xx sch. paris. te verbueren soo dicmaels alst ghebuert ende bevonden wort.

by de verpachter vande augusti 162? es eenen yegelick getaisenteert vrydachs te raepen

70. muederaers over al te raepen ende niemant syn meshoop te bevynden

beslote backen te bouden

Consenterende ende toelaetende an de selve muederaers ende de gone in hun dienst synde over en lancx de gheheele stad te raepen ende upde plaetsen daertoe gestelt ende nochte stellen te gaederen alle 't mesch ende mueder aldaer ligghende sonder dat yemande synen meshoop sal moghen bevryden dan de gone 't selve legghende in beslote backen met kennesse ende consent van die vande tresorie

71. voorgaende ordonnantien in wesen

Blyf aende voorts alle voorgaende ordonnantien upt faict van mueder, mesch, greis, asschen ende alderande vulicheyt up s'heeren straeten ende andere ongheoorloofde platsen nochte inde reyen deser stede niet te legghen, sturten, ofte werpen in hun wesen ende viguer up de booten penen van ouds daert de ghestatueert ende daervan den deken vande mueraers, amman, ende andere de calaignen sullen moghen doen als hier te vooren ende daervan boven dien de calaigne ooc sullen moghen doen de vier nieuwe anghenomen muederaers preventie stad grypende

72. muederaers boeten tegens amman, den deken ende andere

Sullen ooc de voors. deken mueraers, amman ende andere daertoe van ouds gequalifieert synde moghen doen boeten de voors. vier muederaers en de gone in hun dienst synde soo verre dat sy in eenighe ponten commen te contravenieren de voorgaende ordonnantien ende statuuten, buuten den inhouden van hun reglement ende instructie

ghepubliceert ter halle den i ste sporcle 1623

BIJLAGE 2: KWALITATIEVE INFO PER GEMEENTE

We hebben hier per gemeente een klein dossier opgesteld met een aantal interessante informatieve weetjes zoals we ze uit de kadastrale expertises gehaald hebben.

1. het vak linksboven

Dit vak bevat de naam van de gemeente, de datum van de opmaak van de kadastrale expertise zoals die opgegeven is door A. Verhulst, de gehanteerde munt(en), te kiezen uit de franse frank, florijnen courant en de hollandse gulden, de omrekeningswaarde van bunder naar hectare en enige informatie in verband met de aangekochte meststoffen: links staat het percentage van aankoop van de gewone meststoffen en rechts welke buitengewone meststoffen aangekocht werden in de gemeente. Deze informatie wordt meegedeeld in de algemene beschrijving van de gemeente.

2. het vak rechtsboven

Hier wordt de ligging van de gemeente in Oost-Vlaanderen getoond op de kaart.

3. het eerste middelste vak

Hier wordt meegegeven waar de gewone en buitengewone meststoffen vandaan komen en langs waarheen ze naar de gemeente getransporteerd zijn. Soms wordt ook het transportmiddel verduidelijkt.

4. Het tweede middelste vak

Dit vak geeft de prijzen weer van de afzonderlijke meststoffen voor zover ze opgegeven zijn in de expertise. Er wordt waar mogelijk een onderscheid gemaakt tussen transport en aankoopprijs. Waar deze samen opgegeven staan volgen de letters ‘ai’, afkorting voor ‘alles inbegrepen’. Ontbrekende gegevens worden aangeduid met een ‘/’.

5. het onderste vak

Als laatste wordt tenslotte het vruchtwisselingssysteem weergegeven. De verschillende klassen (klasse 1 tot en met 5) staan horizontaal, terwijl de afzonderlijke jaren volgens verticale kolommen tellen (jaar 1 tot en met 10). De gewassen tenslotte zijn afgekort volgens de volgende systematiek:

BIJLAGE 2.1 : ARRONDISSEMENT AALST

Bekijk het overzicht in pdf (1,2 mb)

BIJLAGE 2.2 : ARRONDISSEMENT DENDERMONDE

Bekijk het overzicht in pdf (600 kb)

BIJLAGE 2.3 : ARRONDISSEMENT Eeklo

Bekijk het overzicht in pdf (185 kb)

BIJLAGE 2.4 : ARRONDISSEMENT GENT

Bekijk het overzicht in pdf (2 mb)

BIJLAGE 2.5 : ARRONDISSEMENT OUDENAARDE

Bekijk het overzicht in pdf (830 kb)

BIJLAGE 2.6 : ARRONDISSEMENT ST.-NIKLAAS

Bekijk het overzicht in pdf (60 kb)

Bijlage 3

3.1 Veepopulatie Oost-Vlaanderen

Reeks 3.1.1: cijfermateriaal.

Bekijk het overzicht in pdf (32 kb)

Reeks 3.1.2: bewerkingen[1]

Bekijk het overzicht in pdf (20 kb)

Bijlage 3.2: De oppervlaktebepalingen

Reeks 3.2.1 oppervlaktes uit de kadastrale expertises[5]

Bekijk het overzicht in pdf (21 kb)

Reeks 3.2.2 oppervlakte van de gewassen:

Bekijk het overzicht in pdf (20 kb)

Reeks 3.2.3: de procentuele bezetting van de gewassen ten opzichte van het jaarlijkse akkerareaal.

Hier vinden we van alle hierboven vermelde gewassen de jaarlijkse procentuele verhouding ten opzichte van de totale oppervlakte akkerland.

Bekijk het overzicht in pdf (18 kb)

Bijlage 3.3: DE Meststoffenhoeveelheid

Reeks 3.3.1: gemiddelde aantallen per gemeente per hectare per jaar.

Bekijk het overzicht in pdf (25 kb)

Reeks 3.3.2 : De getransporteerde en gekochte wagens mest

We geven hier telkens van elke gemeente per jaar van de vruchtwisseling het aantal van de onderscheiden meststoffen dat per hectare van de eerste klasse gevoerd werd.

In deze reeks werden de getransporteerde en gekochte wagens mest opgenomen.

Bekijk het overzicht in pdf (25 kb)

Reeks 3.3.3 : De getransporteerde en gekochte urine

We geven hier telkens van elke gemeente per jaar van de vruchtwisseling het aantal van de onderscheiden meststoffen dat per hectare van de eerste klasse gevoerd werd.

In deze reeks werden de getransporteerde en gekochte urine opgenomen.

Bekijk het overzicht in pdf (23 kb)

Reeks 3.3.4 : De zakken asse en de zakken kalk

We geven hier telkens van elke gemeente per jaar van de vruchtwisseling het aantal van de onderscheiden meststoffen dat per hectare van de eerste klasse gevoerd werd.

In deze reeks werden de zakken asse en de zakken kalk opgenomen.

Bekijk het overzicht in pdf (22 kb)

Reeks 3.3.5 : De kruisen kalk en aantal koolzaadkoeken.[9]

We geven hier telkens van elke gemeente per jaar van de vruchtwisseling het aantal van de onderscheiden meststoffen dat per hectare van de eerste klasse gevoerd werd.

In deze reeks werden de kruisen kalk en aantal koolzaadkoeken opgenomen.

Bekijk het overzicht in pdf (22 kb)

Bijlage 3.4 De onkostbepaling

Reeks 3.4.1

Bekijk het overzicht in pdf (14 kb)