De wereld op een boekenplank

De aandacht voor de buiten-Europese wereld
op basis van particuliere boekveilingcatalogi
in de Zuidelijke Nederlanden (1750-1840).

Christophe Tuerlinckx

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2001-2002

Katholieke Universiteit Leuven

Promotor: Prof. Dr. E. STOLS

Dankwoord

Lezing der voetnoten

Inleiding

Hoofdstuk 1: De wereld in boeken

Hoofdstuk 2: Periode 1750-1775

Hoofdstuk 3: Periode 1776-1814

Hoofdstuk 4: Periode 1815-1840

Hoofdstuk 5: Algemene bevindingen

Besluit

Bibliografie

Samenvatting:

De wereld op een boekenplank

In deze verhandeling wordt de aandacht voor de buiten-Europese wereld bestudeerd aan de hand van boekveilingcatalogi die geveild werden tussen 1750 en 1840. Er wordt nagegaan welke gebieden en welke thema’s de meeste aandacht kregen in deze periode van Verlichting en Romantiek, en welke daarbij telkens de voornaamste werken waren. Daarvoor wordt een overzicht gegeven van wat er zich in een steekproef van 30 Zuid-Nederlandse bibliotheken bevond over de niet-Europese wereld. Daaruit worden dan de algemene tendensen gedestilleerd.

Talrijke encyclopedieën, waaronder vooral de Histoire philosophique et politique van Raynal over de kolonies, zijn aanwezig waarin men de informatie over de wereld tracht te ordenen. In de geografische woordenboeken, waaronder deze van Vosgien, worden al de plaatsen systematisch opgenomen. De algemene geografische werken kennen naar het einde van de achttiende eeuw een enorme vlucht en blijven voortdurend toenemen. Het begin van de negentiende eeuw wordt sterk getekend door de Romantiek, waarin het exotisme een belangrijke rol speelt. In vele van die exotische romans staat de Oriënt centraal.

Daarmee verandert er weinig, want doorheen de hele bestudeerde periode zijn de meeste boeken toegespitst op de Oriënt, en daarin vooral op het grote Ottomaanse Rijk. Azië, dat in het midden van de achttiende eeuw nog de grootste belangstelling genoot, moet daaraan voortdurend inboeten. In verband met Amerika neemt het relatieve aantal boeken toe doorheen de bestudeerde periode, terwijl de aandacht voor Afrika en Oceanië minimaal blijft.

De verkenning van Oceanië, die samenviel met de opkomst van de wetenschappelijke expedities, was in de tweede helft van de achttiende eeuw een actueel thema. Toch zijn er hiervan slechts in weinig bibliotheken sporen terug de vinden. Andere actuele gebeurtenissen, waarover men boeken heeft, zijn de jezuïetenproblematiek in Paraguay, het ontstaan van de Verenigde Staten van Amerika en de onafhankelijkheidsstrijd van Zuid-Amerika. Daartegenover staan de oude werken die doorheen de hele periode toch ook sterk vertegenwoordigd blijven.

Lezing van de voetnoten

De voetnootverwijzingen naar de boeken die werden teruggevonden in de bestudeerde veilingcatalogi, dienen als volgt gelezen te worden. Eerst wordt de naam gegeven van de persoon aan wie het boekenbezit volgens de catalogus is toegeschreven, daarna volgt het paginanummer in die catalogus. Na het eerste dubbele punt volgt dan het nummer die het betreffende boek in die catalogus heeft meegekregen, om uiteindelijk, na het tweede dubbele punt het boek zelf te vermelden. De spelling van auteur en titel zijn letterlijk overgenomen, zonder verbetering.

Vb.:

 Coppens 67: 809: VOSGIEN. Dictionnaire Géographique portatif. Den Haag, 1748, 2 dln.

= > Dit boek van Vosgien is ondergebracht in lot nummer 809 dat zich bevindt op pagina 67 van de catalogus van Coppens.