Armenzorg te Gent, 1600-1640. (Toon Boden)

De belangrijkste ordonnanties en reglementen met betrekking tot de organisatie en werking van de armenkamer werden naderhand opgenomen in reglementboekjes.

Omme te schuwene ende obineren de desordre ende inconvenienten ghebeurende bij ende tusschen de schaemele lieden levenden bij de ghemeene aelmoessen ende camere deser stede, die dickwils onnuttelijck verdoende sijn in drincken schijnken, hantieren van rollebannen, vercoopen van haer cleederen als andersinds grootelijcx in prejuditie van den selven arme camere welcke arme lieden niet prehenderlijck noch berispelijck en sijn, midts sij het teecken van ouden tijden hemlieden bevolen te draeghen sijn achter laettende bij den welcke sij met een jegelijcke hantierijnghe crijghen soo inde voornomde taveernen, rollebannen ende elders daerdeure oock diversche insetenen daeghellijkcx worden geinteresseert uijt causen sij hem lieden lenen borghen ende gheloove gheven oock t’somtijdts huerlieden ongheteeckend kleederen vercoopende ofte impignoverende niet bekent en worden, soo ghebiet men van huere ende wet weghe dat alle de gone t’sij mans vrouwen ofte kinderen oudt ofte jonck distributie van de arme camere ontfanghende naer de oude ordonnnantie op de slynke borst draeghen sullen een teecken van een g:[219] van wit laeken daer up behoordelijck ghenoeijt, die sij niet en sullen vermoghen af te noeijen, voor anderstondt dat sij de aelmoessen renuncieren huerlieden wijfs ende kinderen sonder hulpe van aelmoessen ofte mendicieren weten tonderhouden, ende den cost te winnen op peijne van te verbeuren sulck cleedt ende andere deughden aelmoessen die sij van der camere sijn treckende ende ghenietende, ende bovendien arbitrairelijck ghecorrigiert te sijne anderen ten exemple.

Dien volghende verbiet men alle distributeurs ende heijlich gheestmeesters eenighe weeckelijckse ofte ander distributien uijtdelende ofte ommedraeghende hem lieden van nu voorts niet en advanceren huerlieden armen die sij ongheteeckent sullen bevinden eenighe aelmoessen te gheven op peijne van die aen hemlieden selven te behouden hemlieden distributeurs oock belastende degone sij in ghebreke sullen bevinden sij naeme ende toename t’schepenen waerts over te bringhen omme die ghecorrgiert te worden als boven.

Wordt noch verboden dat niemant wie hij sij hem en vervoordene van nu voorts te coopene, bevoorwaerden ieghens de selve arme lieden eenighe cleederen ofte cattheijlen noch oock en verpanden ofte beleenen, op peijen van te verliesene sulcx als sij daervooren uijtghegheven sullen hebben, ende voorts up arbitraire correctie.

Item dat gheene varwers, cleermaekers, ofte oude cleercoopers vrij ofte onvrij respectievelijk hun en vervoorderen eenighe abijten van den selven armen, met anderen coleuren te vervarwen ofte veranderen van mauwen ofte andersints in deelen ofte gheheele telcken up de boete van drij pond parisienne ende arbitraire correctie.

Van ghelijcken en sullen gheen oude oft nieuwe schoenmaekers nochte schoenlappers, ofte iemand anders wie hij sij vermoghen deselve arme lieden schoenen te coopen an veerden te leenen ofte veranderen op ghelijcke boete van drij pond pars. Ende arbitrairelijck gecorrigiert te sijne.

Verbiedene voorts dat gheene vande voorsijde armen lieden hem vervoorderen in eenighe plaatsen te gan drijncken ofte spelen ende dat oock gheene t’waere clos ofte rollebaenhouders, taverniers ofte andere wie hij sij de selve arme admitteren op peijne van bij hemlieden armen te verliesen t’benficie ende aelmoessen die sij trecken ende arbitrairelijck bovendien ghecorrigiert te sijne, ende dat sulcke clos ofte rollebaenehouders taverniers ofte andere sal verliesen sijn ghelaegh ende ghecondemneert worden telcken inde boete van x pond pars. Ende bovendien arbitrairelijck gecorrigiert te sijne.

Ende omme volghende den placaeten van sijne majesteijt ende van voorgheboden ter ghelijcken causen hiervoortijdts uijtgheleijt, te weeren uijt dese stede alle uijtlandsche vremde persoonen bijsondere vagabonden ende leedichgaende, soo ist datmen ghebiedt van heere ende weth weghe dat alle uijtlandsche vremde personen mans ofte vrouwen niet gheboren van dese stede, ledich gaende, ende niet wetende heurlieden cost te winnen vertrecken uijt de selve stede binnen sonne schijne gaende daersij gheboren sijn ofte meest huerlieden vrienden hebben op peijne vande peinen in t’voorseijde placcaet bestelt te wetene geesselijnghe ende andersints.

In conformiteijte van dien verbiet men eene jeghelijcken de selve vremde persoonen huijs caemeren, ofte andere wonhe te verheuren op peijne van danof niet te hebben ende voorts ghecorrigiert te worden ter discretie van schepenen.

Schepenen van de keure in Ghent ghesien hebbende dit quohier ende achtervolghende eenighe voorgaende ordonnantie, merekelijck de leste van den XVI decembre 1597 ordoneren derthiene ghelijcke copien authentique als dese gheschreven ende elcken gouverneur van den arme camere t’sijnen ancommen eenen ghegheven te worden den welcken voortaen een ieghelijck van hem lieden ghehouden wert sijnen successeur die overteleveren t’elcx afgaene op peijne van te verbeuren VI pond pars. Ten profijte van de selve camere, ende bovendien een andere ghelijkcke copie t’sijnen coste ghemaekt te worden, ende dat al op dat jeghelijck van de selve gouverneurs te beter gheinstrueert worden vanden rechten stijl ende usantie van de selve cameren ende t’officie hem incumbevende ende den selve sijne oock ordonnerende bovendien t’selve quohier tweemael des jaers telcke vernieuwinghe vande ancommende gouverneurs inde selve camere ghelesen te werden actum V maerte 1598 ende was ondertekend M. de Vrient

-Plakkaat van de vorst over de bedelarij: 28 september 1617 (in een herpublicatie van 21 juli 1623) (f°68v- 80v)

Placcaet ende ordonnantie van de eertshertoghen onse ghenadige ende souveraine heeren ende princen nopende de boeven ende bedelaers ghesont ende sterck van leden ende andere ledichgangers ende vagabonden ampelder dan eenighe voorgaende ghegheven ter beneden den 28 september 1617.[220]

Chiers et bien annex, estant advertij que non obstant le placcarts publiez jusque ores contre le brigand et vagabondx il sen trouve si grand nombre par le plat paijs que lon nij peust seurement passer son chemin nous vous ordonnons de faire incontiment republier le placcaert du 28 sept. De l’an 1617. […..]

De eertshertoghen onse lieven ende ghetrouwen die president ende luijden van onse raeden in Vlaenderen salut ende dilectie,

Alsoo wij onderecht sijn gheweest dat veele boeven ende bedelaers gesont ende sterck van leden ende andere ledichgangers ende vagabonden hun vervoorderen te hanteren ende frequenteren in grootte ghetalle onse landen ende daeghelicks lancx soo meer sich vermenichvuldigen, vele van hen treckende deur het plat landt sommighe met waepenen ende anderen sonder waepenen levende op de goeden man stelende ende roovende niet alleen paerden ende hoorenbeesten maer oock exercerende verschijdende exorten ende excessen door drijghemente cracht ende ghewelt dwelck also gheschiet eendeels omme dieswille dat de placcaeten hier voortijts ghedecreteert ende ghepubliceert niet en worden onderhouden oock door onnachsaemheijt ende negligentie van onse officieren ende die van onse vassalen tot grote misachtinge vande usticie ende overlast ende verdruckinghe van onse goede ondersaeten ende des te meer om diswille dat veele ambachts en landtslieden siende sulcke vagabonden naer hun plaissier ende sinnelijckheijt ende ghesupporteert in hunne leecheijt sonder te moeten wercken ofte het ter handt te trecken verlaeten ende abandoneren hunne meesters diensten ende handtwerck om die naer te volghen inder voughen dat de pachters ende andere luijden met eeren qualijck connen dienstboden ende werckluijden crijghen om hun daer met te dienen in hunne ambachten ende landtsneeringhe, daer omme soo ist dat wij willende daerinne voorsien, ordonneren ende bevelen u dat ghij van stonden aen ende sonder eenich vertreck, doet verkondighen uijtroepen ende publiceren alomme binnen de steden ende plaetsen van onsen landen ende graefschepe van Vlaenderen daermen ghewoonlijck is uijtgheroepijnghe ende publicatien te doene van onsen tweghen ghebieden ende bevelen de scherpe onderhoudenisse van de poincten ende articlen hier naer volghende.

Item inden eersten dat niemant wie dat het oock sij uijtlander ofte andere hebbende sijn goede ende wel ghesonde leden om de cost met sijnen aerbijt te winnen en sal moghen in wesen ende maniere van landtlooper dexel van werkt te gaen soeken of andersints sijn broot te gaen bedelen in de goede steden noch ten platte lande noch op den goede man t’hairen t’sij gheestelijcke of wereldlijcke sonder sijnen vertheerden cost te betaelen op paine van met roeden ghegheeselt te worden, ende gheteeckent met een heedt iser op den rugghe voor de eerste rijse of wel gheemployeert in publicque wercken ofte andersints arbitrairelijck gestraft te worden.

Ende indien sulcken persoonen waeren ten platten lande bevonden met waepenen ofte andere oftensive stocken in sulcke gheselschap ende equipage dat de goede luijden met wettighe oorsaecke achterdijnghen van hem souden hebben doende iemanden ghewelt aen drijghende ofte houdene eenighe onbehoorelijcke proposten ofte wel staelen eenighe peerden ofte andere beesten sonder sijn bij nachten ofte andersints deden eenighe schaeden ofte overlast in sulcken ghevalle sullen die ghestraft worden met de galge.

Ende om des te beter het gheheel la(n)dt te suijveren van alle landtloopers ende andere mensche schaedelijck sijnde aen het publick, ordoneren wij dat alle landtloopers ende uijtlandsche bedelaers hun sullen moeten vertrecken uijt onse landen ende dat langs de groote herbaenen alleenlijck binnen acht daeghen naer de publicatie van dese onse jeghenwoordighe ordonnantie ende die vande lande sullen hun moeten vertrecken in de stadt proche ofte dorp van hunne gheborte sonder hun te moghen vertrecken in meerdere ghetalle, dan ten hoogsten van twee ofte drije t’samen noch door plaetsen verre vande herbaenen gheleghen op paine van met roede ghegheeselt te worden ende arbitrairelijck ghestraft te worden.

Ende ten opsiene van deghene echte armen sijn ende gheboren in dese landen gheen middel hebbende om den cost te winnen oock de melaetse ende andere besieckte menschen oft de ghone die door den brandt inloopen van waeter ende diergheliecke onghelucken sullen gheruineert sijn gheweest oft die door den dieren tijt ofte soucte van neeringhe c.doende niet min hun beste hun niet en connen onderhouden met wijf ede kinderen sulcke sullen moghen mids behoorlijcke attestatie aelmoessen heesschen in de stadt dorp ofte prochie van daer sij gheboren sijn sonder hun te moghen versprijen in andere omlighende steden dorpen ende prochien daermen ghewoonlijck is aelmoessen te doene noch hun te vinden in eenighe bruijloften keermessen ofte dierghelijcke feesten.

Ende ter plaetsen daer sij sullen moghen aelmoessen heeschen sullen hun te vreden houden met het ghene de goede luijden hun gheven sullen sonder eenighe verdreechinge ofte injurieuse proposten te houden ofte andersints hun eenighen moetwil ante doen ofte stuericheijtte bewijsen met worden ofte wercken, op paine van arbitrairelijck gestraft te worden.

Willende dat elcke stad dorp ende prochie sijne arme sulcke alsboven onderhoude met het incommen vande goeden vande charitaeden ende taefelen der armen soo verre als t’selve strecken sal dat salmen vinden ten laste van de inwonders vande selven stadt prochie ofte dorpenden sullen de voorseijde arme te versoecke vande coopluijden werckluijden ende pachters moeten wercken naer dat hunne cracht ende qualiteijt sal connen verdraeghen mits den cost oft redelijcken sallaris die hun sal toeghevoeght worden bijde charitaet meesters van elcke stads ofte prochie waermede de armen sullen moeten tevreden houden sonder de instrumenten ende alem vande cooplieden ofte pachters wech te draeghen op peijne van gheeselijnghe oft anderen arbitralen straf.

Ordoneren voorts dat indien inde stadt ofte praochie van hunne gheborte eenich statut ordonnantie ofte reglement op t’faict van aelmoessen te heeschen ende dat hun daer door verboden sij t’selve te doene dan in seckere forme tijdt ende plaetse, sullen sij ghehouden wesen hun daer over te voeghen ende ghedraeghen.

Verbiedende voorts aen alle meesters van de arme gasthuijsen herbergiers ende taverniers eensaemdelijcks ende pachters ende landtlieden te logieren en hunne huijsen schueren oft stallen noch oock onderhouden t’eten oft te drijncken te gheven noch van ghelijcken al wetens versteken bij daeghe of bij nachte sulcke ledichgangers ende landtloopers niet meer uijtlandsche als andere wesende ghesont ende dipost van leden ende hun beghevende in verscheijden ghedaenten ende manieren tot de bedelrije ende leecheijt noch met hun eenigh complot ofte connectie te maeken noch deelich te wesen van t’profijt dat sij door sulcke middelen crijghen oft hun te laeten vinden daer sij hunnen opslach nemen oft met hun te gaen oft hun de wech te wijsen oft andersints hun eenigh labeur oft assistentie te doen op peijne van ghehouden te worden voor hunne foultiers herbergiers complicen ende ghesellen ende oversulex ghestraft te worden ghelijck het selve in recht ende justicie behooren sal.

Sonder dat ande voorseijde pachters herbergiers ende faultiers van de voorschreven quatdoenders sal voor onschult dienen datsij daer sijn commen logieren teghen hunnen danck ende wille ten waere dat sij secretelijck haeden laeten enden officier van de plaetse de compste van de landtloopers. Bevelen ende belasten an de voorseijden officieren dat sij daer van gheadverteertsijnde hun sterck maeken ende tot hun hulpe nemen alle de gene van de stadt ofte dorpe die sij sullen van doen hebben aende welcke wij belasten dat sij hun hier inne assisteren om de voorseijde quatdoenders te vervolghen ende vanghen ende die over te leveren in handen van de principaelen en oppersten officiers van de plaetse om daer van usticie te doene ghelijck naer uijt wijsen van dese ordonnantie bevonden sal worden te behooren.

Ende ten dien eijnde dat de schouten balliuwen ende andere officieren vande steden ende vanden platte lande des te beter gheinformeert ende gheadverteert moghen wesen waer dat sulcke landtloopers ende quatdoenders sijn, wij ordoneren hun dat een jeghelijck van hun in sijn district respectievelijck hem dickmael vinde op de vrije ende ordinarisse merckten inde kercken gasthuijsen ende godtshuijsen, kermissen ende dierghelijcke vergaederinghen ende feesten daer sulcken luijden ghewoonelijck verckeren ende daer sijnde hun sullen meijnen te vinden om die te vanghen ende teghen hun te procederen naer inhouden van dese ordonnantie.

Voorts om te voorsien ieghelijcks het bedroch dat de bedelaers ende bedeleressen ghewoonlijck sijn voorts te stellen hun ghelaetendhe of sij met eenighe sieckten gequelt waeren oft andersinds ghedebiliteert, hoe wel dat sijt niet en sijn, hebben wij gheordonneert ende ghestatueert ordoneren ende statueren dat ten versoeke van de respective officiers van de plaetsen de voorseijde bedelaers ende bedeleressen sullen ghevisiteert worden door gheswoorne medicijns, ende chirurgiens ten eijnde dat de gene die bevonden sullen wesen hun ghelaeten te hebben sieck te sijne van sulcke siecke creupelheijt ofte andere krancken regoleuselijcken gheexamineert ende criminelijck gestraft worden naerde circonstantien en ghelegenheijt vande saeke.

Ende ten eynde dat de voorseijde boeven des te beter moghen achterhaelt worden ordonneren wij ende laeten toe aen alle soo onse officieren ende die van onse vassalen ende aen andere particuliere persoonen indifferentelijck dat sij sullen moghen antasten ende apprehenderen door alle onse landen alle de voorseijde vagabonden, leeghanghers ende dueghnieten op last niet te min naer dat de voorleijke apprehentie gheschiet sal wesen van die te leveren in handen van de officiers van der plaetsen daer sij sullen gheapprehendeert gheweest sijn ande welcken en ande elcken van hun ordoneren wij die in hunne handen en ghevanghenisse wel te bewaeren ende scherpelijck te ondervraeghen ende vernemen naer hun leven conduicte conversatie ende handel, midtsgaders waerbij dat hij leven, willende om hun deughnieterije ende landtlooperije alleenelijxk ende indien hij gheen pertinente antwoorde en weten te gheven dat hij ghegheeselt ende daerenboven met een heedt ijser en voor altijts ghebannen worden, op paine van de lijfve, indien sij uijtlanders sijn, ofte van andersints ghecorrigiert te worden ten example van anderen ende dat die van den landen gheconsineert sullen worden te plaetse van hunne gheboorte op ghelijcke peijnen, ende indien boven de voorseijde deughnietereije eenich judicien vielen van andere quade feijten, soo sullen sij ter pijnbanck moghen gheleijt worden ende salmen teghen hun procederen naer redene.

Bevelende ende ghebiedende wel expresselijck aen onse voorseijde officieren dat elcke van hun respectievelijk in sijn quartier voor ende doe alle devoir ende moghelijcke neersticheijt int’ apprehenderen ende vanghen vande voorseijde landloopers op peijne van hunne officieren te verliesen ende in habil verclaert te worden oijnt officier te bedienen ende daerenboven arbitrairelijcken ghestraft te worden midtsgaeders van te betaelen de schaeden ende intresten die ghebeuren sullen bij faute dat de voorseijde vagabonden niet en sullen ghevangen gheweest hebben.

Ende indien de voorseijde landtlooopers hun vervoorderen aende voorseijden officiers te resisteren in sulcke ghevallen sullen sij moghen ansoecken ende begheeven de assistentie van onse endersaeten t’sij bijde clockslagh toxin ofte andersits willende dat hun sulke assistentie ghegheven worde als sij sullen van doene hebben op peijne alsvooren self indien de voorseijden officiers hunne sergeanten dienaers ofte anders doende de voorseijde devoiren imanden van den voorseijde deliquenten oft wederspannighe quetsen oft doodtsloeghen soo en sullen sij daer doore in gheen derande maniere misdoen, niet meer teghen ons en teghens de justicie, als teghen de vrienden ende maeghen van den voorseijde delicquanten.

Ende ten eijnde dat de schepenen justicieren ende officieren voor de welcke sulcke delicquanten sullen in rechten ghetrokken worden gheene swaericheijt te maeken die te verwijsen en ghevolghe van dese onse jeghenwordighe ordonnantie wij bevelen dat sijnde voor hun getracht t’sij bij onse officieren die van onse vassalen eenighe van de voorseijde quatdoenders dat sij daer van recht doen naer inhouden van dese onse jeghenwoordighe ordonnantie op peijne van privatie van hunne oficieren ende van inhabiliteijt soo voorseijt is ende van daerenboven arbitrairelijck ghestrat te worden.

Om welcke landlooperij wij oock gheordonneert hebben dat sullen ghecomprehendeert worden de soldaeten, ende het volck van oorloghe alwaeren sij in actuele dienste die ten platte lande sullen ghevonden worden met waepenen oft sonder waepenen sonder voorsien te sijn met pasport van hunne capitainen gheapprobeert met het teecken van het opperste bevelhebber van de plaetse van hun garnisoen ende dat sij ghestraft worden met de selve peijnen ghelijck de voorseijde landloopers in conformiteijt van seker ordonnantie van den derden dagh van julio 1611 die ghij sult doen publiceren met dit ons jeghenwordight placcaet.

Voor elke vagebond of bedelaar die eerder verbannen is en die men gevangen kan nemen kreeg men 12 gulden uit handen van de ontvangers van de domeinen of van de Staten.

Tenslotte vraagt men de rechters om de bovengenoemde straffen effectief uit te spreken, zonder strafvermindering.

-Interpretatief decreet van artikel 18 van de ordonnantie van 28 september 1617 (in een herpublicatie van 21 juli 1623) gebaseerd op de ordonnantie van 3 juli 1611 (f° 81r-85v)

Ordonnantie van h/ hoogheijt gheroert ten achttiensten article vanden placaete vanden 28 septembre 1617: nopende de vagabonden ende bedelaers etc.

Alsoo den dienst van sijne Majestheijt ende den onsen noodich is het oorloch volck inden legher dienende in goede orde en discipline te houden ende voircommen de incovenientien dier saude moghen resulteren, van dat sij hun absenteren van hunne garnisoenen ende vendelen ghelijck sommighe officieren ende soldaeten van verscheijde natien ghedaen hebben ende noch doen sonder oorlof van hune capitainen ende hoewel dat sommighe dien hebben soo blijven sij langher uijt hunne garnisoenen ende compagnien, dan de voorseijde oorlof is te ghedraeghende, om daer inne te versien, ordonneren en gebieden wij alle officieren onderhoudende soldaeten van watte natie ofte conditie sij sijn soo onder t’voet volck als peerdevolck in desen legher dienende dat sij niet teghende eenich oorlof die sij souden moghen hebben binnen acht daghen naer de publicatie van dese jeghenwoordighe ordonnantie wederkeeren naer hunne garnisoenen die hun gheassigneert sijn ofte wel de gene daer hunne vindelen lighen niet en gaen sonder oorlof, van hunne capitainen welcken oorlof niet en sal van werden wesen tensij dat gheteeckent ende gheapprobeert sij bijden casteleijn oft gouverneur oft wel bij den ghenen die in de plaetse daer sulck een oorloghsvolck ghelogiert sal wesen commanderen sal ende wesende in een plaetse daer den oversten oft m(esieu)re de camp resideert, salden voorseijden oorlof en saemdeleijcken van hem gheparapheert ende gheteeckent worden, verclaerende daerenboven dat desghelijcks de capiteijnen ende anderen officieren wien, sij sijn niet en sullen moghen uijt hunne garnisoenen gaen sonder ghelijcken oorlof uijtghenomen de sergeanten maijors van de tercios aen de welcke men toelaet te moghen uijt hunne garnisoenen gaen sonder de voorseijden oorlof telcker reijsen alst van noode wesen sal ordonneren ende voorseijden gouverneurs, casteleijns, capiteijnen ende bevel hebbende egeen oorlof of paspoort an sulcke persoonen te gheven te waere omme een seer drijnghende occasie ende oorsaeke alst van noode wesen sal sulcke oorlof te gheven, dat t’selve gheschiede voor sekeren ghelimiteerden tijdt ende met verclaeringhe van de plaetse affairen die sij sullen te doen hebben op dat gheduerende den soorseijden tijdt den soldaet mach sijne saecken verrichten ende in sijn garnisoen wederkeren voor dexpiratie vanden termijn ende den officier ende soldaet die sulcke licentie vercreghen sal hebben, sal ghehouden wesen de selve te presenteren ande gouverneur vande plaetse daer hij sal ancommen ende alst in ons hof sal wesen ende auditeur generael vanden voorseijden legher welcke wij ordoneren op sulcke licentie te teeckenen den dach maent ende jaer dat die hem sal ghepresenteert gheweest hebben ende den tijdt overstreken wesende sulcke persoonen bij alle weghen van rigeur te bedwijngen wederom te keeren tot den dienst van hunne compagnien ende den soldaet die buijten sweeghs verre van sijne compagnie ofte tertio bevonden sal wesen omme diswille dat een alsulcke hem sal omtrocken ende vertrocken hebben uijt den dienst die hij ghehouden is te doene, sal sijn lijf verbeuren ende den officier onderhoudende oft soldaet die sonder licentie uijtgaen sal, oft die sijn lisentie niet en sal hebben in sulcke formen als voorseijt is sal arbitrairelijcken ghestraft worden bij privatie van zijn officie aftreckinghe advantagie oft onderhoudt bij stapade van coorde oft andere meerdere peijne onder de doodt naer den heijsch van de saeke, regard nemende op de distantie van de plaetse tijdt qualitheijt van de persoonen ende staet van t’garnisoen daer t’vendel sal ghelogiert wesen, ende den capitain die sulcke licentie sal ghegheven hebben sonder de macht te hebben oft diese gheven sal om een lichte hoorsaecke ende occassie oft wel die gheen neersticheijt en sal ghedaen hebben om die soldaeten die sonder oorlof uijt gheghaen sullen sijn te vanghen oft niet en sal te rechte ghestelt hebben voor hunnen competenten rechter de gene die niet en sullen wederghekeert sijn binnen den tijdt die hun ghelegitimeert gheweest hebben naer daer sij in hunne garnisoenen wederom sullen ghecommen sijn sulcke capiteijn sal ghestraft worden bij privatie van sijn officie, ende andere peijnen naer den heijsen van de saeke wij ordonneren oock dat niemandt wie hij sij sal moghen oorlof oft licentie gheven van eenighe soldaet oft andere persoon om uijt onse landen van herwers over te trecken hoewel dattet naer de waerde voor een eersten tijdt ende wettighe oorsaeke om diswille dat de kennisse ende examinatie van diere ende ghelijcke licenten an ons sal ghereserveert blijven ende den capiteijn oft officier die sulcke licentie sal ghegheven hebben sal afgeset worden van sijnen staet ende inhabilverclaert om eenich officie militaire te moghen vercreijghen ende den soldaet onderworpen ande peijnen hier boven verclaert ende beven d’ordinaire verclaert ende boven d’ordinaire justiciers vanden legher ende elcken van hun in sijn quartier hebben wij exercitie ende onderhoudenisse van dese onse jeghenwordighe ordonnantie int particulier ghestelt ende ghenoemt voor wettighe executeursvan diere op dat sij scherpelijck onderhouden ende volbracht worden alle justiciers rechters ende wethoudersvande steden ende plaetsen alwaer aencommen ende passeren sullen de soldaeten die hun sonder sulcker oorlof absenteren sullen op dat hij die moghen apprehenderen overleveren ende senden aende justicie van oorloghe ten eijnde hen exemplairelijck ghestraft ende hen luijden adverterende van de oncosten dier sullen gheweest hebben inde voorseijde apprehentie sullen de selve hun gherembourseert worden ende hunnen goeden dienst vergolden bij den auditier generael van den legher volghens den die den halven van ons heerst ende ten eijnde dat de onse jeghenwoordighe ordonnantie te kennisse van een jeghelijck nach commen ordineren wij dat hij ghepubliceert worde in ons hof ende van ghelijcken ter plaetsen van de garnisoenen van t’voorseijde oorloghvolck ende dat die ghelevert word in handen van onsen voorseijden auditeur generael van den legher ten eijnde dat hij die in alles doe ondderhouden ende executeren […] ghelijck tot de leste onderhoudenisse van’tgene voorseijt is wij sullen goet vinden ghedaen te Mariemont den derden dach van julio 1611 onderschreven Albert ende leegher, ter ordonnantie van sijne hooghheijt ende onderteeckent J/ de Mancicider

Ghepubliceert in openbare consistoire van de raede van Vlaenderen present commissarissen van den selven hove advocaeten procureurs deurwaerders ende andere bijstaenders den 13 octobris 1617: onderteeckent J. Malleau

Herpubliert in openbaere consistoirie van den Raede van Vlaenderen pesent commissarissen van den selven hove advocaeten, procureurs deurwaerders ende andere bijstaenders den 21 julij 1623 onderteeckent de Gouvecourt

Voorghebodt der stede van Ghent aengaende het uijtlegghen van vremde bedelaers vagabonden ende andere ghemaect ende ghestatueert van mijn ed. heren hooghbailliu ende schepenen van der keure der voorseijde stede.

Alsoo men menighte van allerleij bedelaars ende vremdelijnghe binnen deser stede nu ter tijdt sijn ende daeghelijcx van alle canten meer ende meer constueren ontvremdende duer heurlieder importuniteijt daelmoessen van de armen inwoonende cotijvighe poorters der selver stede niet jeghenstaende de meenichvuldighe persoonen desvoiren om t’selve te beletten ende de voornoemde vremdelinghe uijt te houden tot noch toe ghedaen soo ghebiet men heere ende wet weghe dat alle de bedelaers t’sij mans vrouwen ofte kinderen gheen poorter ofte poorteresse wesende ofte gheen drij jaeren continuelijck in dese stadt ghewoont hebbende van stonden aen ende op den voet sullen vertrecken sonder weder te keren op peijne van haer lieden gelt ende goet afghenomen ende tot proffijte van de arme camere gheemploijeert ende boven dien ghegheeselt ghebannen ofte andersints ghestraft te worden soommen naer de gheleghenheijt ende heesch vanden saeke sal bevinden te behooren,

Omme twelcke te beter in t’reijne te brijnghe ende affectueren ghebiet men van weghen alvooren dat niemandt van wat conditie ofte qualiteijt hij sij hem en vervoordene eenighe bedelaers mans vrouwen, ofte kinderen, nochte oock eenighe vremdelinghen gheene poorters wesende te logieren herberghen huijsen, caemers stallen ofte anderen plaetsen te verheuren oft voor niet te laeten ghebruijcken, op peijne van de gene de contrarie doende te verbeuren de boete van twaelf ponden paresijse, ende bovendien arbitrairelijck ghecorrigiert te worden, waer onder niet begrepen en sullen wesen pelgrims ende arme passanten die voor eenen dach ende nacht sonder meer sullen moghen ghelogiert worden.

Ende inghevalle voor daete ende t’publiceren van desen iemant eenighe luijden, caemeren, kelders stallen ofte andere plaetsen verhuert hadden aen dusdaenighe persoonen, soo verclaert men de selve van weghen als boven quat ende van onweerden ende men ordonneert dienvolghende de voorseide huijsen te doen ruijmen binnen de derde daeghe op peijne van t’incurreren de bovenschreven boete ende die tot laste van de verhuerders te verlaeten.

Belanghende de verheuringhe die int’ toecommende tijden souden moghen geschieden an vremdelijnghe t’sij aerme oft rijcke, men ghebiet als vooren de selve te doene ten waere dat de propretarrissen hemlieden alvooren addresseerden aen heere ende weth ende daertoe vercreghen hebende consent.

Niet te min indien naermaels bevonden wierde dat iemand contrarie dese pollitique ordonnantie ende voorsgebodt eenighe vremdelinghe aenveert gheaccomondeert ofte huijsen camers, kelders, stallen ofte andere plaetsen verhuert hadde, ende dat de selve vremdelinghe t’sij bedelaers oft bedelaeressen ofte andere quamen te overleijden, achterlaetende haerlieden eijghen ofte een anders kindt ofte kinderen, ofte dat sij oock vertrocken ende dusdoenich kindt ofte kinderen abandoneerden soo men daeghelicx liet gheschieden sal den gonen de selve bedelaers ofte bedelaeressen voorniet aenveert ofte jet verhuert hebbende ghehouden wesen boven de boven schreven boete sulck achtergelaeten ofte gheabandonneerde kindt ofte kinderen tsijnen coste te houden en te allimenteren indien hij daer toe middel heeft, daer naer sal ter causen van sijnen overtreding ghestraft worden bij gheesselijnghe ban oft andere arbitraire correctie naer t’bevindt van den stucke.

Ende omme te beter conne weten wat vremdelinghen datter alreede binnen dese stede sijn soo belast men de proprietarissen van de huijsen ande vremdelijnghen verheurt ende elck van hun lieden binnen veerthien daghen naert’publiceren van desen in handen van schepenen over te brijnghen bij pertinente verclaerse de naemen ende toenaemen van persoonen en elcke van de voornomde huijsen woonende ende de plaetse van haerlieden gheboorte ende lesten residentie ende oock qualiteijt ende conditie van de selve persoonen op peijne van bij elcken deffaillant te verbueren de boete van dertigh ponden paresijse te appliquieren als vooren

Ten anderen alsoo binnen deser stede menichte van jonghers kinderen, knechten en meijskens daeghelijcx sijn bedelende soo in als voor de kercken als huijsen van de borghers eenighe op pretext van ambacht te leeren van studeren men ordonneert de selve oock binnen derde daeghe te vertrecken ende de steden te ruijmen sonder dat (indien sij wederkeren) hemlieden iemand van wat conditie oft qualiteijt hij sij sal anveerden logieren oft herberghen op wat pretext dat het soude moghen wesen t’sij van te wercken te stellen doen studeren oft andersints ten sij hij den selve jonghers onderhoudende sieck ende ghesont sonder die erghens te laeten bedelen soo binnen als buijten de stede op peijne van telckent sij bevonden sullen worden te bedelen bijden ghenen die aenveert hebbende verheuren de boete van ses ponden parisijse ende de voorseijde bedelende kinderen uijt dese stede gheleijt ofte ghegheeselt te worden

Item dat gheene manspersoonen vrouwen ofte kinderen poorters sijnde ofte alhier drij continuele jaeren ghewont hebbende ende hebbende haerlieden ghesonde leden sullen moghen gaen bedelen lancx de straeten voor de huijssen in ende voor de kercken binnen buijten oft omtrent de stadtspoorten ende generaelijck waer het soude moghen wesen op peijne van bannissemente ende andere arbitraire correctie

Wert oock een eighelijck verboden van wat qualiteijt hij sij aen eenighe bedelende persoonen t’sij poorters ofte vremdelinghen aelmoessen te gheven voor haerlieden deuren t’sij van broot ghelt oft andersints op peijne van de eerste reijse te verbeuren ten proffijte van den ghemeenen aermen ses ponden pars.

Ende aengaende ghesonde arme persoonen poorters sijnde ende nochtans niet machtigh haerlieder cost te winnen deur eenigh onghebruijck van haere leden sal hem lieden bijde gouverneurs van de voorschreven arme camere consent ghegheven worden omme te gaen moghen bidden van de elf tot de den twee uren naernoene midts dat sij lieden continuelijck draeghen op haerlieden slyncke borst een teecken daer deur sij lieden van een ieghelijck ghekent moghen worden

Welverstaende dat alsulcke persoonen gheen ander secours van voornoemde camer en sullen ghenieten ende in alles hem draeghen ghelijck de armen ghehouden sijn te doene die van voorseijde aerme camere worden onderhouden

Dese poorters deser stede treckende uijt de stadt abandonnerende haerlieder wijf kindt ofte kinderen commende de houdenisse van dien tot laste van de arme camere sonder voor haerlieder vertreck aende voorseijde gouverneurs consent gheheescht ende vercreghen midtsgaders de redene van haer lieder vertreck te kennen ghegheven t’hebben sullen inghedaeght ende bij faute van dien ghebannen te worden

(MEMORIE) Men ghebiet dat de ghenen verhuerende sijn huijs camer ofte andere plaetsen aen arme personen ghenietende vande voors. ofte heilghe gheestmeesters de huijshuere niet langher en sal vermoghen op te laeten lopen dan een maent op peijne van het selve te verberliesen

De suppoosten van de voorseijde camere sullen huerlieden kinderen ten fijne sij gheinstrueert ende versterckt moghen worden int’ heijligh catholijck roomsch gheloove ende naementlijck de gone wesende van de oude van ses jaere ende daer en boven alle sondaeghen ende heijlichdaeghen senden inden cathechismus ende stede scholen ofte in sulcke andere kercken ende plaetsen als hem lieden van weghen de gouverneurs bevolen sal worden op peijne van te verliesen alsulcke distrbutie ofte beneficie als sij ghenieten ende bovendien ghecorrigiert te worden

Ende als soo menichte van de voorschreven bedelaers ende vagabonden in goeden ghecauseert wort deur onnachsaemheijt ende negligentie van de clercken van de poorten die de selve daeghelijcx laeten incommen sonder swaerigheijt ofte resistentie soo ist dat men van weghe alsvooren wel ende expresselijcken ghebiedt ende ordonneert ande selve clercken van nu voortaen niet meer eenighe ghelijcke persoonen als vagabonden ende bedelaers t’waeren mans vrouwen ofte kinderen binnen deser stede te laeten commen nemaer in alder manieren daer buijten houden op peijne van bijden clerq van de poorte daer sulcke bedelaers ofte vagabonden sal inghecommen wesen te betaelen de costen van de vanghenisse van de selve bedelaers ofte vagabonden ende alle andere die ten dien respecte sullen ghbleven sijn ende men sal den ghevenghenen gehlooven in haerlieders verclaers van de poorten daer sij sullen segghen inneghecommen te sijne

De poortwachters worden bevolen om de klerk van de poort bij te staan in zijn opdracht om bedelaars buiten te houden. Indien zij hun taak verwaarlozen, staan ze in voor de vervolgingskosten van de bedelaars.

Aan schippers en wageniers vraagt men uiterst opmerkzaam te zijn geen vagebonden of zieke vreemden de stad binnen te voeren. Boven de vervolgingskosten of transportkosten van de vagebonden moesten zij een boeten van 20 pond pars. betalen en konden zij arbitrair gestraft worden naargelang de situatie.

Ghepublicieert ten t’huijne der stede vanghent present heer ende weth den 16 septembre 1626 onderteeckent A. van Luijten

[219] Hoewel het uit de tekst moelijk af te leiden is, beeld dit teken waarschijnlijk de initialen van de armenkamer (a,c) onder elkaar af.

[220] Dit plakaat blijkt voor het eerst te zijn uitgevaardigd in Namen op aanraden van de raad van Namen.V.BRANTS, Recueil des ordonnances des Pays Bas. Règne d’Albert et Isabelle 1597-1621. ome deuxième, Bruxelles, 1912, p.355-356. De versie die in het reglementboekje is getranscribeert is een herherpublicatie van 21 juli 1623.