De conscripties in het 'Département de l' Escaut'. Organische groei van een recruteringssysteem, zijn conceptueel kader en zijn praktische uitvoering. Casus: de 19 gemeenten van het 'canton d' Oosterzeele'. (Olivier Van Rode)

De vervollediging van het leger vlotte maar niet. De 'levée' van 30.000 conscrits op elk van de 'classes' van de jaren IX tot XII, zowel voor het actief leger als voor de reservecompagnieën, sleepte enorm lang aan. Daarom besliste de wetgever op 3 germinal XII (24 maart 1804) om een nieuwe 'levée' te organiseren, van 30.000 nieuwe recruten voor het actief leger en 30.000 voor de reservecompagnieën, op de te vormen 'classe' van jaar XIII. Net zoals de vorige wetten, wachtte ook deze lang op een uitvoerend 'arrêté'[564]. Dit laatste kwam er pas op 8 nivôse XIII (29 december 1804). Toen werd de nood aan recruten blijkbaar opnieuw sterker, want al op 27 nivôse XIII (17 januari 1805) beval de wetgever de volgende 'levée', van opnieuw hetzelfde aantal conscrits, op de 'classe' van jaar XIV. En het uitvoerend 'arrêté' volgde ook nog in jaar XIII, op 8 fructidor (26 augustus 1805).

Hoewel het eigenlijk om twee onderscheiden 'levées' ging, besloot ik deze toch samen te behandelen. Hoewel ze niet volledig simultaan uitgevoerd werden, sleepte de 'levée' op de 'classe' van jaar XIII immers opnieuw zolang aan, dat zij nog volop aan de gang was, toen men aan de 'levée' op de 'classe' van jaar XIV moest beginnen.

Daarnaast was jaar XIV een zeer kort jaar, gezien op 1 januari 1806 definitief overgestapt werd op de gregoriaanse kalender. De kunstgreep die toen genomen werd om de 'classe' van 1806 voldoende groot te maken, vormt een goede reden om de 'levée' op die 'classe' afzonderlijk te behandelen, los van de twee voorgaande (hoewel ook die twee nog in 1806 aansleepten).

Tenslotte zijn de overeenkomsten, zowel in de tekst van de wetten van 3 germinal XII en van 27 nivôse XIII, als in de tekst van de 'Décrets impériaux' van 8 nivôse en van 8 fructidor XIII zo opvallend[565], dat een wetsvergelijkende behandeling een extra dimensie biedt in de analyse van de organische groei van de recruteringswetgeving.

Hierna volgt dus eerst een analyse van de vier teksten, waarbij de focus vooral gericht zal zijn op de verschillen, tussen beide teksten onderling, en tussen die teksten enerzijds, en die aangaande de vorige 'levées' anderzijds. Daarna wordt opnieuw dieper ingegaan op de uitvoering in de praktijk, in het 'département' en in het kanton Oosterzele.

Beide teksten zijn letterlijk identiek, met als enige verschil het jaar van de conscriptie. Ze bepaalden enkel de departementale contingenten, en verwezen voor het overige naar de wetten van 28 floréal X en 6 floréal XI.

Ook het decreet van 8 fructidor herhaalt grotendeels de bepalingen van dat van 8 nivôse. Beide decreten bestaan uit een aantal thematisch afgebakende titels, zodat ze best titelsgewijs behandeld konden worden. Zoals gezegd volgt hierna de vergelijking tussen beide decreten onderling, en de verschillen met het 'arrêté' van 29 fructidor XI[570] en voorgaande.

Voor het eerst bepaalde men expliciet, dat de verdeling diende te gebeuren op basis van het bevolkingscijfer (en rekening houdend met het aandeel dat voor de marine bestemd was)[571]. Dit gold zowel voor de verdeling van het departementale contingent door de 'préfet' onder de arrondissementen, als voor die van de verschillende arrondissementele contingenten, door de 'sous-préfets' onder de 'cantons de justice de paix'[572].

Het grootste praktische verschil tussen beide decreten school in de aanvang. Een niet in het decreet van 8 nivôse terug te vinden artikel[573] luidde : "Les trente mille conscrits de l' an 14, qui, en vertu de la loi du 27 nivôse an 13, doivent être levés pour compléter l' armée sur le pied de son organisation, et les trente mille destinés à rester en réserve ou à porter l' armée au pied de guerre, sont mis en activité;...".

Naast de marine moesten ook de personen, in dienst bij de kustwacht, in rekening gebracht worden bij de verdeling van het contingent.[574]

Naast het feit, dat men niet langer expliciet termijnen vooropstelde, waarbinnen de diverse instanties hun respectievelijke opdracht dienden uit te voeren, was er inzake de verdeling van het contingent één groot verschil met de vorige 'levées'. Dit verschil lag in de basis voor de recrutering. Nadat in jaar VII het administratieve tussenniveau (de bestuurlijke kantons) centraal had gestaan bij de recrutering, had de wet van 17 ventôse VIII haar naar het lokale niveau (de gemeente) verschoven. Daarbij was dan wel de mogelijkheid voorzien om kleine gemeenten te verenigen voor de levering van een gezamenlijk contingent. Dit principe bleef in voege, impliciet in de uitvoering van het 'arrêté' van 18 thermidor X, en expliciet herhaald in het 'arrêté' van 29 fructidor XI.

Het decreet van 8 nivôse XIII keerde in feite terug naar de procedure van jaar VII[575]. Men ging echter, om begrijpelijke praktische redenen, niet het administratieve tussenniveau (de 'sous-préfecture) als basis kiezen, maar wel het jurisprudentiële (het 'canton de justice de paix').

Uit de tekstuele vergelijking zou men kunnen concluderen, dat hiermee een radicale verandering doorgevoerd werd. In het vorige hoofdstuk bleek al, dat dit niet het geval was. Had men in jaar XI de 'levée ordinaire sur les classes des années IX et X' nog, in de geest van de wet van 17 ventôse VIII, op gemeentelijk niveau uitgevoerd, dan had men in jaar XII de 'réunion' zeer ruim geïnterpreteerd, en vaak[576] zelfs het kantonnale niveau als basis genomen. Op 8 nivôse XIII legaliseerde men dus in feite alleen maar een praktijk, die reeds voordien ingang had gevonden.

De conscriptie werd, onder toezicht van de 'préfet', een bevoegdheid van de 'sous-préfet', die voor de correcte opmaak alle maatregelen mocht nemen, die hij nodig zou achten. In het eerste arrondissement mocht de 'préfet' daartoe een lid van de 'conseil de préfecture' aanstellen.

De 'maire' moest eerst een gemeentelijke lijst opmaken, waarop elke conscrit van de 'classe' van jaar XIII diende te worden geplaatst, die zijn wettelijk domicilie[577] op de gemeente had, ongeacht het feit of hij al dan niet aanwezig was, gehuwd, ongehuwd of weduwnaar, en of hij voor een 'exemption' in aanmerking kwam. Deze lijst diende in alfabetische volgorde opgemaakt te worden.

Op basis van de gemeentelijke lijsten, die hem door de 'maires' overgemaakt werden, diende de 'sous-préfet' een algemene alfabetische lijst per kanton op te maken, tegen 20 pluviôse XIII (9 februari 1805), die in elke gemeente van het kanton uitgehangen moest worden gedurende tien dagen (van 20 tot 30 pluviôse)[578]. Gedurende die termijn konden dan de opmerkingen of klachten ontvangen worden in een daartoe in elke gemeente te openen register.

Het nieuwe decreet stelde de 'sous-préfet' expliciet verantwoordelijk voor de juistheid en volledigheid van de gegevens in de lijsten.

Bij de wettelijk op de gemeente gedomicilieerde conscrits van de 'classe' van jaar XIV rekende men expliciet de individuen, die op het ogenblik van de conscriptie opgesloten waren in een gevangenis.

Gezien het decreet van begin fructidor dateerde, kon men de data naar vendémiaire vervroegen. De 'sous-préfet' diende de kantonnale lijst af te werken tegen 10 vendémiaire XIV (2 oktober 1805), waarna deze tot 20 vendémiaire (12 oktober 1805) zouden uithangen.

Het decreet van 8 fructidor expliciteerde ook nog eens, dat de 'sous-préfets' de door hen opgemaakte kantonnale lijsten dienden door te sturen naar de 'préfet', zodat deze de 'tableau général des conscrits du département' kon opmaken, conform de wet van 19 fructidor VI, en deze aan de 'ministre de la guerre' overmaken. De 'sous-préfet' moest die lijsten echter pas doorsturen, na de 'vérification' (cfr. 3).

Voor het eerst week men inzake de conscriptie fundamenteel af van de wet van 19 fructidor VI. Het principe, dat de conscrits van éénzelfde classe, ongeacht hun woonplaats, de plaats moesten innemen die hun leeftijd hen toekende, werd opgeheven. Dit principe was bedoeld als oproepvolgorde[579], maar had nooit als zodanig kunnen fungeren. Zoals gezegd, wachtte men immers nooit op de afwerking van de algemene conscriptielijst van de republiek, om een 'levée' te organiseren. Bijgevolg had de rangschikking volgens leeftijd geen enkel praktisch nut. Toch eiste men tot en met jaar XII dat de lijsten conform de wet opgemaakt zouden worden. Bovendien had men in jaar VII ervaren, hoe moeilijk het was een conscrit aldus te identificeren, en vanaf jaar VIII werden alfabetische lijsten opgemaakt per arrondissement en per département. Over de papierberg, waaronder de administratie zich bedolven zag, hebben we het voldoende gehad...

Met het decreet van 8 nivôse XIII stapte men resoluut af van de rangschikking volgens leeftijd, en tegelijk ook van de arrondissementele lijsten[580]. Dat hierbij een akte van de uitvoerende macht inging tegen een wet (en dus een hogere rechtsregel), geeft nog maar eens de verschuiving weer van een 'rechtstaat' naar een vermomde dictatuur. Maar intussen was de 'premier consul' een erfelijk keizer geworden...

De 'vérification' van de kantonnale lijsten[582], het onderzoek en de visitatie van de conscrits, en de 'désignation' werden een bevoegdheid van de 'sous-préfet', behalve in de gevallen die expliciet aan de 'préfet' of de 'conseil de recrutement' voorbehouden werden. Zijn beslissingen moesten ogenblikkelijk en voorlopig uitgevoerd worden.

Deze werkzaamheden zouden overal in het keizerrijk aangevat worden op 1 ventôse XIII (20 februari 1805). De 'sous-préfets' moesten, acht dagen tevoren, bij wege van publikatie en uithanging, de dag bekendmaken waarop ze zich naar het 'chef-lieu de canton' zouden begeven. Ze moesten de 'maires' dan bevelen om elke conscrit schriftelijk op te roepen zich die dag aan te melden, op de voorgeschreven plaats en het voorgeschreven uur. Het voorwendsel, de orders niet ontvangen te hebben, onthief hen echter niet van de verschijningsplicht.

Indien het gros van de bevolking niet veel verder verwijderd woonde van het 'chef-lieu d' arrondissement', in vergelijking met de afstand tot het 'chef-lieu de canton', kon de 'sous-préfet', mits toestemming van de 'préfet', beslissen om de werkzaamheden daar te laten doorgaan.

Alle recruterings-(onder-)officieren van het volledige arrondissement moesten zich die dag ook naar het 'chef-lieu de canton'[583] begeven. De hoogste in graad moest deelnemen aan alle werkzaamheden, en mocht aan de 'sous-préfet' alle eisen stellen, die hij zou nodig achten. De 'sous-préfet' was gehouden zich over al die eisen uitspreken.

Verder moest op het 'chef-lieu' ook een 'gendarmerie'-officier aanwezig zijn, en, naargelang de omstandigheden, één of twee brigades van dat wapen. De 'sous-préfet' moest daartoe de nodige opeisingen doen.

Tenslotte moesten de 'maires' of 'adjoints' van alle gemeenten van het kanton bij de werkzaamheden aanwezig zijn. Zij zouden daartoe opgeroepen worden door de 'sous-préfet'.

Evenals voor jaar XIII, zou ook voor jaar XIV met de werkzaamheden begonnen worden, daags na afloop van de tiendaagse termijn, toegekend voor het formuleren van opmerkingen en klachten inzake de kantonnale lijsten. Gezien die termijn liep tot 20 vendémiaire, moest met de werkzaamheden begonnen worden op 21 vendémiaire XIV (13 oktober 1805).

Daarnaast werd nog eens expliciet bepaald, dat de 'sous-préfet' moest instaan voor het oproepen van de recruterings-(onder-)officieren. De 'sous-préfet' diende ook alle eisen, gesteld door de hoogste recruteringsofficier, te vermelden in het proces-verbaal van zijn werkzaamheden.

Dit zou er kunnen op wijzen, dat er zich in jaar XIII nog strubbelingen zouden voorgedaan hebben tussen de militaire en de civiele instanties. Zelf heb ik daar geen aanduidingen van aangetroffen, voor het 'département de l' Escaut'.

Zoals het op 17 ventôse VIII bedoeld was, moest de 'sous-préfet' de spilfiguur worden van de recrutering. Gezien de 'sous-préfets' echter toen nog niet in functie getreden waren, en zij bij hun aanstelling vaak blijk gaven van een relatieve apathie -en soms zelf antipathie- ten overstaan van de recrutering, had men hun bevoegdheden in de twee volgende 'levées' toegekend aan de nieuwe recruteringsinstanties. Dit had echter een al te grote machtsconcentratie in handen van de militaire overheid meegebracht. Nu maakte men vooralsnog de 'sous-préfet' tot spilfiguur.

De 'sous-préfet' moest van alle opmerkingen, die aangaande de conscriptielijsten gerezen zouden zijn, kennis nemen, en op basis daarvan aan de kantonnale conscriptielijst alle toevoegingen, wijzigingen of weglatingen toebrengen, die hij gerechtvaardigd zou achten. De secretaris moest nota nemen van elk van zijn beslissingen.

De opdracht van de secretaris werd geherformuleerd : hij moest een proces-verbaal opmaken van alle werkzaamheden inzake de 'vérification des listes'.

Artikel 10 van het 'arrêté' droeg dezelfde 'vérification des listes' op aan de conseil municipal, of aan de 'commission', ingeval van 'réunion' tussen meerdere gemeenten.

Voordien baseerde men zich exclusief op de wet van 19 fructidor VI. De artikelen 33 en 34 bepaalden dat de kantonnale conscriptielijst ter inzage op het secretariaat van de 'administration municipale' moesten gehouden worden, zodat eenieder er kennis van kon nemen en weglatingen kon aanklagen. Binnen de maand na de opmaak van de lijst mochten de conscrits ook tegen de mogelijke vergissingen in hun nadeel beroep aantekenen bij de 'administration centrale'.

Onmiddellijk na de 'vérification' moesten de conscrits gekeurd worden. Het onderzoek moest bijgewoond worden door één 'maire' of 'adjoint', één recruteringsofficier, de 'gendarmerie'-officier en een door de 'préfet' aangeduide[584] gezondheidsofficier of (civiele) arts, te nemen buiten het arrondissement waarin hij werkzaam moest zijn.

Alle conscrits zouden nominatief afgeroepen worden, in de alfabetische volgorde van de kantonnale conscriptielijst.

Was een conscrit aanwezig, dan moest hij onder een soort juk geplaatst worden[585], waarvan de dwarslat gefixeerd lag op 1,544 m. Reikte hij niet aan de dwarslat, dan moest men op de lijst, bij zijn naam, en in de kolom met de 'observations', "...qui alors portera le titre de colonne des décisions du sous-préfet..." de volgende formule neerschrijven : "incapable, à cause de sa taille, de soutenir les fatigues de la guerre."[586] Telkens moest de precieze lichaamslengte genoteerd worden.

Was de conscrit groter dan 1,544 m, dan werd naast zijn naam "bon par la taille" geschreven. Hij moest dan terstond gekeurd worden op zijn fysieke gesteldheid.

De 'sous-préfet' diende hem te vragen of hij gebreken had, die hem in de onmogelijkheid stelden om de vermoeienissen van de oorlog te dragen. Daarbij diende hij hem erop te wijzen dat, ingeval hij nadien de 'réforme' zou vragen, of ze ongevraagd zou krijgen, wegens niet-aangegeven gebreken, hij gehouden zou zijn om op eigen kosten een vervanger te leveren. De recruteringsofficier was trouwens gemachtigd om, indien de conscrit zelf geen lichamelijke gebreken zou inroepen, toch de visitatie te vragen.

De visitatie moest gehouden worden door de recruteringsofficier, de 'gendarmerie'-officier, de gezondheidsofficier en de 'maire' van een andere gemeente dan die waar de conscrit zijn domicilie had.

Verklaarden de recruteringsofficier en de meerderheid van de commissieleden de conscrit geschikt voor de dienst, dan zou hij als dusdanig in de kolom met de 'observations' genoteerd worden. Werd hij door de recruteringsofficier en een meerderheid van de leden ongeschikt bevonden, dan moest hij als dusdanig op een speciaal daartoe voorziene lijst bijgeschreven worden.

Telkens wanneer slechts een minderheid van de leden de beslissing van de recruteringsofficier bijtrad, hetzij voor zijn afkeuring, hetzij voor zijn aanvaarding, moest de 'sous-préfet' de verwijzing naar de 'conseil de recrutement' bevelen. De motieven voor de beide meningen zouden dan in de kolom met de 'observations' geschreven worden.

Wees de visitatie uit, dat de conscrit gebreken zou geveinsd hebben, of dat hij zich vrijwillig verminkt zou hebben, om ongeschikt verklaard te worden, dan zou hij aangegeven worden bij de 'conseil de recrutement'.

Vroegen noch de conscrit, noch de recruteringsofficier om de visitatie te houden, dan zou de conscrit gehouden zijn deel te nemen aan de 'désignation', net zoals degenen die bij de visitatie geschikt bevonden werden.

Aan elke tot deelname aan de 'désignation' gehouden conscrit moest de 'sous-préfet' vragen of hij een broer had, die als conscrit deel uitmaakte van het actief leger, of hij enige zoon van een weduwe of oudste van een aantal weeskinderen was, of zijn vader van zijn arbeid leefde en 71 jaar oud was en of hij het sub-diakonaat ontvangen had[587]. Verkeerde de conscrit in één van die gevallen, dan diende de 'sous-préfet' hem te vragen of hij wenste te genieten van door het 'arrêté' van 29 fructidor XI toegekende gunst. De subdiakens konden van de lijst geschrapt worden, en de anderen bij de reserve geplaatst.

Alle conscrits die op de lijst geplaatst waren als aanwezig in de gemeente, die zich niet zouden aanbieden voor de keuring, en die daarvoor geen door de 'sous-préfet' legitiem bevonden motief zou hebben, zou tot 'conscrit supplémentaire' verklaard worden[588].

Voor de als afwezig op de lijst geregistreerde conscrits, moest de 'sous-préfet' de vertegenwoordiger interpelleren. Was niemand met zijn vertegenwoordiging belast, dan moest de 'sous-préfet' alle inlichtingen inwinnen, nodig om zekerheid te verwerven betreffende het bestaan en de actuele verblijfplaats van de afwezige, hetzij bij de 'maire' van de gemeente van zijn domicilie, hetzij bij de andere 'citoyens'.

Was een conscrit reeds van de gemeente afwezig vóór de publikatie van het decreet, en had hij zich niet voor de 'désignation' naar zijn domicilie begeven, dan zou hij 'de facto' als geschikt voor de dienst geregistreerd worden, en dus gehouden zijn deel te nemen aan die 'désignation'.

Was een conscrit geregistreerd als behorend tot de 'inscription maritime', dan moest hij op de keuring de bewijzen voorleggen van zijn inschrijving. Werden deze geldig en voldoende bevonden, dan werd de betrokkene vrijgesteld van deelname aan de 'désignation' voor het landleger. Kon hij zijn inschrijving niet bewijzen, dan moest hij door de 'sous-préfet' tot 'conscrit supplémentaire' verklaard worden.

De conscrits, die in één van de volgende gevallen verkeerden, moesten tot 'conscrit supplémentaire' verklaard worden, en als dusdanig van de 'désignation' uitgesloten worden :

1° degenen die, hoewel ze aanwezig waren op de gemeente, nalieten zich aan te bieden voor de keuring

2° degenen die beweerden tot de 'inscription maritime' te behoren, maar daarvoor niet de nodige bewijzen konden voorleggen

3° degenen die geweigerd hadden zich te laten inschrijven voor de conscriptie

Van zodra alle op de kantonnale conscriptielijst voorkomende individuen afgeroepen waren, moest de 'sous-préfet' deze geannoteerde lijst door alle commissieleden[589] laten ondertekenen.

1° de lijst van degenen die gehouden waren deel te nemen aan de 'désignation'

3° de lijst van degenen die erkend waren als behorend tot de 'inscription maritime'

4° de lijst van degenen, die aan de 'conseil de recrutement' aangegeven moesten worden wegens veinzing van gebreken of zelfverminking

5° de lijst van degenen die definitief ongeschikt bevonden werden voor de dienst

6° de lijst van degenen, over wiens geschiktheid of ongeschiktheid de 'conseil de recrutement' zich moest uitspreken

7° de lijst van de afwezigen, met vermelding van het motief van de afwezigheid en hun verblijfplaats.

Ook deze lijsten, die samen alle individuen moesten bevatten, dewelke op de conscriptielijst stonden, moest door alle commissieleden ondertekend worden.

De fundamentele vernieuwing, die het decreet van 8 fructidor nog aanbracht, lag op het vlak van de keuring en de 'désignation'. Het is geen toeval, dat de keuring pas in titel 5 aan bod kwam. De 'désignation' kwam eerst aan bod, in titel 4, omdat alle conscrits vanaf dan gehouden waren, deel te nemen aan de 'tirage au sort'[590].

a. Benadrukken van de openbaarheid van de keuring, en andere keuringsinstanties.

Artikel 13 hernam letterlijk het artikel 9 van het decreet van 8 nivôse XIII, maar voegde daaraan toe, dat de keuring in het openbaar moest gebeuren, en in aanwezigheid van alle personen, die opgeroepen waren om zich op de dag van de werkzaamheden naar het 'chef-lieu de canton' te begeven.[591]

Het niet-overnemen van artikel 10 van het decreet van 8 nivôse, dat de recruteringscommissie samenstelde, had belangrijke gevolgen. Nergens werd immers nog melding gemaakt van de aanwezigheid van een gezondheidsofficier of een arts! Het medisch onderzoek van de conscrits zou bijgevolg uitsluitend door de 'conseil de recrutement' gebeuren.

Art. 11 § 2 van het decreet van 8 nivôse luidde : "Si le conscrit appelé est présent, il sera présenté à une toise à deux montans, dont la traverse sera fixée à un mètre cinq cent quarante-quatre millimètres..." Art. 14 § 2 van het nieuwe decreet maakte daarvan : "Si le conscrit appelé est présent, il sera placé, pieds nus, sur le marche-pied d' une toise à deux montans, dont la traverse..."

Subdiakens waren gehouden om, al op het ogenblik zelf dat men hen wilde meten, te vragen om te mogen genieten van de 'exemption' toegekend door het 'arrêté' van 13 messidor X. Konden zij bewijzen het sub-diakonaat ontvangen te hebben, dan zouden zij van de conscriptielijst geschrapt worden. Lieten zij na om vóór de meting die 'exemption' te vragen, dan verloren zij dat voorrecht, en zouden zij behandeld worden als gewone conscrits.

De conscrits, die konden bewijzen dat ze vóór 1 vendémiaire XIV ingeschreven waren bij de 'inscription maritime', zouden vóór de meting geschrapt worden.

Naast de naam van de betrokkene moest het motief van de schrapping vermeld worden.

Nog steeds moest de 'sous-préfet' vragen of de betrokken conscrit gebreken had. De waarschuwing, dat niet-aangeven van een gebrek, dat nadien tot zijn 'réforme' zou leiden, gestraft zou worden met vervangingsplicht op eigen kosten, werd echter niet meer aan de 'sous-préfet' opgelegd. Men zou enkel noteren, dat de betrokkene geen enkel gebrek aangegeven had.

§ 3 bepaalde dat "S' il déclare ou s' il est reconnu avoir quelque difformité qui le mette évidemment, et sans qu' il soit besoin de la visite et de l' avis d' un homme de l' art, hors d' état de servir, le sous-préfet prononcera sous sa responsabilité, que cet individu est réformé : sa décision, et le motif qui y donnera lieu, seront notés sur la liste générale, à la colonne des décisions".

De 'sous-préfet moest dan ook bepalen of de betrokkene een 'indemnité de réforme' moest betalen, en hoeveel die diende te bedragen.

§ 4 vervolgde dan, dat elke conscrit, die enig gebrek had, van welke aard ook, "mais qui ne le mette pas dans le cas de réforme ci-dessus spécifié" naar de 'conseil de recrutement' verwezen zou worden.

De lokale visitatie werd dus opgeheven, zodat een gezondheidsofficier overbodig was.

Naast het feit, dat zij aangegeven moesten worden bij de 'conseil de recrutement', moest de 'sous-préfet' zoveel mogelijk bewijzen van dit delict verzamelen, die aan de 'conseil' overgemaakt zouden worden. De betrokkene zelf moest in de gevangenis opgesloten worden, en van de lijst geschrapt.

Wel stelde het nieuwe decreet expliciet, dat de betrokkene daartoe daadwerkelijk ongeschikt moest zijn voor de dienst. Stelde de zelfverminking hem niet in de onmogelijkheid de vermoeienissen van de oorlog te dragen, dan werd hij gewoon zoals de andere conscrits behandeld.

Artikel 18 van het nieuwe decreet bracht één van de belangrijkste wijzigingen teweeg. Nog steeds was de 'sous-préfet' gehouden om aan elke conscrit, ongeacht het feit of deze al dan niet gebreken aangegeven zou hebben, te vragen :

Deze laatste drie gevallen dienden bewezen te worden door certificaten van de 'maires', vergezeld door de verklaring van drie familiehoofden.

Conform het decreet van 8 nivôse XIII werden degenen, die konden bewijzen in één van die gevallen te verkeren, bij de reserve geplaatst worden (Ze moesten dus militaire dienst vervullen bij het reserveleger).

Het nieuwe decreet breidde de gunst enorm uit. De betrokkenen werden niet langer bij de reserve geplaatst, maar aan het eind van het 'dépôt' (en dus achter al degenen, die bij de 'tirage au sort' een niet-opgeroepen nummer getrokken hadden! Zij zouden dus pas opgeroepen kunnen worden, wanneer alle andere conscrits al waren geroepen.). Daar zouden zij gerangschikt worden volgens het nummer dat ze bij de 'tirage au sort' hadden getrokken.[592]

Tenslotte voorzag artikel 18 nog dat, indien twee conscrits tweelingbroers waren, de aanduiding van de eerste om in dienst te treden bij het actief of het reserveleger, automatisch aan de tweede het recht gaf de 'placement à la fin du dépôt' te vragen.

Elke conscrit, die op het ogenblik van de werkzaamheden gedetineerd was, maar nog niet veroordeeld, moest beschouwd worden als een afwezige conscrit, en als dusdanig op de lijst van de afwezigen geplaatst worden.

De vier categorieën, die conform het decreet van 8 nivôse XIII tot supplementaire conscrits moesten verklaard worden, en die daarom, zoals verder zal blijken, gearresteerd moesten worden om deel uit te maken van het eerste detachement conscrits uit het kanton, dienden voortaan niet meer door de 'conseil de recrutement' tot 'conscrit supplémentaire' verklaard te worden. Zij zouden gewoon bovenaan de 'désignation'-lijst geplaatst worden als 'premiers à partir'.

1° de lijst van degenen die in actieve dienst geroepen mochten worden. Deze lijst moest ook de conscrits bevatten, die gebreken zouden aangegeven hebben, dewelke geen aanleiding gaven tot de 'réforme' door de 'sous-préfet'

2° de lijst van degenen die wegens hun lichaamslengte of wegens evidente misvormingen, door de 'sous-préfet' ongeschikt bevonden werden voor de dienst

4° de lijst van degenen die erkend waren als vóór 1 vendémiaire XIV behorend tot de 'inscription maritime'

5° de lijst van degenen, die aan de 'conseil de recrutement' aangegeven moesten worden wegens zelfverminking

6° de lijst van degenen die conform artikel 18 de 'placement à la fin du dépôt' hadden gekregen

8° de lijst van de afwezigen, en de lijst van de gedetineerden, met vermelding van het motief van de afwezigheid en hun verblijfplaats

Op die lijsten dienden de conscrits het nummer, dat ze bij de 'tirage au sort' hadden getrokken, te behouden. Alle commissieleden dienden ze te ondertekenen.

De 'sous-préfet' werd bovendien verplicht om de persoonsbeschrijving van de conscrits, die gebreken hadden aangegeven, exact te registreren, teneinde verwisselingen te voorkomen.

Had men in nivôse XIII de 'sous-préfet' opnieuw tot spilfiguur in de recrutering gemaakt, dan werd zijn beslissingsrecht in fructidor danig ingeperkt. Alleen de conscrits die klaarblijkelijk ongeschikt waren, moesten niet voor de 'conseil de recrutement' verschijnen.

De bedoeling, die achter alle wijzigingen lijkt te schuilen, was het vlottere verloop van de werkzaamheden. Zo moesten degenen, die van de lijst geschrapt zouden worden, niet langer gemeten worden. De bewijzen voor de zelfverminking moesten al bij voorbaat aan de 'conseil de recrutement' overgemaakt worden. En door het medisch onderzoek op lokaal vlak af te schaffen, voorkwam men de veelvuldige minderheidsbeslissingen, die telkens een nieuw onderzoek nodig maakten. Ook de verwijzing van de 'supplémentaires' naar de 'conseil de recrutement', die in nivôse nog louter een formaliteit was, werd afgeschaft.

De minimumlengte die voor de dienst vereist was, was in fructidor XI nog 1,598 m. De creatie van de 'compagnies de voltigeurs' had, zoals gezien, tot gevolg dat veel meer conscrits in aanmerking kwamen voor de dienst.

De meting van de lichaamslengte moest voortaan gebeuren onder een juk ('toise à deux montants'), in plaats van onder een meetstok ('toise')[593], maar in beide gevallen werd men onder een gefixeerde dwarslat geplaatst, zodat het praktische verschil gering was. Vooral de registratie van de lichaamslengte gebeurde strenger, want onder toezicht van een centrale autoriteit, de 'sous-préfet'.

Verder was de keuringsprocedure, voorzien in het decreet van 8 nivôse XIII, een vrij getrouwe weerspiegeling van die voorzien in het 'arrêté' van 29 fructidor XI. Uiteraard was de commissie anders samengesteld. Ook was toen nog de eenparigheid vereist opdat de commissie definitief kon beslissen.

De 'désignation pour la réserve' werd op 8 nivôse uitgebreid tot het geval van de vader van 71 jaar, levend van de arbeid van de conscrit. Voor de overige 3 gevallen, en de 'exemption' voor de subdiakens, verwees het decreet eenvoudigweg naar de overeenkomstige artikelen van het 'arrêté'[594].

Het werken met een 'liste des absents', die een deel van het contingent moest leveren in verhouding tot haar aandeel in het totaal aantal conscrits, werd afgeschaft. De afwezigen werden immers hetzij als aanwezig beschouwd, hetzij van de 'désignation' geweerd.

"Tirage au sort pour la conscription" [sic!] Coll. Jean Lorette. Photo Patrick Lorette/Giraudon. Voorflap van FORREST (Alan), Déserteurs et insoumis sous la révolution et l' Empire, Paris, Librairie académique Perrin, 1986, 327 p.

"Toestel om de lichaamslengte van de lotelingen te meten" Taxandriamuseum, Turnhout. Foto: Speltdoom. in:

DEGRYSE (Piet) en HÉLIN (Étienne), "De conscriptie", in: De erfenis van de Franse revolutie (1794-1814), Brussel, A.S.L.K., 1989, p. 203.

Onmiddellijk na de keuring van de conscrits moest de 'sous-préfet' overgaan tot de 'désignation'. Daarbij ontnam men de lokale autoriteiten de keuze van de modaliteiten. Vanaf de 'levée ordinaire sur la classe de l' an XIII' was de 'tirage au sort' de enige aanvaarde manier om de conscrits aan te duiden.

Hoe ging men tewerk bij deze 'loting'? Men stak in een urn evenveel genummerde biljetten, als er conscrits waren, gehouden om aan de 'désignation' deel te nemen. Het nummer, dat elke conscrit getrokken had, bepaalde zijn rang in de oproepvolgorde. Aldus werd de aanduiding van een supplementair kwart overbodig, aangezien men steeds een hoger rangnummer kon oproepen, ingeval een opgeroepene om één of andere reden niet beschikbaar zou zijn. Een nieuwe 'désignation' werd daardoor totaal overbodig.

Voor de afwezige conscrits, die de facto als geschikt voor de dienst waren beschouwd, diende de 'maire' te trekken. De conscrits, die het voorrecht genoten in de reserve geplaatst te worden, dienden niet te trekken. Voor de afkondiging moest de 'sous-préfet' hun namen invoegen, aan het eind van de lijst van de voor de reserve aangeduide recruten.

Het nummer dat elke conscrit getrokken had, werd naast zijn naam geschreven. Tegelijk moesten zijn voornamen , die van zijn vader en moeder, zijn domicilie, zijn lichaamslengte en de grote trekken van zijn persoonsbeschrijving neergeschreven worden op een afzonderlijke oproeplijst (de 'désignation'-lijst, die nu echter uitgebreider was), die ondertekend diende te worden door alle personen, die aanwezig moesten zijn op de werkzaamheden (cfr. 3/1) a.). Dit was waarschijnlijk bedoeld om ten allen prijze te vermijden dat personen verwisseld zouden raken. De verwarrende formulering zou de effectiviteit echter niet ten goede komen. Zo vergat men onder meer de familienaam te vermelden als één van de op te tekenen gegevens! Het decreet van 8 fructidor zou dit rechtzetten (Cfr. p. 273).

Van zodra de oproepvolgorde vastgelegd was, diende de 'sous-préfet' de namen af te roepen van de voor het actief leger, de voor het reserveleger en de voor het 'dépôt' bestemde conscrits.

Vóór de 'tirage au sort' konden de conscrits, die gehouden waren aan de 'désignation' deel te nemen, nog steeds onder elkaar alle regelingen ('substitutions de gré à gré') treffen, die ze wenselijk achtten. Na de afkondiging van de

contingenten moest de 'préfet' dan de 'substitution' bekrachtigen, tussen de namen van de aangeduiden en die van degenen die akkoord gegaan waren om in hun plaats te treden ingeval ze aangeduid zouden worden. De 'substitution' had dus geen enkel effect op de oproepvolgorde van degenen die er geen deel aan hadden. Alleen wisselde een conscrit zijn laag, en dus opgeroepen lotnummer, met dat van een conscrit die, omdat hij een hoog lotnummer trok, op het 'dépôt' kon blijven.[595]

Alvorens het kanton te verlaten, moest de 'sous-préfet' aan de 'préfet' een copie toesturen van het proces-verbaal van zijn werkzaamheden, en van alle lijsten die hij opgemaakt had. De originelen diende hij zelf te bewaren om ernaar terug te grijpen, telkens dat nodig zou zijn.

Zoals gezegd werd de oproepvolgorde vanaf de 'levée ordinaire sur la classe de l' an XIV' bepaald vóór de keuring. Alle op de nageziene kantonnale lijst vermelde conscrits werden, volgens de alfabetische rangorde op die lijst, geroepen om een genummerd bulletin te trekken. Bij afwezigheid moest de 'maire' trekken, tenzij iemand onder de aanwezigen door de conscrit was aangesteld om hem te vertegenwoordigen (dit zou vaak gebeuren, bijv. door de vader te zenden).

Er blijken in de vorige 'levée' nogal wat problemen gerezen te zijn met de oproeplijsten, want het nieuwe decreet regelde in detail de opmaak ervan :

"Le nom de chaque conscrit, ses prénoms, son domicile, sa profession, les noms et prénoms de ses père et mère, seront inscrits vis-à-vis du numéro qu' il a obtenu, sur une feuille à ce destinée, préparée à l' avance par les soins du sous-préfet, qui contiendra autant de cases qu' il y aura de conscrits, ..."

Men moest dus bij de voorbereiding van de werkzaamheden een lijst opmaken, waarop men alleen onder elkaar evenveel nummers plaatste als er conscrits waren. Telkens een conscrit dan een nummer getrokken had, zou zijn naam tegenover dat nummer geplaatst worden.

Dit was ook al in het vorige decreet bedoeld geweest, maar de uitvoering was wat verward, evenals de formulering van het desbetreffende artikel :

"Le numéro que chaque conscrit aura obtenu, sera inscrit à côté de son nom [op de kantonnale lijst!]; on inscrira en même temps ses prénoms, ceux de ses père et mère, son domicile, sa taille et les grands traits de son signalement. Cette feuille sera signée par les individus..."

Het is duidelijk, dat deze passage, zonder kennis van de bovenstaande uit het tweede decreet, tot enige verwarring kon leiden : ging het om één blad per conscrit? Wat met zijn naam? ...

Het nieuwe decreet regelde veel uitgebreider de 'arrangements de gré à gré', in titel IX[596]. We nemen artikel 49 over :

" Si les conscrits d' un canton ont fait entre eux des arrangemens de gré à gré pour remplir la totalité ou une partie du contingent à fournir par le canton, ils sont autorisés, pendant cinq jours après la clôture des opérations du conseil de recrutement pour l' examen des conscrits du canton, à demander au sous-préfet de substituer au nom de ceux désignés pour le contingent de l' armée active ou de la réserve, le nom de ceux désignés pour faire partie du dépôt : cette substitution ne pourra toutefois influer sur l' ordre des numéros qu' auront obtenus ceux qui n' auront pas pris part audit arrangement; ainsi, par exemple, si l' individu à qui le numéro 10 sera échu a fait un arrangement avec le numéro 30, ils prendront réciproquement le rang l' un de l' autre, et seront soumis aux mêmes obligations qu' ils auraient eues à remplir s' ils avaient d' abord obtenu le numéro auquel cette substitution les place.

Aucune substitution de cette nature ne pourra avoir lieu qu' entre les conscrits du même canton et de la même classe, reconnus valides par le conseil de recrutement."

Inzake de verzending van de stukken, voor het verlaten van het kanton, bepaalde het nieuwe decreet nog eens, dat het om gecertifieerde stukken diende te gaan, terwijl ook de door de 'sous-préfet' bewaarde originelen degelijk ondertekend dienden te zijn.

Tenslotte werd bepaald, dat de 'sous-préfet' moest zorgen voor een nauwkeurige persoonsbeschrijving van de individuen die naar de 'conseil de recrutement' verwezen waren, teneinde elke verwisseling uit te sluiten.

Het decreet van 8 nivôse XIII had voorgoed de 'tirage au sort' vooropgesteld als 'désignation'-modaliteit. Hier krijgen we dus nog maar eens een voorbeeld van het gevaar voor verwarring. Vele auteurs hebben de conscriptie lange tijd verward met 'loting'. Zelfs bij de opmaak van de steekkaarten in het Gentse rijksarchief treft men overal de (inmiddels doorstreepte en gecorrigeerde) hoofding 'lotelingen' aan. Voordien was de meest gebruikte vorm van 'désignation' de 'désignation par le sort', waarbij op de bulletins de woorden 'armée' of 'réserve' werden geschreven, terwijl een aantal blanco bleef.

De verandering die door de 'tirage au sort' werd ingevoerd, was echter allerminst louter formeel! Het trekken of toegewezen krijgen van een blanco briefje stelde de betrokkene vrij. Men duidde dus enkel het contingent aan. Raakte men deze aangeduiden kwijt, dan raakten de werkzaamheden in het slop, en drong zich een nieuwe 'désignation' op. Hierboven bleek hoe het 'arrêté' van 29 fructidor XI had gepoogd dit probleem op te lossen. Het slaagde slechts ternauwernood in het voorkomen van een nieuwe 'désignation', die echter bovendien formeel verboden was! Enkele 'réfractaires' meer en de 'levée' bevond zich in een patstelling.

Het decreet van 8 nivôse XIII duidde alle weerbare, dat van 8 fructidor XIII zonder onderscheid alle conscrits aan, en bepaalde daarbij de volgorde waarin zij opgeroepen zouden worden. Bijgevolg zou de 'patstelling zich pas opnieuw voordoen, indien alle conscrits opgeroepen waren, en dan was een nieuwe 'désignation' niet formeel, maar praktisch onmogelijk, bij gebrek aan deelnemers...

Tot de 'levée' van de 'classe' van jaar XIII had men 'désignation'-lijsten opgemaakt, waarop enkel de namen van de aangeduide conscrits voorkwamen. Het 'arrêté' van 29 fructidor XI had daarnaast ook lijsten geëist van de vrijgestelden. De conscrits, die deelgenomen hadden aan de 'désignation', maar niet waren aangeduid, stonden echter enkel op de algemene lijst. Ze waren op geen enkele bij de 'désignation' opgemaakte lijst terug te vinden. Nu vormden zij de eerste echte permanente wervingsreserve.

Het 'arrêté' van 18 thermidor X liet de conscrits toe om, gedurende een door de 'conseil municipal' toegekende tijd, onderling alle afspraken te maken die ze nodig achtten om het contingent te leveren.

Dezelfde bepaling werd behouden door het 'arrêté' van 29 fructidor XI, maar dit 'arrêté' weidde daarnaast een speciale titel (titel V) aan de 'substitutions de gré à gré'. Zij werden toegestaan vanaf de opening van de 'désignation' tot aan de inspectie voor het vertrek. Daarbij was 'substitution' gezien als de algemene naam voor de regelingen die de conscrits troffen. De volledige titel is geweid aan de 'remplacement'! Het is duidelijk, dat de 'substitution' nog geen specifieke rechtsfiguur uitmaakte.

Het decreet van 8 nivôse XIII schiep de 'conscrits de dépôt', zodat de 'substitution' wel kon uitgroeien tot een specifieke figuur. In titel 5 ('de la désignation') lijkt men die betekenis er ook aan gegeven te hebben, maar in titel 9 herhaalde het decreet grotendeels titel 5 van het 'arrêté' van 29 fructidor XI. Daar zien we het begrip dan weer 'sensu lato' optreden.

Uiteindelijk zou het decreet van 8 fructidor XIII de rechtsfiguur van de 'substitution' definitief onderscheiden van de 'remplacement' of 'supplétion'.

De vernieuwde raad zou, naast de 'préfet', die als voorzitter optrad, bestaan uit de commandant van het 'département', de 'sous-inspecteur aux revues' (of bij ontbreken daarvan in het 'département' een 'commissaire des guerres'), de 'gendarmerie'-commandant en de recruterings- kapitein. Deze vijf leden zouden samengeroepen worden op 6 ventôse XIII (25 februari 1805), 5 dagen na het begin van de werkzaamheden.

De raad diende eerst uitspraak te doen over de door de lokale commissie voorlopig toegekende 'réformes' (ingeval van minderheidsbeslissing van de hoogste recruteringsofficier. cfr. supra). Indien hij dit nodig zou achten, mocht de raad daartoe de betrokkene dagvaarden en een nieuwe visitatie bevelen. De raad besliste dan bij gewone meerderheid, maar telkens de recruteringskapitein dat zou wensen, diende in het register specifiek melding gemaakt te worden van zijn persoonlijke (afwijkende) stem.

De conscrits van het kanton, die door de raad toch geschikt zouden bevonden worden, dienden dan op een 'seconde liste supplémentaire' geplaatst te worden. De op deze lijst geplaatste conscrits zouden, zowel voor het actief als voor het reserveleger, een contingent moeten leveren, conform de verhouding van hun aantal tot het geheel van de conscrits uit het kanton. De 'désignation' van degenen die in dienst zouden moeten treden, diende te gebeuren op de manier voorzien in het 'arrêté' van 29 fructidor XI.

De commissie diende elke conscrit aan te geven, die zij verdacht van veinzing van gebreken of zelfverminking. Telkens de raad zou besluiten dat een conscrit inderdaad gebreken geveinsd zou hebben, moest hij deze tot 'conscrit supplémentaire' verklaren. Deze conscrits zouden dan, samen met de andere vier categorieën, op de 'première liste supplémentaire' van hun kanton geplaatst worden. Zij dienden terstond aangehouden en naar het 'chef-lieu d' arrondissement' gevoerd te worden, om deel uit te maken van de eerste levering conscrits.

Conscrits die beschuldigd werden van vrijwillige zelfverminking, waren gehouden om op eigen kosten een vervanger te betalen, of een boete te betalen, dubbel zo hoog als de gewone 'indemnité de réforme' waartoe zij zouden gehouden zijn, maar die boete mocht niet minder bedragen dan 1500 Francs[597]. Waren zij normaal vrijgesteld van de 'indemnité de réforme', wegens het lage niveau van hun directe belastingen, en konden ze evenmin een vervanger bekostigen, dan zouden ze ter beschikking gesteld worden van de regering om tewerkgesteld te worden in één of andere militaire dienst, te land of ter zee.

d. Conscrits die na de 'désigation' de 'réforme' kregen voor niet-aangegeven gebreken

Conscrits, die op het ogenblik van de 'désignation' bewust gebreken verzwegen zouden hebben, maar voor de 'conseil de recrutement' wel de 'réforme' zouden vragen, of aan dewelke deze de 'réforme' zou toekennen, werden met dezelfde straf bejegend als degenen die zichzelf verminkt hadden, maar voor hen mocht de geldboete wel lager uitvallen als 1500 Francs.

Om de betaling van de 'indemnité de réforme' meer te verzekeren, mocht de 'conseil de recrutement' de vrijstelling wegens definitieve 'réforme' pas toekennen, bij overhandiging van de kwitantie.

f. Dagvaarding van conscrits wiens zaak 'definitief' door de lokale commissie afgehandeld was

De 'conseil de recrutement' had het recht om, op vraag van de recruteringskapitein of van een 'citoyen', conscrits voor zich te dagen, die door de lokale commissie definitief werden vrijgesteld, maar die hem als geschikt voor de dienst overkomen. Op dezelfde manier mocht hij goedgekeurde conscrits dagvaarden, die hem ongeschikt lijken. Hij mocht hen dan behandelen zoals de 'conscrits réformés provisoirement'.

De 'préfet' bleef voorzitter, en de commandant van het 'département' bleef eveneens lid. De 'gendarmerie'-commandant werd vervangen door een majoor, die in actieve dienst was bij één van de in het 'département' recruterende legercorpsen. De hoogste officier van de 'gendarmerie' in het 'département' was wel aangeduid om deze majoor te vervangen, telkens hij afwezig zou zijn, en definitief van zodra hij teruggekeerd zou zijn naar zijn corps.

De 'sous-inspecteur aux revues' verdween volledig van het toneel, en de recruteringskapitein moest de zittingen bijwonen met adviserende stem. Hij mocht daarenboven alle opmerkingen maken, die hij nodig achtte, maar hij had geen beslissingsrecht meer.

De 'sous-préfet' die de lokale werkzaamheden geleid had, en de 'gendarmerie'-officier die hem bijgestaan had, mochten door de 'conseil de recrutement' opgeroepen worden.

De nieuwe 'conseil de recrutement' zou samenkomen op 25 vendémiaire XIV (17 oktober 1805) (en dus 4 dagen na het begin van de werkzaamheden).

De beslissingen werden nog steeds bij gewone meerderheid genomen. De 'préfet' moest een uittreksel van het proces-verbaal van de zittingen toe te sturen aan de 'ministre de la guerre', die als enige de beslissingen van de 'conseil de recrutement' kon bevestigen.

Nadat hij van de 'sous-préfets' de lijsten en de processen-verbaal van hun werkzaamheden ontvangen had, zou de 'préfet' de raad samenroepen, die eerst kennis zou nemen van die processen-verbaal, en zich de registers laten overmaken, die in de 'sous-préfecture' geopend waren om de klachten tegen de werkzaamheden te ontvangen.

Op basis daarvan, van het aantal conscrits van elk kanton, dat de 'réforme' ontvangen had, en van het aantal dat gebreken gemeld had en doorverwezen was naar de raad, zou deze bepalen naar welke 'chef-lieux de canton' van elk arrondissement hij zich zou verplaatsen om in publieke zitting te vergaderen. Hij kon ook beslissen, indien dat geen grote problemen zou meebrengen, om de te visiteren conscrits op te roepen zich naar het 'chef-lieu de sous-préfecture' te begeven.

De 'préfet' diende dan de 'sous-préfet' te gelasten om, tenminste drie dagen voordien, de datum, het uur en de plaats bekend te maken, waar de conscrits van een bepaald kanton moesten verzamelen om voor de raad te verschijnen. Alleen de bewijzen van absolute fysieke onmogelijkheid konden hen van de verschijningsplicht ontzien. Ook de 'maires' moesten de zittingen bijwonen, evenals alle recruterings-(onder-)officieren. Tenslotte moest de 'préfet' ook de aanwezigheid eisen van een 'gendarmerie'-officier en het aantal 'gendarmes', nodig om de goede orde te handhaven.

De 'préfet' diende telkens vergezeld te worden door een befaamd dokter in de genees- of heelkunde, dewelke de 'conseil de recrutement' woordelijk moest adviseren over de gebreken van elke conscrits voor wie de visitatie bevolen zou worden. Die visitatie moest zoveel mogelijk op de plaats zelf van de zittingen gehouden worden.

De openbaarheid van de zitting gold ook voor de visitatie, en zelfs in het geval het fatsoen een onderzoek achter gesloten deuren zou vereisen, moesten toch alle drie de leden van de raad deze bijwonen. De arts diende dan zijn advies neer te schrijven en te ondertekenen, en dan diende dit publiekelijk voorgelezen te worden.

Bovendien mocht de raad in het openbaar de 'sous-préfet', de 'maire', de recruteringsofficieren en de 'gendarmerie' interpelleren.

De door de 'conseil de recrutement' aan veinzing van gebreken schuldig bevonden conscrits, zouden als eersten moeten vertrekken, en moesten zoals gezegd niet meer tot 'conscrit supplémentaire' verklaard worden.

Conscrits die zich schuldig gemaakt zouden hebben aan vrijwillige zelfverminking, zouden onmiddellijk in de gevangenis opgesloten worden, en ter beschikking gesteld worden van de regering. Zij mochten dus niet langer een vervanger leveren of zich vrijkopen via de boete van tenminste 1500 Francs! De straf voor de behoeftigen werd veralgemeend.

Ook de bestemming, die de regering gaf aan de haar ter beschikking gestelde conscrits werd bepaald. De 'gendarmerie' zou hen vanuit de gevangenis naar de haven voeren, die door de 'ministre de la guerre' aangeduid werd. Daar zouden ze opgesloten blijven tot er een transport georganiseerd werd naar de koloniën, waar ze voor een militaire dienst aangewend zouden worden totdat hun 'classe' de 'congé absolu' ontving.

d. Conscrits die na de 'désigation' de 'réforme' kregen voor niet-aangegeven gebreken

Conscrits, die op het ogenblik van de 'désignation' bewust gebreken verzwegen zouden hebben die hen ongeschikt maakten voor de dienst, moesten door de 'conseil de recrutement' veroordeeld worden tot het bekostigen van een vervanger, plus de betaling van de boete, waartoe ze gehouden zouden zijn indien ze geen vervanger zouden leveren. Ook hier werd de straf dus veel zwaarder!

Daarentegen voegde artikel 31 wel toe dat de 'réforme' wel onvoorwaardelijk moest toegestaan worden voor conscrits, die na de 'désignation' ongeschikt waren geworden ten gevolge van een ongeval of om het even welke andere manifest onvrijwillige oorzaak.

Anderzijds mocht de 'conseil de recrutement' eisen dat degenen, die verkeerdelijk door de 'sous-préfet' ongeschikt verklaard waren, terug op de 'désignation'-lijst geplaatst zouden worden. Daartoe mocht de raad op elk moment een conscrit dagvaarden, die door de 'sous-préfet' vrijgesteld was, en wiens vrijstelling betwist zou worden.

Indien de raad dan, na een nieuw omvattend onderzoek, zou besluiten dat de betrokkene geschikt was voor de dienst, dan zou hij ook terug op de 'désignation'-lijst geplaatst worden. Was in dat geval het nummer dat hij bij de 'tirage au sort' getrokken had, lager dan het hoogste reeds opgeroepen nummer,

dan zou hij terstond naar een corps gestuurd worden, en de conscrit die in zijn plaats opgetrokken zou zijn, ontving zijn 'congé' bij aankomst van de eerstgenoemde op het corps. In het andere geval nam deze terug zijn gewone plaats in de oproepvolgorde in. Vooral dergelijke wijzigingen moest de 'préfet' onmiddellijk en precies aan de 'ministre de la guerre' melden.

e. Conscrits die hun fysieke onmogelijkheid om naar de zitting te komen bewijzen (art. 33)

"Il sera sursis à la décision de ce qui est relatif aux conscrits qui, suivant l' article 27, feraient présenter au conseil la preuve reconnue suffisante de l' impossibilité de se rendre au lieu indiqué : mais le conseil prescrira au maire de la commune et à la gendarmerie de veiller à ce que le conscrit se présente au conseil de recrutement, au chef-lieu du département, aussitôt qu' il sera en état de le faire; et, si alors il n' est pas réformé, il en sera usé ainsi qu' il a été dit aux derniers paragraphes de l' art. 32 [inzake de vrijstelling van degene die in de plaats opgetrokken zou zijn]"

f. Niet-opdagen van een conscrit voor de keuring door de 'conseil de recrutement'

Wanneer een conscrit, die gebreken heeft aangegeven bij de 'sous-préfet', niet zou opdagen, en niet onomstotelijk zou bewijzen in de fysieke onmogelijkheid te verkeren voor de raad te verschijnen, dan zou hij als geschikt voor de dienst geregistreerd worden. Hij zou als dusdanig gehouden zijn op te trekken indien zijn lotnummer opgeroepen zou worden.

Mocht hij bij zijn oproep toch nog de 'réforme' ontvangen, dan zou hij een boete moeten betalen, dubbel zoveel als de normale 'indemnité de réforme' waartoe hij gehouden zou zijn', en niet minder dan 1500 Francs.

Na afloop van de visitaties en de 'substitutions' moest de 'conseil de recrutement' twee lijsten opmaken, van de geschikten voor de dienst en van de 'réformés' en 'exemptés'. Bovenaan de eerste lijst moesten de 'premiers à marcher' geplaatst worden, in de volgorde die de 'conseil' het meest billijk zou achten.

Onmiddellijk na de opmaak van die lijsten moest de raad de namen bekendmaken van degenen die onmiddellijk in actieve dienst geroepen moesten worden, en van degenen die het 'dépôt' zouden vormen. Daarbij moest hij dan opmerken, dat men uit het 'dépôt' de vervangers zou nemen van degenen die vóór hun inlijving zouden overlijden, of die onderweg zouden deserteren.

De 'sous-préfet' zou dan, nadat hij het definitieve resultaat van de werkzaamheden in zijn arrondissement ontvangen had, daarvan een copie overmaken aan de recruteringsofficier die er actief was. Deze moest dan terstond de lijst opmaken van de conscrits die moesten vertrekken, opgemaakt volgens hun lichaamslengte, en met vermelding van hun beroep en persoonsbeschrijving.

Tot het decreet van 8 nivôse XIII was de 'conseil de recrutement' samengesteld conform het 'arrêté' van 18 thermidor X, dat hem in het leven had geroepen. De 'préfet' was toen ook al voorzitter, en naast hem zetelden ook nog de commandant van het 'département' en de hoogste 'gendarmerie'-officier in de raad. Het decreet van 8 nivôse breidde dus -voor één enkele 'levée'- het ledenaantal uit tot vijf, door toevoeging van de 'sous-inspecteur aux revues' en de recruteringskapitein.

Het 'arrêté' van 18 thermidor X bepaalde eveneens dat de raad eerst uitspraak zou doen over de door de 'conseil municipal' voorlopig toegekende 'réformes', in de gevallen waar betwistingen gerezen zouden zijn. Verder moest de raad zich uitspreken over alle problemen inzake de aanvaarding of niet-aanvaarding van de conscrits door de recruteringskapitein, eens de 'conseil municipal' hen aangeduid had voor het contingent. Hoger werd reeds gewezen op de problemen die daaromtrent waren gerezen, zodat men de 'désignation' op 29 fructidor XI gedetailleerder regelde, en de aanvaardingstaak van de recruteringskapitein beperkte.

Artikel 9 van het 'arrêté' van 18 thermidor X weerde drie categorieën conscrits van de 'désignation'. Met name werden 1°) de onvertegenwoordigde afwezigen, 2°) de aanwezigen die wegbleven van de 'désignation' en 3°) de voorlopig door de 'conseil municipal' ongeschikt verklaarden, die nadien geschikt bevonden werden door de raad, tot 'conscrits supplémentaires' verklaard.

Titel IV van het 'arrêté' van 29 fructidor XI, dat het voorkomen van een nieuwe 'désignation' regelde, voorzag vier deellijsten van supplementairen : degenen die zich niet hadden laten inschrijven, degenen die gebreken hadden geveinsd, de voorlopig ongeschikt verklaarden die door de 'conseil de recrutement' geschikt bevonden werden, en de conscrits aangeduid voor het supplementaire kwart van het contingent.

De afwezigen moesten een deel van het contingent leveren, in verhouding tot hun aandeel in de totale 'classe'.

Titel VIII voorzag dan de rol van de 'conseil de recrutement' terzake. Deze diende elke conscrit, verdacht van veinzing van gebreken of zelfverminking, tot supplementaire conscrit verklaren.

Conscrits die beschuldigd werden van vrijwillige zelfverminking, moesten, net zoals het decreet van 8 nivôse XIII bepaalde, op eigen kosten een vervanger betalen, of een boete betalen, dubbel zo hoog als de gewone 'indemnité de réforme' waartoe zij zouden gehouden zijn, maar die boete mocht niet minder bedragen dan 1500 Francs. Waren zij normaal vrijgesteld van de 'indemnité de réforme', wegens het lage niveau van hun directe belastingen, en konden ze evenmin een vervanger bekostigen, dan zouden ze ter beschikking gesteld worden van de regering om tewerkgesteld te worden in één of andere militaire dienst.

De behandeling, dewelke het decreet van 8 nivôse XIII voorbehield voor conscrits, die op het ogenblik van de 'désignation' bewust gebreken verzwegen zouden hebben, maar voor de 'conseil de recrutement' wel de 'réforme' zouden vragen, of aan dewelke deze de 'réforme' zou toekennen, was voordien voorbehouden voor de afwezigen, die aangeduid waren voor het contingent, en nadien door de recruteringskapitein vrijgesteld.

De 'préfet' was exclusief bevoegd om zich uit te spreken over de 'indemnité' die de conscrits moesten betalen, evenals over alle werkzaamheden, die niet expliciet aan de 'conseil de recrutement' voorbehouden waren. Hij beschikte met andere woorden over de residuaire bevoegdheid in de conscriptiematerie.

Het decreet bepaalde expliciet, dat hij, om het niveau van de 'indemnité' vast te stellen, de belastingen die de conscrit zelf betaalde, diende te cumuleren met die betaald door zijn ouders, tenzij hij zou gehuwd zijn en buitenshuis zou wonen.

Telkens de 'préfet' zou beslissen dat een gezin, dat samen meer dan 50 Francs belastingen betaalde, recht had op de weldadigheid van de regering, hetzij door het aantal kinderen in militaire dienst, hetzij door de nood waarin het verkeerde, dan diende hij zich tot de 'ministre de la guerre' te wenden, die op basis van de voorgelegde stukken een vermindering of kwijtschelding kon toekennen.

De conscrits, die wegens hun kleine gestalte of hun gebreken de 'réforme' ontvingen, hetzij van de 'sous-préfet', hetzij van de 'conseil de recrutement', dienden een 'indemnité' te betalen op basis van de door hen in jaar XII betaalde belastingen. Leefden zij nog in het huis van hun ouders, dan zou die gecumuleerd worden met de belastingen betaald door hun vader en moeder. Waren ze gehuwd, en leefden ze buitenshuis, dan telden alleen de door henzelf betaalde belastingen. Mogelijke bijkomende premies op de belaste eigendommen werden daarbij buiten beschouwing gelaten.

Het al dan niet opleggen van de 'indemnité de réforme' was een exclusieve bevoegdheid van de 'préfet'. De gezinnen, die echter geen 50 Francs gezamenlijke belastingen betaalden, waren conform de wet van 28 floréal X 'de facto' vrijgesteld van de 'indemnité'.

Gezinnen die tussen 50 en 100 Francs betaalden, waren normaal gehouden tot een 'indemnité', gelijk aan het niveau van hun belastingen, zij die meer dan 100 Francs betaalden, dienden voor elke 25 Francs boven de 100 Francs een supplement van 50 Francs betalen, zonder dat de totale 'indemnité' boven 1200 Francs mocht liggen.

Telkens de 'préfet' zou beslissen dat een gezin, dat meer dan 50 Francs belastingen betaalde, recht had op weldadigheid vanwege de regering, door het aantal zonen in actieve dienst, door de grote kinderlast of door de nood waarin het verkeerde, dan diende hij zich tot de 'ministre de la guerre' te richten. Deze kon, na onderzoek van de voorgelegde stukken een vermindering of kwijtschelding van de 'indemnité' toekennen. De aanvraag daartoe bij de 'préfet' mocht echter enkel in de maand na de vaststelling van de verschuldigde 'indemnité' gedaan worden. Deze moest dan nog binnen de twee maanden waarin de recruteringsoperaties gevoerd werden, de stukken aan de minister overmaken.

Hoger werd er reeds op gewezen dat de 'conseil de recrutement' de 'dispence de service' pas aan de 'réformé' kon overmaken na ontvangst van de kwitantie van de 'indemnité de réforme'.

Het decreet van 8 fructidor XIII herhaalde de organieke bepalingen inzake de 'indemnité', geponeerd in de wet van 28 floréal X. Deze waren ongewijzigd blijven bestaan.

De bevoegdheid van de 'préfet', om een vermindering of kwijtschelding aan de 'ministre de la guerre' te vragen, was echter een vernieuwing van het decreet van 8 nivôse XIII. En de bepaling, dat de 'dispence' pas toegekend werd na voorlegging van de kwitantie, werd nog later, op 8 fructidor ingevoerd.

Werd een afwezige conscrit, die conform artikel 16, § 2 als geschikt voor de dienst op de 'désignation'-lijst geplaatst werd, aangeduid voor één van beide contingenten, dan diende de 'maire' binnen de 24 uur een schriftelijke kennisgeving van zijn aanduiding toe te zenden op zijn wettelijk domicilie.

De 'préfet' zou dan zijn collega van het 'département' waar de betrokkene zijn verblijfplaats had, oproepen om de 'gendarmerie' te gelasten de betrokkene in kennis te stellen van zijn aanduiding, en hem aan te manen, onmiddellijk te vertrekken.

De afwezige conscrit moest zich, na ontvangst van de kennisgeving, binnen de drie dagen aanbieden op de 'sous-préfecture' van zijn woonplaats, om er gekeurd te worden, en indien nodig gevisiteerd.

Werd hij in staat bevonden te dienen, dan kreeg hij een 'feuille de route' naar het corps waarvoor het 'département' van zijn domicilie de recrutering moest verzorgen. De 'sous-préfet' van zijn woonplaats diende de 'préfet' van het 'département' van zijn domicilie daarvan in kennis te stellen[600].

Werd hij daarentegen ongeschikt bevonden, dan moest de 'sous-préfet' de 'préfet' van het domicilie in kennis stellen van de beslissing en haar motivering, opdat deze laatste de 'indemnité' zou kunnen vaststellen. Een copie van de beslissing moest aan de betrokken conscrit overgemaakt worden.

Indien de afwezige zich niet binnen de veertien dagen aanbood, noch door de 'gendarmerie' ontdekt en naar zijn corps gebracht werd, dan moest de 'préfet' van zijn verblijfplaats de recruteringskapitein en de 'préfet' van het domicilie waarschuwen, opdat de eerste de conscrit als 'réfractaire' zou aangeven, en de tweede terstond zou voorzien in zijn vervanging.

Indien de afwezige zich, zonder zich op de 'sous-préfecture' aan te bieden, en zonder een certificaat van geschiktheid voor de dienst ontvangen te hebben, naar zijn corps zou begeven, en hij daar de 'réforme' zou ontvangen, dan zou hij, bovenop de normale 'indemnité' ook gehouden zijn tot betaling van de onkosten die hij veroorzaakt had voor zijn verplaatsing.

De boete, waartoe de afwezige conscrit gehouden zou zijn, indien hij zonder keuring naar zijn corps zou vertrekken, en daar de 'réforme' zou krijgen, werd verhoogd tot anderhalf maal de 'indemnité de réforme', met een plafondwaarde van 1500 Francs. De terugbetaling van de veroorzaakte kosten werd geschrapt.

Artikel 47 voegde het geval toe van de vóór de 'levée' gedetineerde conscrit. Zijn geval zou na afloop van zijn gevangenisstraf behandeld worden, alsof deze zich niet had voorgedaan.

Ingeval de betrokkene aldus tot een 'peine infamante' veroordeeld was, dan zou hij van de 'désignation'-lijst geschrapt worden[601]. Ingeval hij een opgeroepen nummer toegewezen had gekregen, dan zou hij vervangen worden door de eerste conscrit van het 'dépôt', die terstond moest vertrekken.

Was de betrokkene tot een gevangenisstraf van ten minste zes maand veroordeeld, dan werd hij eveneens vervangen door de eerste conscrit van het 'dépôt', ingeval hij een opgeroepen nummer had, maar bij zijn vrijstelling zou hij zelf moeten optrekken. Zijn aankomst op het corps zou dan de 'congé' van de vervanger meebrengen.

Tenslotte voorzag artikel 48 het geval van een niet op de lijst voorkomende conscrit. Indien deze zich niet zou aanbieden om de fout te repareren, zou hij tot 'premier à marcher' verklaard worden alsof hij geweigerd had zich te laten inschrijven. Als dusdanig zou hij onmiddellijk naar een corps gestuurd worden. Bij zijn aankomst zou de laatste voor het contingent aangeduide conscrit dan zijn 'congé' krijgen.

Het 'arrêté' van 29 fructidor XI voorzag voor het eerst in een specifieke behandeling van de afwezigen. Zij moesten door de lokale commissie op een 'liste des absents' geplaatst worden, waaruit, volgens de verhouding van het aantal afwezigen tot het totale aantal conscrits, die aan de 'désignation' dienden deel te nemen, afzonderlijke contingenten aangeduid moesten worden.

Dit had uiteraard het nadelige gevolg, dat een deel van de opgeroepenen nog opgespoord diende te worden, alvorens men het contingent kon vervolledigen. Er werd dan ook direct van dat principe afgestapt.

De 'remplacement' was toegestaan tot op het moment van de inspectie van het detachement, vóór het vertrek naar het corps. Nadien mocht men ze nog enkel toestaan op vraag van de 'conseils administratifs des corps', en met uitdrukkelijke toestemming van de 'ministre de la guerre'.

Vanaf jaar XIII mochten 'remplaçants' genomen worden uit de 5 'classes' van de conscriptie (en dus de 'classes' van de jaren XII, XI, X, IX en VIII), maar enkel uit het kanton zelf.

Werd de 'remplacement' gecontracteerd alvorens de 'remplacé' voor een bepaald wapen bestemd was, dan moest zijn 'remplaçant' gewoon een lichaamslengte hebben van 1,651 m (5 voet 1 duim). Indien de 'remplacé' reeds voor een bepaald corps bestemd was, op het moment dat het contract opgemaakt werd, dan was hij gehouden iemand te leveren, die tenminste even groot was als hijzelf[603]. Verder moest elke 'remplaçant "...être d' une santé forte, d' une constitution robuste".

In geen geval mochten individuen aangeboden worden, die reeds door een straf- of een correctionele rechtbank veroordeeld waren. Daarenboven moesten zij, om als 'remplaçant' aanvaard te worden, drager zijn van een getuigschrift van goed gedrag en zeden, afgeleverd door de gemeente.

Het werd de recruteringsofficieren uitdrukkelijk verboden, zich te mengen in de aanduiding van de 'suppléants' Zij moesten zich beperken tot het al dan niet aanvaarden van de aangeboden individuen.

De recruteringskapitein was exclusief belast met die aanvaarding. Hij werd persoonlijk verantwoordelijk gehouden, jegens de overheid en het corps, voor elke aanvaarding van een individu, dat niet aan de vereisten zou voldoen. Daarom mocht hij, alvorens tot aanvaarding over te gaan, alle inlichtingen inwinnen aangaande de betrokkene, die hij nodig zou achten om zich te verzekeren van de waarheid.

De aanvaarding moest dan gebeuren bij een schriftelijke, door hem ondertekende, akte, die voorgelegd zou worden aan de 'sous-préfet', die belast was met de opmaak van het contract. Een copie van de aanvaardingsakte, eveneens door de recruteringskapitein ondertekend, zou overgemaakt worden aan de 'remplaçant', dewelke deze diende voor te leggen bij zijn aankomst op het corps.

De 'sous-préfet' moest, conform de voorschriften van het 'arrêté' van 17 ventôse VIII, eisen dat de 'remplacé' een 'reçu' zou voorleggen van de ontvanger van het 'département', getuigend van de storting van 100 Francs in zijn kas, dewelke naar het corps gezonden zou worden voor de kledij en uitrusting van de 'remplaçant'.

De corpscommandant diende de 'remplaçants', bij hun aankomst op het corps, nog eens speciaal te inspecteren. Pas na die inspectie konden zij ingeschreven worden in het controle- register van het regiment.

Indien de corpscommandant een 'remplaçant' zou weigeren, moest hij beroep doen op de commandant van de divisie, die in laatste instantie besliste. Kreeg de 'suppléant' de 'réforme' omdat hij niet de vereiste kwaliteiten in zich verenigde, dan moest de 'remplacé' op eigen kosten een nieuwe 'remplaçant' leveren, of zelf in dienst treden. De recruteringskapitein moest, op beslissing van de 'ministre de la guerre', aan de staat de kosten terugbetalen, voor de soldij en verplaatsing van de betrokken 'suppléant'.

Vanaf de conscriptie van jaar XIII bracht de desertie van een 'suppléant', voordat hij twee jaar dienst had, de plicht mee voor de 'suppléé' om in zijn vervanging te voorzien, door levering van een nieuwe 'remplaçant', uitgerust en reizend op zijn kosten, of door persoonlijk in dienst te treden. Alleen indien hij kon bewijzen dat de gedeserteerde 'remplaçant' nog binnen de maand van zijn desertie gearresteerd werd, verviel deze vervangingsplicht.

Een 'suppléant' die uit het corps zou deserteren, maar ook degene die onderweg zou deserteren (!), moest door de corpskolonel aangegeven worden bij de speciale 'conseil de guerre' (cfr. het 'arrêté' van 19 vendémiaire XII). De straf die ze zouden krijgen, was vijf jaar 'le boulet', en, indien nodig, betaling van de door de wet voorziene boete.

Om dit mogelijk te maken, moest de recruteringskapitein de kolonels van de recruterende corpsen speciaal op de hoogte brengen van het vertrek van de 'suppléants' en het moment waarop men hun aankomst verwachtte.

Desertie of 'réforme' bracht de annulatie mee van het contract, en ontsloeg aldus de 'remplacé' van de nakoming van zijn deel ervan. Hij mocht verder ook de reeds door hem betaalde sommen terugeisen.

Het nieuwe decreet liet toe om 'remplaçants' te nemen uit de 'classes' van de jaren XIII, XII, XI, X, IX en VIII, uit het volledige 'département'. De conscrit die een 'remplaçant' wilde aanbieden, moest die dus niet langer in zijn eigen kanton zoeken.

Het onderscheid tussen de 'remplacement', gecontracteerd alvorens de 'remplacé' voor een bepaald wapen bestemd was, en die dewelke nadien gecontracteerd werd, bleef behouden. De veroordeelden mochten nog steeds niet aanvaard worden, en het getuigschrift van goed gedrag en zeden bleef 'conditio sine qua non'.

De verantwoordelijkheid, die door het decreet van 8 nivôse XIII exclusief bij de recruterings- kapitein gelegd was, ging over op de 'conseil de recrutement'[604], die nu exclusief belast werd met de aanvaarding. De leden waren ervoor verantwoordelijk jegens de regering.

Daarom moest eenieder die een 'suppléant' wou aanbieden zich, samen met deze laatste, aanbieden voor de raad. Afwezige conscrits mochten de 'suppléant' laten aanbieden door een ouder of vriend.

Het was de recruteringsofficieren nog steeds uitdrukkelijk verboden, zich te mengen in de aanduiding van de 'suppléants', en ze mochten evenmin enig certificaat leveren tot hun aanvaarding. De recruteringskapitein moest echter, in de 'conseil de recrutement', zijn advies uitbrengen, dat hij desgewenst in het proces-verbaal van de zitting kon laten opnemen.

De 'conseil de recrutement' moest, ingeval van aanvaarding van een 'remplaçant', een certificaat afleveren, dat zijn persoonsbeschrijving bevatte. Dit certificaat, en de 'reçu' van de ontvanger van het 'département', getuigend van de storting van 100 Francs in zijn kas, voor de kledij en uitrusting van de 'remplaçant', moesten voorgelegd worden aan de 'préfet' of de 'sous-préfet', vooraleer deze het contract van de 'remplacement' mocht opmaken. Dat contract moest trouwens de voorlegging van die stukken vermelden, naast de persoonsbeschrijving en de leeftijd van de 'suppléant'.

Een copie van het contract moest aan de 'remplaçant' overgemaakt worden voor zijn inschrijving op de 'feuille de départ', in de plaats van de 'remplacé'. Dezelfde copie moest hij ook, bij zijn aankomst, overmaken aan het corps.

"Les conscrits remplacés, ayant dû d' abord prendre les précautions nécessaires pour s' assurer si leurs suppléans remplissent toutes les conditions exigées, en sont spécialement responsables"

Ingeval een 'remplaçant' bij de inspectie door een kolonel ongeschikt zou bevonden worden, moest hij ter beschikking gehouden worden ("rester en subsistance"). De kolonel moest de 'général inspecteur d' armes' op de hoogte stellen, dewelke een tegenvisitatie in zijn bijzijn moest bevelen. Hij moest het resultaat daarvan dan, voorzien van zijn advies, overmaken aan de 'ministre de la guerre', die in laatste instantie besliste. Het was dus niet langer divisiecommandant, maar de minister zelf, die uitspraak moest doen[605]

De minister moest dan de nodige bevelen geven opdat de 'suppléant' naar huis gestuurd zou worden en de 'remplacé' een nieuwe 'remplaçant' zou leveren, of persoonlijk in dienst zou treden. In beide gevallen moest hij bovendien instaan voor de reiskosten.

Ingeval een 'suppléant' bij de inspectie gebreken zou weten te verbergen, die hem binnen de eerste drie maanden toch nog de 'réforme' zouden opleveren, dan zou gehandeld worden alsof ze bij de inspectie ontdekt waren. Gebreken die pas na die drie maanden zouden aan het licht komen, werden geacht opgelopen te zijn tijdens de dienst.

De vervanging waarin de 'remplacé' diende te voorzien, moest gebeuren binnen de veertien dagen, te rekenen vanaf het moment dat hem dat bevel gegeven werd. Na die termijn was hij verplicht persoonlijk op te trekken.

Het nieuwe decreet onderscheidde de desertie voor en na de inlijving. Was een 'remplaçant' gedeserteerd na te zijn ingelijfd bij het corps (of had hij de 'réforme' ontvangen binnen de eerste drie maanden na zijn inlijving), dan had de 'remplacé' geen recht op terugbetaling van de gestorte 100 Francs. Indien hij een nieuwe 'remplaçant' wou leveren, moest hij bovendien ook opnieuw 100 Francs storten, voor de kleding en uitrusting van de nieuwe 'remplaçant'.

Was de 'remplaçant' echter gedeserteerd vóór zijn aankomst op het corps, dan had de 'remplacé' het recht de 100 Francs terug te eisen, indien hij persoonlijk in dienst zou treden. Leverde hij een nieuwe 'remplaçant', dan diende hij niet nogmaals 100 Francs te betalen.[606]

Het 'arrêté' van 17 ventôse VIII had de 'remplacement' toegekend, als gunst, aan alle conscrits opgeroepen door de wet van 10 messidor VII, die wegens gebreken vrijgesteld konden worden. Vanaf de wet van 28 floréal X werd aan elke conscrit de mogelijkheid geboden om een 'remplaçant' aan te bieden. Het 'arrêté' van 29 fructidor XI wijdde echter voor het eerst een speciale titel aan de rechtsfiguur. We zullen hier de verschillende bepalingen aanhalen.

Ook het 'arrêté' van 29 fructidor XI liet de 'remplacement' toe tot op het moment van de inspectie vóór het vertrek.

Titel III van het 'arrêté' n° 64 van 17 ventôse VIII 'relatif au mode de remplacement' somde de basiscriteria op, waaraan de 'suppléants' moesten voldoen. Artikel 3 van die titel luidde :

"Pour être admis comme suppléant, il faut être Français, être âgé de dix-huit ans au moins et de quarante ans au plus, avoir au moins un mètre soixante-cinq centimètres cinq pieds un pouce, être d' une constitution forte, d' une santé robuste, et n' être soi-même ni réquisitionnaire ni conscrit".

Men stelde dus nationaliteits-, leeftijds-, fysieke en conscriptionele eisen. Artikel 6 § 3 van de wet van 28 floréal X hernam of verstrengde de eerste drie, en wijzigde de vierde eis :

"Nul ne pourra être placé sur ledit tableau[607], s' il n' est né ou domicilié dans l' arrondis- sement, s' il n' est de la conscription de l' année, et s' il n' a la taille et la constitution physique nécessaires pour faire un bon soldat"

Nu moest de 'remplaçant' dus in het hetzelfde arrondissement als de aangeduide gedomicilieerd zijn, en juist wel tot dezelfde conscriptie-'classe' behoren! Vooral tegen dit laatste blijkt echter zeer vaak gezondigd te zijn. Artikel 13 van de wet van 6 floréal XI bepaalde daarom :

"Pourront être admis comme suppléans, les conscrits de la classe de l' année et des années antérieures, non désignés, ou désignés seulement pour la réserve, pourvu qu' ils aient la taille requise, et qu' ils soient nés et domiciliés dans l' étendue de l' arrondissement"

Zoals gezien, liet het decreet van 8 nivôse XIII toe de 'remplaçant' te nemen uit de 5 vorige 'classes', maar alleen binnen het kanton. De lichaamslengte moest 5 voet 1 duim zijn, maar als de 'remplacement' na de selectie van keurlingen voor de cavalerie gebeurde, mocht de 'suppléant' niet kleiner zijn dan de 'remplacé'.

Het decreet van 8 fructidor XIII verzachtte de domicilie-eis tot het volledige 'département'.

Het verbod aan de recruteringsofficieren om zich te mengen in de aanduiding van de 'suppléants', werd in het 'arrêté' nog positief geformuleerd :

"Les officiers de recrutement n' ont d' autres fonctions à remplir pour les substitutions[609], que de s' assurer si le substitué à la taille de cinq pieds un pouce et les autres qualités voulues par la loi"

Het waren dus de recruteringsofficieren, en niet de recruteringskapitein, die, naar aanleiding de lokale keuring, belast waren met de aanvaarding. Zij moesten na elke 'désignation' de recruut keuren, alvorens die ter aanvaarding voor de recruteringskapitein verscheen.

Bovendien was er beroep mogelijk tegen de beslissing van de recruteringsofficieren, bij de commandant van het 'département', zodat ze niet persoonlijk verantwoordelijk waren.

Het contract moest ook toen reeds door de 'sous-préfet' opgemaakt worden. Over een aanvaardingsakte van de hand van de recruteringskapitein zweeg het 'arrêté' echter.

Alleen moest het contract melding maken van de aanvaarding door de recruteringsofficier of de commandant van het 'département'.

Het 'arrêté' van 17 ventôse VIII bleef altijd de organieke bepaling inzake de eis dat de 'remplacé' een 'reçu' zou voorleggen van de ontvanger van het 'département', getuigend van de storting van 100 Francs in zijn kas, dewelke naar het corps gezonden zou worden voor de kledij en uitrusting van de 'remplaçant'.

Het 'arrêté' van 17 ventôse VIII had de 'remplacé' verantwoordelijk gesteld voor de volledige diensttijd van zijn 'remplaçant'. (Zie p. 133). In jaar XI was de 'remplacement' algemeen toegestaan, maar over de verantwoordelijkheid van de 'remplacé' werd niets bepaald. Moest deze niet instaan voor zijn 'remplaçant', of bleef de verantwoordelijkheid, bepaald op 17 ventôse van kracht? Een gevallenstudie zou dit moeten uitwijzen, maar de registratie verliep toen juist zo verward...

Vanaf de 'levée' op de 'classes' van de jaren XI en XII liep de verantwoordelijkheid van de 'remplacé' in elk geval tot het moment waarop hij het bewijs leverde van diens inlijving in het corps waartoe hij bestemd was. Desertie onderweg verplichtte hem om in zijn vervanging te voorzien, door levering van een nieuwe 'remplaçant of door persoonlijk in dienst te treden.

Het decreet van 8 nivôse XIII breidde zoals gezegd de vervangingsplicht opnieuw uit, tot de 'désertion' ('sensu stricto') binnen de eerste twee dienstjaren.

Desertie van een 'remplaçant' werd vóór 8 nivôse XIII niet afzonderlijk behandeld.

8.1 Bepalingen in het decreet van 8 nivôse XIII ( in titel 9[610], laatste artikel)

Noch de begeleidende officieren, noch de 'conseils d' administration des corps' waren gemachtigd om zelf een 'remplacement' toe te staan, om conscrits de 'réforme' te geven of de 'congé', om welke reden ook, op straffe van ontslag uit hun functie, vóórdat ze de toestemming daartoe hadden gekregen van de 'ministre de la guerre', op advies van de commandant van het 'département'. Uitzondering hierop waren de conscrits die, hoewel afwezig, toch aangeduid zouden zijn voor het contingent, en die niet het certificaat zouden voorleggen van hun keuring (cfr. supra) In hun geval mocht de kolonel wel tot de 'réforme' beslissen, op advies van de inspecteur van het corps. Ze moesten dan de 'préfet' van het

8.2 Verschillen in het decreet van 8 fructidor XIII (in titel 9, laatste artikel)

Artikel 59 van het nieuwe decreet was de bijna woordelijke overname van artikel 51 van dat van 8 nivôse XIII.

Voordien werd de materie niet behandeld, zodat vele conscrits bij hun aankomst op het corps de 'réforme' kregen. Om dit nodeloos oponthoud van de 'levée' op te vangen, werd artikel 51 toegevoegd.

9) Bestraffing van het bedrog vanwege recruterende instanties (titel 10 van 8 fructidor XIII)

Om de verantwoordelijkheid van de recruterende instanties nog een supplementaire administratieve grond te geven, greep het decreet van 8 fructidor terug naar een wet uit de begindagen van de conscriptionele recrutering.

"Conformément à la loi du 28 nivôse an 7, tout docteur en médecine ou en chirurgie, tout officier de santé, tout agent de l' administration civile, tout officier ou sous-officier de l' armée, convaincu d' avoir attesté à faux des infirmités ou des incapacités, ou d' avoir, à raison de leurs visites ou fonctions, reçu des présens ou gratifications, soit avant, soit après, seront punis, par voie de police correctionnelle, d' une peine qui ne pourra être moindre d' une année d' emprisonnement ni excéder deux ans, et, en outre, d' une amende qui ne pourra être moindre de trois cent francs ni excéder mille francs. Ils seront en outre poursuivis, s' il y a lieu, pour le remboursement en faveur des hôpitaux, des présens ou gratifications qu' ils auront reçus".

Dit was een woordelijke overname[611] van artikel 30 van de wet van 28 nivôse VII, waaraan alleen de laatste zin, inzake de terugvordering van het eventueel ontvangen smeergeld, werd toegevoegd.

Het gaat hier om de verantwoordelijkheid voor het vervolledigen van het contingent, en dus de vervangingsplicht ingeval van 'réfraction'.

De verantwoordelijkheid rustte voortaan bij de kantons. Zij werden daarvan pas bevrijd door de inspectie van de recruten door de 'sous-inspecteur du corps', na hun aankomst.

Ze moesten dus elke conscrit vervangen die, na aanwezig geweest te zijn op de 'tirage au sort', zijn vaandels niet zou hebben vervoegd op het daartoe vastgestelde moment. Verder moesten ze de conscrits vervangen, die afwezig waren bij de 'tirage', en die na hun aanduiding de 'réforme' zouden ontvangen, of die niet binnen de twee maanden na de dag van de 'désignation' hun vaandels zouden vervoegen[612].

De 'préfet' moest de vervanging bevelen aan de 'sous-préfet'. Deze zou dan de conscrit, die het eerste niet opgeroepen nummer getrokken had, oproepen om binnen de acht dagen te vertrekken, en hem een 'feuille de route' overhandigen.

Ingeval de 'classe' volledig uitgeput zou zijn, en alle conscrits, van reserve en 'dépôt', al opgeroepen zouden zijn, dan moest de 'préfet' de 'sous-préfet' bevelen om de vervanger te nemen uit de reserve van de onmiddellijk voorgaande 'classe'.

Het nieuwe decreet plaatste de recruteringsofficier van het arrondissement als tussenpersoon tussen de 'sous-préfet' en de conscrits. Hij moest de conscrits uiteindelijk op de hoogte brengen van hun oproep. Voor het overige werd het decreet van 8 nivôse woordelijk herhaald.

In de voorgaande jaren waren de gemeenten of 'réunions' verantwoordelijk voor de levering van hun contingent, tot het moment van de aanvaarding door de recruteringskapitein. Eens zij het gevraagde aantal geleverd hadden op het 'chef-lieu' waren ze bevrijd, en mochten geen nieuwe recruten meer gevraagd worden. Het 'département' was dan verantwoordelijk voor de vervollediging van het algemene contingent. Dit had de oproep van de reserveconscrits noodzakelijk gemaakt, zowel van de 'classes' van de jaren IX en X als van die van de jaren XI en XII. Het supplementaire kwart dat toen was aangeduid was immers onvoldoende gebleken, zodat zelfs het supplementaire kwart voor de reserve in actieve dienst was geroepen. Pas met het decreet van 8 nivôse beschikte men over een echte wervingsreserve, en men was zelfs voorzien op de totale uitputting van het 'dépôt'.

Daarmee waren de institutionele fundamenten van de recrutering gelegd. Niets kon nu nog de vervollediging van het contingent in de weg staan, zodat 'réfraction' noodzakelijk de oproep van en geïdentificeerde kameraad-leeftijdsgenoot meebracht. Dit zou vrij snel en zeer grondig de 'réfraction' uit de wereld helpen.

Het decreet hield alle recruteringsofficieren in functie, met uitzondering van degene waarvan de 'ministre de la guerre' de vervanging aangewezen zou achten.

Onmiddellijk na de laatste 'désignation' in een arrondissement, moest de recruteringsofficier van dat arrondissement alle 'chef-lieux de canton' aandoen, om er de conscrits, bestemd voor het actief leger zowel als voor de reserve, van elk kanton te inspecteren. Hij moest dan een controlelijst opmaken volgens lichaamslengte, waarop hij hun persoonsbeschrijving diende aan te brengen.

De recruteringsofficier mocht bij die inspectie vóór het vertrek niet de 'réforme' voorstellen van eerder aanvaarde conscrits, tenzij hij kon bewijzen dat de conscrit een gebrek verborgen zou gehouden hebben, of dat de ongeschiktheid veroorzaakt werd door een ziekte of een ander feit, voorgevallen na de aanvaarding. In dat geval moest hij de betrokkene verwijzen naar de 'conseil de recrutement', die uitspraak zou doen over dergelijke moeilijkheden.

De recruteringskapitein, omdat hij door het decreet de middelen toegewezen kreeg, om de aanvaarding tegen te houden (in de 'conseil de recrutement' waarin hij zetelde), of toch zeker om zijn verzet ertegen te bewijzen, zou geldelijk verantwoordelijk gesteld worden jegens de staat van alle kosten voor reis en soldij van conscrits die bij aankomst op hun corps de 'réforme' zouden ontvangen wegens gebreken of andere redenen, dewelke de recruteringsofficier had kunnen vaststellen.

Het nieuwe decreet gelastte de 'ministre de la guerre' om, tegen het begin van de werkzaam- heden voor de 'levée', naar elk 'département' een majoor te sturen, die in de 'conseil de recrutement' zou zetelen. Zijn voornaamste taak zou zijn te beletten dat er ongeschikten naar het leger gestuurd zouden worden. Hij mocht zich echter verder niet verzetten tegen enige aanvaarding van individuen "sains et valides qui auront la taille d' un mètre cinq cent cinquante quatre[613] millimètres".

Verder moest hij zich inlaten met alles wat het vertrek van de conscrits kon bespoedigen. Zodra een aantal, gelijk aan het opgelegde contingent, vertrokken zou zijn, moest hij zijn corps opnieuw vervoegen, zonder evenwel te wachten totdat de 'réfractaires' vervangen zouden zijn.

"En quittant le département où il aura été envoyé, il adressera au ministre ses observations sur les opérations auxquelles il aura concouru, et lui fera connaître ses vues d' amélioration; il rendra compte aussi des abus qu' il aurait pu découvrir."

Wanneer men de naam van de gezonden majoor kent[614], dan kan men in de 'archives centrales' te Parijs waarschijnlijk zeer interessante conform deze paragraaf opgemaakte verslagen terugvinden...

De recruteringsofficieren bleven opnieuw in functie, indien de 'ministre de la guerre' niet anders besliste. Het decreet voegde daaraan toe dat alle bepalingen van titel V van het 'arrêté' van 18 thermidor X, aangaande de recruteringsofficieren, verder uitgevoerd zouden worden in zoverre ze niet met het decreet strijdig waren.

De taak van de recruteringsofficieren werd meer gedetailleerd omschreven in het decreet van 8 fructidor. Nadat de 'sous-préfet' hem de definitieve lijst van de conscrits die moesten vertrekken had overgemaakt, moest de recruteringsofficier een controlelijst opmaken met de persoonsbeschrijvingen, de lichaamslengten en het wapen waarvoor hij de betrokkene het meest geschikt acht.

Nadat de commandant van het 'département' het corps had aangeduid, waar elke conscrit voor bestemd was, en samen met de 'préfet' de vertrekdatum vastgesteld had, diende de recruteringsofficier elke conscrit schriftelijk op de hoogte stellen van de vertrekdag en van het uur en de plaats van de samenkomst voor de inspectie. Dezelfde procedure zou gehanteerd worden telkens een conscrit van het 'dépôt' in actieve dienst geroepen zou worden.

Indien de recruteringsofficier bij die inspectie vóór het vertrek, naar aanleiding van het minutieuze onderzoek waaraan hij elke recruut moest onderwerpen, zou vaststellen dat een opgeroepen conscrit toch ongeschikt was voor de dienst, dan moest hij hem uit het detachement roepen en naar de 'conseil de recrutement' verwijzen. Deze zou dan definitief oordelen, of, indien hij dat nodig zou achten, een herstellingstermijn toekennen.

Mocht een conscrit de 'réforme' krijgen voor één of ander gebrek ontstaan na de 'désignation', dan moest bepaald worden of hij al dan niet de 'indemnité de réforme' moest betalen. Werd bewezen dat het gebrek reeds vóór de 'désignation' bestond, maar dat de betrokkene het toen verborgen gehouden had, dan moest hij een dubbele 'indemnité' betalen, die evenwel de 1500 Francs niet mocht overschrijden. De 'préfet' moest in dat geval ook aan de 'sous-préfet' het bevel geven een vervanger op te roepen.

De instelling van de recruteringsofficieren werd uitvoerig behandeld in titel V van het 'arrêté' van 18 thermidor X. Ik verwijs daarom naar het hoofdstuk over de 'levée sur les classes des années IX et X', om een ellenlange herhaling te voorkomen.

Het 'arrêté' van 29 fructidor XI bepaalde het alleenrecht van de minister om de recruteringsofficieren te vervangen (artikel 32), en de inspectie door de recruteringsofficier van het arrondissement, onmiddellijk na de 'désignation' in een gemeente of 'réunion'.

Elke conscrit, die, hoewel aanwezig op de 'désignation', geweigerd zou hebben zich voor de inspectie aan te bieden of die zonder zijn toestemming zijn gemeente verlaten zou hebben, zou na de inspectie vóór het vertrek door de recruteringsofficier aangegeven worden bij de recruteringskapitein.

Deze diende dan die aangegeven conscrits aan te klagen, evenals de afwezige conscrits, die binnen de veertig dagen na hun aanduiding voor het contingent, nagelaten zouden hebben zich aan te bieden, noch een 'suppléant' geleverd zouden hebben, noch aan de 'préfet' van het 'département' van hun domicilie het certificaat zouden toegestuurd hebben, dat getuigde van hun aankomst op het corps of van hun ongeschiktheid voor de dienst[615]. Tenslotte moest de recruteringskapitein de conscrits aanklagen, die hun détachement niet zouden vervoegd hebben, of die het onderweg naar het corps zouden verlaten hebben.

Indien de recruteringskapitein niet binnen de dertig dagen van de 'procureur impérial' een copie ontvangen zou hebben van het vonnis dat de rechtbank diende te vellen, dan moest hij de 'ministre de la guerre' en de 'grand-juge' daarvan op de hoogte stellen, die de reden voor de niet-uitvoering van de wet zouden natrekken, en de verantwoordelijken vervolgen.

Dertig dagen nadat het vonnis toegestuurd zou (moeten) zijn, diende de recruteringskapitein de 'préfet' op te roepen om te voorzien in de vervanging van de 'réfractaires'. De 'préfet' was dan, in alle andere gevallen dan dat voorzien door artikel 12 van de wet van 6 floréal XI[616], gehouden om de vervanging te bevelen, onder zijn persoonlijke verantwoordelijkheid.

Ingeval een aangeduide conscrit zonder toestemming[617] zijn gemeente verlaten zou hebben of niet opgedaagd zou zijn voor de inspectie, moest de recruteringsofficier dat s' anderendaags melden aan de recruteringskapitein. Verder was de recruteringsofficier[618] gehouden elke afwezige conscrit, die binnen de veertig dagen na zijn aanduiding voor het contingent, nagelaten zou hebben zich aan te bieden, noch een 'suppléant' geleverd zou hebben, noch aan de 'préfet' van het 'département' van zijn domicilie het certificaat zou toegestuurd hebben, dat getuigde van zijn aankomst op het corps of van zijn ongeschiktheid voor de dienst, aangeven bij de recruteringskapitein.

De recruteringskapitein diende die aangegeven conscrits dan schriftelijk bij de 'préfet' aan te klagen, evenals de conscrits die hun detachement niet zouden vervoegen, of die het onderweg naar het corps zouden verlaten. Omdat die aanklacht de basis moest vormen voor het vonnissen van de 'réfractaires', moest de kapitein bijzondere zorg besteden om zekerheid te krijgen over het feit dat de personen op zijn aanklacht-lijst daadwerkelijk aanleiding gaven tot veroordeling. Hij moest daartoe alle nodige inlichtingen inwinnen bij de 'sous-préfet' en de 'maire'.

De 'préfet' was gehouden om dan, conform de wet van 6 floréal XI en binnen de door diezelfde wet gestelde termijn, de op de aanklacht-lijst voorkomende individuen tot 'conscrit réfractaire' te verklaren.

Het 'arrêté' van de verklaring moest dan overgemaakt worden aan de 'commissaire impérial près le tribunal de première instance de l' arrondissement', voorzien van het advies van de 'préfet' inzake de boete waartoe de 'réfractaire' veroordeeld diende te worden. Deze boete moest tussen 500 en 1500 Francs bedragen, volgens de mogelijkheden van de conscrit en zijn familie, en volgens de specifieke omstandigheden waarin het misdrijf van de 'réfraction' gepleegd werd.

De hogervermelde commissaris zou dan, conform de wet van 6 floréal XI, de conscrits veroordelen tot opsluiting in een daartoe voorzien militair 'dépôt' en tot betaling van de boete die door de 'préfet' voorgesteld werd.

Indien de recruteringskapitein niet binnen de twintig (en dus niet langer dertig!) dagen van de 'procureur impérial' melding gekregen had van het vonnis dat de rechtbank moest vellen, dan moest hij de 'ministre de la guerre' en de 'grand-juge' daarvan op de hoogte stellen. Die zouden dan de reden voor de niet-uitvoering van de wet natrekken, en de verantwoordelijken vervolgen.

De veroordeelde 'réfractaires', die in de maand na hun veroordeling aangehouden werden, en naar hun corps gevoerd werden, gaven geen aanleiding tot vervanging. Dit was niet expliciet in het decreet van 8 nivôse vermeld, en dat van 8 fructidor vulde die omissie aan.

Dertig dagen nadat het vonnis geveld zou (moeten) zijn, diende de recruteringskapitein de 'préfet' op te roepen om te voorzien in de vervanging van de 'réfractaires'.

In het vorige hoofdstuk behandelde ik uitgebreid de invoering van de rechtsfiguur, zowel in de wet van 6 floréal XI als in de 'arrêtés' van 29 fructidor XI en 19 vendémiaire XII.

Op 30 fructidor XII (17 september 1804) verstuurde Faipoult zijn jaarlijkse circulaire naar de kantons, met de oproep tot de conscriptie van jaar XIII. En naar jaarlijkse traditie diende hij tal van ingezonden lijsten terug te sturen omdat ze onvolledig of ongeloofwaardig waren[619]. Dit leverde enige vertraging op in de uitvoering van de wet van 19 fructidor VI, en op 2 frimaire (23 november 1804) kregen enkele 'maires' het expliciete verwijt dat ze, ondanks herhaalde oproepen, nog steeds geen conscriptielijsten ingezonden hadden[620].

Het decreet van 8 nivôse XIII stelde in titel II nieuwe eisen inzake de conscriptielijsten[621]. Faipoult hechtte twee modelstaten aan zijn circulaire van 25 nivôse XIII (15 januari 1805).[622] De eerste was bestemd om op de 'mairie' bewaard te worden, en de tweede moest vóór 8 pluviôse (28 januari 1805) aan de 'sous-préfet' overgemaakt worden, opdat deze de kantonnale lijst tijdig zou kunnen opmaken. Op 1 ventôse moest immers met de werkzaamheden van de 'levée' begonnen worden.

Indien de lijsten niet op de 'sous-préfecture' ontvangen waren op 8 pluviôse, dan zou op kosten van de 'maire' een 'commissaire spécial' gestuurd worden om ze te komen halen.

Waarschijnlijk werden alle staten tijdig overgemaakt, want er zijn geen meldingen van laattijdigheid, noch enig spoor van het sturen van 'commissaires'.

Alleen de 'adjoint' van Scheldewindeke kreeg enig respijt, gezien de 'maire' na zes dagen ziekte op 13 pluviôse (2 februari 1805)[623] overleden was. Op 19 pluviôse (8 februari 1805)[624] had de 'préfet' de lijsten van Scheldewindeke ontvangen. Alleen de namen van de ouders ontbraken nog, en moesten onmiddellijk overgemaakt worden.

Dat er zich nog weinig problemen hebben voorgedaan, bewijst de verzending van de departementale conscriptielijst, al op 17 prairial XIII (6 juni 1805)[625]. De kantonnale lijst van Oosterzele werd opgemaakt op 25 pluviôse XIII (14 februari 1805)[626]

Het 'département' moest in de 'levée' van 30.000 (x 2) conscrits een contingent leveren van 575 (x 2)[627]. De hiernavolgende tabel geeft de verdeling van dat contingent weer[628], vastgesteld op 8 respectievelijk 9 pluviôse XIII[629] :

Voor het arrondissement Gent besliste Faipoult de werkzaamheden te laten doorgaan op de volgende data en plaatsen, en in bijzijn van de aangeduide 'conseiller de préfecture'[630] :

De werkzaamheden gingen door in Gent, op 20 en 21 ventôse XIII, onder supervisie van De Naeyer. De commissie verklaarde 24 conscrits ongeschikt voor de dienst, en liet er 123 deelnemen aan de 'tirage au sort'[631]. Daarvan werden dan degenen, die de nummers 1 tot 20 getrokken hadden, aangeduid om het contingent voor het actief leger uit te maken, en degenen, die de nummers 21 tot 40 getrokken hadden om het contingent voor de reserve uit te maken. De overige 83 vormden dan het 'dépôt'.

Zes conscrits werden tot 'supplémentaire' verklaard, en als dusdanig naar de 'conseil de recrutement' verwezen. De laatste vijf op de kantonnale lijst weerhouden personen, waren reeds lange tijd overleden.

De 'conseil de recrutement' zou in verschillende zittingen[632] zes van de voor de reserve aangeduide conscrits, één voor het actief leger aangeduide en één niet ingeschreven en tot supplementaire conscrit verklaarde recruten de 'réforme' toekennen wegens lichamelijke gebreken. Ik vond niets terug aangaande boetes die hen opgelegd zouden zijn.

Vanaf jaar XIII werd een conscriptieregister bijgehouden, waarin voor elke conscrit bijgehouden werd wat er van hem geworden is. Dit zou normaal meebrengen, dat niet langer naar losse inlijvings- en desertielijsten moet teruggegrepen worden om de resultaten van de 'levée' in het kanton te reconstrueren. Het register is echter enorm chaotisch bijgehouden. Alleen de datum, waarop de betrokkenen opgeroepen zijn, is erin terug te vinden, eventueel gevolgd door de datum van het vonnis. Voor welk regiment het detachement bestemd was, of de betrokkene daadwerkelijk is vertrokken ... Daarvoor moeten toch andere bronnen geraadpleegd worden.

Dit is des te belangrijker omdat de 'levée ordinaire' van 8 nivôse XIII niet de enige was, die op de 'classe' bevolen werd. Bij decreet van 24 floréal XIII (14 mei 1805) besliste de regering immers 15.000 conscrits van de reserve van jaar XIII in actieve dienst te roepen. Uit het register valt in het geheel niet op te maken, welke conscrits in uitvoering van de eerste, en welke in uitvoering van de tweede 'levée' opgeroepen werden. Dit is nochtans belangrijk om de problemen bij de uitvoering van de recrutering goed in te schatten.

Het 'département de l' Escaut' kreeg in de 'levée' van 24 floréal XIII een contingent opgelegd van 307 recruten, dat als volgt onder de arrondissementen en kantons verdeeld[633] :

Het decreet van 24 floréal XIII was daarnaast ook bedoeld om eindelijk eens werk te maken van de oprichting van de 'compagnies départementales de réserve'[634].Die waren in theorie al door de wet van 28 floréal X opgericht, maar in realiteit was er nooit veel van die 'compagnies' terechtgekomen.

Op 12 fructidor XIII (30 augustus 1805) werd in Parijs nog eens beslist om een aantal conscrits van XIII op te roepen voor de 'train d' artillerie de la Garde Impériale', en uiteindelijk zou de 'ministre de la guerre' er ook nog een aantal oproepen voor de 'sapeurs' en het 'dépôt général' te Strasbourg.

Om een duidelijk overzicht van de recrutering uit de 'classe' van jaar XIII te bieden, vond ik het aangewezen, een (lange) tabel op te stellen, waarin elk van de 123 beschikbare conscrits afzonderlijk bekeken wordt. Vanaf nu zal ik deze procedure voor elke 'levée' herhalen, zodat het onderzoek meer uniform zal verlopen.

De tabel geeft de 'levée', de vertrekdatum, het al dan niet op de bestemming komen, en de cumulatieve vervollediging van het contingent. (A = actief leger, R = reserve, D = dépôt)

nr.		levée	detachement	regiment	aangekomen of 'réfraction'	vervolle- diging	vonnis
sup	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'non comparu'		19 messidor
sup	A	8 nivôse	3 floréal XIII		?
sup	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'non comparu'		19 messidor
sup	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'non comparu'		19 messidor
sup	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'non comparu'		19 messidor
sup	A	8 nivôse	3 floréal XIII		réformé 2 floréal
1	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
2	A	8 nivôse	1 floréal XIII	5° cuirassiers	aangekomen	8 nivôse/ 1
3	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
4	A	8 nivôse	1 floréal XIII	5° cuirassiers	aangekomen	8 nivôse/ 2
5	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		arrêté
6	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
7	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	hospitaal		19 messidor
8	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'non comparu'		19 messidor
9	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
10	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
11	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
12	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/ 3
13	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
14	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/ 4
15	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
16	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
17	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	réforme 30 floréal
18	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
19	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	'en route'		19 messidor
20	A	8 nivôse	3 floréal XIII	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/ 5
5	A	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
21	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
22	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/ 6
23	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
24	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
25	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
26	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/ 7
27	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
28	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/ 8
29	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	réformé 10 thermid
30	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
31	R				réforme 27 ventôse
32	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		arrêté
33	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	réformé 28 prairial
34	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	réformé 10 thermid
35	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
36	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
37	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	'en route'		4° complém
38	R				réformé 25 germin
39	R	8 nivôse	1 messidor	7° de ligne	uitgesteld
40	R				réformé 26 messid
41	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'non comparu'		4° complém
42	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'en route'		4° complém
43	D	24 flor	30 messidor	27° dragons	'en route'		4° complém
44	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'en route'		4° complém
45	D	24 flor	30 messidor	27° dragons	'en route'		4° complém
46	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'en route'		4° complém
47	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'en route'		4° complém
48	D	24 flor	30 messidor	27° dragons	aangekomen	24 flor/1
49	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'non comparu'		4° complém
50	D	24 flor	30 messidor	27° dragons	remplaç. aangek.	24 flor/2
51	D	24 flor	30 messidor	27° dragons	aangekomen	24 flor/3
52	D	24 flor	1 thermidor	64° de ligne	'en route'		4° complém
39	R	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
53	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	?
54	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'en route'		arrêté
55	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
56	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
57	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
58	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	uitstel tot 1/2/1806
59	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
60	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	uitstel tot 1° comp
61	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
62	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
63	D	8 nivôse	3 fructidor	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
54	D	24 flor	Gendarmerie	88° de ligne	aangekomen	24flor/4
64	D	24 flor	21 fructidor	27° dragons	remplaçé 25 fruct
65	D	24 flor	21 fructidor	27° dragons	aangekomen	24flor/5
66	D	24 flor	21 fructidor	88° de ligne	aangekomen	24flor/6
67	D	24 flor	21 fructidor	88° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
68	D	24 flor	21 fructidor	27° dragons	aangekomen	24flor/7
69	D	24 flor	21 fructidor	27° dragons	overleden hospit
70	D	24 flor	21 fructidor	88° de ligne	aangekomen	24flor/8
60	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	réformé 8 vendém.
64	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	remplaç. aangek	8 nivôse/9
71	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
72	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
73	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
74	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'non comp'<> Gie	8 nivôse/10
75	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/11
76	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
77	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
78	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
79	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/12
80	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/13
81	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
82	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
83	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
84	D	8 nivôse	1° complém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
85	D	Cie réser	19 vendém	Cie réser	aangekomen	réserve/1
86	D	Cie réser	19 vendém	Cie réser	'non comparu'		22/3/1806
87	D	Cie réser	19 vendém	Cie réser	aangekomen	réserve/2
88	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
89	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	'en route'		22/3/1806
90	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/14
91	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
92	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/15
93	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/16
94	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	réformé 16 vend
95	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/17
96	D	12 fruct	19 vendém	train artil GI	aangekomen	12 fruct./1
97	D	8 nivôse	19 vendém	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
98	D	8 nivôse	10 brumaire	7° de ligne	uitstel tot 19/2
99	D	8 nivôse	10 brumaire	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
100	D	8 nivôse	10 brumaire	7° de ligne	fin dépôt 9 frim
101	D	Cie réser	30 vendém	Cie réser	aangekomen	réserve/3
102	D	8 nivôse	10 brumaire	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/18
103	D	8 nivôse	10 brumaire	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
104	D	8 nivôse	10 brumaire	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
105	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	aangekomen	arrêtés/1
106	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	aangekomen	arrêtés/2
107	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	réfractaire		22/3/1806
108	D	arrêtés	4 frimaire	4° B sapeurs	aangekomen	arrêtés/3
109	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	réfractaire		22/3/1806
110	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	réfractaire		22/3/1806
111	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	détenu à Gand
112	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	réfractaire		22/3/1806
113	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	aangekomen	arrêtés/4
114	D	arrêtés	4 frimaire	dépôt gal	réfractaire		22/3/1806
32	R	8 nivôse	Gendarmerie	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/19
58	D	8 nivôse	1/2/1806	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/20
115	D	8 nivôse	1/2/1806	7° de ligne	'non comparu'		22/3/1806
116	D	8 nivôse	1/2/1806	7° de ligne	réformé 30/1/1806
117	D	8 nivôse	1/2/1806	7° de ligne	'non comparu'		vrijwillig
98	D	8 nivôse	19/2/1806	7° de ligne	aangekomen	8 nivôse/21
118	D
119	D
120	D
121	D
122	D
123	D

* De tweede kolom van bovenstaande tabel bevat de aanduiding van de 'tirage au sort'.

Het contingent van het kanton bedroeg twintig recruten. De conscrits die bij de 'tirage au sort' de lotnummers 1 tot 20 getrokken hadden, werden daarom op 1 floréal (21 april 1805) opgeroepen, samen met de (toen nog) vier tot 'conscrit supplémentaire' verklaarden. Deze laatsten, en drie van de twintig opgeroepenen (lotnummers 7, 8 en 17), kwamen niet opdagen[635]. Lotnummer 17 kreeg op 30 floréal (20 mei 1805) de 'réforme' van de 'conseil de recrutement', en nummer 7 werd in een andere zitting (waarvan het proces-verbaal niet gedateerd is) naar het hospitaal verwezen, maar nadien, samen met de zes andere niet-opgedaagden (en de onderweg gedeserteerden) tot 'réfractaire verklaard.

Zeventien conscrits uit het kanton waren wel aanwezig bij de inspectie op 1 floréal. Twee daarvan (lotnummers 2 en 4) werden geselecteerd voor de 'cuirassiers', en vertrokken nog diezelfde dag naar Brussel. Ze bereikten het 'chef-lieu de division' op 2 floréal (22 april 1805).

Van de 15 overblijvende conscrits, die op 3 floréal (23 april 1805) naar het 7° regiment 'infanterie de ligne' te Poitiers vertrokken zijn, verlieten er twee het detachement op 3 floréal (23 april 1805), en 10 andere op 4 floréal (24 april 1805)[636]. De drie overige (lotnummers 12, 14 en 20) bereikten hun bestemming op 9 prairial XIII (29 mei 1805).

De niet-opgedaagde en onderweg gedeserteerde conscrits werden op 8 messidor XIII (27 juni 1805) door de recruteringskapitein aangegeven[637]. De 'préfet' verklaarde hen bij 'arrêté' van 15 messidor (4 juli 1805) tot 'conscrit réfractaire'[638], en de rechtbank van eerste aanleg te Gent veroordeelde hen op 19 messidor (8 juli 1805) tot de boete van 1500 Francs[639].

Één van de onderweg gedeserteerden (de nummer 5) is niet terug te vinden op die lijsten. Hij werd immers aangegeven door de reserveconscrit met nummer 34, die door zijn aanhouding de gunst, toegekend door artikel 27 van het 'arrêté' van 29 fructidor XI wilde inroepen[640]. Dat artikel had een reserveconscrit, die zou meewerken aan de arrestatie van een 'réfractaire' van zijn 'classe', vrijgesteld van de plicht zelf in dienst te treden. Artikel 27 was echter impliciet afgeschaft door het decreet van 8 nivôse XIII[641], zodat de betrokkene zijn kameraad voor niets had aangegeven. Deze zou met de reserveconscrits opnieuw vertrekken, en opnieuw deserteren!

De 'réfraction' lag overal vrij hoog, en de 'préfet' besloot op 8 prairial XIII (28 mei 1805) de reserveconscrits op te roepen[642]. Van het kanton Oosterzele waren slechts vijf recruten ter bestemming gekomen, en dus moesten vijftien reserveconscrits opgeroepen worden voor het 7° regiment 'infanterie de ligne'. Men had ditmaal blijkbaar besloten om ook een supplementair kwart op te roepen, want alles samen werden zeventien nieuwe conscrits naar Gent geroepen. De conscrit met het lotnummer 31 had al op 27 ventôse XIII (18 maart 1805) de 'réforme' gekregen van de 'conseil de recrutement' en die met het nummer 38 op 25 germinal (15 april 1805). Bijgevolg werden de conscrits met de nummers 21 tot 30 en 32 tot 37 op 29 prairial (18 juni 1805) naar Gent geroepen voor het vertrek dat op 1 messidor (20 juni 1805) zou plaatsvinden. Daarnaast zou de conscrit met nummer 5, die met behulp van een reserveconscrit gearresteerd was op 24 prairial, ook nog vertrekken.

Alle zeventien opgeroepen conscrits boden zich aan voor de inspectie op 29 prairial[643]. Één van hen (lotnummer 33) werd de dag voordien ongeschikt bevonden door de 'conseil de recrutement'[644]. Om in zijn vervanging te voorzien, werd nummer 39 opgeroepen, maar die kreeg uitstel tot 1 fructidor. Twee andere opgeroepenen (lotnummers 29 en 34) werden eveneens uitgesteld tot de volgende oproep. Zij zouden op 10 thermidor XIII (29 juli 1805) door de 'conseil de recrutement' afgekeurd worden. De overige 14 conscrits zijn op 1 messidor vertrokken, maar slechts 3 van hen bereikten het corps, op 5 thermidor XIII (24 juli 1805)[645]. De elf andere verlieten onderweg hun detachement[646], en 10 daarvan werden bij 'arrêté' van 30 fructidor XIII (17 september 1805) tot 'conscrit réfractaire' verklaard[647], en op de 4° complementaire dag van jaar XIII veroordeeld tot betaling van 1500 Francs boete[648].

De laatste, met nummer 32, is toevallig dezelfde die in jaar XI aangeduid was geweest als conscrit van IX voor de reserve, en die tot tweemaal toe opgeroepen was voor de 'levée' voor de artillerietrein. Hij was naar huis gestuurd als conscrit van XIII, had zich opnieuw in de reserve geloot, en was nu toch in actieve dienst geroepen. Hij werd door de 'gendarmerie' gearresteerd, en bereikte het 7° regiment 'infanterie de ligne' op 7 januari 1806.

Met de oproep van de reserveconscrits waren er nog maar acht van de twintig gevraagde recruten op hun corps ontvangen. De volgende oproep kwam er op 1 fructidor (19 augustus 1805). Toen werden twaalf conscrits (nrs. 53 tot 63, en de uitgestelde lotnummer 39) opgeroepen voor het vertrek van 3 fructidor XIII (21 augustus 1805).

Één van de opgeroepenen (lotnummer 60) wist een maand uitstel te bekomen. Drie andere daagden niet op (lotnummers 39, 56 en 63), en zeven van de overige acht deserteerden onderweg. Wat met de laatste (lotnummer 53) gebeurde, is onduidelijk. De nieuwe oproep was een maat voor niets.

Op 29 fructidor XIII (16 september 1805) werden weer zestien conscrits (nrs. 71 tot 84, de uitgestelde nr. 60 en de 'remplaçant' van de nr. 64, die eerder voor de 'levée' van 24 floréal opgeroepen was) opgeroepen, voor het vertrek op de 1° complementaire dag (18 september 1805). Er werd dus opnieuw wel een supplementaire kwart opgeroepen. En opnieuw zou dit niet overbodig blijken... De conscrit met lotnummer 60, die op 1 fructidor een maand herstelverlof had gekregen, kreeg op 8 vendémiaire XIV (30 september 1805) de 'réforme' van de 'conseil de recrutement'. Van de vijftien andere opgeroepenen daagden er vijf niet op (lotnummers 73, 74, 77, 81 en 82), en deserteerden er zes onderweg (lotnummers 71, 72, 76, 78, 83 en 84). Slechts vier recruten (waaronder 1 'remplaçant') bereikten het 7° regiment 'infanterie de ligne'. Één van de niet-opgedaagden (lotnummer 74) werd echter gevat en gebracht door de gendarmerie. Uiteindelijk werden in jaar XIII dus slechts dertien van de twintig gevraagde conscrits geleverd.

Om het contingent te vervolledigen, werden de nummers 88 tot 94 opgeroepen om op 17 vendémiaire (9 oktober 1805) te Gent te verschijnen. De laatste kreeg echter op 15 vendémiaire (7 oktober 1805) de 'réforme', en men riep onmiddellijk nummer 95 op om hem te vervangen. Van die zeven opgeroepenen daagden er opnieuw twee niet op (lotnummers 88 en 91), en deserteerde er 1 onderweg naar het corps (lotnummer 89). Vier andere werden ingelijfd op 13 brumaire XIV (4 november 1805).

Op 8 brumaire XIV (30 oktober 1805) werden opnieuw zeven conscrits opgeroepen voor het 7° regiment 'infanterie de ligne' (nrs. 97-100 en 102-104). Vier daarvan kwamen niet opdagen (lotnummers 97, 99, 103 en 104). Een andere (lotnummer 98) kreeg uitstel, en nog een andere, die met lotnummer 100, bekwam van de 'préfet' wat aan de nummer 34 was geweigerd.

Indien hij erin zou slagen drie 'réfractaires' te laten aanhouden, waaronder één van zijn 'classe', dan zou hij vrijgesteld worden. Hij wist de aanhouding te bewerkstelligen van vier 'réfractaires', waaronder een supplementaire conscrit van jaar XIII. Bij 'arrêté' van 9 frimaire XIV (5 december 1805) kreeg hij daarom de 'placement à la fin du dépôt'[649].

Slechts één van de nieuw opgeroepenen bereikte zij corps, zodat nog steeds twee recruten ontbraken.

In 1806 zouden nog twee oproepen volgen. Op 30 januari werden vier conscrits naar Gent geroepen (nrs. 115-117 en nr 58, die op 1 fructidor XIII uitstel had gekregen). Alleen de conscrit met nummer 58 bereikte het corps, en één andere (lotnummer 116) kreeg de 'réforme'. De andere 2 daagden niet op.

Samen met de door de 'gendarmerie' gebrachte nummer 32, had de nummer 58 het contingent dus eigenlijk vervolledigd. De nummer 98, die op 8 brumaire uitstel had gekregen, werd nochtans toch opgeroepen, en bereikte eveneens het corps, op 17 maart 1806. Men had veel moeite moeten doen, maar uiteindelijk leverde het kanton zelfs één recruut te veel aan het regiment.

De omvang van de desertie wordt door deze cijfers duidelijk weergegeven : om twintig recruten af te leveren, moesten maar liefst vierentachtig (verschillende) conscrits[650] opgeroepen worden. Zeven daarvan kregen de 'réforme' en één de 'placement à la fin du dépôt'. Éénentwintig conscrits daagden niet op voor het vertrek[651], en zesendertig andere deserteerden onderweg naar hun corps[652]. Er waren dus maar liefst achtenvijftig 'réfractaires'!

Gezien alle reserveconscrits op 8 prairial waren opgeroepen ter vervollediging van het contingent van de 'levée' van 8 nivôse XIII, werd voor de nieuwe 'levée' het 'dépôt' aangesproken. De reserveconscrit met het nummer 38 was immers op 25 germinal XIII (15 april 1805) door de 'conseil de recrutement' ongeschikt bevonden voor de dienst. De conscrit met nummer 39 was opgeroepen in vervanging van degene die op 28 prairial XIII de 'réforme' gekregen had, en die met het nummer 40 werd op 26 messidor XIII (15 juli 1805) door de 'conseil de recrutement' geweigerd.

De tien voor de 'levée' van 24 floréal XIII opgeroepen conscrits behoorden dus allen tot het 'dépôt'. Er is onmiddellijk ook een supplementair kwart boven het contingent van tien man opgeroepen. Van de twaalf conscrits (nummers 41 tot 52) werden er vijf geselecteerd voor het 27° regiment 'dragons', en de zeven andere waren bestemd voor het 64° regiment 'infanterie de ligne'.

Één van de vijf voor de 'dragons' bestemde conscrits (lotnummer 50) leverde op 22 messidor (11 juli 1805) een 'remplaçant'. Deze kwam samen met twee van de vier andere keurlingen op het corps aan. De andere twee (lotnummers 43 en 45) verlieten onderweg het detachement.

Het infanterie-regiment ontving helemaal geen recruten. Twee van de zeven conscrits daagden niet op[653], en de andere vijf deserteerden onderweg[654].

Op 19 fructidor XIII (6 september 1805) werden de zeven volgende conscrits (nrs. 64-70) opgeroepen voor de vervollediging van het contingent in de 'levée' van 24 floréal XIII. Vier van hen moesten op 21 fructidor XIII (8 september 1805) vertrekken naar het 27° regiment 'dragons'. Één van die keurlingen (lotnummer 64, cfr supra) kreeg uitstel om een 'remplaçant' te leveren, dewelke naar het 7° regiment 'infanterie de ligne' zou vertrekken. De drie andere vertrokken naar hun corps, en twee ervan bereikten dat ook. De derde bleef achter in een hospitaal, waar hij zou overlijden.

Van de drie andere, die op dezelfde 19 fructidor moesten vertrekken naar het 88° regiment 'infanterie de ligne', daagde er één niet op. De beide anderen bereikten het corps op 5 vendémiaire XIV (27 september 1805).

Ook de nummer 54, die na zijn desertie uit het detachement van 3 fructidor gevat was, kwam aan op het 88° regiment 'infanterie de ligne', op 5 vendémiaire XIV. Na de oproep van 19 fructidor waren dus acht van de tien gevraagde recruten geleverd. Het kanton leverde nooit de andere twee. Waarschijnlijk was het departementale contingent volledig geleverd met gearresteerde 'réfractaires'.

Opnieuw waren twintig conscrits nodig, om acht recruten te leveren. Één van die twintig leverde een 'remplaçant' die in uitvoering van de 'levée ordinaire' ingelijfd werd. Een tweede stierf in een hospitaal. Drie conscrits daagden niet op en zeven andere deserteerden onderweg, wat dus tien 'réfractaires' oplevert, op twintig opgeroepenen. Twee daarvan

waren bestemd voor de 'dragons', op een totaal van negen. Van de elf voor de infanterie waren er acht 'réfractaire'!

Bekijken we de verhouding voor de beide 'levées' samen, dan bekomen we het volgende :

Opnieuw wordt de door Alan Forrest geponeerde stelling[655], als was de 'réfraction' en 'désertion' onbeduidend bij de cavalerie, maar enorm bij de infanterie, ruimschoots bevestigd!

Het 'département' had een contingent van 136 conscrits toegewezen gekregen, om zijn departementale reservecompagnie te vormen.

Aanvankelijk had men de reserveconscrits van de 'classes' van de jaren IX, X, XI en XII uitgenodigd om zich vrijwillig bij de op te richten compagnie in te lijven. Dit had echter niet het verhoopte effect[656], want amper negen conscrits boden zich aan.

Er moesten dus nog 127 conscrits opgeroepen worden. Het arrondissement Gent moest daarvan 40 recruten leveren.

Uit het kanton Oosterzele werden twee reserveconscrits van jaar IX en vijf van jaar X aangeduid (de nummers 78 tot 86 van de reserve van die beide jaren). Één van hen kreeg op 8 vendémiaire XIV (30 september 1805) de 'réforme' van de 'conseil de recrutement'.

Van jaar XIII werden de lotnummers 85, 86 en 87 aangeduid. De conscrit met het nummer 86 daagde niet op voor de inspectie. De andere twee werden op 19 vendémiaire XIV (11 oktober 1805) ingelijfd.

Om de compagnie op haar volledig effectief te brengen, riep men nog een aantal reserveconscrits op om te verschijnen op 30 vendémiaire XIV (22 oktober 1805)[657]. Voor het kanton Oosterzele werd alleen een conscrit van jaar XIII opgeroepen, met nummer 101 Hij werd ook daadwerkelijk ingelijfd.

4.4. De 'train d' artillerie de la Garde impériale', het 4° bataillon 'sapeurs' en het 'dépôt général'

De conscrit met het nummer 96 is eveneens op 19 vendémiaire XIV vertrokken, voor het contingent van het kanton in de bij decreet van 12 fructidor XIII bevolen 'levée' voor de 'train d' artillerie de la garde impériale'. Hij kwam op het corps aan op 1 brumaire XIV (23 oktober 1805).

De conscrit met het nummer 108 was één van de tien recruten, die het 'département' moest leveren in de 'levée', bevolen bij 'arrêté' van de 'ministre de la guerre', voor het 4° bataillon 'sapeurs'. Hij maakte deel uit van het detachement, vertrokken op 4 frimaire XIV (25 november 1805) naar Brussel, en voltallig aangekomen op het 'chef-lieu' van de 24° militaire divisie op 6 frimaire XIV (27 november 1805)

De nummers 105, 106, 107 en 109 tot 114 werden opgeroepen voor de 'levée', bevolen bij een ander 'arrêté' van dezelfde, voor het 'dépôt général des conscrits' te Strasbourg. Hier deed zich opnieuw een niet-geringe graad van 'réfraction' voor. Maar liefst vijf conscrits werden veroordeeld op 22 maart 1806. Één andere zat een correctionele gevangenisstraf van 2 jaar uit, en de drie laatste bereikten het 'dépôt'.

Met zijn circulaire van 19 fructidor XIII (6 september 1805)[658] verstuurde Faipoult het decreet van 8 fructidor naar de gemeenten. Hij drukte de 'maires' op het hart om zeker tegen de 5° complementaire dag (22 september 1805) hun conscriptielijsten aan de 'sous-préfet' te laten geworden. Het decreet eiste immers dat zij op 1 vendémiaire (23 september 1805) zouden klaar zijn.

Dit blijkt uit de volgende tabel, die de opmaakdata van de gemeentelijke lijsten voor elke gemeente[659] weergeeft.

Ik heb geen brieven gevonden, waarin vermaningen voor laattijdigheid te vinden zijn, zelfs niet voor Schelderode.

Het 'departement de l' Escaut' moest 1024 recruten leveren in de 'levée' bevolen door het decreet van 8 fructidor XIII. In zijn 'arrêtés' van de 4° complementaire dag van jaar XIII en van 4 vendémiaire XIV (21 en 26 september 1805)[661] verdeelde de 'préfet dit contingent onder de arrondissementen, respectievelijk de kantons van het 1° arrondissement, waarover hijzelf de als 'sous-préfet' de supervisie had. Volgende tabelletjes geven die verdelingen weer :

De lokale werkzaamheden voor het kanton Oosterzele zouden plaatsvinden op 2 brumaire XIV (24 oktober 1805), en de conscrits die gebreken zouden gemeld hebben, werden voor de 'conseil de recrutement' geroepen op 13 brumaire (4 november 1805), op de 'préfecture' te Gent.

Zeven conscrits waren te klein voor de dienst, en werden op 2 brumaire bij de lokale werkzaamheden vrijgesteld. De 'sous-préfet' kende ook nog de 'réforme' toe aan twee conscrits "reconnu[s] avoir quelque difformité qui le[s] mette évidemment, et sans qu' il soit besoin de la visite et de l' avis d' un homme de l' art, hors d' état de servir"[662].

Negenentwintig andere conscrits werden naar de 'conseil de recrutement' verwezen, die aan veertien daarvan de 'réforme' toekende. Veertien andere[663] werden geschikt bevonden voor de dienst. De laatste (met lotnr. 221) verscheen niet op de zitting, en werd als n° 1 helemaal bovenaan de 'liste d' activité' geplaatst.

De conscrit met het lotnummer 50 werd ter beschikking gesteld van de regering wegens zelfverminking. Men stelde immers vast dat hij vrijwillig zijn rechterwijsvinger had afgesneden. Conform een decreet van 12 maart 1806 zou hij samen met de vier andere ter beschikking gestelden (één uit het arrondissement Oudenaarde en drie uit het arrondissement Dendermonde) op 25 april 1806 vertrekken om gebruikt te worden bij de vorming van de '1° compagnie de pionniers' te Aire[664].

Er werden 190 conscrits op de 'liste d' activité' behouden. In de hiernavolgende tabel geef ik het overzicht van de 'levée' daaruit, met voor elke conscrit de vermelding van de oorzaak voor zijn plaats in de oproepvolgorde, zijn oproepdatum en de verdere lotgevallen.

nr.	sort	reden	départ	corps	réfractairevonnis	vervollediging
1	221	1° à marcher	27 brum. XIV	66° de ligne		remplaç / 1
2	20	1° à marcher			5/6/1806
3	21	1° à marcher			5/6/1806
4	24	1° à marcher			5/6/1806
5	30	1° à marcher			5/6/1806
6	34	1° à marcher			5/6/1806
7	42	1° à marcher			5/6/1806
8	51	1° à marcher			non jugé
9	54	1° à marcher			arrivé (cfr infra)
10	69	1° à marcher			réformé 19/4/'06
11	70	1° à marcher			5/6/1806
12	90	1° à marcher			5/6/1806
13	111	1° à marcher			5/6/1806
14	115	1° à marcher			5/6/1806
15	120	1° à marcher			5/6/1806
16	158	1° à marcher			5/6/1806
17	166	1° à marcher			5/6/1806
18	175	1° à marcher			5/6/1806
19	185	1° à marcher			5/6/1806
20	191	1° à marcher			5/6/1806
21	211	1° à marcher			5/6/1806
22	227	1° à marcher			(cfr infra)
23	3		27 brum. XIV	21° dragons		arrivé / 2
24	4		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 3
25	5		27 brum. XIV		non jugé (rentré)
26	6		27 brum. XIV		5/6/1806
27	7		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 4
28	8		27 brum. XIV	21° dragons	5/6/1806
29	9		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 5
30	10		remplacé
31	11		27 brum. XIV		5/6/1806
32	13		27 brum. XIV		non jugé (rentré)
33	14		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 6
34	15		27 brum. XIV		5/6/1806
35	16		27 brum. XIV		non jugé (rentré)
36	17		27 brum. XIV		5/6/1806
37	18		27 brum. XIV	21° dragons	5/6/1806
38	19		27 brum. XIV		5/6/1806
39	23		27 brum. XIV		5/6/1806
40	25		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 7
41	26		27 brum. XIV	21° dragons	5/6/1806
42	27		27 brum. XIV	21° dragons	5/6/1806
43	28		27 brum. XIV	21° dragons		arrivé / 8
44	77	substitué n.32	[27 brum.XIV]	1° dragons		arrivé / 9
45	33		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 10
46	35		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 11
47	36		27 brum. XIV	21° dragons		arrivé / 12
48	37		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 13
49	38		27 brum. XIV		5/6/1806
50	39		réformé	(30 brumaire XIV)
51	41		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 14
52	44		27 brum. XIV		5/6/1806
53	45		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 15
54	46		27 brum. XIV	66° de ligne		arrivé / 16
55	47		27 brum. XIV	21° dragons		arrivé / 17
56	48		27 brum. XIV	21° dragons	non jugé (rentré)
57	49		27 brum. XIV		5/6/1806
58	52		27 brum. XIV		(cfr infra)
30	10		29 frim. XIV	21° dragons		remplaç / 18
59	53		29 frim. XIV	21° dragons		arrivé / 19
60	56		fin dépôt		-----	-----
61	57				5/6/1806
62	58				5/6/1806
63	59				5/6/1806
64	60				5/6/1806
65	61				5/6/1806
66	62		1 maand uitstel	(30 frimaire XIV)
67	63				non jugé (rentré)
68	64		29 frim. XIV	21° dragons	5/6/1806
69	65				non jugé
70	66			112° de ligne		arrivé / 20
71	67				5/6/1806
72	71				5/6/1806
73	72				non jugé (rentré)
74	73				5/6/1806
75	74				non jugé (rentré)
76	75				non jugé (rentré)
22	227	arrêté		7° de ligne	non jugé (rentré)
58	52	rentré volont	1/2/1806	7° de ligne		arrivé / 21
8	54	rentré volont	19/2/1806	7° de ligne		arrivé / 22
66	62		19/2/1806	7° de ligne	5/6/1806
77	76		19/2/1806	7° de ligne	non jugé (rentré)
78	32	substitué n.77	19/2/1806	7° de ligne	non jugé (rentré)
79	78		19/2/1806	7° de ligne	non jugé (rentré)
80	79		19/2/1806	7° de ligne	non jugé (rempl)
81	80		19/2/1806	7° de ligne		arrivé / 23
82	83		19/2/1806	7° de ligne	5/6/1806
83	85		19/2/1806	7° de ligne		arrivé / 24
84	86		19/2/1806	7° de ligne		arrivé / 25
85	88		19/2/1806	7° de ligne	5/6/1806
86	89		19/2/1806	7° de ligne	non jugé (rentré)
87	91		19/2/1806	7° de ligne	5/6/1806
88	94
89	95
90	96
91	97
92	98
93	99
94	100
95	101
96	102
97	103
98	104
99	105
100	106
101	107
102	109
103	110
104	112
105	113
106	114
107	117
108	118
109	119
110	121
111	122
112	123
113	124
114	125
115	126
116	127
117	128
118	129
119	130
120	132
121	133
122	134
123	135
124	136
125	138
126	139
127	140
128	141
129	143
130	144
131	147
132	148
133	150
134	151
135	152
136	153
137	155
138	156
139	157
140	159
141	161
142	162
143	163
144	164
145	165
146	167
147	168
148	169
149	170
150	172
151	173
152	174
153	176
154	178
155	179
156	180
157	181
158	182
159	183
160	186
161	187
162	188
163	189
164	190
165	193
166	194
167	195
168	197
169	199
170	200
171	201
172	202
173	204
174	205
175	207
176	208
177	209
178	210
179	212
180	213
181	214
182	215
183	217
184	218
185	220
186	222
187	223
188	224
189	225
190	226
191	12	?
192	22	frère armée
193	31	frère armée
194	82	frère armée
195	131	aîné orphelins
196	142	frère armée
197	146	fils veuve
198	160	frère armée
199	171	frère armée
200	177	frère armée
201	184	aîné orphelins
202	198	fils veuve
203	219	aîné orphelins

Naast de conscrit die, na verwijzing naar de 'conseil de recrutement', naliet in diens zitting te verschijnen, en die bijgevolg conform artikel 19 van het decreet van 8 fructidor XIII tot 'premier à marcher' verklaard werd, waren er nog éénentwintig andere bovenaan de 'liste d' activité' geplaatst, door de 'sous-préfet' wegens niet-opdagen bij de 'désignation' (artikel 22 van het decreet).

Daarna werden de nummers van oproepvolgorde 23 tot 58 opgeroepen voor de 'départs' van 27 brumaire XIV (18 november 1805), naar het 1° en het 21° 'dragons' en naar het 66° (en het 7° ?)[665] 'de ligne'.

Er was opnieuw een vrij behoorlijk aantal 'réfractaires'. Van de 36 opgeroepen conscrits, bleven er 18 in gebreke, of 50 %. Alleen de vijf onderweg naar het '21° dragons' gedeserteerde conscrits waren identificeerbaar, dankzij een 'dénonciation'-lijst[666]. De niet opgedaagden, en de onderweg naar het 1° 'dragons en de 'infanterie de ligne' gedeserteerden kon ik niet bij een bepaald detachement onderbrengen.

Één conscrit (lotnr. 10) kreeg uitstel om een 'remplaçant te leveren, en een andere kreeg de 'réforme' op 30 brumaire.

Eind frimaire werden elf of twaalf conscrits (nummers 30 tot 68/69) opgeroepen. Drie daarvan waren bestemd voor het 21° 'dragons'[667]. De 'remplaçant' van lotnr. 10, en lotnr. 53 bereikten het corps. Lotnr. 64 déserteerde onderweg, op 2 nivôse XIV (23 december 1805).

De nummers van oproepvolgorde 70 tot 75 zijn waarschijnlijk in januari 1806 vertrokken naar het 112° 'de ligne' te Alexandrië, waar enkel de eerste aankwam.

De laatste 15 opgeroepenen vertrokken naar het 7° de ligne, waar slechts een derde van hen aankwam, vóór eind maart 1806[668].

Het is opvallend, dat de 'réfractaires' -en dan nog slechts een deel ervan- pas vrij laat, op 5 juni 1806 gevonnist werden. Dit, en de vermelding 'non jugé (rentré)' hangt samen met de amnestiemaatregel die de 'préfet' toestond (met 'a posteriori'-akkoord van Parijs). Daarover zal ik het hebben in het volgende hoofdstuk, over de conscriptie van 1806.

Elf conscrits werden op het 'dépôt de droit' geplaatst, conform artikel 18. Waarom de conscrit met lotnummer 12 achteraan geplaatst werd, is onduidelijk. Lotnummer 56 werd bij zijn oproep achteraan geplaatst[669].

Om dit hoofdstuk af te sluiten zal ik nog eens de resultaten weergeven van de 'levée ordinaire sur la classe de l' an XIV', in het 'département'[670].

Er waren 4797 conscrits behouden op de 'listes d' activité'. 131 daarvan leverden een 'remplaçant', die ter bestemming aankwam en daar niet de 'réforme' kreeg. 929 andere kwamen voor eigen rekening aan op hun corps, en 36 onder hen kregen de réforme.

Uit wat hierboven staat, valt af te leiden dat 893 conscrits en 131 'remplaçants' ontvangen werden. Nochtans vermeldt de staat 923 conscrits en 101 'suppléans'. Daarin schuilt dus een interne contradictie, misschien bewust bedoeld om het (hoge) aantal 'remplaçants' te verdoezelen.

De 'réfraction' was zeer hoog! 765 'non comparus' en 611 'désertés en route' ofte 1376 'réfractaires', om een contingent van 1024 recruten te vervolledigen! Dat is 56 % (wanneer we ook de 36 'réformés' in rekening brengen)!

De keerzijde van de medaille is dan wel de snelle afwerking van de 'levée', amper een maand na de afwerking van de voorgaande 'levée ordinaire'! Maar dat gebeurde blijkbaar meer ondanks dan dankzij de Oosterzeelse conscrits. Het kanton leverde slechts 25 van zijn 32 recruten. De nadien vrijwillig teruggekeerde 'réfractaires' werden -op tenminste één na[671]- niet naar de voor de 'levée ordinaire' op de 'classe' van jaar XIV recruterende corpsen gebracht, maar kwamen terecht in het 'dépôt général des conscrits' te Strasbourg. Wel werden negen recruten ter beschikking gesteld van de Gendarmerie, om naar het 7° regiment 'infanterie de ligne' gevoerd te worden, tussen 2 fructidor XIII (20 augustus 1805) en 10 januari 1806[672]. Één van hen overleed in het hospitaal van Roye ('département de la Somme'), alvorens ingelijfd te worden. De andere acht bereikten wel het regiment, zodat het contingent dus eigenlijk wel vervolledigd werd (cfr. infra op p. 326 i.v.m. de 'amnestie' van 5 maart 1806).

Het register van de 'classe' van jaar XIV vermeldt voor elke 'réfractaire' alleen 'jugé le 5 juin 1806' of 'arrivé au dépôt général de Strasbourg le ...' !!! De gegevens aangaande de 'levée' zelf[673] vinden we daar zelfs niet terug. En 'dénonciation'-lijsten zijn er al evenmin (op die voor de detachementen naar het 21° 'dragons' na). Er was nog veel schaafwerk nodig, ook inzake de registratie ...

De juridische omkadering van de 'levée' was gelegd. Bij de overschakeling op de gregoriaanse kalender beschikte het 'Empire' over een volledig instrumentarium van rechtsfiguren om zijn leger jaarlijks aan te vullen. Het kwam er in de volgende jaren op aan, de 'insoumission', en vooral de 'réfraction' de kop in te drukken. De medewerking van de direct betrokkenen was immers nog helemaal niet wat ze zijn moest. Was de overheid niet langer vleugellam, toch moest ze toezien hoe ruim de helft van elke 'classe' verloren ging als wervingsreserve, en kosten opriep als 'réfractaires'...

[564]Onder het Empire sprak men van 'Décret impérial'! Ik zal dit ook doen, maar wens er toch op te wijzen dat het hier nog ging om een uitvoeringsbesluit bij een conscriptiewet! Het gebruik om de 'levée' bij 'sénatus-consulte' te laten toestaan, dateerde van later. De uitvoering bleef toen ook gebeuren bij middel van een 'Décret impérial'.

[565]Het decreet van 8 nivôse XIII werd zelfs niet eens opgenomen in de Pasinomie. Het wordt er enkel vernoemd.

[566]'Loi relative à la conscription de l' an 13' dd. 3 = 13 germinal XII, (3°, bull. 357, n° 3734); Pas., 1° série, Lois françaises, XII, p. 343.

[567]'Loi relative à la conscription de l' an 14' dd. 27 nivôse = 7 pluviôse XIII, (4°, bull. 27, n° 473); Pas., 1° série, Lois françaises, XIII, p. 121.

[568]'Décret impérial relatif à la levée des conscrits de l' an 13' dd. 8 nivôse XIII, (4°, bull. 26, n° 452); in: RONDONNEAU, Les lois françaises, V, pp. 554-577. (vermeld in: Pas., 1° série, Lois françaises, XIII, p. 117).

[569]'Décret impérial relatif à la levée de la conscription de l' an 13 [sic! moet 14 zijn]' dd. 8 fructidor XIII, (4°, bull. 54, n° 887); Pas., 1° série, Lois françaises, XIII, pp. 237-251.

[570]Dat trouwens evenmin opgenomen werd in de Pasinomie!

[571]De marine hield een eigen conscriptie, compleet los van die voor het landleger. Zij werd 'inscription maritime' genoemd. Zij valt buiten het onderzoek, als een volledig afzonderlijke recrutering.

[572]Darquenne vat dit gegeven op als een aanwijzing van het feit dat men niet langer de interne problemen in acht nam. De ontingentering zou louter mathematisch verlopen, los van enige lokale overweging. DARQUENNE (Roger), La conscription dans le département de Jemappes, bilan démographique et médico-social, Mons, sécretariat du cercle archéologique, 1970, p. 111

[573]Artikel 1.

[574]Een andere afwijking is voor het onderzoek irrelevant, en heeft betrekking op de contingenten van de in Italië en Zwitserland geannexeerde gebieden ('...départements du Tanaro, de la Stura et de Marengo...' ; '...départements de Gênes, Montenotte et des Apenins...' ; '...duchés de Parme et de Plaisance... dans leurs anciennes limites...' (art. 3)

[575]Althans inzake de 'levée'! De conscriptie bleef in hoofdzaak een gemeentelijke aangelegenheid. In jaar VII hadden de gemeentelijke conscriptielijsten daarentegen geen juridische geldigheid, en was alleen de kantonnale lijst een officieel document.

[576]In het arrondissement Gent overal, behalve in de kantons Gent en Oosterzele.

[577]Het wettelijk domicilie werd vastgelegd op de woonplaats van de ouders. Elke (voorgedrukte) gemeentelijke conscriptielijst vermeldde dit vanaf jaar XIII.

[578]Hier voorzag men dus wel data! Hoewel de conscriptie voor jaar XIII immers reeds had moeten afgewerkt zijn, moest men, gezien de nieuwe vormvoorschriften, een nieuwe termijn toestaan.

[579]Cfr. infra i.v.m. de wet van 19 fructidor : publicatie van de leeftijd van de jongste opgeroepen conscrit = oproep van alle conscrits van dezelfde of een jongere leeftijd.

[580]Dat laatste hangt uiteraard samen met de gewijzigde basis voor de 'levée'.

[581]In het decreet vormt elke werkzaamheid een titeltje, maar het grootste deel van titel 3 behandelt de voorbereiding van de werkzaamheden. Ik heb geopteerd voor het verenigen van de titels 3 tot 5 in één titel, met de 4 subtitels: voorbereiding, 'vérification des listes', onderzoek van de conscrits, 'désignation'.

[582]Niet te verwarren met de 'épuration' bij de vorige 'levées', die de schrapping inhield van alle ongeschikten voor de dienst.

[583]Of het 'chef-lieu d' arrondissement'!

[584]Voor elk arrondissement moest hij zo één officier of arts aanduiden.

[585]Si le conscrit appelé est présent, il sera présenté à une toise à deux montans, dont la traverse sera fixée à un mètre cinq cent quarante-quatre millimètres (ou quatre pieds neuf pouces).

[586]Het spreekt vanzelf, dat een dergelijke omslachtige formule nergens op de lijsten terug te vinden is. Veeleer treft men gewoon "défaut de taille" -of een vervorming daarvan- aan.

[587]Deze laatste werden door een 'arrêté du Gouvernement' van 13 messidor X vrijgesteld van elke militaire dienst. Cfr. supra.

[588]Cfr. supra voor de definitie van de verschillende categorieën supplementaire conscrits.

[589]Cfr. 3/3.1 a.

[590]Deze vorm van 'désignation' werd door het decreet van 8 nivôse XIII vooropgesteld als de enige geldige. Cfr. infra sub nr. 3/4).

[591]Cfr. 3/1).

[592]Wanneer bijvoorbeeld de conscrits, die de nummers 5, 18 en 70 hadden getrokken, in één van de door artikel 18 voorziene gevallen verkeerden, zouden zij alle drie uit de normale oproepvolgorde gelicht worden, en achteraan geplaatst worden. Daarbij zou nr. 5 als derde-laatste, nr. 18 als voorlaatste en nr. 70 als laatste op te roepen conscrit geregistreerd worden.

[593]Voor een vergelijking tussen beide toestellen, zie foto's op de volgende pagina. Bij de eerste foto dient wel in acht genomen te worden, dat het 'arrêté' van 29 fructidor XI stelde dat "Le conscrit sera d' abord présenté nu-pieds à une toise dont la traverse sera fixé à 1 mètre 598 millim. (ou 4 pieds 11 pouces)." Vergelijk met de decreten van 8 nivôse en 8 fructidor XIII, 3/3.2 b. op p. 265. Het verschil was duidelijk niet zo groot.

[594]Cfr. de artikelen 14 en 15 van het 'arrêté' van 29 fructidor XI.

[595]Het decreet biedt zelf een voorbeeld : "ainsi, par exemple, si l' individu à qui le n° 10 sera échu, a fait un arrangement avec le n° 2, le n° 2 prendra le rang du n° 10 et devra le représenter constamment, soit dans l' armée active, soit dans la réserve, soit dans le dépôt" Hierbij dient opgemerkt dat de vertegenwoordiging in feite louter theoretisch is. In de praktijk heeft de n° 10 zogezegd het n° 2 getrokken, en heeft hij voor de rest niets meer met de ander te maken. Wordt deze nadien ook opgeroepen, dan heeft dat (in tegenstelling met bijvoorbeeld de 'remplacement') geen enkel gevolg meer voor de eerste! Voor het 'département de l' Escaut' is dit voorbeeld trouwens vrij sarcastisch, gezien de n° 10 meestal zelf al voor het actief leger moet optrekken, zodat de 'substitution' met n° 2 weinig zin heeft. Enkel met n° 100 heeft de 'substitution' echt praktisch nut.

[596]Hoewel titel 9 van het decreet van 8 nivôse XIII eveneens pretendeerde, de materie te behandelen, was dit niet het geval. (Cfr. infra).

[597]Dit was ook het bedrag van de civiele boete, waartoe de 'réfractaires' veroordeeld werden!

[598]Met 'afwezige conscrit' bedoelde men degene, die zijn gewone verblijfplaats had in een ander 'département' dan dat van zijn domicilie.

[599]Titel 8 behandelde eerst de supplementaire conscrits. Daarvoor verwijs ik naar 4.1, b en c, op p. 275.

[600]Ook indien het om hetzelfde 'département' ging!

[601]Het lijkt vrij ironisch, dat het begaan van een onterend misdrijf de zekerste manier was om aan de militaire dienst te ontsnappen!!! Het leger wilde de betrokkene dan gewoon niet meer!

[602]Hoewel titel IX luidt 'Des arrangemens de gré à gré; des substitutions et des remplacemens', behandelde hij quasi uitsluitend de 'remplacement' Alleen werd gesteld dat de 'sous-préfet' pas na de 'désignation' kennis nam van de 'substitutions'. Deze werden al in titel 5 behandeld. Ik heb de behandeling in het decreet van 8 fructidor XIII dan ook verplaatst, teneinde het parallellisme door te trekken.

[603]De grootsten werden immers voor de cavalerie geselecteerd. Wil een cavalerist zich een 'remplaçant' zoeken, dan moest die uiteraard ook de kwaliteiten hebben, die de selectie hadden teweeggebracht.

[604]De recruteringskapitein beschikte immers alleen nog over een adviserende stem.

[605]Artikel 48 van het decreet van 8 nivôse was wat onduidelijk terzake. § 2 bepaalde "Si le chef du corps refuse d' accepter le suppléant, il devra en référer au général commandant la division, qui prononcera". § 3,2° stelde echter "et le capitaine de recrutement [sera tenu], de rembourser à l' État, d' après la décision du ministre de la guerre, toutes les dépenses qui auront été faites en solde et route pour ledit suppléant".

Waarschijnlijk moest de 'ministre de la guerre' toen alleen over de vergoedingen beslissen, en was de aanvaarding exclusief aan de militaire instanties voorbehouden. Of moest de minister de beslissing bevestigen? In elk geval werd hij exclusief bevoegd met het nieuwe decreet.

[606]Het mag enigszins vreemd zijn, dat de verantwoordelijkheid van de 'remplacé' voor zijn 'remplaçant' dus in feite groter was na diens inlijving! Vóór jaar XIII was de 'remplacé' immers bevrijd geweest door de inlijving van de 'remplaçant'!!!

[607]Ingeval van 'remplacement' moest men toen de naam van de 'remplaçant' op de 'désignation'-lijst plaatsen, en niet die van de 'remplacé'!

[608]Het 'arrêté' van 17 ventôse VIII maakte de 'sous-préfet' bevoegd voor de keuring, want de recruteringsofficieren werden pas door de wet van 28 floréal X in het leven geroepen.

[609]Cfr. supra voor de terminologische verwarring die in feite heerste tot 8 fructidor XIII. Hier sprak men zelfs van de 'substitué', doelend op de in de plaats van de aangeduide optrekkende. Men zou dus eerder 'substituant' verwachten.

[610]Hoewel titel IX luidt 'Des arrangemens de gré à gré; des substitutions et des remplacemens', behandelde hij quasi uitsluitend de 'remplacement' Alleen werd gesteld dat de 'sous-préfet' pas na de 'désignation' kennis nam van de 'substitutions'. Deze werden al in titel 5 behandeld. Ik heb de behandeling in het decreet van 8 fructidor XIII dan ook verplaatst, teneinde het parallellisme door te trekken.

[611]Waarbij dan uiteraard wel de functies uit de 'Directoire'-periode vervangen zijn door de nieuwe.

[612]Cfr. supra, sub 6) aangaande de afwezige conscrits

[613][Sic!] Dit moet uiteraard 'cinq cent quarante-quatre' zijn, zoals bepaald werd in artikel 14. Zulke vergissingen als hier in artikel 62 waren uiteraard dramatisch! (tenzij de fout uiteraard bij de auteur van de Pasinomie ligt!!!)

[614] Ik heb die echter niet geregistreerd, omdat hij voor dit onderzoek, en zonder bezoek aan Parijs, weinig terzake doet.

[615]Cfr. 6)

[616]"12. Tout conscrit condamné comme réfractaire, qui n' aura pas été arrêté et conduit au dépôt dans le mois qui suivra le jugement rendu contre lui, sera, sur la demande du capitaine du recrutement, et d' après les ordres du préfet remplacé par sa municipalité : en conséquence, il sera fait une nouvelle désignation."

[617]De 'sous-préfet' kon een opgeroepen conscrit toestaan om voor ten hoogste acht dagen de gemeente te verlaten. Hij moest in dat geval de recruteringsofficier van zijn arrondissement op de hoogte brengen.

[618]Het decreet van 8 nivôse vermelde dienaangaande enkel de recruteringskapitein. Deze mocht nu niet langer zelf kennis nemen van de feiten, maar alleen nog aanklagen op aangifte van zijn ondergeschikten.

[619]Cfr. de brieven van de 'préfet' aan de 'maire' van Melsen, dd. 14 vendémiaire XIII; aan de 'maire' van Oosterzele dd. 16 brumaire XIII en aan de 'maire' van Landskouter dd. 28 brumaire XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[620]Brief van de 'préfet' aan de 'maires' van Baaigem, Bottelare en Landskouter, dd. 2 frimaire XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[621]Heeft dat iets te maken met het feit dat in Gent geen gemeentelijke lijsten van XIII bewaard zijn? Ik vond alleen de kantonnale alfabetische lijst. Voor de 'classes' van de jaren XIV tot 1810 zijn dan wel weer gemeentelijke lijsten terug te vinden.

[622]Circulaire van de 'préfet' aan de 'maires' dd. 25 nivôse XIII; RAG, Scheldedepartement, 3216/12; ook in: RAG, Scheldedepartement, 4933/3.

[623]Brief van de 'adjoint' van Scheldewindeke aan de 'préfet' dd. 15 pluviôse XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[624]Brief van de 'préfet' aan de 'adjoint' van Scheldewindeke "remplissant provisoirement les fonctions du maire" dd. 19 pluviôse XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[625]Brief van de 'inspecteur en chef aux revues, secrétaire général du ministre de la guerre' aan de 'préfet' dd. 6 messidor XIII, ontvangstmelding van de departementale conscriptielijst verzonden op 17 prairial XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[626]Algemene alfabetische conscriptielijst van het kanton Oosterzele, dd. 25 pluviôse XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 3171/8.

[627]Deze cijfers gelden zowel voor het actief leger als voor de reserve. Beide contingenten waren voor alle kantons dezelfde.

[628]'Tableau relatif à la répartition entre les arrondissemens de sous-préfecture, et la sous-répartition entre les cantons de justice de paix, de 575 conscrits pour l' armée active et de pareil nombre pour la réserve, que le département de l' Escaut doit fournir dans la levée ordonnée par la loi du 3 germinal an 12, et le décret impérial du 8 nivôse an 13, sur la classe de l' an 13' s.d.; RAG, Scheldedepartement, 3171/49.

[629]De geciteerde staat is ongedateerd, maar zit wel in handgeschreven vorm in de grote bundel RAG, Scheldedepartement, 4876. Daar vinden we hem als 'arrêté du 9 pluviôse an 13, relatif à la sous-répartition du contingent de l' arrondissement de Gand, fixé par arrêté du 8 pluviôse an 13'.

[630]'Conscription an 13 : époques des opérations'; in: RAG, Scheldedepartement, 4876; Brief van de préfet aan de 'conseillers de préfecture' Van Acker, Beaucarne en de Naeyer, dd. 5 floréal XIII; ibidem.

[631]'Liste n° 11' met de tot de 'tirage' toegelaten conscrits; in: RAG, Scheldedepartement, 3171/8.

[632]'Conseil de recrutement, séance du ...', zittingen van 27 ventôse, 30 floréal XIII, 28 prairial, 26 messidor en 10 thermidor XIII, in: RAG, Scheldedepartement, 4934/5; zittingen van 25 germinal en 2 floréal XIII, in: RAG, Scheldedepartement, 4937/1.

[633]'Conscription an 13, Département de l' Escaut, répartition entre les arrondissemens de sous-préfecture, et sous-répartition entre les cantons de justice de paix de 307 conscrits que le département de l' Escaut doit fournir dans la levée de 15.000 conscrits de la réserve de l' an 13, ordonnée par le décret impérial du 24 floréal an 13', dd. 2 messidor XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 3171/50.

[634]Over die oprichting van de compagnie raadplege men: RAG, Scheldedepartement, 4826/9. Zie ook VAESSENS (J.-S.), "La compagnie départementale de réserve de l' Ourthe (1805-1814)", in : Belgisch tijdschrift voor militaire geschiedenis, XXIV, 1981-'82, pp. 707-732.

[635]'État des conscrits de l' an 13 du premier arrondissement, qui ne se sont point présentés aux appèls de départ, d' après les ordres qui leur ont été notifiés' dd. 16 floréal XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[636]'État des conscrits de l' an 13 partis de Gand le 1° floréal an 13 pour rejoindre le 7° régiment d' infanterie de ligne, qui ont désertés en route jusqu' au 4 floréal an 13' s.d.; RAG, Scheldedepartement, 3216/24.

[637]'1° arrondissement, état des conscrits de l' an 13 du département de l' Escaut, que le capitaine de recrutement dénonce à monsieur le préfet, membre de la légion d' honneur, pour par lui êtres [sic!] déclarés réfractaires & jugés comme tels d' après les lois, pour n' avoir point comparus aux appèls de départ ni fait admettre de suppléans, ou pour avoir désertés en route en rejoignant les corps auxquels ils étaient destinés' dd. 8 messidor XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4905.

[638]'Arrêté' van de 'préfet' dd. 15 messidor XIII; RAG, Scheldedepartement, 3216/45.

[639]Vonnis van de rechtbank van 1° aanleg van het eerste arrondissement, dd. 19 messidor XIII; RAG, Scheldedepartement, 3171/67.

[640]'Conseil de recrutement, séance du 14 prairial an 13'; in: RAG, Scheldedepartement, 4934/5.

[641]Brief van de 'ministre de la guerre' aan de 'préfet' dd. 13 germinal XIII, antwoord op een niet gevonden brief van de 'préfet' met de vraag of de gunst nog bestond. Antwoord van de 'préfet' op de brief van de minister, dd. 20 germinal XIII; RAG, Scheldedepartement, 3216/20.

[642]'Arrêté' van de 'préfet' dd. 8 prairial XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 4876.

[643]'État des conscrits de l' an 13 du département de l' Escaut, non comparus au départ du 1° messidor an 13, lesquels étaienrt destinés pour le 7° régiment d' infanterie de ligne' s.d.; RAG, Scheldedepartement, 3216/36. Deze staat vermeldt geen enkele conscrit uit het kanton.

[644]'Conseil de recrutement, séance du 28 prairial an 13'; in: RAG, Scheldedepartement, 4934/5.

[645]'État des conscrits de l' an 13 du département de l' Escaut, partis pour le 7° régiment d' infanterie de ligne le 1ermessidor an 13, arrivés à Bordeaux le 5 thermidor même année' s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 3848/3.

[646]'État nominatif des conscrits de la classe de l' an XIII du département de l' Escaut partis de Gand le 1° messidor, destinés pour le 7° de ligne, qui ont désertés en route'; dd. 8 messidor XIII (vermeldt 9 conscrits); in: RAG, Scheldedepartement, 3216/31; 'État des hommes désertés du convoi parti de Gand le 1ermessidor pour le 7° régiment d' infanterie de ligne, reçu ce jour par la poste', dd. 19 messidor XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 3216/31(vermeldt nog 1 conscrit).

[647]'Arrêté qui déclare réfractaires 132 conscrits de l' an 13 de l' arrondissement de Gand'; dd 30 fructidor XIII; in: RAG, Scheldedepartement, 3216/2.

[648]Vonnis van de rechtbank van 1° aanleg van het eerste arrondissement, dd. 3° complementaire dag van jaar XIII; RAG, Scheldedepartement, 3171/70. (Vermeldt 10 conscrits, waaronder één die niet op één van de hierboven geciteerde staten terug te vinden is. Er moet dus nog een lijst zijn! Één andere naam is niet terug te vinden in het vonnis).

[649]Brieven van de 'maire' van Gavere aan de 'préfet' dd. 22 brumaire en 6 frimaire XIV; 'arrêté' van de 'préfet' dd. 9 frimaire XIV; in: RAG, Scheldedepartement, 4507/6. (!We zitten al volop in de volgende 'levée'!)

[650]Één daarvan (nr. 64) was eerst opgeroepen voor het 27° dragons ('levée' van 24 floréal), en bood een 'remplaçant' aan, die dan naar het 7° regiment 'infanterie de ligne' vertrok.

[651]Één niet-opgedaagde werd vóór zijn veroordeling gevat en naar het corps gebracht. Er werden dus slechts 20 'non comparus' veroordeeld.

[652]Één van die 'désertés en route' (nr. 7) deserteerde uit het hospitaal waarin hij achtergelaten was. Een andere (nr. 5) deserteerde opnieuw nadat hij binnen de maand na zijn eerste desertie gearresteerd was, uit de handen van de 'gendarmerie'. Twee andere (nrs. 32 en 54) werden gearresteerd en naar een corps gebracht (nr. 32 naar het 7°, nr. 54 naar het 88° regiment 'infanterie de ligne). Er werden er dus slechts 34 veroordeeld.

Er zijn dus in totaal 36 'désertés en route!

[653]'État des conscrits de l' an 13 du département de l' Escaut qui ne se sont point présentés pour faire partie des détachemens dirigés sur les 12°, 64°, 88° régimens d' infanterie de ligne & 27° de dragons le 1erthermidor an 13', s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 3216/36.

[654]'État des conscrits de l' an 13 partis le 1° thermidor an 13 pour rejoindre les 12° et 64° régimens de ligne & qui ont désertés en route'; s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 3216/36.

[655]Cfr. supra.

[656]De 'état des conscrits de réserve du département de l' Escaut qui demandent à être admis dans la compagnie de la réserve créée en vertu du décret du 24 prairial [sic! floréal!!!] an 13' s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 4826/9, vermeldt geen enkele conscrit uit het kanton!.

[657]'Liste des conscrits convoqués pour se rendre le 30 vendémiaire an XIV à Gand à l' effet de porter la compagnie de la réserve au complet' dd. 15 vendémiaire XIV; in: RAG, Scheldedepartement, 4826/9.

[658]Circulaire van de 'préfet' aan de 'maires' dd. 19 fructidor XIII; RAG, Scheldedepartement, 3216/38.

[659]Gemeentelijke conscriptielijsten voor het jaar XIV, van alle gemeenten van het 1° arrondissement; RAG, Scheldedepartement, 4930.

[660]Vanaf jaar XIV gebeurde de 'tirage au sort' vóór de keuring, zodat ook de 'réformés' een lotnummer kregen. Er werd dan evenwel een lijst opgemaakt van alle conscrits die opgeroepen konden worden, gerangschikt volgens het rangnummer in de oproep-volgorde. In die lijst werden niet alleen de vrijgestelden -door 'réforme' of 'exception' weggelaten, maar bracht men eveneens de 'placement à la fin du dépôt' (artikel 18) in rekening.

Vanaf nu zal ik voor elke 'classe'/'levée' de procedure hanteren, die reeds gedeeltelijk voor jaar XIII gevolgd werd. Telkens zal ik echter eerst, in een tabel op basis van de lotnummers, de conscrits aanduiden die -van de 'sous-préfet' wegens hun kleine gestalte of van de 'conseil de recrutement' wegens gebreken- de 'réforme' gekregen hebben. Daarna zal dan een tabel volgen op basis van het nummer in de oproepvolgorde, van de opgeroepenen.

[661]'Arrêté' van de 4° complementaire dag van jaar XIII, houdende verdeling van het contingent van 1024 recruten onder de arrondissementen (ongetiteld); 'Arrêté' van 4 vendémiaire XIV houdende verdeling van het contingent van het arrondissement Gent onder de kantons (ongetiteld); in: RAG, Scheldedepartement, 2791/1.

[662]Decreet van 8 fructidor XIII, artikel 17 § 3; cfr. supra sub B, b2., 3/3.2, d ('procedure van de keuring') (op p. 266).

[663]Met de lotnummers 4, 9, 10, 18, 62, 95, 119, 122, 130, 188, 190, 195, 213 en 221.

[664]'État nominatif des conscrits du département de l' Escaut, mis à la disposition du gouvernement pour s' être mutilés, et qui, d' après les dispositions du décret impérial du 12 mars 1806 doivent être réunis en compagnies de pionniers', dd. 17/5/1806; RAG, Scheldedepartement, 2226/39.

[665]'Contrôle nominatif des conscrits de l' an 14 du département de l' Escaut destinés pour le 7° régiment de ligne, partis de Gand le 27 brumaire, arrivés à Poitiers le 23 frimaire an 14', s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 4826/4. Deze staat vermeldt geen enkele conscrit uit het kanton, maar dat sluit niet uit dat er conscrits uit het kanton aanwezig waren bij het vertrek!

[666]'21° régiment de dragons, état nominatif par canton des conscrits du département de l' Escaut destinés pour ledit régiment, déserté en route aux époques indiqués', s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 4826/4.

[667]'21° régiment de dragons, contrôle d' appel des conscrits de l' an 14 du département de l' Escaut, partis de Gand le 29 frimaire courant pour se rendre à Verdun', s.d.; in: RAG, Scheldedepartement, 4826/4.

[668]Voor deze conscrits raadplege men de bundels RAG, Scheldedepartement, 3848/3 en 4942/2.

[669]Het is onduidelijk waarom dit toen nog werd toegestaan!

[670]'Département de l' Escaut, compte général rendu par le préfet du département de l' Escaut sur la levée des conscrits de l' an XIV' dd.14/4/1806; RAG, Scheldedepartement, 2226/21.

[671]Cfr. infra!

[672]'État des hommes mis entre les mains de la gendarmerie pour être conduits au septième régiment de ligne', s.d.; RAG, Scheldedepartement, 2226/90.

[673]Bv. het corps waarvoor hij bestemd was, het detachement waarvan hij deel moest uitmaken, of hij al dan niet opgedaagd is, of hij onderweg gedeserteerd is...

Kanton	Datum	Plaats	Vertegenwoordiger préfet
Evergem	1 ventôse XIII	Stadhuis Gent	Van Acker
Waarschoot	4 ventôse XIII	Stadhuis Gent	Van Acker
Gent (Nord&Est)	8 ventôse XIII	Stadhuis Gent	Beaucarne
Gent (Sud&Ouest)	13 ventôse XIII	Stadhuis Gent	Beaucarne
Lochristi	17 ventôse XIII	Baudeloo-abdij Gent	De Naeyer
Oosterzele	20 ventôse XIII	Baudeloo-abdij Gent	De Naeyer
Zomergem	28 ventôse XIII	Zomergem [doorstreept] Gent	De Naeyer
Nevele	24 ventôse XIII	Nevele [doorstreept] Gent	De Naeyer
Deinze	1 germinal XIII	Deinze [doorstreept] Gent	De Naeyer
Kruishoutem	8 germinal XIII	Kruishoutem	De Naeyer
Nazareth	5 germinal XIII	Nazareth (Gent?)	De Naeyer

Arr. Gent	106	Arr. Oudenaarde	70	Arr. Dendermonde	92	Arr. Eeklo	39
Kruishoutem	9	Oudenaarde (2)	15	Aalst (2)	19	Assenede	6
Deinze	8	Geraardsbergen	8	Beveren	8	Axel	5
Evergem	7	Herzele	8	St.-Gillis	9	Kaprijk	8
Gent (N&E)	16	St.-Maria-Horebeke	8	Hamme	7	Sluis	1
Gent (S&O)	16	Nederbrakel	7	Lokeren	8	Eeklo	9
Lochristi	8	Ninove	8	St-Niklaas	9	Hulst	6
Nazareth	7	Ronse	8	Temse	7	Oostburg	2
Nevele	9	Zottegem	8	Dendermonde	9	IJzendijke	2
Oosterzele	10			Wetteren	8
Zomergem	10			Zele	8
Waarschoot	6

Balegem	5° complémentaire XIII	Melle	5° complémentaire XIII
Baaigem	3° complémentaire XIII	Melsen	1 vendémiaire XIV
Bottelare	5° complémentaire XIII	Moortzele	5° complémentaire XIII
Dikkelvenne	5° complémentaire XIII	Munte	5° complémentaire XIII
Gavere	5° complémentaire XIII	Oosterzele	5° complémentaire XIII
Gontrode	5° complémentaire XIII	Schelderode	5 vendémiaire XIII [sic: XIV!]
Gijzenzele	1 vendémiaire XIV	Scheldewindeke	5° complémentaire XIII
Landskouter	4° complémentaire XIII	Semmerzake	5° complémentaire XIII
Lemberge	5° complémentaire XIII	Vurste	2° complémentaire XIII
Merelbeke	1 vendémiaire XIV

ARRONDISSEMENT	CONTINGENT
Gent	344
Oudenaarde	256
Dendermonde	294
Eeklo	130

'réformé'	'fin dépôt'	'non comparu'	'déserté en route'	gevonnist	aangekomen	?	totaal
7	1	21	36	54	21	1	84

wapen	non comparus	désertés en route	réfractaires	opgeroepen	'réfraction'-percentage
cavalerie	0	2	2	11	18.18
infanterie	24	41	65	95	68.42

nr.	'réformé' wegens	'réformé' door	datum
1	kliergezwel ('écrouelles')	conseil de recrutement	13 brumaire
2	lichaamslengte	sous-préfet	2 brumaire
29	kliergezwel ('écrouelles')	conseil de recrutement	13 brumaire
40	lichaamslengte	sous-préfet	2 brumaire
43	letsel aan het linkerbeen	conseil de recrutement	13 brumaire
55	handicap aan de linkerarm	conseil de recrutement	13 brumaire
68	kliergezwel en doofheid	conseil de recrutement	13 brumaire
81	verlies van de linkerhand	sous-préfet	2 brumaire
84	afscheiding van kliervocht (humeur scrophuleux)	conseil de recrutement	13 brumaire
87	lichaamslengte en zweer op het hoofd	sous-préfet	2 brumaire
92	open wond op de linkerhand	conseil de recrutement	13 brumaire
93	handicap aan de rechterarm	conseil de recrutement	13 brumaire
108	lichaamslengte en blindheid	sous-préfet	2 brumaire
116	misvorming van het rechterbeen	conseil de recrutement	13 brumaire
137	volledig verlamd aan de linkerhand	sous-préfet	2 brumaire
145	verwonding aan de linkerhand	conseil de recrutement	13 brumaire
149	lichaamslengte en blindheid	sous-préfet	2 brumaire
154	afscheiding van kliervocht (humeur scrophuleux)	conseil de recrutement	13 brumaire
192	zwakke gezondheid en [onleesbaar]	conseil de recrutement	13 brumaire
196	breuk aan de linkerkant van het scrotum	conseil de recrutement	13 brumaire
203	lichaamslengte	sous-préfet	2 brumaire
206	tumor in de nek	conseil de recrutement	13 brumaire
216	lichaamslengte	sous-préfet	2 brumaire