De conscripties in het 'Département de l' Escaut'. Organische groei van een recruteringssysteem, zijn conceptueel kader en zijn praktische uitvoering. Casus: de 19 gemeenten van het 'canton d' Oosterzeele'. (Olivier Van Rode)

Hoofdstuk IX : De 'levées ordinaires' uit de 'classes' van 1807, 1808 en 1809

Onmiddellijk na de derde coalitieoorlog volgde de vierde (1806-1807), waarin Napoleon de controle wist te verwerven over het grootste deel van Europa. Om die successen te behalen had de keizer een toenemende nood aan nieuwe recruten, zodat de 'levées' elkaar steeds sneller zouden opvolgen.

Op anderhalf jaar tijd, tussen december 1806 en april 1808, werden de 'levées ordinaires' uit de drie volgende 'classes' bevolen.

Het 'senatus-consulte' van 15 december 1806[30] stelde 80.000 conscrits van 1807 ter beschikking, waarvan er bij 'décret impérial' van 18 december[31] 60.000 in actieve dienst geroepen werden. De overige 20.000 waren bestemd om als reserve te dienen, maar ongeveer 14.000 ervan werden in januari 1807 in actieve dienst geroepen.

Amper drie maand later werden 80.000 conscrits van 1808 ter beschikking gesteld, waarvan er opnieuw 60.000 opgeroepen werden voor actieve dienst, en 20.000 voor de reserve[32]. Deze werden waarschijnlijk allemaal in actieve dienst geroepen[33].

Tenslotte volgde een zelfde 'levée' uit de 'classe' van 1809, eind januari 1808[34], kort nadien gevolgd door een 'levée' van 15.225 conscrits uit de reserve van 1809[35].

Op anderhalf jaar tijd waren dus ongeveer 230.000 recruten opgeroepen voor actieve dienst! Voor het eerst werd het contingent van de 'levée' van 3 vendémiaire VII (200.000) (ruimschoots) overschreden, en ditmaal werden alle gevraagde recruten ook daadwerkelijk ingelijfd...

b1. 'Instruction' van de 'directeur-général des revues et de la conscription militaire'[36]

Zo werd gesteld dat de conscrits van vroegere 'classes', die zich niet hadden laten inschrijven, bij de 'classe' van 1807 begrepen mochten worden, en tot de 'tirage au sort' toegelaten worden, tenzij de 'conseil de recrutement' mocht beslissen om artikel 22 van het decreet van 8 fructidor in te roepen ('...déclaré premier à partir, ne s' étant pas présenté pour se faire inscrire').

De 'suppléants' voor 1807 moesten behoren tot de 'classes' van X, XI, XII, XIII, XIV of 1806, voldaan hebben aan de wetten op de 'conscription militaire' en gedomicilieerd zijn in het 'département'.

De reserveconscrits mochten in geen geval een 'remplaçant' te leveren, voordat er een eventuele 'levée' uit de reserve zou bevolen zijn.

Eind februari 1807 diende de 'conseil de recrutement' in buitengewone zitting[37] bijeen te komen, om zich te vergewissen van de toestand van de conscrits van het contingent, die om gezondheidsredenen niet in de reeds vertrokken detachementen begrepen hadden kunnen worden. De raad zou bepalen of zij tegen 1 mei (of vroeger) in staat zouden zijn om te vertrekken. Indien de raad zou beslissen, dat het herstel van de conscrit langer zou duren, dan zou deze van de lijst van 1807 geschrapt worden, en overgebracht worden naar het begin van die van 1808 ('ajournement'). Zij moesten dan terstond vervangen worden door reserveconscrits. Degenen die wel geacht werden tegen 1 mei te kunnen vertrekken, zouden naar het hospitaal overgebracht worden, als behorend tot het corps waarvoor ze bestemd zouden zijn. Wie uit het hospitaal zou verdwijnen, diende als 'réfractaire' veroordeeld te worden.

Het 'département de l' Escaut' kreeg een contingent van 1404 conscrits opgelegd, waarvan 1053 voor het actief leger en 351 voor de reserve. De 'préfet' verdeelde dat contingent als volgt[38] :

Het 'département' moest 245 reserveconscrits (van de 351) leveren. Zoals gezegd vond ik ook voor deze 'levée' uit de reserve geen verdeling van het departementale contingent. Een reconstructie van het kantonnale contingent is nu evenwel mogelijk, op basis van de verhouding tussen het totale contingent voor de reserve, en dat voor de 'levée' eruit :

Het kantonnale contingent moet dus waarschijnlijk 7 of 8 geweest zijn. Zoals hierna zal blijken, kon ik ditmaal helemaal geen onderscheid maken tussen de beide contingenten. Ik zal dus voor de 'levée' beide contingenten verenigen.

Voor de datering van de lokale werkzaamheden in het kanton Oosterzele, moest ik mij ditmaal baseren op de gegevens uit het conscriptieregister. Dit vermeldt voor de door de 'sous-préfet' afgekeurde conscrits de datum van 10 januari 1807, en voor het merendeel van degenen, die van de 'conseil de recrutement' de 'réforme' kregen, 16 januari 1807[40].

nr.	'réformé' wegens	'réformé' door	datum
3	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
8	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
11	overgebracht naar 1808, wegens zwakte	conseil de recrutement	16/1/1807
16	slechte lichaamsbouw	conseil de recrutement	16/1/1807
23	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
31	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
35	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
41	'renversement des paupières et opthalmie'	conseil de recrutement	16/1/1807
43	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
47	overgebracht naar 1808, wegens zwakte	conseil de recrutement	16/1/1807
51	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
67	overgebracht naar 1808, wegens zwakte	conseil de recrutement	16/1/1807
71	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
72	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
73	afscheiding van kliervocht	conseil de recrutement	16/1/1807
74	verlamming rechterhand + zwakke lichaamsbouw	conseil de recrutement	16/1/1807
77	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
78	gewrichtsstijfheid ('ankylose') aan de linkervoet	conseil de recrutement	16/1/1807
83	hinken	sous-préfet	10/1/1807
88	lichaamslengte en hinken	sous-préfet	10/1/1807
94	afscheiding van kliervocht	conseil de recrutement	16/1/1807
97	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
99	zwakke lichaamsbouw en ('[cachexie]?')	conseil de recrutement	16/1/1807
108	slechte vorming van de rechtervoet	conseil de recrutement	16/1/1807
112	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
114	overgebracht naar 1808, breuk aan de rechterarm	conseil de recrutement	16/1/1807
115	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
120	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
122	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
130	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
131	ondoorzichtigheid van de cornea van beide ogen	conseil de recrutement	16/1/1807
132	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
134	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
149	misvorming/zwakte van de 'extrémités inférieures'	conseil de recrutement	16/1/1807
152	'imbécillité' (zwakte of dwaasheid?)	conseil de recrutement	16/1/1807
158	breuk aan het scrotum	conseil de recrutement	16/1/1807
171	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
175	misvorming van de ruggegraat	conseil de recrutement	16/1/1807
182	verlamming van een vinger van de rechterhand	conseil de recrutement	16/1/1807
184	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807
185	lichaamslengte	sous-préfet	10/1/1807

De 'sous-préfet' gaf aan drieëntwintig conscrits de 'réforme', waarvan tweeëntwintig wegens hun te kleine gestalte, en één wegens 'infirmités'. Veertien ander conscrits kregen de 'réforme' van de 'conseil de recrutement'. Er werden dus zevenendertig conscrits vrijgesteld wegens 'réforme'.

Daarnaast werden vier conscrits overgebracht naar de 'classe' van 1808, in uitvoering van de 'instruction' van de 'directeur-général'. De 'conseil de recrutement' moet dus verwacht hebben dat de grond voor hun ongeschiktheid aan hun jonge leeftijd te wijten was, en nog kon ophouden te bestaan.

Ook onttrokken aan de 'levée' was de conscrit met lotnummer 33, die een gevangenisstraf van 2 jaar uitzat, en pas op 24 april 1808 zou vrijkomen. Twee conscrits werden daarentegen toegevoegd als 'supplémentaire', de eerste geboren in 1786, en dus in feite behorend tot de 'classe' van 1806, de tweede geboren op 20 december 1772 (!) en dus in feite behorend tot de 5° 'classe' van jaar VII.

nr.	sort	remplaçant	corps	aangekomen op	vonnis	contingent
1	2				30/3/1807
2	4		10° cuirassiers	24/2/1807		1
3	5		24° de ligne	20/2/1807		2
4	6				30/3/1807
5	7		10° cuirassiers	24/2/1807		3
6	9		24° de ligne	20/2/1807		4
7	10		10° cuirassiers	24/2/1807		5
8	12		27° dragons	24/2/1807		6
9	169	substit. 13	24° de ligne (par Gie)	4/5/1807	rentré	7
10	140	substit. 14	24° de ligne	20/2/1807		8
11	15				30/3/1807
12	17		24° de ligne	20/2/1807		9
13	18		1° artillerie à pied	12/3/1807		10
14	19		24° de ligne	20/2/1807		11
15	20				30/3/1807
16	22		10° cuirassiers	24/2/1807		12
17	24		27° dragons	24/2/1807		13
18	25				30/3/1807
19	26		103° de ligne (par Gie)	arrivé	rentré	14
20	27		27° dragons	24/2/1807		15
21	28		24° de ligne (par Gie)	overleden	rentré
22	29		24° de ligne	20/2/1807		16
23	30		24° de ligne	26/3/1807 (vanuit hospitaal)	rentré	17
24	32		24° de ligne (par Gie)	15/6/1807	rentré	18
25	34	1806/264	103° de ligne	19/2/1807		19
26	36				30/3/1807
27	38	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement' op 20/1/1807 (tg dubbele indemnité)
28	42		24° de ligne (par Gie)	14/4/1807	rentré	20
29	44		24° de ligne	20/2/1807		21
30	45		24° de ligne	20/2/1807		22
31	48		24° de ligne	20/2/1807		23
32	49		27° dragons	24/2/1807		24
33	50		3° Bataillon bis du train d' artillerie	26/2/1807		25
34	52				3/10/1807
35	53				3/10/1807
36	54	kreeg de 'placement à la fin du dépôt' op 19/2/1807.
37	55	in hospitaal, overgebracht naar de 'classe' van 1808 op 1/7/1807.
38	56		24° de ligne	18/3/1807		26
39	57	overgebracht naar de 'classe' van 1808 op 1/5/1807.
40	58				3/10/1807
41	59		24° de ligne (par Gie)		3/10/1807
42	61		27° dragons	22/4/1807		27
43	62		24° de ligne	18/3/1807		28
44	63		103° de ligne	20/3/1807		29
45	64		24° de ligne	27/4/1807		30
46	65	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement' op 10/2/1807 (zonder indemnité)
47	66		24° de ligne	18/3/1807		31
48	68		27° dragons	12/3/1807		32
49	69		27° dragons	7/4/1807		33
50	70		24° de ligne	31/5/1807		34
51	75		24° de ligne	18/3/1807		35
52	76		24° de ligne	12/4/1807		36
53	79				30/3/1807
54	80	overgebracht naar de 'classe' van 1808, op 1/5/1807..
55	81	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement' op 10/2/1807 (tg dubbele indemnité)
56	82		1° artillerie à pied	6/3/1807		37
56 bis	84	overgebracht naar de 'classe' van 1808, op 10/6/1807.
57	85		85° de ligne	15/5/1807		38
sup			85° de ligne	réformé au corps
58	86				3/10/1807
59	87	overgebracht naar de 'classe' van 1808.
60	89		1° Bataillon Principal du train d' artillerie	15/5/1807		39
61	91		1° Bataillon Principal du train d' artillerie	15/5/1807		40
62	92		1° Bataillon Principal du train d' artillerie	15/5/1807		41
63	93		103° de ligne	14/5/1807		42
sup	189		24° de ligne (par Gie)	15/7/1807	rentré	43

De resultaten van de 'levée' waren duidelijk al veel rooskleuriger. Dat blijkt bij vergelijking van de hiernavolgende resultaatstabel met die van 1806 :

* de supplementaire conscrit, die op het 85° de ligne zijn 'réforme' ontving, zit gerekend bij 'réforme', en niet bij 'overblijvend voor vertrek' Hetzelfde geldt voor de naar 1808 overgebrachte conscrits.

Om zes recruten meer te leveren, moesten vijftien conscrits minder opgeroepen worden, en daarenboven werden er nog eens twee meer ongeschikt bevonden (en ditmaal naar de volgende 'classe' overgebracht). De (ruime) 'réfraction' bedroeg in 1806 nog bijna 50 %, en was in 1807 gedaald tot beneden de 34 % van het aantal opgeroepenen.

Het einde van het 'dépôt' van 1807 zag er na de 'levée ordinaire' (en die op de reserve) als volgt uit

De conscriptie van 1808 is die waarover ik het minste gegevens teruggevonden heb. Bij gebrek aan enig gegeven aangaande de verdeling van het contingent van 1398 man[41], of enig ander gegeven over de werkzaamheden, was ik volledig toegewezen op de gegevens uit het register[42].

nr.	'réformé' wegens	'réformé' door	datum
1807/11	zwakke lichaamsbouw	conseil	10/6/1807
1807/47	zwakke lichaamsbouw	conseil	10/6/1807
1807/67	'chute de l' [ains?]'	conseil	10/6/1807
1807/114	zwakke lichaamsbouw en extreem mager	conseil	18/8/1807
4	verlamming aan de linker hand	conseil	21/5/1807
5	kliergezwel	conseil	21/5/1807
10	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
11	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
16	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
18	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
21	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
22	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
25	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
26	overgebracht naar 1809, wegens zwakte	conseil	21/5/1807
31	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
32	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
35	litteken [cicatrice manifeste] aan de rechterbil	conseil	21/5/1807
36	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
39	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
46	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
53	litteken [cicatrice profonde] aan het linkerbeen	conseil	21/5/1807
55	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
57	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
59	letsel aan de rechter oogleden	conseil	21/5/1807
62	cataract aan het rechteroog	conseil	21/5/1807
65	verlies van het rechteroog	sous-préfet	11/5/1807
67	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
68	misvorming en zwakke lichaamsbouw	conseil	21/5/1807
70	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
77	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
81	overgebracht naar 1809, zwakke lichaamsbouw	conseil	21/5/1807
91	overgebracht naar 1809, te klein	conseil	21/5/1807
95	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
106	verlamming aan de rechterhand	conseil	21/5/1807
108	zwakke lichaamsbouw	conseil	21/5/1807
110	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
117	zwakke lichaamsbouw + lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
124	misvorming van de benen	conseil	21/5/1807
125	hoofdpijnen	conseil	21/5/1807
130	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
132	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
134	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
137	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
138	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
143	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
161	hinken	sous-préfet	11/5/1807
163	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
165	verlamming aan het linkerbeen [mauvaise jambe]	conseil	21/5/1807
167	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
173	kliergezwel	conseil	21/5/1807
175	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
176	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
179	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
184	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
187	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
188	verlamming (stijfheid) van de benen	conseil	21/5/1807
191	misvorming aan de voeten; hoofd overhangend naar de linkerkant	sous-préfet	11/5/1807
194	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807
199	lichaamslengte	sous-préfet	11/5/1807

Negenenvijftig conscrits werden tijdens de gewone werkzaamheden ongeschikt bevonden voor de dienst. Onder hen waren -waarschijnlijk niet toevallig- de vier reeds op 16 januari naar de 'classe' overgebrachte conscrits van 1807. Hun kwaal bleek niet te zullen verbeteren, en daarom besliste de 'conseil de recrutement' dat ze maar beter de 'réforme' konden krijgen. De vijf in mei overgebrachte conscrits van 1807 zouden wel opgeroepen worden.

De beslissingsbevoegdheid van de 'sous-préfet' blijkt aan nieuwe beperkingen onderworpen te zijn. Hij mocht de 'réforme pour défaut de taille' alleen nog toekennen aan conscrits, die onmogelijk tegen hun 20 jaar de gewenste 1,544 m konden bereiken, zelf al zouden zij nog groeien. De negenentwintig conscrits die hij om die reden afkeurde, waren allen kleiner dan 1,520 m. Zeven andere conscrits waren weliswaar kleiner dan 1,544 m, maar werden toch niet door de 'sous-préfet' afgekeurd. Hij verwees hen naar de 'conseil de recrutement', die ze naar de 'classe' 1809 overbracht. Zij waren allen groter dan 1,530 m.

De 'sous-préfet' gaf ook nog de 'réforme' wegens manifeste gebreken, aan drie andere conscrits.

De 'conseil de recrutement' gaf op zijn beurt aan nog veertien conscrits de 'réforme', en verwees er nog twee naar de 'classe' van 1809 wegens zwakte.

nr.	sort	remplaçant	corps	aangekomen op	vonnis	contingent
1807/84					3/10/1807
1	1	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement', op 9/6/1807. (hoofdpijnen)
2	2	kreeg de 'placement à la fin du dépôt', op 14/6/1807.
3	3		3° légion de Rennes	02/07/1807		1
4	6		4° légère	16/07/1807		2
5	7		3° légion de Rennes	12/07/1807		3
6	9	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement', op 11/6/1807 (imbécillité)
7	12	kreeg de 'placement à la fin du dépôt', op 3/6/1807.
8	13		3° légion de Rennes	02/07/1807		4
9	14		14° de ligne	19/06/1807		5
10	17		14° de ligne	18/07/1807		6
11	19	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement', op 18/6/1807 (taille (!?))
12	20	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement', op 10/6/1807 (mauvais genou)
13	23		14° de ligne	19/06/1807		7
14	150	substit. 27	100° de ligne	10/09/1807		8
15	28	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement', op 10/6/1807 (jambes torses)
16	29		14° de ligne	19/06/1807		9
17	30		14° de ligne	18/07/1807		10
18	33				10/12/1807
19	34		14° de ligne	19/06/1807		11
20	37		12° de ligne	05/08/1807		12
21	38		14° de ligne	19/06/1807		13
22	40		14° de ligne	19/6/1807		14
23	113	substit. 42	14° de ligne	19/06/1807		15
24	43		4° légère	16/07/1807		16
25	44		14° de ligne	18/07/1807		17
26	45		14° de ligne	19/06/1807		18
27	47		14° de ligne	19/06/1807		19
28	48	1806/240	14° de ligne	19/06/1807		20
29	50				10/12/1807
30	52				19/01/1808
31	36	kreeg de 'réforme', met toestemming van de 'directeur gal', op 1/9/1807 (ribbreuk)
32	58				10/12/1807
33	60		3° légion de Rennes*	16/07/1807		21
34	61		3° légion de Rennes	16/07/1807		22
35	64	1807/125	3° légion de Rennes	16/07/1807		23
36	66		3° légion de Rennes	16/07/1807		24
37	69		3° légion de Rennes	27/08/1807		25
38	71	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement' op 17/6/1807.
39	72	Nazareth 1807/97	3° légion de Rennes	27/08/1807		26
40	73				10/12/1807
41	74		3° légion de Rennes	16/07/1807		27
42	75		3° légion de Rennes	16/07/1807		28
43	76	overgebracht naar 1809 op 17/6/1809.
44	78	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement' op 17/6/1809
45	80		3° légion de Rennes	16/07/1807		29
46	83				10/12/1807
47	84		4° légère	16/07/1807		30
48	85		14° de ligne	18/07/1807		31
49	166		4° légère	16/07/1807		32
50	87		4° légère	16/07/1807		33
51	88		14° de ligne	18/07/1807		34
52	89	kreeg voorlopig de 'placement' <> broer deserteerde => overgebracht naar 1809.
53	90		14° de ligne	18/07/1807		35
54	92		9° hussards	30/07/1807		36
55	93		9° hussards	30/07/1807		37
56	94		14° de ligne	18/07/1807		38
57	97				10/12/1807
58	98		14° de ligne	18/07/1807		39
59	99		9° hussards	30/07/1807		40
60	101		14° de ligne	18/07/1807		41
61	102		14° de ligne	18/07/1807		42
62	103	kreeg de 'réforme' van de 'conseil de recrutement' op 6/6/1807 (hernie scrotale)
63	104				10/12/1807
64	153	substit. 105	3° légion de Rennes	27/8/1807		43
1807/87			14° de ligne	22/7/1807		44
XIII sup			12° légère	5/8/1807		45
X sup			12° légère	5/8/1807		46
XII sup			82° de ligne	26/8/1807		47
1807/80			100° de ligne	10/9/1807		48
XI sup			14° de ligne	25/1/1808		49
1807/55			14° de ligne	3/2/1808		50

*Ik ga niet uitweiden over de rol van de 'légions de réserve', maar verwijs daarvoor alleen naar het artikel van de Franse generaal Buttner in Tulards 'dictionnaire Napoléon'[43].

*Er werd geen melding gemaakt van aangehouden 'réfractaires', en gezien dat in de vorige registers altijd vermeld werd, is het aannemelijk dat er ook geen waren.

Het 'sénatus-consulte' van 21 januari 1808 had 80.000 conscrits van 1809 ter beschikking gesteld. Het decreet van 7 februari 1808 had bevolen dat er 60.000 zouden worden opgeroepen, om de vier binnen de rijksgrenzen actieve reservelegioenen aan te vullen, en de regimenten te vervolledigen, die hun 'dépôt'[44] in Frankrijk zelf hadden. De overige 20.000 zouden de (wervings-)reserve[45] van 1809 vormen[46].

Het 'département de l' Escaut' kreeg een contingent toegewezen van 1074 recruten voor het actief leger, en 359 voor de reserve.

Bij decreet van 1 april 1808[48] werden bovendien nog 15225 conscrits van de reserve opgeroepen. Dit hield voor het 'département de l' Escaut' in dat het volledige contingent van 359 conscrits voor de reserve in actieve dienst werd geroepen. De verdeling van dat contingent vormt dan ook geen probleem...

Vijfenzeventig conscrits kregen tijdens de gewone werkzaamheden de 'réforme' :

nr.	'réformé' wegens	'réformé' door	datum
1808/10	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
1808/18	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
1808/55	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
1808/57	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
1808/70	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
1808/77	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
1808/91	lichaamslengte	conseil	18/6/1807
6	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
8	doofheid	conseil	16/3/1808
10	letsel ('xosité'?) aan het rechterbeen	conseil	16/3/1808
11	zwakke lichaamsbouw	conseil	16/3/1808
14	hoofdpijnen ('teigne')	conseil	16/3/1808
15	zwakke lichaamsbouw en afscheiding van sereus vocht ('tendance au sérotus')	conseil	16/3/1808
16	etterende zweer ('ulcère') aan het rechterbeen	conseil	16/3/1808
17	misvorming van het rechterbeen	conseil	16/3/1808
24	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
27	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
28	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
31	zwakke lichaamsbouw en neiging tot breuken	conseil	16/3/1808
32	zwakke lichaamsbouw en incontinentie van urine	conseil	16/3/1808
35	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
41	hoofdpijnen	conseil	16/3/1808
42	zwakke lichaamsbouw	conseil	16/3/1808
43	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
48	vlek ('taye', nu 'taie') op het rechteroog	conseil	16/3/1808
51	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
53	'tremblemt continu du bras droit produit par une irritation convulsive du genre nerveux'	conseil	16/3/1808
62	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
63	zwakke lichaamsbouw	conseil	16/3/1808
67	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
71	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
72	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
74	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
78	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
79	misvorming van de benen	conseil	16/3/1808
80	letsel aan de rechterarm	conseil	16/3/1808
81	kliergezwel	conseil	16/3/1808
89	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
90	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
92	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
94	kliergezwel	conseil	16/3/1808
96	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
97	verlamming van de rechterhand	conseil	16/3/1808
98	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
103	hoofdpijnen ('teigne')	conseil	16/3/1808
105	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
112	verlies van het linker-, en vlek op het rechteroog	conseil	16/3/1808
115	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
116	zwelling in het rechterbeen	conseil	16/3/1808
121	zwak gezichtsvermogen	conseil	16/3/1808
122	verlies v. enkele vingerkootjes v. de rechterhand	conseil	16/3/1808
123	lichaamslengte en hoofdpijnen ('teigne')	conseil	16/3/1808
131	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
132	vergroeid litteken ('cicatrice adhérente') aan de bovenzijde van de rechterheup	conseil	16/3/1808
134	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
140	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
153	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
171	dubbele duim aan de rechterhand	conseil	16/3/1808
181	zwakke lichaamsbouw en verlamming	conseil	16/3/1808
185	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
194	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
198	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
204	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
207	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
208	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
209	verlamming aan de rechterhand	conseil	16/3/1808
213	zwak gezichtsvermogen	conseil	16/3/1808
214	vergroeid litteken aan het linkerbeen en verdikking	conseil	16/3/1808
215	kliergezwel	conseil	16/3/1808
217	onherstelbare breuk ('hernie irréductible')	conseil	16/3/1808
218	lichaamslengte	sous-préfet	5/3/1808
220	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
223	letsel ('pestilation occulte' ?) aan het rechteroog	conseil	16/3/1808
224	lichaamslengte	conseil	16/3/1808
226	zwakke lichaamsbouw en neiging tot kliergezwel	conseil	16/3/1808

De zeven door de 'conseil de recrutement' in zijn gewone zitting wegens hun lichaamslengte (tussen 1530 en 1535, en dus kleiner dan 1544) naar de 'classe' van 1809 overgebrachte conscrits, werden reeds op 18 juni 1807, dus amper een maand nadien, definitief afgekeurd. Men stapte blijkbaar alweer af van de idee, dat zij tegen de 'levée' op die 'classe' wel de gewenste lichaamslengte konden hebben.

Hoewel de bevoegdheid van de 'sous-préfet' terzake blijkbaar nog meer beperkt werd voor die 'levée', heeft men ditmaal inderdaad geen conscrits naar 1810 overgebracht. De éénentwintig conscrits, die door de 'sous-préfet' op 5 maart werden afgekeurd, waren zonder onderscheid kleiner dan 1,500 m[49] (vgl. 1808 : kleiner dan 1,520 m). De twaalf wegens hun te kleine gestalte naar de 'conseil de recrutement' verwezen conscrits[50] werden ditmaal echter onmiddellijk afgekeurd.

De 'sous-préfet' gaf ook geen 'réforme' meer wegens manifeste gebreken. Dit was niet aan het toeval te wijten (omdat er misschien niemand in aanmerking zou gekomen zijn voor de 'réforme' wegens manifeste gebreken), want de conscrit met lotnummer 112 had een oog verloren. De conscrit van 1808 met lotnummer 65 was daarvoor door de 'sous-préfet' afgekeurd. We mogen dus aannemen, dat hij die bevoegdheid verloren was, en dus in feite alleen nog een eerste selectie mocht houden. Veel te kleine, en geschikte conscrits kwamen niet voor de 'conseil de recrutement', alle anderen wel.

Naast de twaalf wegens hun te kleine gestalte afgekeurden, kregen nog vijfendertig conscrits van de 'conseil' de 'réforme' wegens gebreken.

nr.	sort	remplaçant	corps	départ	aangekomen	vonnis	cont
1*	1807/1		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/1
2*	1808/89		reservecompagnie	13/5/1806	13/5/1808		R/1
3	1808/26		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/2
4	1808/63		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/3
5	1808/81		112° de ligne	10/4/1808	31/5/1808		A/4
6	7		82° de ligne	3/4/1808	nee*
6	7		3° légion de réserve	?	21/5/1808?	overleden
7*	9		82° de ligne	3/4/1808	25/7/1808	16/06/1808	A/5
8	12		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/6
9	13	Gent 1808	25° dragons	1/4/1808	22/4/1808		A/7
10	18		112° de ligne	10/4/1808	31/5/1808		A/8
11	19		82° de ligne	3/4/1808	11/9/1808	(door Gie)	A/9
12	20	1807/126	82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/10
13*	21		10° Bon principal du train d' artillerie	8/4/1808	24/7/1808	16/6/1808	A/11
14	22		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/12
15	23		10° Bon principal du train d' artillerie	8/4/1808	22/4/1808		A/13
16	25		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/14
17	26		équipages de vaisseau	30/4/1808		15/7/1808
18	29		reservecompagnie	13/5/1808	13/5/1808		R/2
19	33		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/15
20	34		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/16
21	36		26° de ligne	15/4/1808	19/7/1808	(arrêté Gie)	A/17
22	37		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/18
23*	39		82° de ligne	3/4/1808	25/7/1808	16/6/1808	A/19
24	40		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/20
25	44		25° dragons	1/4/1808	22/4/1808		A/21
26	45		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/22
27	46		25° dragons	1/4/1808	22/4/1808		A/23
28	47		82° de ligne	3/4/1808	11/8/1808	(arrêté Gie)	A/24
29	49		82° de ligne	3/4/1808	21/7/1808	(arrêté Gie)	A/25
30	50		25° dragons	1/4/1808	22/4/1808		A/26
31	52		25° dragons	1/4/1808	overleden
32	54		1° cuirassiers	8/4/1808	27/4/1808		A/27
33	55		82° de ligne	3/4/1808	7/5/1808		A/28
34	56		10° Bon Principal du train d' artillerie	8/4/1808	22/4/1808		A/29
35	57		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/30
36	58		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/31
37	59		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/32
38	60	'placement' als broer van een conscrit in actieve dienst (reservec^ie) 6/4/1808
39	64		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/33
40	65		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/34
41	66	overgebracht naar de volgende 'levée' wegens zwakte, op 20/4/1808.
42	68		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/35
43	69		26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/36
44	70	1808/181	26° de ligne	24/4/1808	28/5/1808		A/37
45	73	kreeg de 'placement' als oudste van wezen, op 20/4/1808.
46	75		équipages de vaisseau	30/4/1808	7/6/1808		R/3
47	76		équipages de vaisseau	30/4/1808	7/6/1808		R/4
48	77		équipages de vaisseau	30/4/1808	7/6/1808		R/5
49	82		équipages de vaisseau	30/4/1808	7/6/1808		R/6
50	83		1° cuirassiers	29/5/1808	13/6/1808		R/7
51	85		reservecompagnie	28/5/1808	28/5/1808		R/8
52	86		reservecompagnie	28/5/1808	28/5/1808		R/9

* 1 (1807/1) : hij was als broer van een conscrit in actieve dienst op het 'dépôt de droit' geplaatst, maar zijn broer deserteerde, waarna hij bovenaan de lijst van 1809 werd geplaatst

2 (1808/89) : hij was om dezelfde reden voorlopig op het 'dépôt de droit' geplaatst, maar werd eveneens bovenaan de lijst van 1809 werd geplaatst, omdat zijn broer onderweg naar zijn corps overleden was, en dus nooit in actieve dienst was getreden.

6 lotnummer 7 : sic! hij staat in de controlestaat nr. 2 (detachement van 3/4/1808 naar 82° de ligne te La Rochelle) gewoon vermeld (alsof hij zou aangekomen zijn); daarnaast vinden we hem terug op de ongedateerde controlestaat 'extrait du contrôle n° 12' (nr. 12 = detachement van 22 april 1808 naar het 3° legioen te Rennes), en in het register staat naast zijn naam de vermelding "mort subitement le 27 mai 1808 étant en route à Saint-Denis avant son incorporation", wat niet strookt met de controlestaat, volgens dewelke hij al op 21 mei zou zijn aangekomen te Rennes!? Dat hij inderdaad overleden moet zijn, blijkt echter uit wat volgt (cfr. volgende pagina).

7 en 23 lotnummers 9 en 39 : waren gedeserteerd uit het detachement vertrokken op 3 april naar het 82° 'régiment d' infanterie de ligne', en werden veroordeeld. Nochtans kwamen zij een maand nadien aan op het corps.

13 lotnummer 21 : gedeserteerd uit het detachement vertrokken op 8 april naar het 10 'bataillon principal de train d' artillerie' te Metz. Hij werd eveneens na zijn veroordeling gearresteerd en naar zijn corps gebracht.

Voor de 'levée' uit de 'classe' van 1809 zijn verder nog tal van staten beschikbaar[52], die een controle mogelijk maken, en een licht werpen op mogelijke anomalieën. Hierna volgt het verloop van de 'levée', zoals het uit deze staten naar voren komt[53] :

Op 29 maart 1808 werden opgeroepen om voor de 'conseil de recrutement' te verschijnen voor de keuring vóór het vertrek : de conscrits met lotnummers 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 12, 13, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 29, 33, 34, 36, 37, 39, 40, 44, 45, 46, 47, 49, 50, 52, 54, 55 en 56.

Deze vierendertig conscrits waren dus bestemd om deel uit te maken van het departementale contingent in de 'levée' bevolen door het decreet van 7 februari 1808.

Op 1 mei waren de conscrits met de nummers 2, 29 en 36 nog niet komen opdagen. De laatste werd aangehouden en overgemaakt aan de 'gendarmerie'. De beide anderen zouden zich kort nadien aangeven, en werden opnieuw opgeroepen om zich ter keuring aan te bieden, op 10 mei. Beiden werden ze bij de departementale reservecompagnie te Gent ingelijfd, in deductie van het contingent in de 'levée' op de reserve, op 13 mei 1808.

Daarom komen ze dus ook niet voor op de staat van conscrits die op 14 mei in staat van desertie verkeerden. Deze staat vermeldt de nummers 9, 19, 21, 26, 39, allen onderweg uit hun detachement gedeserteerd.

De nummers 19 en 39 kwamen zich aanbieden, en de eerste verscheen op de keuring. Hij werd door de 'gendarmerie' naar zijn corps gebracht. De andere daagde niet op voor de keuring, en werd samen met de nummers 9 en 21 als 'réfractaire' veroordeeld tot de boete van 1500 Francs, op 16 juni 1808.

De nummer 9 zou zich nadien nog vrijwillig komen aangeven, en de beide andere (21 en 39) werden gearresteerd. Alle drie bereikten ze hun regiment, op 24 en 25 juli 1808.

De nummer 26 tenslotte moet zich ook aangeboden hebben, en werd, in deductie van het contingent in de 'levée' uit de reserve, bestemd voor de 'équipages de vaisseau' te Paimboeuf. Hij vertrok op 30 april, maar deserteerde opnieuw, en werd op 15 juli veroordeeld tot de boete van 1500 Francs. Hij werd bij zijn arrestatie naar het 'dépôt des réfractaires' in het fort Lillo ('département des Deux-Nèthes') ondergebracht.

De gedeserteerden met de nummers 47 en 49, die beiden al op 10 april hun detachement hadden verlaten, zijn op geen enkele staat terug te vinden. Beide moeten ze dus gearresteerd zijn vóór het vonnis van 16 juni geveld werd. Waarom ze pas anderhalve maand later op hun corps aankwamen, respectievelijk op 11 augustus en op 21 juli, is onduidelijk.

Intussen waren de conscrits met de nummers 57, 58, 59, 64, 65, 66, 68, 69, 70 en 73 opgeroepen om te verschijnen op 19 april 1808, ter vervanging van de nummers 2, 7 (waarschijnlijk wordt hij bedoeld door de vermelding '1 en route est mort' op de situatie van 14 mei), 9, 19, 21, 26, 29, 39, 47 en 49. Twee ervan (66 en 73) werden naar huis gestuurd (cfr tabel), en de andere acht bereikten het 26° 'régiment d' infanterie de ligne', op 28 mei 1808.

De elf volgende conscrits, met lotnummers 75, 76, 77, 82, 83, 85, 86, 87, 88 (206 door 'substitution'), 91 en 93 werden dan opgeroepen om zich op 25 april 1808 ter keuring aan te bieden, voor het contingent in de 'levée' op de reserve.

Ik kon niet achterhalen wanneer de laatste vier naar huis gestuurd werden, maar waarom dat gebeurde is duidelijk: naast de twee bij de departementale reservecompagnie ingelijfden, werden ook nog zeven andere 'réfractaires' naar hun regiment gebracht. Daardoor overschreed men het contingent in de 'levée' van 7 februari met twee recruten, en leverde men ook nog twee recruten aan één van de corpsen voor dewelke men recruteerde bij de 'levée' uit de reserve. De andere zeven opgeroepenen bereikten ook hun bestemming, zodat het contingent volledig geleverd was.

De 'réfraction' bleef in 1806 een belangrijke domper op het succes van de 'levée'. Had de amnestiemaatregel van 5 maart een enorm succes gekend, dan bleef de jacht op de 'réfractaires' een hachelijke onderneming, ondanks de toenemende hulp van belanghebbenden. De 'levée ordinaire sur la classe de 1807' had echter al veel minder te lijden onder die kwaal, hoewel ze amper een half jaar nadien uitgevoerd werd. Vanaf de 'levée' uit de 'classe' van 1808 is de 'réfraction' bijna te verwaarlozen, en in de 'levée' uit de 'classe' van 1809 werd het effect ervan zelfs tot quasi-nul herleid door de operaties van de 'gendarmerie'.

Wat heeft de overheid ondernomen, om een dergelijk resultaat mogelijk te maken? Dit onderdeel is gewijd aan de maatregelen, die de 'réfraction' aan banden konden leggen.

Daartoe wordt teruggekeerd tot vlak na de amnestie- maatregel van 5 maart 1806.

De sfeer van de 'traque' wordt goed weergegeven in het dossier over de klopjacht die in juni gehouden werd in Oosterzele, Landskouter en Moortzele. Een zekere Livin Van Hoecke had de 'maire' van Wetteren, Charles Vilain XIIII[54] op de hoogte gebracht van de aanwezigheid van elf 'réfractaires' en deserteurs in die gemeenten. De 'maire' verwittigde de 'préfet', die de 'gendarmerie' uitzond, in de nacht van 15 op 16 juni 1806.

Het proces-verbaal[55] van de actie in Moortzele toont hoe problematisch zo een operatie was op het vroeg- negentiende-eeuwse platteland :

"... entrés dans la cour du nommé Hoopstaert [= Opstael], cultivateur à Moortzeele, où étant, avons cernés les hangars et l' étable, lieus isolés et éloignés de la maison ... d' environ 30 ou 40 pas, et où se réfugient ordinairement les déserteurs dans toutes les fermes où il y en a.

... monté sur le grenier de l' étable où il a trouvé couché dans le foin un individu lequel croyant que le gendarme était seule, voulut se rebeller contre lui, mais voyant le gendarme ... et le maréchal des logis prêts à y monter aussi, s' est aussitôt rendu."

Het algemeen resultaat van de actie was bedroevend: er werd slechts één van de elf aangeduide 'réfractaires' aangehouden, samen met nog drie niet aangegeven personen. De voor dat pover resultaat opgegeven redenen waren de open bebouwing en de verplichting om vooraf een huiszoekingsbevel van de 'maire' te vragen. Dat gaf de gezochte personen de tijd om onder te duiken[56].

Het volledige dossier[57] van de razzia in de nacht van 15 op 16 juni draaide rond vier arrestanten. De actie kreeg wel nog een staartje, toen Livin Van Hoecke Vilain XIIII kwam melden dat twee 'réfractaires' ziek te bed lagen na hun vlucht in de nacht van de razzia. Op 5 juli gebood Faipoult de 'gendarmerie'-kapitein om hen aan te houden[58]. Eveneens werd de weduwe gearresteerd, waarbij één van de drie niet-aangegeven arrestanten van de razzia was aangetroffen[59].

Na al die moeite was de klus nog lang niet geklaard. Het eerste grote probleem was het vaststellen van de identiteit van de gearresteerden. De arrestant waarover het bovenstaande proces-verbaal handelde, beweerde bij zijn arrestatie Constantin Leeman te heten, geboren te zijn in Moortzele, 23 jaar oud te zijn, conscrit van jaar XII aangeduid onder het nummer 55 [sic! toen waren er nog geen lotnummers!]. Aangekomen te Gent verklaarde hij daarentegen dat zijn naam Pierre Leeman was, en wanneer hij op 17 juni, naar aanleiding van de opmaak van het P.V., nogmaals werd ondervraagd, stelde hij dat hij Joseph De Vuste was, conscrit van jaar XII uit Moortzele, en nooit aangeduid om in dienst te treden. Die naam, onder dewelke ook de informant hem kende[60], was echter helemaal niet in het register van de recruteringskapitein terug te vinden. Uiteindelijk kon men toch achterhalen dat hij Pierre François Dierens heette, en dat hij 'conscrit réfractaire' was van de 'classe' van jaar XIV (lotnummer 19), uit Scheldewindeke...

Een ander probleem komt eveneens uit hetzelfde dossier naar voor : dat van de mogelijke afrekening, waarop informanten of gezagsdragers zouden aansturen. Één van de drie gearresteerden bleek de zoon te zijn van de 'maire' van Landskouter. Deze zou conscrit zijn van jaar XII, en nooit aangeduid zijn voor een contingent. Hij werd al voor de tweede maal gearresteerd, zonder dat de 'préfet' het motief voor die aanhouding kende. De 'préfet' schreef daarom het volgende aan Vilain XIIII :

"Monsieur le capitaine de la gendarmerie, auquel j' ai demandé les motifs de cette arrestation, me répond qu' elle a eu lieu parce qu' il se trouve porté sur une liste remise par vous au brigadier de Wetteren, comme étant réfugié chez son père avec un faux passeport. Ce conscrit, étant chez son père, n' a pas besoin de passeport, et s' il en aurait un qu' il ne peut être faux attendu qu' on ne peut lui en refuser un bon. Mais comme je crois remarquer dans la conduite du brigadier de Wetteren à l' égard du fils du maire de Landscauter une espèce de vengeance, je vous prie de me faire connoître s' il est vrai que vous avez désigné à la brigade le fils dudit maire, et ce qui vous a pu porter à croire qu' il étoit muni d' un faux passeport[61]."

Faipoult verdacht hier dus een lid van de 'gendarmerie' ervan, een persoonlijk vete te hebben met de 'maire' van Landskouter! Volgens Vilain XIIII[62] zou dat weinig waarschijnlijk geweest zijn, gezien Landskouter niet tot het ambtsgebied behoorde van de brigade van Wetteren[63].

Dezelfde brief van de 'maire' van Wetteren vermeldt het derde probleem waarmee men af te rekenen had : de medewerking van de lokale gezagsdragers[64]. " ... le fils de ce maire m' a été désigné, ..., mais je crois qu' on a pris un fils pour l' autre, car ce maire doit avoir un garçon qui s' appelle Guillaume Van Der Heyden lequel a été désigné le 2° en l' an douze pour l' armée active; ce même Guillaume doit avoir déjà déserté deux fois, au dire de Livin Van Hoecke, et s' être trouvé dans l' église d' Oosterzeele lorsqu' elle a été cernée[65], et le maire /son père/ doit avoir dit qu' il répondait pour ce jeune homme, n' étant pas conscrit, en désignant ce Guillaume Van Der Heyden, sans dire qu' il étoit son fils."

Weinig gezagsgetrouwe 'maires' of 'adjoints' konden dus nog zonder problemen de 'réfractaires' beschermen, omdat het vaststellen van hun identiteit problematisch was zonder hulp van die 'maires'. Dat verscheidene onder hen die mogelijkheid ook daadwerkelijk aangrepen, blijkt uit volgend schrijven van brigadegeneraal Sarrazin, de commandant van het 'département', aan de préfet :

"Le commandant de la gendarmerie impériale m' a rendu compte que dans plusieurs communes les maires ou adjoints entravent singulièrement l' arrestation des conscrits réfractaires. Les uns se disent absens, d' autres prétendent être affairé, et en attendant font avertir les conscrits afin qu' ils s' évadent..."[66]

De generaal vreesde dat deze gang van zaken de conscrits van de nieuwe 'classe' eveneens zou aanzetten tot 'réfraction', en had daarom de commandant van de 'gendarmerie' opgeroepen om de activiteiten van zijn mannen te verdubbelen, en ruime publiciteit te geven aan de gestrengheid waarmee de 'réfractaires' zouden gestraft worden. De generaal zou zelf bij de overheden verslag uitbrengen van de mogelijke tegenstand van de 'maires'.

Faipoult repliceerde dat hij er, telkens de 'gendarmerie' melding maakte van tegenwerking door een lokale bestuurder, persoonlijk voor zorgde dat deze volgens alle gestrengheid van de wet gestraft werd. Hij wees er echter op, dat sedert 25 oktober 1806 reeds 730 conscrits vrijwillig teruggekeerd waren, 610 van 1806 en 120 van de vorige 'classes'. Dit resultaat was volledig te danken aan de inzet van de 'maires', die hen overtuigd hadden. Hij voegde er nog aan toe : "Quand on considérera, ensuite, qu' un maire de campagne craint en chaque instant la vengeance des mal intentionnés, que sa ferme, ses granges peuvent être incendiées, ainsi qu' il est arrivé, il y a un an, au maire de Nokeren, on pensera que les résultats obtenus sont à peu près tout ce dont on pouvoit se flatter."[67]

De 'préfet' nam dus opnieuw de verdediging van zijn ondergeschikten, door wiens overtuigingskracht de overheid in één klap meer 'réfractaires' te pakken kreeg, als de 'gendarmerie' er ooit kon aanhouden. Uit de algemene staten van arrestatie[68] blijkt dat duidelijk : tussen 15 frimaire XIII (6 december 1804) en 30 juli 1809 werden amper 64 'réfractaires' uit het kanton gearresteerd, en vóór 1 januari 1807 amper 23!

Om de strijd tegen de 'réfraction' te intensiveren, velde Faipoult volgend 'arrêté' :

Considérant que dans plusieurs cantons la plupart des conscrits de 1806 ne se sont pas rendus au lieu du départ pour faire partie des détachemens; que grand nombre de ceux qui se sont présentés et ont fait partie des détachemens, ont déserté en route;

Considérant que le grand nombre de conscrits rebelles à la loi sur la conscription mettrait l' autorité dans le cas d' appeler toute la classe sans néanmoins pouvoir compléter le contingent;

Considérant que l' intérêt des familles auxquelles appartiennent les conscrits non encore appelés exige que des mesures de sévérité soient employées à l' égard des parents dont leurs fils se sont montrés rebelles à la loi; qu' il est urgent d' employer ces mesures;

Il sera envoyé dans les cantons des militaires lesquels seront placés chez les parens des conscrits déserteurs ou en défaut de s' être présentés. Ils seront par eux payés, savoir:

Ces militaires resteront chez les particuliers chez lesquels ils auront été placés jusqu' à ce que le conscrit qui aura donné lieu à la mesure se soit rendu devant le préfet pour y recevoir une destination.

Les militaires ne quitteront la maison que lorsque le commissaire nommé pour l' exécution du présent arrêté leur en aura donné l' ordre.

Monsieur ... est nommé commissaire pour l' exécution du présent arrêté dans le canton de ... . Il se concertera avec MM. les maires des communes qui composent ledit canton, pour le placement des militaires chez les parens des conscrits réfractaires."

J. Haesebeyt, de 'maire' van Schelderode (en later ook Baaigem, Lemberge en Munte), werd op 8 november 1806 benoemd als 'commissaire' voor het kanton Oosterzele. Hij kreeg de beschikking over vijf 'chasseurs à cheval' -waaronder één onderofficier-, die hij als 'garnisaires' moest logeren bij de meest gegoeden onder de ouders van 'réfractaires'. In zijn benoemingsbrief[70] las hij de volgende waarschuwing : "Je vous préviens que si vous négligiez de placer les militaires chez les parens des conscrits réfractaires, ils resteraient à votre charge personnelle."

De operatie mocht dus in geen geval een meerkost voor het 'département' meebrengen! De militairen mochten trouwens in geen geval bij behoeftige ouders gelogeerd worden. Dezen moest de 'commissaire' onder druk zetten door te dreigen met bewarend beslag op hun goederen.

De 'commissaire' had in feite een dubbele functie. Naast de aanwending van 'mesures de sévérité' moest zijn aanstelling de 'maires' ook aanzetten zich meer in te spannen om de conscrits te overtuigen vrijwillig terug te keren en zich op de 'préfecture' aan te bieden. Hierboven bleek reeds dat er tussen 25 oktober 1806 en 28 januari 1807 maar liefst 730 conscrits (610 van 1806 en 120 van voorgaande 'classes') aan hun oproep voldeden. De 'garnisaires' vormden dan wel een doorslaggevend argument voor de gegoeden, de behoeftigen moesten anders overtuigd worden.

Jammer genoeg is er quasi niets bekend over de activiteiten van de 'commissaire' in verband met die conscrits. Degenen van de 'classe' van 1806 waren nog niet veroordeeld, en werden dus gewoon naar hun corps gebracht. Mogelijks kon men de conscrits met lotnummers 3, 18, 52, 81, 99, 109 tijdens die periode overtuigen om toch nog te vertrekken. Alleen de laatste zou zijn corps bereiken, en de anderen werden in september 1807 gevonnist.

In een circulaire van 2 februari 1807 aan de 'maires' bekloeg de 'préfet' zich over het feit dat hij verplicht was toen al de reserveconscrits op te roepen. Hij maande de 'maires' dan ook aan om beroep te doen op de 'gendarmes' om de 'réfractaires' naar hun plicht te roepen. Zoniet zag hij zich verplicht om zelf opnieuw 'garnisaires' te sturen, zoals naar aanleiding van de 'levée' van 1806. In elk geval moesten de conscrits zich binnen de acht à tien dagen aanbieden[71]. Daarop vroeg Haesebeyt, die nog steeds 'commissaire spécial' was, drie 'garnisaires' om bij de ouders van de 'réfractaires' te logeren[72].

2) Maatregelen tegen de behoeftige ouders van conscrits, die in staat van 'réfraction' verkeerden

Op 24 februari 1807 schreef Faipoult aan de commandant van de 24° militaire divisie, om deze te melden dat hij de 100 militairen, die de 'directeur-général' hem extra ter beschikking stelde om als 'garnisaires' geplaatst te worden, voorlopig niet nodig had.

"Depuis environ quinze jour, monsieur le général, que j' ai placé des chasseurs et des gendarmes en garnison dans les cantons les plus insoumis, chez les parens des réfractaires; beaucoup de ces réfractaires ont rejoint, mais ce moyen n' a produit aucun effet à l' égard des réfractaires dont les parens sont indigent. Beaucoup de ces parens ont abandonnés leur domicile de manière que le placement des garnisaires chez ces individus ne peut produire aucun effet."[73]

Was de 'préfet' in het verleden afkerig van geweldmaatregelen, dan stelde hij nu toch datgene voor[74], wat door de meeste historici[75] als het meest onmenselijke werd omschreven :

"J' ai exposé à monsieur le conseiller d' état, directeur-général des revues et de la conscription, combien le nombre des conscrits réfractaires était énorme; que le placement des garnisaires chez les parens des conscrits réfractaires ne faisaient pas d' effet sur beaucoup d' eux vu leur indigence et l' impossibilité dans laquelle ils étaient de payer les frais occasionnés par les garnisaires. Je lui priais de m' autoriser à faire arrêter pour quelque tems les parens de plusieurs conscrits réfractaires comme le seul moyen à rappeler leurs enfans à leurs devoirs."[76]

'Directeur-général' Lacuée had de 'préfet' op 20 februari geantwoord dat deze maatregel onwettelijk zou zijn, en dat hij zich toch zou moeten behelpen met de 'garnisaires', hoe terecht zijn opmerkingen over hun ontoereikendheid ook mochten zijn. De 'ministre de la police générale' had echter niet zoveel scrupules. Deze liet Faipoult wel toe om de ouders van de 'réfractaires' aan te houden[77]...

3) Het invoeren van 'cartes de sûreté' voor conscrits die aan de wet hadden voldaan

In zijn circulaire van 26 februari 1807[78] bracht de 'préfet' de 'maires' op de hoogte van het feit dat de conscrits van de 'classes' van de jaren VIII tot 1806, die aan de conscriptie en de 'désignation' hadden deelgenomen, maar die nooit voor een contingent aangeduid waren, een 'carte de sûreté' zouden krijgen, die hun persoonsbeschrijving zou bevatten. Ze zouden die 'carte' dan bij elke controle door de 'gendarmerie' kunnen voorleggen, zodat ze verder met rust konden worden gelaten. Voor de conscrits van XIII, XIV en 1806 zouden die 'cartes' toegestuurd worden, zodat de 'maires' ze maar aan de betrokkenen moesten overmaken. Voor de conscrits van VIII tot XII was dit echter niet mogelijk, gezien de 'préfecture' niet beschikte over lijsten die voorzien waren van de persoonsbeschrijving van de conscrits. De 'maires' dienden daarom alle conscrits van VIII tot XII bij zich te roepen om er de persoonsbeschrijving van te noteren, en de lijst ervan zo snel mogelijk aan de 'préfecture' overmaken[79].

Hield deze maatregel een enorme verbetering in voor de conscrits die effectief aan de conscriptie en de 'désignation' hadden deelgenomen, toch was de bedoeling waarschijnlijk veeleer het vergemakkelijken van de controletaak van de 'gendarmerie'. Wie voortaan niet een dergelijke 'carte de sûreté' kon voorleggen, werd geacht in staat van 'réfraction' te verkeren. Zoniet moest hij immers toch in het bezit zijn van een dergelijke kaart. De jongeren moesten dus verplicht een soort ID-kaart bij zich hebben. Of 'hoe de conscriptie ingreep op de All-tag'!

Op 11 maart zond de 'préfet' de lijst van te arresteren 'réfractaires' van 1806 en 1807 naar het kanton.

Haesebeyt schreef daarop naar de 'maires' opdat zij de betrokkenen terstond zouden waarschuwen "...que s' ils ne se présentent pas pour rejoindre sur le champ, les mesures les plus sévères vont être prises à leur égard. Un détachement nombreux de gendarmes et militaires est sur le point de se rendre en ce canton à charge de leurs parens : de mesures plus rigoureuses seront prises si les réfractaires ne se rendent pas à leur devoir."[80]

De 'maires' kregen daarbij de opdracht om degenen die zich zouden aanbieden, door de 'garde-champêtre' naar de 'préfecture' te laten begeleiden, om te verhinderen dat ze zouden onderduiken, zoals de ervaring geleerd had.

Twee dagen nadien deed Haesebeyt persoonlijk alle gemeenten aan, en wendde hij er alle overtuigingsmiddelen aan. Hij moet naar eigen zeggen enig resultaat geboekt hebben :

"J' ai la douce satisfaction de vous dire, et vous devez en être convaincu par le nombre qui s' est déjà présenté à vous, qu' ils [die 'moyens de persuasion'] n' ont point été infructueux"[81].

De 'préfet' uitte inderdaad zijn tevredenheid[82]. Er waren wel tenminste twee ouders gearresteerd[83], en in Balegem zou hetzelfde nog gebeuren...

Op 4 april 1807 besloot de 'conseil de recrutement' om aan alle 'réfractaires' van de verschillende 'classes' de mogelijkheid te bieden om zich vóór 1 mei aan te bieden op de 'préfecture', om dan in alle vrijheid een regiment te vervoegen. In zijn circulaire van 6 april[84] droeg de 'préfet' de 'maires' op om deze 'allerlaatste' genademaatregel uit te hangen in hun gemeente, en hem elke zondag van april af te kondigen na de mis, voor de kerkdeuren. Terloops vertelde hij hen nog dat er zich op 4 april vierenzeventig conscrits hadden aangeboden.

Tien dagen nadien was hij al veel minder enthousiast[85]. Gezien het zwakke resultaat, bleek het nodig om de oproep aan de ouders te hernieuwen, en nogmaals de nadruk te leggen op de bijzonder strenge maatregelen, die getroffen zouden worden tegen degenen die zouden volharden in hun weerspannigheid. Daar tegenover stond de belofte dat zij vrijgesteld zouden worden van de boete, indien hun zoon zich zou aanbieden.

Ditmaal was de respons iets groter[86], en de 'conseil de recrutement' besloot de amnestie te verlengen tot 25 mei. Bovendien mochten conscrits, die nooit waren ingeschreven in hun 'classe', tot 25 mei deelnemen aan de 'tirage au sort'. Deden zij dat niet, dan zouden ze als 'réfractaires' vervolgd worden[87].

Er is weinig bekend over de resultaten van de amnestie. Ik vond alleen een lijst van personen, die op 26 mei deelnamen aan de 'tirage au sort'[88]. Die lijst vermeldt drie conscrits uit het kanton, één die tot XIII moest behoren, en die niet voor actieve dienst werd aangeduid, één die zich voor XII en één die zich voor 1807 had moeten laten inschrijven, beide aangeduid om in actieve dienst te treden. De laatste zou alvast op 3 oktober 1807 als 'réfractaire' veroordeeld worden[89], en is dus niet in dienst getreden.

Hoeveel 'réfractaires' uit het kanton zich aangeboden hebben om een corps te vervoegen, kon ik niet achterhalen. Wel vond ik een lijst van conscrits die op 6 mei 1807 vertrokken zijn naar het 24° 'régiment d' infanterie de ligne', en onderweg deserteerden[90]. Deze lijst vermeldt één conscrit van XII (volt.), één van XIII (lotnr. 24) en twee van 1806 (lotnrs. 26 en 99). Bij 'arrêté' van 28 mei 1807[91] beval de 'préfet' de arrestatie van hun vaders, die aangehouden werden op 5 juni. Kort nadien keerden de voortvluchtigen terug...

Ook tegen de ouders van de 'réfractaires' die zich niet hadden aangeboden, zou eenzelfde 'mesure de rigueur' genomen worden. Zo noemde de 'maire' van Merelbeke zes te arresteren personen, om volgende reden : "...nonobstant mes démarches je vois qu' il y en a qu' ils [sic : qui] ne veulent se soumettre aux lois, même qu'ils donnent des mauvais exemples aux autres conscrits désignés et causent souvent que les habitans disent que ce n' est que pour ceux qui sont en bonne volonté qui rejoints leur drapeaux [sic]"[92]

Eind mei was het duidelijk dat de zachte aanpak ditmaal over het algemeen zijn effect had gemist. Een nieuwe verlenging van de amnestie werd dan ook verworpen[93], en de repressieve maatregelen kregen opnieuw de bovenhand.

Verschillende 'arrêtés' bevalen in juni de aanhouding van ouders van 'réfractaires'[94], die door de 'maires' aangeduid waren als 'favorisant la désertion de leurs enfants'. De 'maires' werden weliswaar door de 'réfractaires' aangezet tot dergelijk gedrag! Zo schreef de 'maire' van Melle dat "les déserteurs se sont ventés de ne pas rentrer avant que leurs parens furent en prison"[95].

Op 22 juni uitte 'commissaire' Haesebeyt zijn bezorgdheid over de ijver waarmee bepaalde 'maires' hem bijtraden. "...malheureusement il y a des communes qui fourmillent des déserteurs. J' estime que Baleghem et Scheldewindeke en renferment plus de 50; Oosterzeele, Landscauter et Moortzeele en ont aussi un grand nombre. Lorsque vous m' avez chargé de votre commission pour la rentrée des conscrits de 1806 et 1807, j' ai été à même de remarquer que, dans les deux premières communes surtout, il y avait du micmac, surtout de la part des gardes-champêtres, et, ce qui plus est encore, on est venu me dire, mais je n' ose le croire, qu' on a été à Baleghem jusqu' à distribuer des cartes civiques aux conscrits réfractaires."[96]

Hij stelde de 'préfet' dan ook voor om een sterk detachement 'gendarmes' naar het kanton te sturen "...qui, à leur arrivée pourront s' adresser aux maires, s' y faire délivrer des listes exactes et ensuite se rendre chez les parens des conscrits, y demander leur fils et à défaut de présentation arrêter et renfermer les parens : ces mesures sont rigoureuses, mais enfin elles deviennent nécessaires d' après le déshonneur que le département en éprouve, déshonneur qui couvre aussi bien les fonctionnaires qui font leur devoir que les autres"

Faipoult stelde hem tien 'gendarmes' ter beschikking, vergezeld van een 'maréchal des logis', die bij de ouders gelogeerd moesten worden. Zij waren gemachtigd om de ouders, die hij zou aanduiden als verdacht van aansporing tot desertie, aan te houden en naar de 'maison de dépôt' te Gent te voeren. Hun aanhouding moest dan onmiddellijk aan de 'préfet' gemeld worden[97].

De 'maréchal des logis' kreeg daarvoor een premie van 6 Francs per dag, en de 'gendarmes' 4,50 Francs per dag. Haesebeyt stond de 'gendarmes' echter niet toe hun premie van de ouders van de conscrits te innen, maar opteerde ervoor, die kosten zelf voor te schieten.

De volgende tabel geeft het overzicht van het verblijf van de 'gendarmes' in het kanton, en de erdoor veroorzaakte kosten[98] :

datum	gebeurtenissen	kostprijs
30/6/1807	maréchal des logis en 10 gendarmes kwamen binnen te Bottelare, kregen 1 dag meer uitbetaald als verplaatsingskost	102.00F
1/7/1807	maréchal des logis en 5 gendarmes gingen van Bottelare naar Balegem (2 gemeenten)	57.00F
1/7/1807	5 gendarmes bleven te Bottelare	22.50F
2/7/1807	2 gendarmes gingen van Bottelare naar Balegem (2 gemeenten)	18.00F
	3 gendarmes gingen van Bottelare naar Scheldewindeke (2 gemeenten)	27.00F
	maréchal des logis en 5 gendarmes bleven te Balegem	51.00F
3/7/1807	maréchal des logis en 2 gendarmes gingen van Balegem over Gontrode naar Baaigem (3 gemeenten)	45.00F
	3 gendarmes gingen van Balegem naar Landskouter (2 gemeenten)	27.00F
	3 gendarmes bleven te Scheldewindeke	13.50F
	2 gendarmes bleven te Balegem	9.00F
4/7/180	maréchal des logis en 8 gendarmes gingen van hun standplaats naar Balegem (2 gemeenten)	84.00F
4/7/180	2 gendarmes bleven te Balegem	9.00F
5/7/1807	maréchal des logis en 2 gendarmes gingen van Balegem naar Gijzenzele (2 gemeenten)	30.00F
	3 gendarmes gingen van Balegem naar Scheldewindeke (2 gemeenten)	27.00F
	3 gendarmes gingen van Balegem naar Landskouter (2 gemeenten)	27.00F
	2 gendarmes bleven te Balegem	9.00F
6/7/1807	maréchal des logis en 2 gendarmes gingen van Gijzenzele naar Melle (2 gemeenten)	30.00F
	3 gendarmes bleven te Scheldewindeke	13.50F
	3 gendarmes gingen van Landskouter naar Melle (2 gemeenten)	27.00F
	2 gendarmes bleven te Balegem	9.00F
7/7/1807	maréchal des logis en 2 gendarmes bleven te Melle	15.00F
	3 gendarmes bleven te Scheldewindeke	13.50F
	3 gendarmes gingen van Melle naar Oosterzele [en terug?] (2 gemeenten)	27.00F
	2 gendarmes bleven te Balegem	9.00F
8/7/1807	maréchal des logis en 2 gendarmes bleven te Melle	15.00F
	3 gendarmes bleven te Scheldewindeke	13.50F
	3 gendarmes gingen van Melle naar Oosterzele [en terug?] (2 gemeenten)	27.00F
	2 gendarmes bleven te Balegem	9.00F
9/7/1807	maréchal des logis en 1 gendarme gingen van Melle over Munte naar Merelbeke (3 gemeenten)	31.50F
	1 gendarmes ging van Melle naar Scheldewindeke (2 gemeenten)	9.00F
	3 gendarmes bleven te Scheldewindeke	13.50F
	3 gendarmes gingen van Melle naar Scheldewindeke (2 gemeenten)	27.00F
	2 gendarmes gingen van Balegem naar Scheldewindeke (2 gemeenten)	9.00F
10/7/1807	maréchal des logis en 1 gendarme bleven te Merelbeke	10.50F
10/7/1807	9 gendarmes bleven te Scheldewindeke	40.50F
11/7/1807	maréchal des logis en 1 gendarme bleven te Merelbeke	10.50F
11/7/1807	9 gendarmes bleven te Scheldewindeke	40.50F
12/7/1807	maréchal des logis en 1 gendarme bleven te Merelbeke	10.50F
12/7/1807	9 gendarmes bleven te Scheldewindeke	40.50F
+	voor het vertrek uit het kanton	51.00F
+	voor de garde-champêtre van Lemberge, voor 12 dagen 'exécution', met inbegrip van de verplaatsingen	36.00F
	=	1105.5F

Het resultaat van deze dwangmaatregelen mocht bevredigend genoemd worden. Waar de zachte hand faalde, had de overheid ditmaal haar antwoord klaar. In zijn verslag van 6 juli, wanneer hij de staat van de tot dan toe gearresteerde 'réfractaires' aan Faipoult overmaakte, kon Haesebeyt trots stellen : "Vous serez à même de juger si la mesure que je vous ai proposée par ma lettre du 22 juin à produit des effets!"[99] Op zes dagen tijd hadden drieënveertig conscrits zich 'vrijwillig' aangeboden, en waren er drie andere gearresteerd.

Maar niet alles liep van een leien dakje! Op diezelfde 10 juli meldde Haesebeyt het volgende aan de 'préfet' : "Neuf gendarmes se trouvent à Scheldewindeke. C' est là une commune qui montre la plus mauvaise volonté du canton. Trois gendarmes y étaient en exécution depuis huit jours, et la rentrée étoit presque nulle : il y a peu d' activité, s' il n' y a rien de plus, de la part de l' adjoint et du garde champêtre."[101]

Diezelfde 'adjoint' had echter op 9 juli naar 'maire' D'Hane-Steenhuyse geschreven om zijn wanhoop te uiten : "Les nommés Jean Moulin, Jean Baptiste van Bever, Pierre Jean Dankaert et Emmanuel De Mulder, tous conscrits réfractaires, se sont rendu pour partir pour leur destination. Jean De Tollenaere a été arrêté et les trois gendarmes restent toujours en exécution. Nous avons plusieurs pères et mères des conscrits qui ont abandonné leur maison pour ne pas être arrêté."[102]

De 'maire' zond de brief door naar Faipoult, die er in de marge bijschreef "il faut retirer les gendarmes qui sont en exécution! Qui les y a mis? Ce sont les pères qu' il faut arrêter et non pas une exécution qu' il faut faire."

Hij schreef daarom aan Haesebeyt dat het zo wel voldoende was : "Comme les gendarmes ont été assez longtems en exécution dans le canton; qu' il est inutile de faire des frais dont le recouvrement serait difficile, je vous invite à les renvoyer dans leurs brigades respectives. S' il y a encore des réfractaires qui s' obstiennent à comparaître je vous serai obligé de me faire connaître les noms de leurs pères et mères. Je chargerai la gendarmerie de les arrêter. J' écris aujourd'hui à Monsieur le capitaine de gendarmerie pour faire arrêter quatre pères de conscrits de la commune d' Oosterzeele[103]. Je vous prie de retirer de suite de cette commune la force armée"[104]

Haesebeyt kon dus niet anders, dan de 'garnisaires' laten vertrekken, wat gebeurde op 12 juli 1807. Waarschijnlijk is dat veel 'réfractaires' uit Scheldewindeke ten goede gekomen. Daarentegen werden zes vaders van Oosterzeelse conscrits inderdaad gearresteerd[105]

Opvallend in deze actie, is het feit dat enkele gemeenten niet door de 'gendarmes' werden aangedaan. Dikkelvenne en Moortzele worden wel vermeld op de lijst van 6 juli, van de vrijwillig teruggekeerde 'réfractaires' (met respectievelijk één en drie namen). Voor Moortzele heb ik zelfs een los lijstje gevonden, met alle 'réfractaires' uit de gemeente[106]. Over Gavere en Vurste kon ik niets terugvinden. Waren er geen 'réfractaires' in die gemeenten?

Tot slot volgt hier nog een opsomming van de vonnissen, die werden geveld tegen conscrits die in staat van 'réfraction' verkeerden. We keren terug tot de 'levée' uit de 'classe' van jaar XIII.

In 1807 heeft de overheid voor het eerst een vrij afdoende antwoord gevonden op de 'réfraction'. De conscrits van de 'classes' van 1807, 1808 en 1809 waren veel meer geneigd om te gehoorzamen aan hun oproep, en niet zonder reden. Eens de repressie de fysieke persoon van hun ouders aantastte, waren zij machteloos, en konden zij niets anders doen dan zich aanbieden. En de overheid zou dit succes zeker verzilveren...

[30]'Sénatus-consulte relatif à la conscription de 1807' dd. 15/12/1806 (4°, bull. 127, n° 2072); Pas., 1° série, Lois françaises, XIV, p. 64.

[31]'Décret relatif à la levée de la conscription de 1807' dd. 18/12/1806 (4°, bull. 128 en 128 bis, n° 2073); Pas., 1° série, Lois françaises, XIV, p. 64.

[32]'Sénatus-consulte qui met à la disposition du Gouvernement quatre-vingt mille conscrits de 1808' dd. 9/4/1807 (4°, bull. 141, n° 2276); Pas., 1° série, Lois françaises, XIV, p. 115; 'Décret sur la levée et la répartition des conscrits de 1808' dd. 18/4/1807 (4°, bull. 142 en 142 bis, n° 2347); Pas., 1° série, Lois françaises, XIV, p. 115-116.

[33]Ik vond geen wetteksten die de reserveconscrits van 1807 en 1808 in actieve dienst riepen. Een circulaire van Lacuée bevat echter het departementale contingent in de 'levée' uit de reserve van 1807. Aan de hand van de verhouding daarvan tot de totale reserve van het 'département' kan het aantal reservisten dat opgeroepen werd op 14.000 geschat worden. Voor 1808 is het vermoeden minder sterk te onderbouwen, gezien geen enkele literaire bron beschikbaar was. Het totale aantal geleverde recruten laat echter uitschijnen dat de gehele reserve opgeroepen moet zijn (in vergelijking met het aantal geleverde recruten van 1807, en in acht nemend dat van beide 'classes' 80.000 recruten ter beschikking gesteld werden. Zie verder voor de cijfers.

[34]'Sénatus-consulte relatif à la conscription de 1809' dd. 21/1/1808 (4°, bull. 175, n° 2944); Pas., 1° série', Lois françaises, XIV, p. 213; 'Décret impérial contenant la répartition des conscrits de la classe de 1809' dd. 7/2/1808 (4°, bull. 178, n° 2976); Pas., 1° série, Lois françaises, XIV, p. 220. Beide teksten zitten ook in: RAG, Scheldedepartement, 3177/2;

[35]'Décret impérial qui ordonne la mise en activité de 15.225 conscrits de réserve de 1809' dd. 1/4/1808; RAG, Scheldedepartement, 3177/8.

[36]Circulaire van de 'Directeur-général' aan de 'préfet' dd. 31/12/1806; RAG, Scheldedepartement, 2061/2.

[37]Conform het decreet van 18 december 1806 moest de raad zijn gewone zitting beginnen op 15 januari. De detachementen moesten vertrekken vanaf 25 januari.

[38]'Conscription 1807, département de l' Escaut, tableau de répartition entre les arrondissemens de sous-préfecture, et de la sous-répartition entre les cantons ou arrondissemens de justice de paix, des 1053 conscrits pour l' armée active et des 351 conscrits pour la réserve, que le département de l' Escaut doit fournir dans la levée ordonnée par le décret impérial du 18 décembre 1806', s.d.; RAG, Scheldedepartement, 2061/1.

[39]Circulaire van de 'directeur-général' aan de 'préfet' dd. 29/1/1807; RAG, Scheldedepartement, 2061/12.

[40]RAG, Scheldedepartement, 6036. De conscrits waarvan de 'réforme' later gedateerd is, kregen die pas bij de keuring voor het vertrek.

[41]Dat contingent ken ik trouwens alleen van een numerieke staat van de 'départs' tot 31 juli 1807, getiteld 'Départ des conscrits de 1808' waarop vermeld staat : 'contingent 1398'.

[42]RAG, Scheldedepartement, 6038.

[43]BUTTNER (François), "réserve", in: TULARD (Jean) (e.a.), Dictionnaire Napoléon, Poitiers, Fayard, 1987, pp. 1451-1452.

[44]Hier gaat het om de 'dépôts', waar de recruten ontvangen en opgeleid werden, alvorens ze getransfereerd werden naar de 'bataillons de guerre' van het regiment.

[45]De voor de reserve aangeduide conscrits mochten thuis blijven, maar kregen wel een opleiding. Die van het 'dépôt du sort' hadden geen plichten als militair, tenzij een nieuwe 'levée' hen zou oproepen.

[46]Voor de referenties van 'sénatus-consulte' en decreet, cfr. noot 4.

[47]'Conscription 1809, département de l' Escaut, tableau de répartition entre les arrondissemens de sous-préfecture, et de la sous-répartition entre les cantons ou arrondissemens de justice de paix, des 1074 conscrits pour l' armée active et des 359 conscrits pour la réserve, que le département de l' Escaut doit fournir dans la levée ordonnée par le décret impérial du 7 février 1808', s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 4874/6.

[48]Zie noot 5 van dit hoofdstuk.

[49]Hun lichaamslengte lag tussen 1,300 en 1,499 m.

[50]Waarvan er één eveneens kleiner was dan 1,500 m, met name 1,496 m

[51]Voor 1809 heb ik veel meer gegevens teruggevonden. Zo vond ik de genummerde controlestaten van de diverse detachementen terug (in: RAG, Scheldedepartement, 4840 en 4841), die de fragmentaire gegevens uit het register (RAG, Scheldedepartement, 6040) uitstekend aanvullen. Tenslotte beschikte ik over 'Département de l' Escaut, état des hommes en route sur la classe de 1809' s.d.; RAG, Scheldedepartement, 2062/29.

[52] 'Appel pour le 29 mars 1808' (met 'suite ... appelé pour le 19 avril/ ... pour le 25 avril'), s.d.; 'conscrits de 1809 en retard au 1° mai', s.d.; 'Conscription 1809, situation au 14 mai', s.d.; 'État des conscrits de 1809 en état de désertion au 14 mai 1808' s.d.; 'Conscrits de 1809 à convoquer pour le 26 mai 1808 pour compléter le contingent' s.d.; 'Département de l' Escaut, contrôle général des conscrits de l' an 1809 condamnés à l' amende comme réfractaires, ainsi que leurs pères et mères comme civilement responsables,' s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 4838/1.

[53]Waarbij natuurlijk de tabel voor ogen gehouden moet worden.

[54]Vilain XIIII was 'délégué du préfet' geweest bij de lokale werkzaamheden voor de 'levée ordinaire sur les classes des années XI et XII' in de conscriptieomschrijving Oosterzele, in jaar XII. (cfr. supra). Het is niet duidelijk in welk verband hij in 1806 betrokken raakte bij het kanton. Kreeg hij opnieuw een mandaat? Daarvan heb ik alvast niets teruggevonden. Het lijkt me eerder aannemelijk dat de informant zich tot hem richtte uit vrees dat hij als verklikker gelyncht zou worden, indien hij bij een 'maire' van het kanton zelf zijn verklaringen zou afleggen.

[55]Procès-verbal de la traque, faite pendant la nuit du 15 au 16 juin dans les communes d' Oosterzeele, Landscauter et Moortzeele, dd. 17/6/1806; in : RAG, Scheldedepartement, 4906.

[56]Brief van de 'gendarmerie'-kapitein aan de 'préfet' dd. 18/6/1806; in : RAG, scheldedepartement, 4906.

[57]Dat tussen tal van andere brieven, staten ... verspreid zit, in de algemene bundel RAG, Scheldedepartement, 4906.

[58]Brief van de 'préfet' aan de 'gendarmerie'-kapitein, dd. 5/7/1806; in : RAG, Scheldedepartement, 4906.

[59]Brief van de 'préfet' aan de 'gendarmerie'-kapitein, dd. 21/6/1806; in : RAG, Scheldedepartement, 4906.

[60]Cfr. diezelfde brief. Dat feit kan alleen betekenen dat de betrokkene, die werkzaam was bij de 'maire' van Moortzele, op de 'mairie', of in de watermolen van diens adjoint, de molenaar van het dorp, die naam had aangenomen wanneer hij bij hen in dienst trad.

[61]Brief van de 'préfet' aan de 'maire' van Wetteren, dd. 21/6/1806; in : RAG, scheldedepartement, 4906.

[62]Brief van de 'maire' van Wetteren aan de 'préfet', dd. 29/6/1806; in : RAG, scheldedepartement, 4906.

[63]Uit de registratie van de arrestaties valt op te maken, dat het kanton onder de brigade van Eke viel. Zij verzorgde immers het leeuwedeel van de arrestaties in het kanton. De brigades van Wetteren en Zottegem arresteerden er slechts enkele 'réfractaires' en deserteurs. Wanneer we bovendien de kaart van het 'département de l' Escaut' bekijken (p. 20), dan blijkt dat Eke vlakbij het kanton lag, wat de veronderstelling nog aannemelijker maakt.

[64]Hier wel enigszins vertekend, omdat de 'maire' zijn eigen zoon verdedigde.

[65]Dit moet een vorige actie zijn geweest, waarbij de 'gendarmes' op zondag de kerk omsingelden en iedereen bij het buitenkomen om het certificaat van zijn conscriptie vroegen. De 'maires' moesten bij die actie degenen identificeren, die dat certificaat niet konden voorleggen. Over deze actie in het kanton heb ik geen gegevens gevonden, maar wel over (de voorbereiding van) een gelijkaardige actie in de gemeenten Waarschoot, Lembeke en Oostwinkel, op kerstdag 1806 (in: RAG, Scheldedepartement, 4905).

[66]Brief van de commandant van het 'département' aan de 'préfet', dd. 23/1/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4907

[67]Brief van de 'préfet' aan de commandant van het 'département', dd. 28/1/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4907.

[68]'Gendarmerie impériale, état des conscrits réfractaires du département de l' Escaut, arrêtés pendant...'; in: RAG, Scheldedepartement, 3844/2-6.

[69]'Arrêté' dd. 2/11/1806; in : RAG, Scheldedepartement, 4906.

[70]Brief van de 'préfet' aan de 'maire' van Schelderode, dd. 8/11/1806; in : RAG, Scheldedepartement, 4906.

[71]Brief van de 'préfet' aan de 'maires', dd. 2/2/1807; RAG, Scheldedepartement, 2061/13.

[72]Brief van de 'préfet' aan de kapitein van de reservecompagnie dd. 6/2/1807; in RAG, Scheldedepartement, 4907.

[73]Brief van de 'préfet' aan de commandant van de 24° militaire divisie, dd. 24/2/1807; RAG, scheldedepartement, 2061/23

[74]Hij blijkt daarbij niet alleen gestaan te hebben. Zo stelde de 'juge de paix' en ex-'maire' van Sint-Truiden dezelfde maatregel voor aan de 'préfet' van het 'département de la Meuse- inférieur'. BOIJEN (Richard), "De conscriptie te Sint-Truiden tijdens het Frans bewind, 1795-1814", in : Belgisch tijdschrift voor militaire geschiedenis, XX, 1973-'74, pp. 130-131.

[75]Zo bijvoorbeeld door Verhaegen : "..., l' autorité poursuivait les voies de contrainte en incarcérant durant plusieurs mois les parents des réfractaires. Ici se rencontrait une violence inexcusable. Nos archives sont pleines de détails sur la détention des familles de conscrits insoumis.... in: " VERHAEGEN (Paul), La Belgi- que sous la domination Française, 1792-1814. IV L' empire; Bruxelles/Paris, Goemaere/Plon, 1929, p. 551.

[76]Brief van de 'préfet' aan de commandant van de 24° militaire divisie, dd. 24/2/1807; RAG, scheldedepartement, 2061/23.

[77]Brief van de 'conseiller d' état chargé du 1° arrondissement de la police générale de l' empire' aan de 'préfet', dd. 14/2/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4869/3.

[78]Circulaire van de 'préfet' aan de 'maires', dd. 26/2/1807; RAG, Scheldedepartement, 2061/14.

[79]Cfr. de vroeger reeds aangehaalde 'État nominatif des conscrits des classes des ans 8, 9, 10, 11 et 12 de la commune d' .... qui, ayant satisfait à la conscription, n' ont point été désignés, ni pour l' armée active ni pour la réserve', alle daterend van maart of april 1807; in: RAG, scheldedepartement, 4831.

[80]Brief van de 'commissaire spécial' aan de 'maires', dd. 14/3/1807; in: RAG, scheldedepartement, 4907.

[81]Brief van de 'commissaire spécial' aan de 'préfet', dd. 23/3/1807; in: RAG, scheldedepartement, 4907.

[82]Brief van de 'préfet' aan de 'commissaire spécial', dd. 26/3/1807; in: RAG, scheldedepartement, 4907.

[83]'Liste des pères ou mères des conscrits réfractaires dont l' arrestation est ordonnée par le préfet en vertu de l' autorisation de son Excellence le ministre de la police générale', s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 3841/1. De lijst vermeldt vier personen uit het kanton, maar slechts voor twee ervan werd de datum van arrestatie ingevuld. Het is onduidelijk of de andere twee ook zijn aangehouden.

[84]Circulaire van de 'préfet' aan de 'maires', dd. 6/4/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 2061/36.

[85]Circulaire van de 'préfet' aan de 'maires', dd. 16/4/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 2061/36.

[86]Er hebben zich tot 1 mei 538 réfractaires 'aangeboden'.

[87]Circulaire van de 'préfet' aan de 'maires', dd. 3/5/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 2061/36.

[88]'Liste des conscrits qui ont été admis à tirer au sort le 26 may 1807', dd. 26/5/1807; RAG, Scheldedepartement, 3841/2.

[89]Hij staat op de 'contrôle général des réfractaires. Exercice 1807', s.d.; RAG, Scheldedepartement, 3211/1.

[90]'État nominatif des conscrits et suppléans du département de l' Escaut partis de Gand le 6 may 1806 [sic! 1807] et dirigés sur le 24° de ligne, et qui ont désertés en route', dd. 6/5/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 3841/1.

[91]'Arrêté' van de 'préfet' dd. 28/5/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 3841/1.

[92]Brief van de 'maire' van Merelbeke aan de 'préfet', dd. 1/6/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 3841/1.

[93]Cfr. brief van de 'maire' van Oosterzele aan de 'préfet', dd. 18/6/1807, en antwoord van 2/7/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4906.

[94]'Arrêté du préfet' dd. 10/6/1807; 'Arrêté du préfet' dd. 12/6/1807' en 'Arrêté du préfet' dd. 27/6/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4907.

[95]Brief van de 'maire' van Melle aan de 'préfet', dd. 10/6/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4907.

[96]Brief van de 'commissaire spécial' aan de 'préfet', dd. 22/6/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4869/3.

[97]Brieven van de 'préfet' aan de 'gendarmerie'-kapitein, en aan de 'maire' van Munte, commissaire spécial', dd. 29/6/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4869/3.

[98]Brief van de 'commissaire spécial' aan de 'préfet', dd. 31/8/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4907.

[99]Brief van de 'commissaire spécial' aan de 'préfet', dd. 6/7/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4906.

[100]De hoger reeds geciteerde staat 'Gendarmerie impériale, état des conscrits réfractaires du département de l' Escaut arrêtés pendant...' (RAG, scheldedepartement, 3844/2-6, in casu 3844/4, staten '..la seconde quinzaine de juin de 1807', '...la première quinzaine de juillet 1807', '...la seconde quinzaine de juillet 1807' en '...la première quinzaine de août') vermeldt nochtans slechts 22 vrijwillig teruggekeerde 'réfractaires' en één gearresteerde, die allen naar het 'dépôt des réfractaires' te Lille gebracht zijn.

[101]Brief van de 'commissaire spécial' aan de 'préfet', dd. 10/7/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4906.

[102]Brief van de 'adjoint' van Oosterzele aan de 'maire'; brief van die 'maire' aan de 'préfet', dd. 9/7/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4906.

[103]Met name de vier door de 'adjoint' vernoemde, die zich niet op de 'préfecture' hadden aangeboden.

[104]Brief van de 'préfet aan de 'commissaire spécial', dd. 10/7/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4906.

[105]'Arrêté du préfet' dd. 10/7/1807; in: RAG, Scheldedepartement, 4944.

[106]RAG, Scheldedepartement, 2061/53.

ARRONDISSEMENT	AA	R	Totaal
Gent	355	118	473
Oudenaarde	244	82	326
Dendermonde	322	107	429
Eeklo	132	44	176

n° sort	reden	n° sort	reden
1	broer in actieve dienst	54	broer in actieve dienst
21	broer in actieve dienst	60	broer in actieve dienst
37	broer in actieve dienst	90	broer in actieve dienst
39	broer in actieve dienst	116	broer in actieve dienst
40	broer in actieve dienst	123	broer in actieve dienst
45	broer in actieve dienst

n° sort	reden	n° sort	reden
2	oudste van vier wezen	82	broer in actieve dienst
8	broer in actieve dienst	96	broer in actieve dienst
12	broer in actieve dienst	100	broer in actieve dienst
15	oudste van drie wezen	111	vader van 71 jaar
24	vader van 71 jaar	120	broer in actieve dienst
41	vader van 71 jaar	149	broer in actieve dienst
49	broer in actieve dienst	154	broer in actieve dienst
51	propre au service	164	broer in actieve dienst
54	broer in actieve dienst	180	broer in actieve dienst
79	broer in actieve dienst

ARRONDISSEMENT	AA	R	Totaal
Gent	375	125	500
Oudenaarde	256	86	342
Dendermonde	338	113	451
Eeklo	105	35	140

opgeroepen	réforme en dépôt	overblijvend voor vertrek	aangekomen	overleden	réfraction	waarvan gevonnist
51	3	48	46	1	8	4*

KANTON	AA	A	Totaal	KANTON	AA	R	Totaal
Kruishoutem	30	11	41	Nazareth	23	7	30
Deinze	26	9	35	Nevele	27	9	36
Evergem	24	8	32	Oosterzele	33	11	44
Gent (la ville)	93	31	124	Zomergem	32	11	43
Gent (Extra Muros)	21	7	28	Waarschoot	20	6	26
Lochristi	26	8	34

arrêté du préfet	vonnis	veroordeelden	aantal uit het kanton
15 messidor XIII	19 messidor XIII	XIII (1° départ)	17
30 fructidor XIII	4° complém. XIII	XIII (2&3 départ)	19
18 maart 1806	22 maart 1806	XIII (latere)	33
31 mei 1806	5 juni 1806	XIV	43
13 oktober 1806	?	XI&XII voltigeurs	7
14 februari 1807	18 februari 1807	IX & X	4
10 maart 1807		XIV (amnestie)	1
19 maart 1807	23 maart 1807	-1806-	25
26 maart 1807	30maart 1807	-1807-	6
9 september 1807	12 september 1807	-1806-(amnestie)	8
30 september 1807	3 oktober 1808	-1807-(amnestie)	6
5 december 1807	10 december 1807	-1808-	7
15 januari 1808	19 januari 1808	alle 'classes'	2 (XIV en 1808)
7 maart 1808	10 maart 1808	-1808 fin dépôt-	1
14 juni 1808	16 juni 1808	-1809-	3
13 juli 1808	15 juli 1808	-1809-	1
			183